3.3.
POLITIKA HOMOSEXUAL MOTAK

      Fernando Altamira (2020) ikerlariaren arabera, zapalkuntza patriarkala banaezina den triada batean eusten da, non neoliberalismoak, etnozentrismoak eta heteroarauak elkarri eragiten dioten. Eredua bakarra da, eta errealitatea ezin da hanka horietako bat gabe ulertu. Hori dela-eta, badaude norma horren baitan eroso bizi diren lgtbi pertsonak, betiere haien genero espresioa eta sexua koherente eta diskretu mantentzen badute. Pertsona homosexual guztiak ez daude baztertuta. Normatibitatea aspirazionala da, aukerazkoa, eta desira heterosexualari erantzuten dio, zeinak, bere erreprodukzioan, bazterretan dauden gorputzak areago baztertzen dituen. Normak markatzen du nola jantzi, nola jokatu, nola desiratu, nolako harremanak izan... Markatu egiten du zein den balioa duena eta zein ez. Ikusgarritasunaren, onarpenaren eta aitortzaren triada hori lekurik duten subjektuei zuzendua dago, eta horietatik bereizten den bestearen kontrako botereak indibiduala, instituzionala, historikoa, kulturala eta estrukturala izaten jarraitzen du.

      Mugimendu sozialek posizio politiko askotarikoak izan ditzakete, menderakuntza-lerro berberak izan arren. Gerard Coll-Planasek (2008) politika homosexualetan hiru eredu bereizten ditu: eredu dekadentista, homofilikoa eta landa-eredua. Eredu dekadentistan dauden disidentzia sexualek sistema normatiboan integratzearen kontra egiten dute, bazterrak aldarrikatuz. Eredu honetan bereizi egiten dira homosexual posizioak, eta gay eta lesbiana posizioak^[20]; lehenak norbanakoari egiten dio erreferentzia; bigarrenak, aldiz, jendarte-harremanak aldatzeko aukera zabaltzen duen subjektu politikoari:

      Gay ez izatea zera da: “Nola mugatu ahal izango ditut nire hautu sexualaren ondorioak, nire bizitzan ezer alda ez dadin?”. Nik esango nuke: sexualitatea erabili behar da deskubritzeko, harreman berriak asmatzeko. Gay izatea bilakaeran egotea da, eta [...] gehituko dut ez dela homosexuala izan behar, gay izate horretan ernegatu behar da (Eribon, 1999: 449).

      Coll-Planasek galdera zabaltzen du ea borrokatzeko modu hori egiaz aukera bat den edo, kontrara, zapalkuntza homo-transfoboaren ondoriozko inposizioa den. Sheila Jeffreys-en (1996) iritziz, homofobia barneratuaren produktu da posizio dekadentista, eta menderakuntzara egokitzeko modu gisa aurkezten du, ahultasun indibiduala eta kolektiboa agerian uzten dituelako. Jean Genetek (1999) aukera/inposaketa eztabaidari heltzen dio, eta baztertu egiten du homofobia barneratuaren argudioa, sistema normatiboak baztertzen duen guztia aldarrikatzen delako eredu horretan. Beraz, lotsa baino, harrotasuna litzateke eragiten duena, eta Foucaultekin bat eginez, “bazterrak askatasunean bizitzeko aukera” bezala ikusten du, non “erresistentzia haien kontra egiten duen boteretik elikatzen” den (Coll-Planas, 2008: 46). Era horretan, eredu horretan lekua izango lukete autoerrepresentaziorako tokiek, baita prozesu kolektibo propioen martxan jartzeak ere.

      Eredu homofilikoan normaltasuna aldarrikatzen da, integrazioa. Hala ere, posizio hau ez da eraldaketa sozialaren kontrako posizioa Alberto Mirarentzat (2004), ezta kontserbadorea ere, nahiz eta ordena sozialari kritikarik egiten ez zaion. Eredu horri dagokionez, bi kritika nabarmendu ditu Coll-Planasek. Alde batetik, normalitatearen aldarrikapenak menpeko egoeran jartzen duela normaltasuna aldarrikatzen duen subjektua, onarpena eskatzeko modu bat bezala ikusten baitu (Salas, 2004). Bestetik, homosexualitatea Rubinen hierarkia sexualaren alde zuzenean integratzearen alde dauden politika asimilazionistek alde okerrean geratzen diren gorputzen bazterketa, patologizazioa eta kriminalizazioa areagotu ditzaketela, homosexual onaren eta txarraren irudien sorreraren bitartez, norma bazterketa eragile baita definizioz (Butler, 2007). Beraz, eredu horretan eredu hegemoniko heterosexualean lekua eskatzea eta horretara moldatzea litzateke helburua.

      Azkenik, landa-ereduan, erresistentzia-estrategia ironiaren bitartez ordena soziala ezbaian jartzea da; adibidez, genero ezaugarriak esajeratuz eta lumaren muturreko erabilera eginez. Genero-rolen trukea da sexuaren eta generoaren esentzialismoarekin apurtzeko moduetako bat, aukera berri horiei esanahi berriak emateko, iraultza linguistikoan proposatzen den bezala. Eredu honetan, drag-ari kritika gogorrak egin zaizkio feminismoaren alderdi esentzialistenetatik emakumearen irudia barregarri uzten duten imitazio gisa irakurtzen direlako drag ikuskizun edo tailerrak. Aitzitik, drag-aren helburua ez da maskulinitatearen edo feminitatearen imitazio faltsuak eskaintzea, baizik eta horiek zelan eraikitzen diren ikusaraztea, feminitatearen eta maskulinitatearen eredu zurrunek eragindako zauriak sendatzea, eredu horiek gorpuztuz eta haiei barre eginez, edota eguneroko bizitzara eramateko forma berrietarako bidea egitea.

      Bai eredu dekadentista, bai landa-eredua, queer militantzian eta transfeminismoan kokatzen dira. Transfeminismoa feminismoaren hirugarren olatuan eratutako feminismoaren korronteetakoa izanik, haren garapenean ezinbestekoak izan dira lgtbi komunitateen eta queer teorien ekarpenak. “Trans” aurrizkiak sexu eta genero zapalkuntzen jatorri amankomunak modu transbertsal batean lantzeari egiten dio erreferentzia. Hori dela-eta, bere subjektua sistema patriarkalak zapaltzen duen gorputz oro izango da, eta ez soilik alua duen subjektua edo emakumea. Horrez gain, begirada intersekzionala du ekintzaile antiarrazistek eta teoria postkolonialek egin dituzten lanketak kontuan hartzen dituelako, abiapuntua kritika antikapitalista izanik. Emi Koyamak (2001), The Transfeminist Manifesto idatzi zuenean, trans identitateez gain, manifestu horren parte egin zituen arau sozialak urratzen zituzten gainontzeko genero transgresioak, “behar bezalakoak” ez ziren gizon eta emakumeak barne.

      Hego Euskal Herrian dauden bollera taldeek transfeminismotik bideratu izan dute haien militantzia, eta, Adrienne Richek (1996) planteatu zuen gisan, sistema heteropatriarkalari aurre egiteko erresistentzia-forma aktiboa izan dute. Nagore Garcíak (2017) bere tesian hausnartu du nola Richen erresistentziarako forma hori inflexio puntua izan zen kritika feministarentzat, emakumearen irakurketa ez-biktimista ekarri ziolako maitasunaren eta heterosexualitatearen hausnarketari (García, 2017: 30). Lesbianismo politikoak, beraz, bi abiapuntu ditu: 1) heterosexualitatea erregimen politikoa da eta 2) sexualitatea eta hari lotutako desira aukeratu daitezke. Gaur egun, instituzio eta enpresek bultzatutako sexualitatearen eta desioaren despolitizazio prozesuen eraginez, oso orokortuta dago sexualitatearen izaera esentzialista. Horren adibide dira “orientazio sexualaz” hitz egiten dela “aukera sexualaz” hitz egin ordez. Hala ere, sexualitatea aukera edo orientazioa den lgtbi eta teoria feministetan oraindik pil-pilean dagoen eztabaida da.

      Pasa den mendeko 70eko hamarkadan, teoria feministari oso aberasgarri izan zitzaizkion hainbat testu lesbofeminista idatzi ziren Europan eta Estatu Batuetan, ondorengo belaunaldi feministak elikatzeko balio izan zutenak. Horietako bi jada mintzagai izan ditugun Richen eta Wittigen teoriak dira. Esango nuke teoria horiek, “teoria puruaz” gain, bizitza kolektiborako bidea egiteko proposamen praktikoak zabaldu dituztela. Horren adibideetako bat Charlotte Bunchen (1972) “Lesbians in Revolt” manifestua litzateke. Manifestuan zehar dauden ideien artean, hiru nabarmenduko nituzke: 1) lesbianismoa ez da orientazio sexuala, baizik eta aukera politikoa; 2) lesbianismoaren oinarrian indibidualismoaren eta kapitalismoaren apurketarako konpromisoa dago, emakumeen arteko zaintza kolektiboa eta elkar babesa izanik helburua; eta 3) lesbianismoa soilik izan daiteke iraultzailea marko feminista eta antikapitalista baten barruan.

      Pentsalari lesbofeministen teorietara joanez gero, kontuan hartu beharra dago trans askapenerako mugimendua oraindik eztanda egitear zegoela Estatu Batuetan, eta, hortaz, mugimendu horren baitan ondoren egin diren teorietako asko ezin izan zituztela haien testuetan integratu. Hala ere, garai bateko teoria lesbofeministek queer teoriaren garapenean izan duten garrantzia ikusteak testuen asmoa ulertzea ahalbidetzen du.

[20] Hego Euskal Herrian lesbiana/gay eta bollera/marika kontzeptuen artean egiten den baliokidea da honako bereizketa.