3.1.
EMAKUMEAREN MITOA

      Jatorrizko kontratuaren inguruan hitz egiten denean, kontratu sozialean (Rousseau, 1762) jarri ohi da arreta. Baina, bada beste kontratu bat, kontratu sexuala^[14], menderakuntzaren inguruan mintzo dena. Emakumearen menderakuntzaren inguruan, hain zuzen ere. Carole Patemanek (2018) azaldu zuen kontratu sozialak emakumeak uzten zituela kanpoan, eta horren arabera sortu zirela gaur egunera arte ditugun estatu demokratikoak. Kontratu soziala askatasunaz mintzo denean, gizon bakoitzak bere mendean emakume bat izateko duen askatasunaren inguruan ari da. Izan ere, aitaren irudia politikoki garaitu zenean sortu zen anaitasunezko patriarkatua, gaur egun “patriarkatu^[15]” bezala ezaguna dena; aitari boterea kendu zioten anaiek (gizon guztiek) boterea haien artean era bertsuan banatzeko. Pateman sozialismo marxistan oinarritzen da esaten duenean ez dela berdinen arteko kontraturik existitzen, kontratuen helburua zapalduak eta zapaltzaileak sortzea eta betikotzea dela. Horri jarraiki, gizon bakoitzak emakume bat bereganatzeko eskubideaz ari denean, ezkontzaren kontratuaren bidez gizon bakoitzak emakume bat menderatzeko duen eskubideaz ari da. Bataren autoritatean eta bestearen obedientzian hezitako bi pertsona elkartzean ezinezkoa da inongo aurretiazko lanketarik gabe berdintasunean oinarritutako harreman bat garatzea.

      Kontratu sexualaren bitartez azaltzen da gizarte zibila bi alderditan zatituta dagoela. Eremu publikoa politikoki aitortza duen espazioa da, askatasun zibilen eta berdinen espazioa, legearen eta eskubideen tokia: gizonena. Eremu pribatua ezkontzaren kontratuaren bidez aitorpen politikorik ez duen espazioa da, legerik eta eskubiderik ez duena, biolentziaren espazioa, non jendarte zibilaren erregulazioa eta erreprodukzioa ematen diren: emakumeen espazioa (Goikoetxea, 2015).

      Gizarte zibilaren desoreka hori mahai gainean jarri nahian, jendarte patriarkaletan normaltasuna eta bakea zalantzan jartzeko beharraz hausnartu dute hainbat eragilek azken urte hauetan. Foro Sozialeko^[16] lan ildoetako batek bake prozesuari emakumeek egindako ekarpenak biltzen ditu, non eztabaidagai izan den justizia feministak izan behar duen izaera emakumeek pairatu dituzten biolentzia matxista desberdinei ikusgarritasuna eta aitortza politikoa emateko. Bestalde, 2016an, Bilgune Feministak^[17] Iruñean eta Bilbon antolatutako Eskola Feministetan hausnartu egin zen, Euskal Herrian gatazka politikoaz hitz egiten denean, zertan jartzen den arreta, ordura arte egindako irakurketa gehienak androzentrikoak izan baitziren. Eskola Feminista horietan planteatu zen zelan bakea eta normaltasuna patriarkatutik pentsatuak izan diren. Zelan bakea deitzen zaio gizonak haien artean guda armatuan ez dauden momentu zehatz bati, baina ez zaion erreparatzen emakumearen egoerari; patriarkatuan norma emakumearen kontrako biolentzia delako, jatorrizko kontratuaren bitartez bermatzen dena. Emakumeak eremu publikotik kanporatuak izan dira, eta hori dela-eta, haien kontrako biolentzia gatazka publikotik kanporatua izan da. Are gehiago, bakea deitzen dioten hori emakumearen bazterketa sistematikoari esker da posible, bakea emakumearen kontrako biolentzian oinarritzen delako gizarte patriarkaletan. Beraz, normaltasun egoera horretatik ateratzen dena, hots, emakumeak otzanak ez izatea, izango da gatazka patriarkatuzko demokrazian (Goikoetxea, 2015).

      1978an bota zuen Wittigek ordura arteko teoria feminista eraldatuko zuen “lesbianak ez dira emakumeak” esaldia, New Yorkeko Modern Language Association konferentzian. Haren teoriaren arabera, heterosexualitatea diferentzia sexualaren naturalizazioan oinarritzen den erregimen politikoa da, zeinean emakumeak, klase gisa, gizonen menpe dauden. Sexuaren kategoria, beraz, jendarte heterosexualak sortuko du, sexua gizonek emakumeen kontra daramaten esplotazio-harremanaren ondorio izanik; naturaren produktu izatetik urrun, klase sozialak sortzeko mekanismoa izango da sexua, non rolak eta sexu-praktikak gorputzetan inskribatutako ausazko erregulazioak izango diren eta sexu baten eta bestearen arteko esplotazio materiala ahalbidetuko duten (Preciado, 2020: 51). Hori dela-eta, eraiki den modu bertsuan deseraiki ahalko da sexu kategoria. Emakumeen kontra gauzatzen den esplotazio ekonomikoa eta soziala espeziearen erreprodukzioan oinarrituko da, hori baita ekonomia heterosexualaren funtsa. Silvia Federici teorialari eta feministari jarraiki, erditzea ez ezik, adingabeak eta adinekoak zaintzea eta esparru pribatura mugatzen den produkzioa mantentzeko beharrezkoak diren zereginak garatzea ere, erreprodukzio sozialaren parte izango dira (Federici, 2013). Banaketa sexual bidezko ordena sozial hori ezkontzaren instituzioaren bitartez gauzatuko da, zeinean desberdinen arteko kontratu baten bidez, emakumeen gaineko boterea Estatutik senarren esku egotera pasatuko den. Sexualitatea, hortaz, emakumearentzako instituzio biolentoa izango da, eta ez plazerarekin zerikusia duen kontu indibiduala. Hori dela-eta, emakumeak bere bizitza pribatuan dituen gatazkak, klase gatazkak izango dira (Wittig, 2017). Era berean,

lesbiana da sexu-kategorietatik harago (emakume eta gizon) dagoen kontzeptu bakarra, subjektu izendatua (lesbiana) ez baita emakumea, ez ekonomikoki, ez politikoki, ez ideologikoki. Honatx zerk egiten duen emakume bat: gizon batekiko harreman sozial espezifiko batek, joputza deitu dugun harreman batek; eginbehar pertsonal eta fisikoak ez ezik eginbehar ekonomikoak ere ekartzen dituen harreman batek (“bizileku behartua”, etxeko lanak, ezkontzako eginbeharrak, haurrak mugarik gabe izatea, eta abar). Lesbianek, heterosexual bihurtzeari edo irauteari uko eginez, ihes egiten diote harreman horri (Wittig, 2017: 38-39).

      “Lesbianak ez dira emakumeak” esaldiak klasearen ideia horri heltzen dio: pertsona bat emakume egiten duena gizon batekin duen harremana baldin bada, hau da, menderakuntza harreman horren baitan eraikitzen bada sexua, lesbiana emakume klasetik ihes egin duen subjektu politikoa izango litzateke. Bestalde, Wittigek ezberdindu egiten ditu “emakumeak” eta “emakumea” kontzeptuak. “Emakumeak” klase gisa ulertzen ditu, hau da, gizonekin ematen den harreman sozial baten ondoriozko produktu gisa. “Emakumea”, aldiz, jendarte modernoak zientzia eta natura baliatuz sortu duen mitoari egiten dio erreferentzia; “‘emakumea’ ez da gutako bakoitza, baizik eta ‘emakumeak’ ukatzen dituen eraikuntza politikoa eta ideologikoa” (Wittig, 2017: 34). Alde horretatik, feminismoaren barruan dauden bi joera bereizten ditu. Batetik, emakumearen eta bere defentsaren alde borrokatzen den korrontea, eta ondorioz, emakumearen mitoa eta bere zapalkuntza betikotzen dituena. Eta bestetik, emakume klasearen kontra borrokatzen dena. Era berean, Butlerren esanetan, “emakumeak” kategoria bere osotasunean ulertzeko arraza, klase, adin, etnizitate eta sexualitate konponenteak biltzearekin ez da nahikoa. Hipotesi horrek, hau da, esentzialki osatugabea dela pentsatzeak, ideal normatibo bat egon daitekeela aurreratu dezake. Ideal horrek kentzen dio, hain zuzen ere, “emakumeak” kategoriari izan dezakeen agentzia guztia (Butler, 2018: 71).

      “Emakume” klasearekin amaitzeko, gizonak klase bezala suntsitu behar direla aldarrikatuko du Wittig-ek, zapaltzailerik gabe ez baitago zapaldurik^[18]. Horrekin ez du gizonen kontrako genozidio bat proposatzen, sexua zer den jabetzeko kontzientzia hartzea baizik. Lesbianaren figura, horrela, dimorfismo sexualarekin eta sexu-mendekotasunarekin hausteko estrategia bihurtzen da.

      Sexua klase gisa aurkezten duen teoria lesbofeminista eztabaidagai izan da feminismo marxistaren zenbait korrontetan. Abiapuntua da sexuak ez duela klase sistema bat sortzen, baizik eta elkarren kontrakoak eta osagarriak diren bi kategoria hierarkizatzen dituela modu patriarkal baten bitartez kapitalismoak etekin handiagoak atera ditzan. Arrazarekin gertatzen den bezala, hain zuzen ere; etorkin eta arrazializatuen kontrako etengabeko biolentziaren eta lan-indar prekarioaren bitartez aberastu egiten direla Iparralde Globaleko herrialdeak. Evelyn Reeden (1987) teoriak planteamendu horren bueltan biratzen du, zeinean emakumeen askapena klase gizartearen amaierarekin lotzen den.

      Feminismo marxistaren beste korronteetako bat emakumea subjektu politiko independente gisa ulertzen duena da. Shulamith Firestone (1976) kokatuko genuke korronte honetan. Dialektika marxistaren eskemari jarraituz, emakumearen zapalkuntza propioa azaltzen da, klase sozialarena ukatu gabe. Produkzio eredua, kapitalista izateaz gain, patriarkala izango da; langile-klasea, existitzeaz gain, gizon/emakume kategoriek klase izaera izango dute; produkzio sistema bermatzeko produkzio-kontratua ezkontza izango da, eta ez soilik komertziala; eta emakumeak haien menderakuntzatik askatzeko aurrera eraman beharreko iraultza, klasekoa izateaz gain, feminista izango da. Azken puntu horretan kokatuko da Wittigen ekarpena, iraultza feminista baino, lesbofeminista planteatuko dutela.

      Klase menderakuntza purutik at egituratzen diren borroka asko klase askapenarekin zer ikusirik ez duten borroka identitario gisa sailkatu izan dituzte sasi-ezkerreko hainbat taldek eta pentsalarik. Haien arabera Estatua burgesa da, eta, ahalik eta etekin ekonomiko handiena lortzeko, azpiegitura eta kultura arrazistak, patriarkalak, heterosexualak eta kapazitistak sortzeaz arduratzen da eskulan merkea edo doakoa ziurtatzeko eta bere egitura ekonomikoa aberasteko (“emakumeak” kapitalismoak sortu izan balitu bezala, eta ez patriarkatuak). Era horretan, diskurtso sasi-ezkertiar horien arabera, azpiegitura eta kultura periferiko horietatik kapitalismoak lortzen duen beste etekin bat langile klasearen banaketa omen da, norgehiagokeriaren eta gorrotoaren bitartez gauzatzen dena eta Estatuaren kontra ez altxatzeko balio duena. Gure iritziz, aldiz, arrazismoa, misoginia, transfobia edo kapazitismoa bezalako jokabideak eta egiturak existitzen dira hain zuzen ere Estatua burgesa izateaz gain patriarkala delako, hortaz, homofoboa, kapazitista, misoginoa, arrazista, etab. Estatua burgesa baldin bada, klase burgesak hegemonia duelako da. Estatua patriarkala baldin bada, klase patriarkalak hegemonia duelako da. Hortaz, gorroto diskurtsoek eta Estatu patriarkal arrazista eta kapitalistaren legeek sustatzen dute langileen arteko zatiketa, eta ez zapalkuntza espezifiko horiek pairatzen dituzten subjektuek, ezta haien zapalkuntzetatik askatzeko bideratzen dituzten borrokek.

      Gainera, langile-klasean barna egon daitekeen aniztasuna lan egiteko mono urdina erabiltzen duen eta familiaburu den industria-langilearen profilera murrizteak, klase askapena politika identitario murriztailea bihurtzen du, langile-klase identitate unibertsal horren eskeman sartzen ez den subjektu oro kanpoan uzten duelako. Edo Rodó-Zaratek planteatu bezala, klase-borrokan generoa, arraza edo sexualitatea kontuan ez hartzeak ez gaitu neutraltasunaren eremuan kokatzen. Kontrara, politika identitario eta partziala da proposamen unibertsal gisa aurkeztea (2021: 96).

[14] Carole Patemanek (2018) gizonek emakumeengan gauzatzen duten menderakuntza kontraktuala izendatzeko erabilitako kontzeptua.

[15] Bi joera daude patriarkatuaren esanahia ulertzeko orduan. Badaude pentsalari batzuk, Gayle Rubin kasu, esanahia emateko hitzaren etimologiari heltzen diotenak. Adiera horren arabera, patriarkatua aitaren botere-sistema izango litzateke. Kontzeptuaren esanahi horri Carole Pateman “pentsamendu patriarkal tradizionala” deitzen dio. Beste batzuek, Adrienne Richek edo Monique Wittigek kasu, patriarkatu deitzen diote gizonek emakumearen gain ezartzen duten botere estrukturalari, gizon horiek aita izan behar izatearen espezifikotasunik gabe. Adiera horri dagokio “patriarkatu moderno” kontzeptua.

[16] Foro Sozialaren webguneko “Emakumeen ekarpena bake-prozesuari” ataletik hartua: http://forosoziala.eus/eu/atala/emakumeen-ekarpena-bake-prozesuari

[17] Euskal Herriko Bilgune Feminista (2015). “Hau ez da gure bakea”. Euskal Herriko gatazka eta emakume preso politikoen inguruko irakurketa feministak. Hemendik hartua: http://bilgunefeminista.eus/uploads/erab_1/2017/06/1497602190-DOSIER-ilovepdf-compressed.pdf

[18] “Nagusirik gabe ez baitago esklaborik” (Wittig, 2017:  34).