Bueltako ogia

Parisen daramatzat egun batzuk. Egunkaria eta ogia beti leku berean erosten dituenean hasten da norbera leku horretara egokitzen, bertako sentitzen. Idazleok eta jende desokupatuak horrela fitxatzen dugu egunero gure bulegoan, gure faktoria imajinarioan: baguette bat eta Le Monde erosiz. Ohean eguerdira arte lokartu eta ogirik eta egunkaririk erosten ez dugun eguna, egun alferrik galdua da. Kontzientzian alferkeriaren erru zama uzten duen eguna. Egia esan, baditut nire zalantzak egunkariaren eta ogiaren kontu hau belaunaldi gazteengana iritsi ez den ohitura zaharkitu bat ez ote den, baina tira, gurasoek igandeetan jarri ziguten zeregin honi fidel atxikitzen gatzaizkio gu behintzat. Interneten titularrak irakurtzearekin konformatzen denak ez daki zer galtzen duen: goizeko lanbroak hezetutako egunkaria hatzetan sentitu eta ogi egin berriak tinta beltzarekin nahasian sortzen duen usainak, nikotinak adina adikzio sortzen duenak, ez dauka preziorik. Ongi zapaldutako orrialdeak irekitzen joatea paisajeak estreinatzeko era bat da, paisaje hauek desolatuak izan arren. Zer egingo gara, lotsatu? Azken erromantikoak izatea tokatu zaigu.

        Kontua da —erromantizismoaz ari garela, to, auzo oso bat erromantizismoaren flotazio lerroaren kontra— Pigallen bizi naizela orain eta maldan gora egin behar dudala egunero ogia erosteko. Kioskoa topatzeko ez daukat arazorik, baina okindegia ez dut sekula aurkitzen. Arretaz begiratzen dut bidean, ezker-eskuin, baina ez dago modurik. Aldaparen bukaeraraino igo eta deus ez. Aldiz, kale berberean, maldan behera jaisten naizenean topatzen dut beti okindegia. Esango didazue kaleak berdinak direla joaneran eta etorreran, gure begiari zerbaitek ihes egiten diola akaso, baina kalea ez dela aldatzen. Bada nik diotsuet ezetz. Hamaika aldiz saiatu naizela gorako bidean ogia erosten.

        Alferrik: okindegi hau maldan behera soilik existitzen da.

        Fenomeno honek gauza asko azalduko lituzkeelakoan nago. Gure arteko konfusio, gaizkiulertu eta ezinikusi askoren funtsa horretantxe datza: maldan gora bilatzen dugu irtenbidea, maldan gora itxaroten diogu hitzordura agertu ez den lagunari, maldan gora nahi dugu ogia, baina bilatzen dugun okindegia, bueltako bidean bakarrik dago.

        Koadernoan apuntatu dut bueltako ogiari buruzko nire gogoeta. Ez dago norbere kezka eta pentsamenduak koaderno batean idaztea bezalakorik. Idatzitakoak txorakeria zentzugabeak direnean barre egin diezaiokegu guk idatzitakoari, eta txorakeria zentzudunak direnean berriz, txorakeria zentzudunagoak idatzi eta pentsatzen lagun diezagukete. Cioran filosofoaren koadernoak irakurtzen ari naiz egunotan. Aforismoaren eta erran laburren jeneroa gorenera eraman zuen pentsalaria bera. Hil zenean, bere lagunak hogeita hamalau koaderno aurkitu zituen, denak elkarren berdinak. Mesanotxean koaderno itxi bat edukitzen omen zuen, eta lagunak beti koaderno bera zela uste izan bazuen ere, hogeita hamalau ale ezberdin ziren, kolore bereko azala zutenak. Kaiera batzuetako lehen orrialdean zera idatzi zuen: «Koaderno hau suntsitu eta zakarretara botatzeko». Baina hala ere, kontu handiz sailkatu eta gorde zituen koaderno guztiak; Kafkak egin ez zuen eran, Cioranek ere ez zuen norbere lana zaborretara botatzeko ardura mingarria bere gain hartu. Besteak beste, lagun eta ezagunen erretratu gupidagabeak ageri dira koaderno horietan, adiskide hauek X letraz edo inizialekin bakarrik izendatuak ageri diren arren. Pasarte batzuetan izen-deitura osoak idatzi zituen, baina tatxoi nabarmenekin ezabatu zituen gero, koaderno haiek norbaitek irakurriko zituen jakinaren gainean zegoelako, ziur aski.

        Boligrafoa bere buruari tiro bat emateko gogoa zuenean bakarrik hartzen zuela esan izan zuen behin baino gehiagotan Cioranek. Bere liburuen izenburuak irakurri besterik ez dago bere bizi-koordenadak bakardadearen eta nihilismoaren begietan iltzatuta zituen pentsalari honen nondik norakoak jakiteko: Pentsamenduaren azkena, Garaituen brebiarioa, Desesperazioaren gailurretan...

        Bere pesimismoari umore beltza baino areago, ironia iluna eransten zion gero. Hona bere koadernoetan topa daitezkeen zenbait burutazio: «Beti egon izan naiz, senaz bederen, galtzaileen alde, nahiz eta haien arrazoiak baliozkoak ez izan». «Hobea da tragedia justizia baino». «Beti bizi izan naiz oinezko bidaiari baten modura, ezer ez edukitzeko nahiarekin. Inoiz ez dut nirea den objekturik izan eta izutu egiten nau gainera, nirea den orok. Hotzikarak erasaten dit norbaiti 'nire emaztea da' entzuten diodanean. Metafisikoki ezkongabea naiz». «Zenbaitek beren lehen asma atakea oroitzen duten eran, nire lehen asperkeria atakea dut nik gogoan, bost urte izango nituen».

        Bizitza osoa suizidioaren inguruan gogoetan aritu ondoren, alzheimer gaitzak harrapatu zuen Cioran. Mihi gaiztoek diotenez, alzheimerraren ondorioz ahaztu egin zituen suizidatzeko betidanik izan zituen asmoak, eta zahartzaroaren ondorioz hil zen, 1995ean, Parisen.

        Montparnasseko hilerrian dagoela jakin eta maisuari bisita egitea erabaki dut. Kasu honetan, anglosaxoniarrek egiten dutena bezalako bisita izango da nirea: pay a visit. Zorrak ordaindu beharra dago.

        Hiri handietako kanposantuetara irakurtzera joaten da jendea. Ez da derrigorrezkoa liburu bat eramatea zer irakurria izateko. Bistakoa da hilobien eta liburuen arteko antzekotasuna. Hiri handiko kanposantuetan mapak banatzen dituzte sarreran, hildako ilustreak bisitatu eta libururik ekarri ez dutenak ere esku hutsik ez uzteko. Montparnasseko hilerrian, adibidez, Marguerite Duras 21. zenbakia da, Tristan Tzara 8.a, Baudelaire 6.a. Futbol talde bateko kamisetak bailiran. Hilobi batzuk aise aurkitzen dira, beste batzuk berriz, gugandik ihesi dabiltzala ematen du, hil ondoren ere beren miresleei itzuri egin nahiko baliete bezala. Cioranen hilobia da nik topatu nahi dudana. Aforismoen maisu zenak bere azken orrialdean zer idatzi ote zuen jakin nahi dut. Cioranen bila nabilela, ordea, Cesar Vallejoren hilobia topatu dut lehenbizi ustekabean («Hainbeste elur dago nire baitan, zu lo zaudelako»). Elurra beti, Vallejorenean. Beste poema gogoangarri harekin akordatu naiz hilartitzeko elurraren aipua irakurtzean: «amak berokiaren lepoa lotzen dit, ez elurra ari duelako, elurra egin dezan baizik». Bere lehen liburuko lehen poema zen, eta han zen jada elurra, hilartitzean bezalaxe hastapenean.

        Cioran errumaniarraren bila ni, eta hara non, Euskal Herriarekin lotutako poeta batengana ekarri nauen ibilaldiak: Durangoko hondakinei hileta erredoblea jo ziena, Vallejo; Gernika eta Bilbo gogoan izanda idatzi zuen poeta errepublikazalea, Vallejo. Piedra negra sobre una piedra blanca. «Parisen hilko naiz ekaitz egun batez / jadanik oroitzapenean dudan eguntto batean. / Parisen hilko naiz —eta hala ere ez dut alde eginen— / ostegun batez...». Ia asmatu zuen Cesar Vallejok: ostiralez hil zen, goizeko hamarrak artean jo gabe, harri beltza harri zuriaren gainean.

        Inguratu naiz Vallejo, zure hilobiraino. Eta ez da nahikoa. Ez zara altxa. Gehiagok etorri behar genuke zu piztu zaitezen.

        Baina ez zait oraindik niri Vallejo itzali. Bera ere ibilia baitzen Parisen, ogiaren xerka: «gizon bat pasatzen da lepoan ogia hartuta / Lagun hurkoaz idatzi behar ote dut orain?».

        Nik aurkitzen ez dudan goranzko okindegian geratu bide zen Cesar Vallejo, betiko? Zirrara batek erdibitu nau.

        Julio Cortazarren hilobia izan da hurrena. Harri koskorrak, gaztaina erreak —horiek ote Vallejoren harri beltzak harri zuriaren gainean?—, norbaitek utzitako orrialde zimurtua ere hantxe, Cortazar Carol Dunlopen konpainian datzan hilobian. Lagun zaharren artean nagoela sentitzen dut oraintxe, une alkoholiko gisako baten zelebrantzan ari naizela; euforia suerte honek ez dit, ordea, zutik egotea galarazten, abantaila hori daukat. Eugene Ionesco ere inguruan dabil: «Otoitz egin, ez dakit nori. Zain nago». Harengandik ez oso urruti, Samuel Beckett, oraindik Godoten esperoan. Zain egotea ogibide ederra baita, zain ez gaudenean ere zain gaude, ustekabean. Badago zain egote bat, bizitzako gainerako ekintza guztiak biltzen dituena. Ionesco eta Beckett, eskua hilobitik ateraz gero elkar agurtzeko moduan jarrita daude, barne-patio batean balkoitik balkoira ttor-ttor ari den sardinera parea bezain gertu.

        Cioranen hilobia baino lehenago, ezustean, mapari erreparatu gabe topatu ditut horiek denak. Zergatik ote? Cioranen liburuak irakurri aurretik beste horiek guztienak irakurtzea komeni dela esan nahi didate, beharbada? Okindegia gorako bidean ez, baizik eta beherakoan soilik existitzen den era berean, Cioranen hilobia ere, ez da akaso beste inola ere existitzen, ezpada Duras-Tzara-Baudelaire-Vallejo-Cortazar-Ionesco-Beckett geltokien ondoren.

        Hilerria —liburua— ixteko ordua da ia Cioran topatu dudanerako: harlauzarik soilena. Lagunaren izena eta berea. Lau data. Bi jaiotzakoak. Bi heriotzakoak. Harria jo dut, kax-kax, etxean ez dagoen lagun baten atea jotzen dugun legez, etxean ez dagoen jakitun txirrinari luze sakatzen dionak bezala, etxean egon izan balitz atea inolaz ere jotzera ausartuko ez ginatekeen eran. Hilobia oinez inguratu eta ikuskatu dut gero, ez hilobi bat begiratzen den eran, baizik eta oso moduz erostear naizen bigarren eskuko Volkswagen zuria balitz bezala. Oinen azpian bada halako lur hutsaren bertigo bat, hartxintxar askeen marruskadura belarri ertzean, gaizki zigilatutako zementuaren sentipena, halako anklaje falta bat zutikakoaren bertikaltasunean.

        Zapata zolarekin irakurtzekoa duk azken aforismoa, pentsatu dut.