2.5.
AGENTZIA DUEN GORPUTZA

      Euskal Herriko V. Jardunaldi Feministetan Medeak^[11] talde transfeministak aipatu zuenez, Euskal Herriko Mugimendu Feministan gorputza ez dago erdigunean. Nahiz eta gorputzaren inguruan aski teorizatu izan den, ez da eguneroko praktikara eraman, eta gorputz disidenteen instrumentalizazioan erori da sarri. Oro har, jardunaldietako Gorputzak eta sexualitateak mahaia osatzen zuten talde gehienek^[12] bat egin zuten adieraztean “Euskal Herriko Mugimendu Feministak ez duela oraindik sexualitateak duen potentzialitate politikoa barneratu” (Medeak, 2019). Memoria historikoak duen aitortza ezaren ondorioz gai honek berria dirudien arren, xx. mendeko 70eko hamarkadako Mendebaldeko mugimendu lesbofeministetan du jatorria. Garai horretan, hainbat teorialari lesbofeministak aldarrikatzen baitzuten giza sexualitatea komunikaziorako eta harremanak eratzeko motorra dela, eta plazeraren dialektika dakarrela berarekin. Alegia, giza harremanak aldatzeko beharrezkoa dela sexualki harremantzeko forma aldatzea.

      Errepresio sexuala beharrezkoa da sistema neoliberalak biziraun dezan, eta errepresio hori heterosexualitatearen instituzioaren bidez ematen da. Heterosexualitatea zapalkuntzaren ideologia da, eta beste diferente baten beharra du menderakuntza gauzatu ahal izateko (Wittig, 2017). Horrela sortzen dira gizon eta emakume kategoriak. Estrategia argia da: subjektua sexura murriztean, subjektua kontrolatzea errazagoa da, emakumeak esparru pribatuan mantentzen baititu eta gizonak publikoan, bakoitzari jarduera diferenteak egokituz; subjektuaren adiera konplexuagoek kontrol hori zaildu egiten dute. Beraz, Wittigek eta garai hartako lesbiana feministek planteatzen zuten, Simone de Beauvoirrek (1949) planteatu bezala, ez dela emakume (ez gizon) jaiotzen. Eta gaineratzen zuten ez dela emakume (ez gizon) izatera heldu behar derrigorrezko heterosexualitatearekin eta haren kontrolerako instituzioek sortzen duten hierarkia sexualarekin hautsi nahi bada.

      Mendebaldeko pentsaeraren ezaugarri izan da elkarren aurkakoak diren kontzeptuen bitartez soilik uler daitekeela mundua. Elkarren kontrakoak diren muturreko bi kontzeptu sortu eta horiei bizitza eman; bati soilik balio soziala eman bestea haren mesedetan jarduteko. Dualismoaren beste helburuetako bat existitzen diren bi errealitate posible sortzea izan da.

      Feminismoetatik dualismoen ideia horrekin apurtzeko beharraren aldeko hainbat teorizazio egin badira ere, ez da bere osotasunean horiek gainditzea lortu. Nagore García Fernandezek (2017), bere tesian, feminismoetatik dikotomien erabileraren arrazoi posibleei erreparatu die, galdera planteatuz ea erabilgarritasuna ote den formula horiek erabiltzeko joeraren arrazoia:

      Arazo honek, gainera, eragiten die bai pentsamendu modernoaren dikotomia klasikoei, hala nola, arrazoia-emozioa, subjektua-jendartea, barrualdea-kanpoaldea edota gizona-emakumea. Baina baita ere teoria kritikotik sortu diren hainbat irudiri —horiek ere pentsamendu modernoaren ondorengo baitira—; hegemonia-kontrahegemonia, subjekzioa-agentzia, boterea-erresistentzia edota diskurtsoa-praktika horren adibide dira. Era berean, kontzeptualizazio hauek konpromiso politikoa izan behar dute, eta botere-harremanen berri eman behar dute. Arazo hau galdera bezala formulatu daiteke: Botere mekanismoen berri eman dezakegu pentsamendu dikotomiko hauengana jo gabe? Nola egingo dugu? Kontzeptualki dikotomia hauek erabiltzen ditugu erlazio hierarkikoak azaltzeko erabilgarriak direlako? (García, 2017: 45)

      Lan honen helburua ez da dikotomien erabileraren eztabaidari inolako erantzunik ematea. Bai, ordea, argitu nahi da pribilegio eta zapalkuntza kategoria dikotomiko horiek problematizatzea beharrezkoa dela. Horien gaineko analisiak modu absolutuan egin beharrean, modu konplexuagoan egitean eztabaidak aberastu egiten dira. Batik bat, “kategoria horiek aldakorrak direlako geografian, denboran eta oro har testuinguruaren arabera” (Medeak, 2019). Analisi horrek gure gorputzen gaineko kontzientzia hartzea dakar: momentu bakoitzean gure gorputzak duen posizioari erreparatzea, testuinguru batean zapaldua dena ez duelako esan nahi beste batean halabeharrez zapaldua izango denik. Ez zaio kategoria bakarrari heldu behar, zapaldu garen era berean zapaltzaile izan gaitezkeelako eta botere-harremanak birproduzitzen egon.

      Foucaulten (1976) arabera, boterea testuinguru guztietan ematen den subjektuen arteko harreman multzoa da. Botere-harremanek subjektu guztiak zeharkatzen dituzte, eta horrek, errepresioaz gain, benetako efektuak eragiten ditu gorputz politikoan. Kontrol soziala ezartzeko mekanismoetako bat izango da Butlerrentzat “matrize heterosexuala” eta Wittigentzat “kontratu heterosexuala”. Menderakuntza-mekanismo horretan ez da zapaltzaile-biktima binomioa soilik egituratuko. Izan ere, zapaldua egoteak ez du biktima kategoria absolutu eta bakarra zertan ekarri, eta ez du baztertzen ere agente izatea. Zapaldua egotea prekaritate egoera batean egotea esan nahi du, eta ondorioz, biolentziak jasotzeko probabilitate altuak izatea. Prekaritate horrek gorputzen zaurgarritasuna agerian utziko du, eta zaurgarritasun horren gaineko kontzientziak ahalbidetuko du gorputz zapalduak erresistentziarako zein gaitasun dituen aztertzea eta egituratzea, edo gauza bera dena, immobilismora bideratuta dagoen biktima kategoria horretatik ihes egitea. Beraz, zaurgarritasunaren mobilizazioak egingo du gorputz zapaldua agente (Butler, 2014). Hala ere, erresistentzia hori ez dute gorputz guztiek era berean biziko.

      Gorputz guztiak zaurgarriak dira baina ez maila berean. Sistema heterokapitalista, kapazitista eta arrazista den heinean, biolentzia gehien pairatzen duten gorputzak izango dira prekarioenak edo zaurgarrituenak. Gainera, subjektu batzuek erraztasun handiagoak dituzte beste batzuek baino botereari aurre egiteko haien borrokek zilegitasun soziala dutelako. Bestetik, askotan “guk ez dugu aukeratzen gure gorputzekin egiten dugun militantzia, [...] ezin diegu gorputz zaurgarrienei gure borroken izenean immolatzeko eskatu, batez ere, ez bagaude prest bestelako gorputz pribilegiatu bezala ere immolatzeko” (Medeak, 2019). Adibidez, gorputz beltz batek ez du aukerarik izango erresistentzian bizitzeari ezetz esateko, ezin duelako bere menderakuntzaren arrazoietako bat den azalaren kolorea ezkutatu. Aukera hori badute ordea, passing-a^[13] daukaten pertsona homosexualek. Zentzu horretan, beharrezkoa ikusten da tolerantziak dakarren ageriko onarpen horri aurre egitea eta gorputza jartzea John Bergerren (1995) hesiaren beste alde horretan. Bolleren kasu zehatzera ekarrita, gorputzak bollera identitateetan protagonismo handia du identitate oso bisualak direlako. Nahiz eta izaki sozial bezala ikusgarriak ez izan, biolentzia jasateko potentzialitate handia dute arau estetiko asko urratzen dituztelako. Iruditeria kolektiboan duten existentziarik ez horrek erakusten du ikusgarritasuna ez diela sexu desirak ematen, baizik eta genero espresioak, passing-ak ezkutatzen duen trans identitatea modu desiragarri batean bizitzeak eta erakusteak.

      Heterosexualitateak inposatzen duen bizitza pribatuari onura atera dioten bizitza homosexualei soilik ematen baldin bazaie ikusgarritasuna, normara egokitzen jarraituko dugu bazterretan dauden bizitzak geroz eta gehiago zigortuz. Alde emozionalak eta sexualak espazio publikoa hartzea beharrezkoa da, eremu afektibo-sexualaren eta sozialaren artean dagoen aldea gainditzeko.

[11] Medeak (2020). Hemendik hartua: https://medeak.wordpress.com/

[12] Medeak, BALA eta Sare Lesbianista.

[13] Trans edo heteroa ez den identitatea ezkutatzeko zis-arauaren eta heteroarauaren estetika eta jokaeretara egokitzea.