—22—

Itzalen pisua zein den, hori da kontua. Oraingoxea da, baina zuk ere eskubidea duzu Mateo Vallejori eman nion argazkia nondik agertu zen jakiteko, zure odola da azken batean.

        Leongo kaputxinoen komentu aurrean Neptuno txiki bat dago arboladiak babestua, edo Poseidon da akaso, batek daki. Harrizko zutabe gainera igoa, edertasuna bestela erakusten zeneko sirena totolo bi alde bietan eta sardea hodei mamitan sartua duela, absurdotik duena magikotik du iturriak lorategiaren begi ninian. Zer egiten du itsasoetako jaunak olatuetatik, enbatetatik, galarrenetatik hain urrun, erbeste hozmin hartan? Noren eroaldiak jarria, zein marinelen, zein ontziren zain dago lehorrik elkorrenean? Jakizu, baina han da.

        Luzaro egon nintzaion goraka ateratzen zen uraren pol-polari erreparatzen, eskultorearen zizelaren bideari, iritsiko ez zenaren esperoan, ea barruko zainen batek tira egiten zidan azken unean eta urrunarazi, ez itzultzeko egundo toki arrotz hartara. Alferrik. Inoiz gertatzen da, lan gaitzak hartu, azken atera iritsi eta errematerik eman gabe utzi nahia, izuagatik, antsietateagatik, norberaren buruari min emateagatik. Horma haien artean Mateo Vallejori itzuli beharreko zerbait zegoen baina.

        Urrats etsiz, azken aldiz eman begia erlojuari eta biderik luzeenetik zeharkatu nuen parkea, korapiloa urdail zuloan. Berokiaren lepokoak altxa nituen, pausoa bizkortu sudurreraino babestua haize min hartatik. Maite ditut parkeak neguan, usain mikatzen nahasketa itxura batean harmonikoa. Ia autorik gabeko errepidea gurutzatu eta ate zabalean barrena egin nuen. Nor nintzen azaldu nion ateko hermanoari, telefonoz egina nuela hitzordua.

        — Zaude.

        Gibel zuen ateaz bestalde gorde zen, berehala itzultzeko.

        — Oraintxe.

        Berokiaren goiko botoiak askatu nituen, zapia erantzi lepo bueltatik. San Frantzisko Asiskoaren irudia nuen hormatik begira, besoak zabal, zakurrak, behorrak, erbiak orpoz orpo zituela. Korridore argitsuetan landare ezin berdeagoak buztinezko, plastikozko, pintura poto erabilietan sartuak. Beste non edo nondik ezagutzen nituen baldosa nabarrak, leihoetatik sartzen zen argi iragaziak maiztuak. Begien olgetan eman nuen egon beharreko aldia.

        Hurreratua zelarik, Neptunoren iturriaz galdetu nion atezainari, baita asmatu ere nori. Hiriko zaharrena dela menturaz, XVIII. mende hondarrekoa, nola egona zen katedral plazan, baina han ez zuela eraikina bere ederrean ikusten uzten. Horregatik aldatu zuten, aurrena beste plaza batera eta, komentu aurrera gero, gerra ostean.

        — Nerea Vallejo?

        Buelta askorik gabe konpondu zidan agur-unean eskua emateaz nerabilen zalantza. Tantaia zen gizona, beste garai bateko bizar luze xarekoa. Astiro ebakitzen zituen berbak, hauek hausteko beldurra balu legez. Abitu higatuaren atzetik abiatu nintzen. Etxea berriki konpondua zuten, ezagun zen hormetan, argietan, ateetan karrajoan barrena gindoazela. Oinen hotsak irrist egiten zuen gresezko zoru garbian, eta etetearren izan zela esango nuke, bidearen luzeaz galdetu zidan, bideondoaren alferraz gaztigatu:

        — Ez duzu balioko ezer aurkituko.

        Irribarre behartu batez erantzun nion, berokiko poltsiko barrenean kamera digital txikia laztantzen nuen artean. Ez zirela asko nire ardura erakusten zutenak esan zidan. Erabat galdua zela familietan interesa halako batean sortetxetik irten eta inoren zerbitzuan bizitzeko alde egitea erabaki zuten haiekiko. Are gutxiago gazteak.

        — Sartu mesedez.

        Etenkariei eman ahala hasi zen argitzen artxibategia. Bibliotekatik erretiratuak ziruditen liburuak metal grisezko apalategian ez ezik, behegainean ere bazeuden, elkarren gainean ganorarik gabe pilatuak. Ez ziren, itxura batera, ekarri zahar. Formikazko mahai artetik gidatu ninduen giltza emandako armairu bateraino. Giderrari eragin zionean, Neptunoren iturriari begira nengoela espero nuena agertu zitzaidan begien aurrean, karpetak eta karpetak, urteka sailkatuak.

        — 1963... hemen dago.

        Zuk ez duzu jakingo baina fraide bat hiltzen delarik, gelan dituen gauza guztiak bahitzea izaten da lehenbiziko lana. Kutxetan batzen dira apalategietan zein lan mahaian gorderik dituen liburu, paper eta argazki oro. Badago gero nork erabaki zer den sutarako eta zer jasotzeko, horregatik da hermandade bat, horregatik jakinarazi zidan aurrez ez nuela ezer aurkituko, alferrik egin nituela joan-etorriko zazpiehun kilometroak. Ulertzen duzu orain? Eta hala ere, joan beharra nuen. Aspalditik nion agindua Mateo Vallejori, eta sano berandu nenbilen.

        Erraz agertu zen. Karpeta urdin higitu bat, gomak hautsita zituena, korapiloz konpondua. Mahai bat eskaini zidan, flexo bat hurreratu. Kablea ez zen entxufera heltzen.

        — Esan nizun bezala, badakizu ezin duzula ezer atera; baina irakurri eta ikusi, behar beste.

        Artega askatu nituen gomak. Paper zahar laruxka batzuk baino ez zeuden, sei edo zazpi eskutitz, eta heze orbanak zituen sobre orbaindu bat. Berak zabaldu zuen azala: bost argazki zeuden barnean. Neure aurrean kontatu zituen.

        — Ez harrapatzera zatozela uste dudalako, baina bost daude. Hemen ez, baina gertatu izan delako diotsut fraideen borondate onaz aprobetxatu nahi izana.

        Banan-banan pasatzeari ekin nion, gorputz osokoak ziren denak, etxe barruetan atereak. Eta orduan ikusi nuen. Berehala ohartu nintzen. Ordurako ezagutzen nituen Mateo Vallejoren familiakoak, denek zuten aurpegiera bera, sudur zabal haiek, begi luzexkak, kopia asko emana zen Tere etxeko albumetik aitite Mateori, eta masail guriko emakume hura ez zen ordura arte inon ageri. Berak izan behar zuen Mateo Vallejoren ama.

        Hermano handiari begiratu nion, ez lasai ere. Zeharo argitu gabeko leiho ondoan jarraitzen zuen, aldizkari politiko bat leitze plantan. Erretratuari buelta emanda espero ez nituen letrak aurkitu nituen: «Nire arreba Pilar hogeita zazpi urte bete zituen egunean» zekarren atzean, letra kiribilez. Haren ondoan, Leongo Hirugarrendar kaputxinoen etxeko zigilua, urdin lohiz.

        Denbora behar izan nuen, behar izan nuenez. Kosta zitzaidan Klaudio Aizpururen gaita-asmoa harrapatzea. Fraide hura leiho ondoan, begirik kentzen ez zidala. Orduan ulertu nuen. Handiak zituen begiak bekain ilunen azpian. Kamera atera nuen, irribarrea handitzen zitzaiola iruditu zitzaidan. Ondo zekien argi ahul harekin salto egingo zidala flashak, zurikara agertuko zitzaizkidala urteetako bahikuntzatik askatu nahi nituen aurpegi haiek. Flashik gabe ateratzera, tripoderik sartzen ez zidan ikusi, dardarez aterako zen paperean geldirik zegoen guztia. «Oraintxe nator» esan zuen bat-batean, ordea. Eta huraxe nuela aukera pentsatu nuen.

        Itzuli zenean, utzi ninduen bezala aurkitu ninduen, bost argazkien gainean bizkarra makur, kamerarekin etxera eraman ezin nuena osten.

        — Saiatua bazara ba.

        Kable luzeago bat zekarren flexorako, fotoa erreago atera zekidan. Eskertu nion borondatea argazkiak bere aurrean bildu eta gutun azalean sartzeke utzi nituen bitartean. Eseri eta paperak irakurtzen hasi nintzen. Aurrez buruan eragindakotik, ezer ez. Izen bat behar nuen, baina jaten hasia nintzen arrasto guztiak erre zizkidatela. Pentsatu behar nuen, izan behar nuen zuhurrago eta oldoztu ez zutela aitorpen gordinik onartuko edonoren begietara bere biluzian agertzen. Klaudio Aizpuruk inoiz idatzi bazuen halakorik, kedarrezko sits bihurturik ziren aspaldi, hauts beltz, ezer ez.

        — Zer, zerbait bai?

        — Asko —erantzun nion.

        Ondotxo nekien ez zidala sinetsiko. Ezpainak zabaldu zituen, burlaizez ari zitzaizkidan bizar arteko hortzak.

        Eskuz idatzitako oharretan anabasa zen nagusi, ezagunak ez nituen toki izenak agertzen ziren data batzuen ondoan —ibilien nondik norakoak seguruenik—, diru-mugimenduak, ezer esaten ez zidaten izen ilun batzuk, gizonezkoenak denak. Tarteka, zerbaitek eragindako zirrararen bat edo beste, gaztelera hanpatu, jasanezin batean idatziak. Bigarren asmoren batez egindako mezuren bat ote zegoen aritu nintzen. Garbitua zuten dena, hori pentsatu nuen, behar zuen zerbait egon bestela: inizial batzuk, helbide bat, zer edo zer. Norberarentzat zerbait izan diren pertsonak ez dira haizea baino errazago desagertzen. Ez zitekeen zure amamaren arrastorik ez egotea begi aurrean nuen paper multzo hartan.

        Tartean, esan dizudan bezala, baziren gutun batzuk ere. Etxekoak gehienak, lehen garaikoak batez ere, Mateo Vallejo jaio aurretikoak. Guztien erreferentzia hartu nuen, nork noiz idatzia eta gaia. Baita esaldi bakan batzuk ere, deigarriak zitzaizkidanak. Hasi eta amaitu bakarra kopiatu nuen, Medellinen jesuita zegoen anaiak igorri ziona. 1935eko ekainean zegoen datatua, eta Carlos Gardelen gorpua bedeinkatzetik zetorrela zioen, Las Playas aireportutik. Ahuspez topatu omen zuten, F 31 baten motorreko balbulek zapuztua eta zango biak gorputzetik erauziak. Damu zen oliorik emateko betarik ez izana. Jaka batetik zintzilik zeraman katea ikusi eta batera ohartu omen ziren bera zela, Birigarro Kriolloa. «Lurrean infernurik bada, aireportu hura izan zen arratsalde hatsarre hartan» aitortzen zion anaiari. Bi hegazkinek, pilotuak elkarrekin lehian zebiltzala, batak bestea jo eta dena su, oihu eta galda bihurtu zen Medellin egun hartan.

        Paperak bildu eta neure aurrean sartu zituen atzera ere argazkiak azalean.

        — Bost —esan nuen ahots garbiz.

        — Bost —errepikatu zuen.

        Kanpoan arratsa bazihoan parkeko gaztainondoen artetik. Haizea gozotua zen apur bat. Espaloitik lorategian barneratu gabe, artxiboan eman nuen tartea berregin nuen neure artean. Ia bi ordu arrotz izan ziren, ez-leku batetik iragan txatalak ateratzen arin joan zirenak. Eta atoan dakizuna, ehun eta hogei urte bizita ere, egundo itzuliko ez zaren toki horietako batean izan nintzela. Oinez, pausoa geratu gabe, atzerantz begiratzen nuen tarteka. Ez zen gertatuko, baina ikusi egiten nuen, entzun egiten nuen neure izena, hermano handia atzetik. Eskua sartu nuen poltsikoan: han zegoen argazkia.

        Kontuak atera nituen, lasai egin nahi nuen itzulikoa. Parkea atzean uztera nindoala, orduantxe ohartu nintzen, ezkiak ere bazeuden. Komenturantz begiratu nuen. Logeletakoak izan zitezkeen leihoak identifikatu nahian aritu nintzen. Obrak eginak zituzten ordea, jakizu nola zegoen hau Klaudio Aizpuru hemen bizi izan zen garaian.

        Iragana edertzea besterik ez nuen: Mateo Vallejoren aitak zeldatik ikusten zituen arbolak ezkiak ziren.

        Kale artean sartu nintzenean moteldu nuen pausoa. Denda batzuk giltzatzen hasiak ziren. Jendea ikusten zen ostatuetan, lanetik irtenda itxuraz. Kosta zitzaidan mahaiak libre zituen bat aurkitzea. Zenbat gura hestebete zeuzkan barra gainean zintzilik. Kafea eskatu nuen, eta jateko zerbait. Beltzegia atera zidaten. Ia osorik utzi nuen. Gasolioa, ia betea neukan andela. Ez zegoen bidean zertan gelditu.

        Etxera deitu eta ez itxaroteko itzarririk esan nion Sarari.