—20—

Orain, han-hemenka memoria historikoari dei egiten zaiolarik, hasieran pentsatu aldean asko dituela honek tolesdurak ohartzen zara. Ez dira bide ertzetako hobiak soilik, fusilatuen uhalak, kaskezur zulatuak, gorrotoaren bala-zorroak sakanean lo, nork aurkituko. Hala balitz sikiera. Horien gaineko airea, larderiaren estalkia da astunena, ustez guztia betirako iluntzeko zabaldu zena. Galtzaileen isiltasuna bermatzea da, harrokeriari soineko eder bat egitea, moralik garbienaren izenean umeak ebastea.

        Mateo Vallejo haur haietako bat izan zela, biok leihotik begira geundela atera nuen aurrenekoz solasera. Ez dut ahaztua nola esan nion amari:

        — Birritan ostutako umea da aitite Mateo, ohartzen?

        Aitite Mateo erabili izan dut beti amarekin, orain zurekin Mateo Vallejo bezalaxe, ez baita bera zure aitak egin beharreko bidea. Ezta neure barnean ere, ez pentsa.

        Hezurtsuagoak zituen atzamarrak amak, ezinago zuri eraztunarekin jolasean. Kaleburuan, mutil koskor batzuk hizketan. Adreiluzko hormaren atzetik agertu zen furgoneta beltzak bozina jo zien aldamenetik pasatzean. Antxintxika batean ekin zioten orduan atzetik, putzutan txipli-txapla. Gogoan dut nola indartu nion ostutakoarena, ahaztua zuen beldurrez. Bi aldiz, lehenbizikoa, mantuxetakoa izatera ere iritsi ez zenean, hilda jaio zela esan ziotenean haren amari. Bigarrena, ezki bat baino ez zuela oroimenean, baserritik jaitsarazi eta mihi gaiztoetatik babestu zuten haiek betirako galdu zituenean.

        — Tren hotz bat Bilbora bidean, ama.

        Bagoiko leihotik begira, aurrena landa beltzak eta gero auzune periferikoen iluntasunak kutsatu ninduen Stanstedeko aireportutik Kattyren etxera. Burdinazko gurpilak labainka zihoazen errailen gainean. Labainduz tenperatura arrotz hura, ninietaraino sartzen zena. Hegazkinetik jaitsi orduko zain nuen aire grisa, lika bezala eransten kristalaren bestaldean erdi-ilunpetan ageri zitzaizkigun kaleen, nasen, trenari itxaroten zioten bidaiarien zapata gainetan. Gabon argirik ez inon. Estreinako aldia nuen bakarrik egiten nuena bidaia. Eta etxerakoa aireporturaino bila joan zitzaidan Kattyrekin bekoz beko egiteak ez zuen askorik epeldu. Ez nion erdirik ulertzen hasieran, eta hotz nintzen, iluntasun hura begi-mintzetan. Trenetik jaitsi eta metrozuloak irentsi gintuen. Bakantzen hasia zen jendea, zapata zolak zoruaren kontra jota ere joaten ez zen hozmina. Mamorro txiki batzuk ziztaka oinetan, min eman arteraino.

        Ate aurrera iristerako, zenbat aldiz berregin nuen neure gogoan gertatuko zena? Pozetik nuena nuen urduritasunetik, eta orain damu naiz alaiago ez agertu izana amak zabaldu zuenean. Zer galdetu behar nion, heriotzaz? «Maite zaitut» esan behar nion aspaldian esan gabea banintzen? Beldur nintzen, eta ez amarena.

        — Ekarri poltsa, zure gelara eramango dugu. Afaldu gabe egongo zara.

        Lagundu egiten du larritasuna letra xehetara ekartzeak. Eguneroko kontuekin hasi, momentuan egin beharreko txikikeriak ekarri hizpidera. Areago, askotan ez dago denbora erretzeko beste modurik.

        — Dutxa bero bat hartu nahi izango duzu beharbada. Esnea berotuko dizut, begira, edontzi honetan.

        — Hori baino txikiagoan, nahikoa dut.

        Baso bat esne baino ez nuen nahi. Eta ohea, hurrengo eguerdira arte babestu eta mintzo egokia ekarriko zidan ohatze biguna gela arrotz batean, poster zaharrez inguratua.

        Eroria zuen irria amak. Zenbat denbora ikusten ez nuela?

        — Orain ez da inor gorrotatzeko unea.

        Kendu gabe zuen eraztuna. Une batez, ezinezkoa pasa zitzaidan burutik. Beharbada maite zintuela artean. Zergatik ez zinen baina nirekin igo hegazkin hartara?

        «Eta amari, ez diozu niri adinako ezinikusirik? Horretara ezkero, berak ere abandonatu zaitu...».

        Burlaizez esan zenidan, zeure burua irteerarik gabe ikusi zenuen batean. Zuk ere beti jakin izan duzu min ematen nahi izan duzunean.

        Kaxmirrezko zapia zeraman bildua buru bueltan, orban urdinkaretan ezinago eder, korapiloak loki gainetan zituela. Ez nion hilko zen galdetu, sinetsi beharra nuen garaiz erauzi zizkiotela erauzi beharrekoak. Ez zen umetokirik gabeko emakume bakarra izango. Neke doiaz altxa eta mahai gaineko argia isiotu zuen. Osorik estaltzen ez gintuen epeltasun-izara gorrikara. Kalean, haurrak hormara itzuliak ziren.

        — Zer uste duzu, ez zela horiek bezain zoriontsu izan?

        Ezina zitzaidan, baina, oina iraganeko hormaren kontra imajinatzea Mateo Vallejo, haren adineko mutilekin berbaz, zerbaiten trukean, bihurrikeriaren bat gertatzen, trapuz egindako baloi bati ostikoka. Zergatik ez dakidala, bakarrik agertu izan zait beti. Urbano Peña-eta gainerakoak, dezentez gerokoak ziren guztiak, Bilbotik amonarenera ezkontzeko atera zenekoa. Gorrotatu, nor gorrotatu behar nuen, gainera. Orduan mapan kokatzen ere asmatu ezin nuen komentu bateko ortu ostean lur emandako hezur mordo bat? Haren anai-arrebak, isiltasuna senide baten hilotzaren barnean zihoala ikusirik pozik? Apaizetatik hasita udaletxeko idazkariarenganaino, orduko gizartea osorik, eta «gizajoak» esan neure artean, «ederragatik libratu gara» esan, eta poztu?

        Arazoa nuen hitzekin orduan ere, ez dakit gorrotoa den egokiena. Horregatik ere idazten nuen, paperean sinesgarriagoak zitzaizkidalako hitz haiek, denbora gehiago nuelako esanahian ondo pentsatzeko. Bestalde, zer hitz erabili behar nuen Edwinena azaltzeko amari? Errukia ez niola aipatuko, garbi nuen. Elkartasuna, hanpatuegia zait orain, sano normalagoa zen gertatu zen guztia. Laguna, berriz, badakit ez zuela ondo hartuko, ez zuela ulertuko. Ezin du hamahiru urteko neska batek gizon gazte bat lagun izan, ezta Mateo Vallejok berak xehetasunez azalduta ere nola eta zergatik sartu zuen Edwin etxean.

        Orain ohartzen naiz errazagoa dela berez ezezkoan ematea, hori ikasi dut, eta injustizia aipatuko nion, merkantilismo inhumanoa, munstroaren ahutzak, labanak bezain zorrotz. Baina ni tartean egonda, hala gertatuko zen, alferrik ziratekeen nabieren logikei eta giza kondizioari buruzko azalpen haiek guztiak. Gainera, kontatzen hasita, dena kontatu beharko niokeen, baita hegazkina hartu bezperakoa ere.

        Gau hartan, izara arteko babesean, koadernoa poltsaren hondotik atera eta azken egunetakoak leitzen eman nuen, harik eta ez dakit nondik sartua, loak heldu eta Mateo Vallejo amagandik bezala bahitu ninduen arte. Eta gau hartan, benetan diotsut, ez zen inor agertu loaren etxean. Ez ama, ez zu, ez aitite Mateo. Ezta Edwin ere.

        — Aitak ez diozula hitzik egiten dio...

        Arrazoi duzu: mina da komunikatzeko erarik onena. Egunak ematen zenituenean ni ikusi gabe, denboraren poderioz ikasi dudan zerbait esan nahi zenidan. Ni ere, isiltasunak liluratuta, dena esaten ari nintzaizun.

        — Ez da inor gorrotatzeko unea.

        Eta orain, amarekin izandako elkarrizketak atzera berregiten nabilelarik, ohartzen naiz on beharrezko abisua zela gorrotoaren kontu hura. Menturaz ispilura hurreratzen zen bakoitzean heriotzaren itzala ikusten zuelako nahi ninduen herratik askatu. Komunean sartu, kisketaz itxi, zapia erantzi eta keizu hura, bihar-etzietakoa atzaparkaka gainera amiltzen, ni uztearen pena, eta kimioaren osteko metal hats astuna, ispiluan lurrunik ere uzten ez zuena.

        Inoiz, goiza zabaltzeko artean falta zela, ohetik jaiki eta ondoan etzaten nintzaion, umetan bezala. Lasaia zuen loa, tximeletarenak egiten zitzaizkidan keinuak egiten zituen betazalekin esnatzeko ordua hurreratu ahala, eta itzartzekotan zegoela sumatzen nuenean, laztan txikienik ere egin gabe, neure gelara itzultzen nintzen.

        Handik gutxira sentitzen nuen ura konketako txorrotan behera, komuneko bonba, lehenbiziko eztulak, hasperen sakonak atepetik behelainoa balira bezala ihesi. Gero sukaldera igaroko ziren hotsak, etxean bazen bederen beti amaren ostean jaikitzen zen Kattyrenekin nahasten zirenak. Tea berotzeko ontziarena, katiluak mahai gainean, lagun bien arteko elkarrizketen oihartzuna.

        Eta usain festa hura. Pare bat aldiz irten nuen auzoan bertan zegoen hipermerkatu handira, Kattyrekin. Orain normalagoa da, baina exotikoa zitzaidan mundu hura orduan, sano. Gustuko nuen zapidun andreen eta turbantedun gizonen artean tandorirako hautsak, currya, kurkuma hautatu eta geure otarretxoan sartzea.

        — Zein dun neska polit hau? —galdetu zion behin Kattyri ordain-kutxako neskak.

        — Neure alaba. Zer irizten dion? Bere aitak oraintxe itzuli zidan, hamahiru urterekin, traba egiten diola eta —eta musu eman zidan.

        Barrez lehertu zen bestea.

        Adierazten erraza ez den plazera ematen zidan babesten ninduen hura guztia hain urrun nuela jakiteak.

        Gabon eguna zen Mateo Vallejorenera deitu genuenean. Katty azken erosketak egitera aterea zen, eta haur bi bagina bezala eseri ginen ama eta biok elkarren ondoan, irribarre txikiak eginez batek besteari. Aurrenekoan hartu zuen telefonoa aitite Mateok, harritu keinua egingo zuen, hortzak erakutsi arte zabalduko zituen ezpainak. Kostatu egin zitzaion hastea, hizkuntza aldatzea ez da, amarentzat ere, galtzerdiz mudatzea. Baina ekin zion ibiltzeari. Hotzaz eta euriaz aritu ziren aurrena eta, amaren erantzunengatik, garrantzirik gabeko beste kontu batzuez gero. Haren eskua nirearen bila sentitu nuenean, ordea, zerbait larriagoaz zihardutela ulertu nuen. Zugatik ari zirela etorri zitzaidan berehala. Oker nengoen. Atoan pasa zidan tutua, neuk zuzenean hitz egin nezan.

        Edwin joana zen etxetik. Gau bi zeramatzan kanpoan, eta ez zuen itzuliko zen itxurarik. Bularra estutzen zion arnaskera batek eman zidan albistea. Ez zuen ondo hartu ihesa Mateo Vallejok. Errua aipatzen zuen, zer egin ote zuen gaizki, non ote zebilen, negu beltzean gainera. Ea zer gertatu zen. Ez zekiela. Ohar bat topatu zuen sukaldeko mahai gainean, eskerrak emanez. Logelara joan eta hustasun hura, beti bezain handi ostera. Ez, maleta falta zen. Nahiak harrapatu omen zion gogoa hasiera batean. Kontsulatura deitu eta ezetz; gainera, pentsatzen zena baino luzerago joko zuela Edwinen etxerakoak. Abisua heldu zela auzitegitik, ez zuela irteteko baimenik eta itxaron zezala pitin batean, epaileak pare bat kontu argitu artean. Deituko ziotela.

        — Non ote dabil?

        Zuri galdetzeko, hala etorri zitzaidan hasieran. Zuk jakingo zenuela zer esan zenion etxetik tankera horretan alde egitera behartzeko. Txintik ez ateratzea erabaki nuen, ordea. Amaren eskua nireari lotua, aitite Mateoren ondora nindoala uretara eror ez nendin. Urrezko eraztunak berotu egiten dira horrela, jakin duzu inoiz?

        — Itzuliko da, zaude lasai —esan zidan.

        Baina biok genekien ez zela horrela izango. Gau hartan ez zen Tererenera bilduko, ezta hurrengo egunetan ere. Lehengusu galduek elkar topatzearen lehenbiziko gabon jaiak ez ziren espero bezain alaiak izan, Edwin falta zen. Aurreneko aldiz azken urteetan, etxetik kanpo egin zuen lo Mateo Vallejok. Eta aurreneko aldiz, zapata jartzera behartu zuten sarrera ondoko gabon-zuhaitzaren ipurdi ondoan, besteekin batera. Ume txikiek bezala, ez zuen lo askorik egingo.

        — Badakizu nola gobernatu ninduten!

        Hurrengo egunean deitu genuenean, ez genuen inor harrapatu lehenengoan. Ezta bigarrengoan ere. Leihotik begiratu eta inor ez zebilen kale hutsetan azkenik haren ahotsa entzun nuenean.

        Nik banekien ez zela jankadarena baina. Aitite Mateok beste zerbait zerabilen erraietan.

        — Kalean ikusi dutela esan didate.

        Gezurretan ari zela sartu zitzaidan barruan. Haizea aldatu zuela esan zidanean bezala, ez ohiko epeltasuna sentitzen zela, olagarrotan joateko giroa egiten zuela, «horrela segitzen badu, joango gara atzera ere, Nerea». Artegatasuna lokartzeko gezurrak ziren, bion artean alferrikako minik nagusitu ez zedin.

        — Laster naiz hor, aitite.

        Gau hartan arkatza hartu nuen aspaldiko partez. Idatzi ez, koadernoa luzetara jarri eta eskuari utzi nion, paper gainean limur zedin. Lotsor hasieran, gero eta marra lodiagoz barruak asaskatu arau, gerri zabaleko soin bat agertu zen itsaso aurrean aulki batean jesarria. Eta beste bat gero haren ondoan, zozpala baino argalagoko gizonezko batena, besoa neskaren bizkar atzetik zuena.

        Amaitu orduko, zirrimarraz ezkutatu nahi izan nuen amaitu berri nuena. Labana nahi zuen izan arkatzak bi soinei sastaka. Orria koadernotik erauzi eta, xehatuta, komuneko zulotik behera bota nuen. Begirik kendu gabe egon nintzen. Kostatu egin zitzaion. Desordenan irentsi zituen paper zatitxoak tutu beltzak.

        — Ondo zaude?

        Eta barrua erretzen zidan kontu bat nuela esan nahi nion amari, «Edwin da, ama. Bada esan behar dizudan gauza bat».