Argentinar lotsatia

Ez zen sekula etxera igotzen. Berak tinbreari behetik sakatzen zionean, amak hiltegirako antxumeari legez begiratu eta azken orraztua, un dernier coup de peigne, ematen zidan, azken orraztua emateak ez zuela merezi pentsatuko balu bezala.

        Zerbait irakurtzen nuen bere begietan, ongi ulertzen ez nuena. Urte batzuen buruan jabetu nintzen, gutxi asko, begirada haren esanahiaz: «Finean, zertarako urakan baten erdira doana orraztu?».

        Korrika jaisten nintzen. Ezkaratzera iritsi baino lehen, gerrikoa askatu eta beherantz tira egiten nien prakei, erronbodun galtzerdi gorrotagarri haiek ezkutatzeko. Eta han zegoen bera.

        Askotan galdetzen nion nire buruari, nola ote zitekeen aitak beti hiru-lau eguneko bizar latz hura izatea eta ez sekula bizar luzeagoa, eta ezta sekula bizarra leun, lurrindu eta egin berri ere. Bizarra puntu horretaraino ernamuindu eta hortik aurrera gehiago hazi izan ez bailitzaion. Bizarra beti halaxe izatea bere aurpegiari eskaintzen zion arretaren ondorio zela deliberatu nuen, baina harritzekoa zen. Itxurarekiko balizko kezka hura ez zetorren bere artilezko jertse zirtzilduarekin, bere utzikeriarekin, bere zarpailkeria orobatekoarekin bat.

        Ez nekien zertan lan egiten zuen ere. Ez nuen sekula jakin kontatzen zizkidanak benetakoak ziren ala ez.

        Behin, Parisko lente fabrikatzaile batekin tratuak izan zituen, lupa-edalontzia deitzen zuena asmatu eta aberastuko zen esperantzan. Txoratzen zegoen bere burutazioarekin. Ez zuen sasoi hartan beste gairik izaten. Ideia burugabea zen, inondik ere: aumentodun kristalez osatu edalontziak fabrikatu nahi zituen, bertan isuritako ardoa —edo zena zelakoa— berez isuritakoa baino askoz ere gehiago zen itxura ematea zen helburua, ez dakit oso ondo zertarako; alkohola edaten zutenek gutxiago edan eta lehen edaten zuten isurkin kopuru bera edaten zutela uste izatea zen asmoa, hori bai, baina ez dut sekula jakin izan lorpen horren azken helburua edale neurrigabeen osasuna zaintzea, ala kontenplaziorik gabeko zio komertziala —gutxiago zerbitu, berdina kobratu— ote zen.

        Beste behin, goizeko seietan Parisko arrondissement guztiak banan-banan inguratuz hiria alderik alde motorrez zeharkatu bide zuen, ke-hodia aldatuta zeukan motor burrunbatsu batean, propio ahalik eta zarata gehien atereaz. Baina ez afizioz edo inor izorratzeagatik. Estatistika lan bat egiten ari zelako baizik. Pagatu egiten zidatek gainera, erantsi zuen gero, irribarrez.

        Udaletxearen enkargua omen motor ibilaldi hura, trafiko saila hiriko zaratari buruz egiten ari zen ikerketen karietara.

        Nire atzetik lau babalore zetozean, auto baten barruan, nor bere libretatxoarekin, pasatzen nintzen kale bakoitzeko leihoetara begira: zenbat argi piztu eta zenbat jende esnatzen nuen zenbatu behar zitean, pentsa!

        Gero barre egiten zuen, kar-kar.

        Egun hartan ere, amak gogo txarrez orraztu eta arrapaladan jaitsi nintzen atarira, ohi nuenez. Ama sumatu nuen errezelen artetik begira, kezkati, aitak gorantz begiratu zuenean. Eta lau gizon irudikatu nituen Peugeot batean kukututa, sonbrailuekin eta bakoitza bere libretatxoa eskuan, udalarentzat ama paristarren kezkei buruzko estatistika baterako ikerketa egiten zebiltzanak, kezkatutako amak leihoetako errezelen atzean atzemateko eta koadernoan ama arduratu bakoitzeko gurutzetxo bana jartzeko ordainduko zietenak.

        Egun hura ez dut sekula ahaztuko.

        Aitak parkeen diseinuari buruzko zerbait esan zuen. Parke bat diseinatzen ari zela arkitekto batekin elkarlanean —tira, zuzendu zuen gero: arkitekto-arkitektoa ere ez duk, idazlea duk berez—; Luxenburgoko lorategiak ederragotzeko egitasmoa zela, udaletxeari saldu eta dirutza egingo omen zuten egitasmo harekin. Luxenburgoko lorategiak ederragotu! Okurritzea ere.

        Gero esplikatuko diat parkearena, lehenbizi argazki bat aterako diagu, e, Andre?

        Notre Dame de Lorette karrikako argazki-dendara hurbildu ginen. Dendako erakusleihoa, neurri guztietako ezkontza argazkiz eta jaunartze eguneko potretaz josita zegoen.

        Sartu ginenean, argazkilaria bikote gazte bat artatzen ari zen. Ate-zintzarriaren txilin-hotsarekin batera begirada altxa zuen dendari txalekodunak aitaren piura doi begiztatu eta eztarri karranka desatsegin batekin betaurrekoak beheratu ostean, berriro bere zereginetan murgildu zen.

        Bonjour, esan zuen aitak.

        Inork ez zion erantzun.

        Bikote gazteak, ezkontzako argazkiei emana zien bere so arretatsua.

        Potreta erakusleihoan paratzen utziz gero, deskontua izateko aukera duzue. Bon... zer deritzozue?

        Elkarri begiratu zioten, aldi berean harro eta lotsati.

        Gure potreta erakusleihoan? Denen bistara?

        Ez dut uste inolako lotsakizuna denik. Ederrak dituzue argazkiak. Ederki zaudete biok ala biok. Galde bestela zure senarrari.

        Jakina, jakina... Arrazoi du, laztana...

        Senarra marra lodiko pana zakarrez jantzita zegoen. Gizon apala zirudien eta eskuekin lan egiten zuen, zerrautsa ere bazuen bere oin-zolen pean itsatsita. Ez zen akaso dirua eskas izango zuenetarik, baina ez zituen zilarrak oparitzeko ere izango.

        Deskontu bat deskontu bat da, laztana...

        Ongi da. Ipin dezatela erakusleihoan.

        Argazkilariak irribarre egin zuen. Gero bikotearen eztei argazkietarik handiena hartu eta erakusleihoaren erdi-erdian paratu zuen.

        Zor zena ordaindu eta alde egin zuen bikoteak, gainerako eztei argazkiak besapean hartuta. Senarrak zeharka begiratu zion argazkilariak Notre Dame de Lorette karrikako argazki-denda ttipi hartako erakusleihoan ezarri berri zuen argazkiari, bere burua bertan ezagutzea arras kostako balitzaio bezala. Lepoa egingo nuke bietarik inork, ez emazteak eta ez senarrak, ez zutela kale hura hilabete luzetan zeharkatuko, zeharbide luzeagoak hautatuko zituztela aurrerantzean haien eztei argazkiarekin tupust ez egitearren.

        Gure txanda zen.

        Semeak eta biok argazkia atera nahi genuke.

        Desgogora atera zigun Eiffel dorrearen kartoizko hondo faltsuaren gainean potreta. Nik irribarre egin nezan saiatu zen argazkilaria hasieran, baina berehala etsi zuen.

        Egun biren buruan ekarriko dituzte laborategitik.

        Gurea ere erakusleihoan paratuko duzu?

        Erakusleihoan, jauna?

        Ez ulertuarena egin zuen txalekodunak.

        Zer, aita-semeek ez al dute akaso ezkonberriek adina luzitzen? Ez diguzu guri deskonturik eginen, ala? Ez al gara aski fotogeniko ala zer gibelarraio?

        Esan diot, jauna: egun bi barru ekarriko dituzte argazkiak laborategitik...

        Aita berehala sumintzen zen. Bere jertse zirtzilduaren mahukari heldu eta tira egin nion, handik lehenbailehen alde egin nahi nuen.

        Alferrik. Aitak paparretik heldu zion, kontuarretik ateratzeraino ia. Airean erabili zuen argazkilaria, panpina deslai bat bezala. Gizonak ez zuen inolaz ere hain oldartze bat-batekorik espero. Erabat ustekabean harrapatu zuen.

        Paratuko dugu, jauna! Paratuko dugu erakusleihoan! Egingo diot deskontua! Ez dago horrela jarri beharrik!

        Aitak, bere jaka adabakiz josiaren mahuka astindu eta kalerako bidea hartu zuen, txilin-hotsa erabat estali zuen danbateko batekin. Bere atzetik irten nintzen, korrika. Ezkonberriek irribarre egiten ziguten erakusleihoko erretratutik.

        Montmartren ere bazeudek erretratistak! Ikatzarekin egingo zigutek potreta... Ikusiko duk ze ederki, alde ederra!

        Berehala igarri nion: egun hark ez zuen akabu onik izango.

        Aitarekin lotsa eta estuasuna pasatzea zer zen aspaldi ikasi nuen, eskolara bidean nindoan batean, merkatuaren parean karga-deskargan geldirik zegoen hozkailu-kamioi batean sartzen ikusi eta labana batekin bertan harategi-gakoekin zintzilik jarritako txekor larrutu bati ezkutuan puska kentzen ikusi nuen egunean. Baina dena ez zen hori. Bere istorio ez-sinesteko haiek zeuden. Bere ogibide ulergaitz eta pentsaezinak. Gaueko ordu txikietan motorraren burrundarekin zenbat jende esnatzen zen zenbatzea. Parkeak ederragotzea. Bere gezurrak, pentsatzen dut gaur. Bere gezur ederrak.

        Hara Luxenburgorako gure proiektua, seme: tango bat dantzatzea zer den erakutsiko zieagu paristarrei. Zer iruditzen zaik? Hauek, huevadarik ere ez zekitek dantza kontuez!

        Aitak porlan freskoa bota berri zegoen espaloi zati bat seinalatu zuen: ni besoetan hartu eta harantz desbideratu zen, kumea besoetan daraman hartz bat bezala, ni airean eramateak ematen zion abiaduraren baldarrarekin, zapatak porlan freskotan hondoratu eta porlan bigunaren gainean halamoduzko dantza bat trazatuz.

        Jendarme batek eta obran zebiltzan bi gizonek aise eta gogoz egurtuko zuten aita, ni han egon izan ez banintz. Dokumentazioa eskatu ziotenean, harro atera zuen aitak Argentinako pasaportea.

        Txe, semeari Juliok eta biok Luxenburgoko lorategietarako dugun asmoa erakusten ari nintzaion... Umeari ilusioa pizteko ezin al du aita batek deus egin, ala?

        Erotzat hartzen zuten. Gupida sortzen zuen. Edo errukia. Edo biak batera, beharbada. Ikus nezakeen obreroen begi beltzen eta jendarmearen begi urdinen artean niretzat aurreikusten zuten umezurztegiaren argazkia.

        Ikusi duk zer egin dudan, ezta seme? Ikusi duk? Porlanetan utzi diat nire sinadura, tango bat! Hartara, tangoa dantzatzen ez jakin arren, edonork nire zapatek utzitako oinatzen gainean salto egitea aski likek nire pausoak jarraitze hutsarekin gura gabe ere tangoa dantzatzeko! Ulertzen duk? Ez al duk jeniala? Hara, planoa erakutsiko diat...

        Saint Michel bulebarrean emakume zangoluze batekin flirt luzea saiatu eta haren telefonoa nire eskuan apuntatu ostean —axotak ez zuen bere azalean idazten— akordatu zen berriro planoaz. Enbalatzeko paper zimurtuan egindako marrazki koipetsu bat zen.

        Hara, seme, kontua duk tangoaren pausoak dibujatzea: emakumezkoarenak gorriz, eta gizonezkoarenak zuriz. Ikusten? Hemen zagok dena! Dantza egiten duen Frantzia bat beti izanen duk zoriontsu, ulertzen? Ez ni bereziki frantximant zalea naizelako, baina tira! Norbaitek erakutsi beharko ziek!

        Amarekin bueltatu behar ote zuen galdetu nion, esperantza askorik gabe.

        Serio jarri zen. Gero alibi luze bat aletu zuen, hura hamaika bider entzuna ez banu bezala.

        Maitemintzen haizenean, neskari begietara begiratzen diok eta begietan ikusten duk bera, ulertzen? Neska hor zagok, oin bien gainean, hi paseatzen ibil haiteke harekin, huevón... Baina gero, begietara begiratzen diok eta han ikusten duk bera, gorputz osoa ikusten diok begietan, ulertzen? Begietara begiratu eta bera han zagok, dantzan, bere begien barruan! Hirutasun santua bezala duk, bitasun santua bai behintzat: oin bien gainean ikusten duk, baina aldi berean bere begietan... Baina iristen duk momentu bat begietatik alde egiten duena maite duan pertsonak, ulertzen? Hire amarekin hori gertatu zitzaidaan: ezkutatu egin huen, ihes egin zian amak bere begietatik. Begiratzen nioan eta hire ama ez huen jada bere begien barruan bizi oso-osorik, irribarretsu eta ipurtarin, garai batean bezala.

        Ezer ez ulertu izanaren aurpegia jarri nuelako agian, edo ahotik lurruna zeridalako agian, aitak, besapean zeraman jaka hartu eta bota egin zidan, ezustean. Ia erori zitzaidan aitaren jaka lurrera, doi-doi hartu nuen eskuetan tabako kiratsa zerion jaka pisu hura. Harrituta begiratu nion.

        Zer sentitu duk? Jaka bat, ezta? Jaka bat eta haren usaina? Baina ez duk besarkada bat, ezta? Ez duk gauza bera. Ez duk izan hire aita besarkatzea bezala... Jaka hutsik zagok, ala? Bada horixe sentitzen diat nik hire ama besarkatzen dudanean.

        Cirque d´Hiver-en boxeo konbatea zen ospatzekoa. Han ahitu genuen arratsa. Cirque d´Hiverren zen aitaren lagun bizarduna ere, Julio, aitaren hitzetan ia-ia arkitektoa zen hura. Luxenburgoko parkea ederragotzearen ideia berarekin konpartitzen ei zuen, Luxenburgokoa lorategi sobera serioa zela-eta, ados ziren biak tangoaren pausoak zoruan dibujatu eta jendea dantzan jarri behar zen kontu harekin.

        ¡Mirá que compañía tan rebuena! ¡El argentino tímido!

        Aitak esaten zuenez, ezagutzen zuen argentinar lotsati bakarra zen Julio. Otu zitzaidan ni ere izan nintekeela argentinar lotsatia. Tamalez, ez nintzen argentinarra.

        Julio bizardun hark patrikako erloju deigarri bat zeukan. Aldian behin hari begiratu eta erlojuaren estalkia ixtearekin batera bere begiak ere erlojuan gordetzen zituela zirudien. Garaia zen benetan: buru oso baten koska ateratzen zion aitari. Juliok ordaindu zituen trago guztiak, baina erdiak baino gutxiago edan zituen berak, egia osoa esan behar bada. Niretzat gaztaina sorta bat ere erosi zion kale saltzaile bati. Juliok ez zidan gupidaz begiratzen, ezta errukiz ere, haren begietan ez zen so egiten zidanero umezurztegirik irudikatzen. Nire aurpegiak zerbait alaia adieraziko balio bezala begiratzen zidan. Le chien qui fume bistroan agurtu genuen. Beste garagardo pare bat hartu zituen aitak arratsalde hartako konbatearen iruzkina bakarka kalakatzen zuen bitartean.

        Boxeatzaile bat nauk, farola baten pean! Ikusten duk, Andre? Denok gaituk boxeatzaile bakartiak farola bakartien pean! Sartzak hori kaskezurrean!

        Balantzaka zihoan harrezkero.

        Bere lagun hura, Julio zelako hura, ia-ia arkitektoa zena, idazlea zela errepikatu zidan, idazle handia zela oso. Egunen batean irakurriko nituela bere liburuak.

        Hala ere... Bere literaturak eta pavada horiek guztiek baino zilar gehiago emango ziok Juliori Luxenburgoko parkeko tangoaren ideiak, etzakela pentsa.

        Harro eta ozen egin zuen aldarria. Benetan sinesten ote zuen aitak esaten zuena?

        Baina ez egin kasurik hire aitari. Hik karrera bat ikasi behar duk. Adibidez hemen, seme: À la Sorbonne... À la Sorbonne!

        Marx anaien film bat ematen zuten latindar auzoko zinema batean, zaldi karrerei buruzko bat, hara joan nahi nuen nik. Baina aitari bost axola zitzaion zinema: Sorbonneri buruz hitz egiteko seta sartu zitzaion. Eta aita setatzen zenean, ez zegoen zereginik. Etxera aurretik, Sorbonne aurrean geratu eta tenplu greziar bati bezala begiratu zion.

        Hara hor, seme... La Sorbonne! Ez al duk ederra?

        Nik etxe erraldoia baino ez nuen ikusten. Harrizko jauregixka, Parisen beste ehunka baziren halakoak. Ez nekien zer zen la Sorbonne, baina aitak ni hara joatea nahi zuen, garbi zegoen hori.

        Hor ikasiko duk egunen batean, seme. Hor ikasiko duk hik, huevón!

        Eta une hartan, nostalgia, malenkonia, tango begirada jarri zitzaion, nik nostalgia, malenkonia, tango begiradak eta huevada haiek guztiak zer ziren oraindik ez banekien ere.

        Orduan esan zuen sekula ahaztuko ez dudan esaldi hura. Aita batek bere semeari zer uzten dion oso ondo ez dakienean, bere ondare genetiko eskasa eta bere maniak eta bere keinuak eta bere asma edo epilepsiarako aurredisposizioa, bere biblioteka uzten diete batzuei, ezertarako balio ez duen pasaporte maiztu bat, eta etxeak, eta lur-sail zabalak terratenienteek, edo zorrak, edo zenbait arazorekin gehiegi kezkatzeko desabantaila eta beste arazo batzuekin gutxiegi arduratzeko abantaila; edo bizitza filosofia bat, seme txikiak altzoan hartu eta moralaz hitz erdi bat edo beste esaten dieten guraso moralista haien kasuan, edo ofizio bat agian, pragmatikoenek; arotz saga erraldoiak badira, haiek euren gurasoengandik ikasi eta seme-alabei erakusten diete ogibidea belaunaldiz belaunaldi. Edo, beharbada, gaizki enfokatzen dugu kontu hau: guraso bat silueta bat baino ez da, eta seme-alabak dira gurasoek utzitako siluetan eta zuloetan sartzen direnak, ohartuta edo ohartu gabe, aurpegian gero eta aitaren antz handiagoa duela jabetzen den semeak aitaren silueta hartzen du ezarian-ezarian, halako traizio bat bezala bizi du patu saihetsezin hori, etsita murgiltzen da aitak utzitako uberan, haren erantzukizunak begietan lehertzen zaizkio hoteletako ispiluetan bere aurpegiari so egitean, ihes egin nahi duenean ere, aitak utzitako lorratzean eta mamuetan hartzen du semeak haragi azkenean. Ez dauka beste erremediorik.

        Ez dakit.

        Kontua da, niri aitak ez zidala ofiziorik erakutsi. Ez zidan bibliotekarik utzi. Bere hizketarako modua erabat baztertzen saiatu naiz urte luzetan, gazteleraz ere apenas mintzo naizen. Niri aitak une hura utzi zidan, batez ere: Luxenburgoko lorategiak ederragotzearen erokeria hura eta silueta bat, Sorbonnera begira biok Kanadako baso elurtuei edo Erromako gladiadoreen borroka bati begira bageunde bezala.

        Urte asko dira aita ikusi ez dudala. Eta gaur, egunkarian Julio Cortazarren hileta arratsaldean dela irakurri dudanean, Montparnasserako metroa hartu ez hartu nago: bizirik badago, aitak entierroan beharko du, Julioren hilobiko porlan freskoaren gainean tango bat dantzatuz.

        La Sorbonne.

        Hor ikasiko duk egunen batean, seme.

        Eta ni hantxe, ezer ulertu gabe, zinema aretora sartzen ari ziren ama-seme eta aita-alabei begira, inbidiaz eta hotzak amorratzen.

        Zaldi karrerak zineman? Eramango haut nik igandean hipodromora, motel! Zaldiak hipodromoan ikusi behar dituk!

        Eta batez ere, gero esan zuena, anti-ondare deklarazio hura, bere eskuekin landutako eltze eta ontziak, apurtuko zaizkion beldur, lehen aldiz bere eskuetatik aparte, labe batera sartzen dituen buztinlari hasiberriaren kezka aurpegi berberarekin esan zuen hura, ez hain hordi bat-batean, argi izpi bat begietan zuela, nire ama ez zen emakume bat piztu izan balitzaio bezala ninietan, helburu garrantzitsu bati begira bezala: ea lortzen dugun zu ni bezalakoa ez izatea, Andre.

        Ea lortzen dugun zu ni bezalakoa ez izatea.

        Ideia eder bezain ezinezkoak.

        Noiz sartu nintzen ni aitaren siluetan? Noiz lotu nintzaion bere patetismoari eta zahartzeko habailari? Egun hartan, Cirque d´Hiver eta Le chien qui fume atzean utzi ondoren, beti bezala berandu etxeratzean, aitak axotaz besoan apuntatu zidan tinta azulezko flirt-telefono zenbakia amak xaboi-urarekin igurzten zidan bitartean, beharbada?

        Metroan jaka kendu eta clochard bati eman diot. Gero, futbol atezainaren posturan jarri naiz, hankak zabalik eta enborra makur, eskuekin belaun gainetik prakei tira eginez, nire erronbodun galtzerdiak agerian uzteko batere beldurrik gabe oraingoan. Harrituta begiratzen digute metroko bidaiariek.

        Botaidak jaka, mesedez! Tirez!

        La Sorbonne parean genuela geratu ginen egun hartan aitak bere jaka airean jaurti eta besoetan hartu nueneko une hura berreskuratu nahi dut. Jaka hutsa besarkatu nahi dut, mamu besarkada huts hura oroitu, aitak ama besarkatzean sentitzen omen zuena.

        Jussieu geltokiaren parean metroko ateak ireki direnean, clochardak hanka egin du korrika nire jaka eta guzti: besapean jaka den ustean daraman hori nire aitaren azken besarkada dela batere jakin gabe.

        Luzea izango da negua. Luzeagoa are, neguaren barruan ezkutatzen den negua.