21

Gabrielak atea ireki zionean Oliveirak pentsatu zuen etxera itzultzea moduko bat zela hura. Zakurrak Oliveiraren inguruan itzuli bat egin zuen eta Gabrielaren atzean jarri zen berriz zelatan. Zopa usaina zegoen han ere.

        — Idazle jauna! —esan zuen Gabrielak—. Nolatan hemen?

        Ez zuen halako galderarik espero.

        — Bueno, hemen barrena nenbilen eta igotzea bururatu zait, liburuak ondo iritsi ote zaizkizun jakiteko.

        Gabrielak aurpegia ilundu zuen:

        — Bisitan zentozela uste nuen.

        — Horretara ere bai.

        — Ba orduan ordena gaizki aukeratu duzu: aurreneko gauza pertsonak dira eta gero lana —barre txiki bat egin zuen, karminez zikindutako hortzak agerian utziz.

        — Arrazoi osoa duzu.

        — Zatoz Jose agurtzera.

        Zarate jauna ohean etzanda zegoen, beti bezala baina pixka bat harrizkoagoa. Azkazal luze-luzeak zituen gizajoak. Oliveirak higuina sentitu zuen.

        — Egun on —esan zuen, behartuta.

        Jaka erantzi eta alkandoraren goiko botoia askatu zuen Oliveirak, lanean goiko botoia lotuta ibiltzen baitzen, alkandoraren azpiko elastikoa ikus ez zedin.

        — Kafea ekarriko dut —esan zuen Gabrielak, eta Oliveira bakarrik geratu zen.

        Bigarren aldia zen zaharrarekin bakarrik geratzen zena. Iruditu zitzaion, pintore zaharra esnarazteko modua izan zitekeela labanaz koadroak txikitzen hastea. Akaso salto batez altxatuko zen pintorea. Edo ez, akaso hortxe bertan amaituko ziren artistaren sufrikarioak (eta baita Gabrielarenak ere).

        — Paulak esan zidan elkar ezagutu zenutela —Oliveira maltzurkeriak pentsatzen harrapatu zuen Gabrielak.

        — Esan al zizun etorri nintzela?

        — Bai, eta errieta egin nion esan zizunagatik. Utzidazu neure dirua nahi dudan bezala gastatzen, halaxe esan nion.

        — Ez zenioke errietarik egin behar...

        — Trepeta horietan trebatzen hasi zarela ere aitatu dit.

        — A, bai, ordenagailuan —poztu egin zen Oliveira, Paula kontu kontari aritu zitzaiolako amonari.

        — Paulak badu horietako bat. Dirutza balio dute, eta zer egin horiekin?

        — Noizbait dena egingo dugu trepeta horiekin. Egunkarian irakurri nuen duela gutxi.

        — Zer da dena ordea?

        — Ez dakit. Horixe jartzen zuen: dena.

        — Paulak orduak ematen ditu, ez dakit zertan. Nik jakingo banu.

        Beheko ezpainak dardara egiten zion kafea zerbitzatzean, negarrez hastear balego bezala.

        — Eta? Zer moduz doaz salmentak?

        — Gaizki.

        — Lastima.

        Gelatinazko begietatik irriñoa egin zuen, eta samurtasunaren ezkutua baliatu zuen gaia aldatzeko:

        — Orduan... zer iruditu nire biloba?, ez al da polita?

        — Bai —onartu zuen, «txoratuta nauka!» ezin esanik.

        — Politagoa izango litzateke apainduko balitz. Baina bere xarma galduko luke, bere zera berezi hori, badakizu...

        Eguzkia sartu zen leihotik, ia etzanda.

        — Ona da, baina ez da ergela. Ba al dakizu zer den hori? —esan zuen Gabrielak—. Neska jatorra da, eta argia —eta bi hatz erakutsi zizkion Oliveirari—: biak aldi berean. Bera ere galduta dabil, zu bezala. Mundu hau ez dago zuentzat egina, ez horixe.

        — Niretzat ez behintzat.

        — Beretzat ere ez. Gurasoek hona bidali zuten, Lehen Mundura. Eta zer dauka hemen? Konputagailu bat!

        Gorputz eder bat ere badauka, pentsatu zuen Oliveirak, jateko modukoa.

        — Lan ona dauka. Eta lankidea ere bai... betaurreko moderno batzuekin. Ez dut halako betaurrekorik inon ikusi.

        — Eta zer dute ba betaurreko horiek? —jakin nahi zuen Gabrielak.

        — Buddy Hollyrenak bezalakoak dira, baina modernoagoak...

        — Woody Allen esan nahi duzu.

        — Ez, Buddy Holly. Allenek ere baditu, antzekoak nahi baduzu, baina zatarxeagoak... Ruper Ordorikak ere halakoak ditu. Beti izan ditu halakoak.

        — Nork?

        — Ruperrek.

        — Ez dakit nor den.

        — Kantari bat.

        — Kantari gutxi ezagutzen dut.

        Leihotik sartzen zen eguzki argiari begira geratu zen, eta gero esan zuen:

        — Ederki da. Ainara, bai, neska maja da.

        — Nor?

        — Ainara, betaurrekoduna.

        — Bai, hala dirudi.

        Gabrielak kontuak entzun nahi zituela konturatu zen Oliveira. Goizeko iskanbila kontatu zion, xehetasun guztiekin, xehetasun batzuk puztuz noski, okertuz, zorroztuz. Ez zuen emakumea inpresionatzeko aukera alferrik galduko. Froga gisa sobrea atera zuen, jaka barruan tolestuta zeramana. Bertolt Brechten teatroko pertsonaien antza izan zuen une batez, Gabrielak berak oparitutako txanoa mahai gainean, limosna hura aldamenean... Bereziki txundituta geratu zen bulego ibiltariaren kontuarekin, ezin zuen Tinok dena autoan zeramala sinetsi, itsusiegia iruditzen zitzaion:

        — Ilegala behar du.

        Lanaz hitz egin zuten. Gabrielak pasta batzuk atera zituen, daniarrak. Oliveirak antsiaz hartu zituen. Eta zakurrak ere jan zituen, ia Oliveirak baino gehiago.

        — Mesede bat eskatu nahiko nizuke —esan zuen Gabrielak—. Erosketa batzuk egin behar ditut.

        — Bai, neu jaitsiko naiz.

        — Botikara joan behar dut.

        — Esan zer erosi behar dudan...

        — Ez, ez, botika asko dira. Erotuko zinateke.

        — Lagunduko dizut orduan.

        — Horixe da kontua: Joserekin norbaitek egon behar du.

        Orduantxe geratu zen, hirugarren aldiz, egongela hartan bakarrik. Jose Zaratek ez zirudien oso kezkatua, nahiz eta etxean halako isiltasuna zabaldu zen, hautsaren moduan erori zena altzarien gainean.

        Hauspo mekanikoak agurearen arnasa ematen zuen. Hantxe zegoen artista: lo eternalean murgilduta, errauts kolorez margotua, burusi koadrodun batez estalia.

        Zein bitxia gorputz mortuan alferrik geratzen den bizitzaren tema.

        Zigarro bat piztu eta bueltaka hasi zen Oliveira. Alderrai. Bake santuan utzi zuen Zarate eta etxean barna lerratu zen. Zein ote zen Paularena? Ate bat zabaldu zuen: oihal ubel batez estalitako ohe handia, koadro pisu bat hormaren erdian. Gabrielaren gela zen. Errezelak lurreraino iristen ziren, palazioetan bezala.

        Beste ate bat zabaldu zuen ondoren. Paularen gelan sartu zen. Ohean eseri eta maindireen azpian sartu zuen eskua: hango leuntasun hotza, usain gozoa. Ohearen aldamenean akordu batzuk: postalak, paper txatalak, argazki zaharrak. Neska-mutilak ageri ziren denetan: hondartza, mendia, zelaia, hiria... bizitza oparo eta aberats baten arrastoak, denak han zintzilik, mundu debekatu baten lekuko. Eta nor zen bera, Oliveira, eskua ohearen barruan, argazki horiei begira: lagun arrotza. Festetan zokoren batean garagardoa eskuan isilik geratzen den voyeurra. Haren ohean eserita egonagatik, ezinezkoa iruditzen zitzaion Paula zen zera abstraktu eta konplexu horren baitan sartzea, ameskeria bat. Eta orduan Oskarren hitzak gogoratu zituen, han, gau amaiezin haietan taula ongi begiratzeko esaten zionean, tentuz, arretaz, eta pieza guztien artean zein hautatu ondo pentsa zezan agintzen zionean, eta hura nora mugitu, kontua ez baitzen mugimendu bakarraren eragina kalkulatzea, mugimenduak elkarren artean ongi lotzea baino: «Laukien jabetza lortu behar duzu, erregea lauki gabe uztea baita garaipena, gutxika itotzea, ihesbiderik gabe uztea». Kontrarioak ere mugitzen du, jakina, baina hark baino hobeto egitea da gakoa, hari erasoa geratzeko denborarik ez ematea, alegia. Errukirik ez izatea, bidean ez galtzea, ez kikiltzea, ez lotsatzea.

        Erraza da bidean izuarekin topo egitea, arerioak jokaldi erabakigarriak sortzeko gaitasuna izango duela pentsatzea (sinestea), eta uste horren menpe jokaldi baldarrak egitea, inora ez zaramatzatenak, eta hurkoak hain justu jokaldi horiek baliatzea abantaila hartzeko.

        Ezer ez da betiko, ezta porrota ere.

        Beltzarana eta intelektual plantakoa zen argazkietan gehien errepikatzen zen gizasemearen itxura. Ariel izena izango zuen, edo Daniel, edo Dario, edo Diego agian. Lotan ere hitz egiten duten sasi-poeta handiki eta kurtsi horietakoa izango zen. Aise irudika zezakeen morroia bere burua goraipatzen, bere ertainkeria guztia mozorrotzen. Arerio gaiztoa, inondik ere, gezurti profesionala. Kanpalekutan, gauetan denak gogaitzen ibiliko zen gitarrarekin, ziur, Silvio Rodriguezen eta Victor Jararen abestiak hankaz gora jartzen, astoen arrantzak baina zarata handiagoa egiten. Gaspar aldean halako ugari ibiltzen zen, eta eurek eramaten zituzten neskarik ederrenak beti. Oskarrek eta Oliveirak bazekiten funtsean ez zutela ezer ere gordean, baina neskak ez ziren ohartzen, eta ohartzen baziren ez zirudien ardura zienik. Hortxe zegoen, beti erdi-erdian, larruzko lepoko hippy hura zintzilik.

        Haurrentzako altzariak zeuzkan Paularen gelak, urdin kolorekoak. Idazmahaian ordenagailua, itxura ederrekoa: sofistikatua eta teknologikoa oso. Pizteko grina segituan baztertu zuen Oliveirak, arriskutsuegia zen (ez zekien tramankulu haiek nola itzaltzen ziren). Liburuen artean: John Kennedy Toole, Italo Calvino, Mario Bennedetti, Albert Camus, Henry Miller, Patricia Highsmith... Ez zegoen gaizki, liluratzekoa ez bazen ere.

        Irri txiki bat egin zuen diskoen artean Silvio Rodriguez aurkitu zuenean, baina segituan seriostu zen, argazkiko mutila oroituta. John Lennon (Beatlesen diskorik ez), Joan Baez, The Cure, REM, Serge Gainsbourg... Ez zen disko dendetan ale bitxiak bilatzen ibiltzen zenetakoa, baina Elton Johnen diskorik ez zeukan behintzat. Grabatu ziezazkiokeen diskoen zerrenda egiten hasi zen: Cat Stevens, Willy DeVille, Miles Davis, Tom Waits, M-ak eta Jotakie grabatuko zizkion, eta The Big Blue filmeko soinu banda, etxetik mugitu gabe bidaiatzeko inoiz sortutako diskorik hoberena. Bere ipurmasailak muturren aurrean izatekotan edozein musika izango zen egokia hala ere. Edozein. Baita Duncan Dhu ere.

        Emakume baten erretratua horman: beltzarana, fusila eskuan.

        Armairuetan miatu zuen, jantzien artean. Dozena bat zapata pare, jakak, berokiak, alkandorak, txaketak, elastikoak... ez zirudien gainerako nesken armairuen oso ezberdina. Ez zuen ulertzen nolatan izan zezakeen pertsona bakar batek horrenbeste jantzi. Bi bizitza beharko zituen trapu haiek guztiak janzteko. Kulero bat eraman zuen sudurrera, baina bidearen erdian errudun sentitu zen, eta atzera berriz utzi zuen tiraderan. Armairua itxi eta karpetetan arakatzen hasi zen. Gero armairua zabaldu zuen berriz eta lehen ateratako kuleroa hartu zuen sudurrera eramateko. Lixiba usaina zeukan, noski. Etsigarria al zen? Ez eta bai.

        Ohean etzan eta une batez buruz gora geratu zen. Zer pentsatzen ari zen? Ezer ere ez. Batzuetan, zerbait pentsatu behar zuenenen bereziki, Oliveirak ez zuen ezer pentsatzen, eta horixe esaten zion bere buruari: ez naiz ezer pentsatzen ari.

        Gabriela etxera itzuli zenerako Jose Zarateren ondoan liburu bat irakurtzen ari zen Oliveira. Ahal zuen itxura patxadatsuena erakusten ahalegindu zen. Ez zen aktore txarra.

        — Aspertu egingo zinen...

        — Ez, ez, edozer gauza irakurtzen entretenitzen naiz.

        — Bazkaltzera geratuko zara, ezta?

        — Ez nuke abusatu nahi —begiak igurtzi zituen, ezkutatzearren.

        — Ez zaitez mozoloa izan. Xerrak erosi ditut hirurontzat.

        Korridorean barna emakumearen atzetik joan zen Oliveira, ezetz esateko zirrikituren baten bila. Zakurra segika zeraman emakumeak. Oliveirak Gabrielaren poltsak hartzeko keinua egin zuen, baina korridorea estuegia zen eta zakurrarekin estropezu egitea besterik ez zuen lortu.

        — Ez nuen uste Josek xerra jan zezakeenik.

        — Ez zaitez mozoloa izan —bigarrenez esan zion Gabrielak—. Paula, zu eta hirurontzat erosi ditut xerrak.

        Sukaldeko leihoak patiora ematen zuen, irrati baten hasperenak ailegatzen ziren.

        — Zarateren bizitza idatzi nahiko nuke —aitortu zion Oliveirak.

        — Joserena?

        — Bai.

        Labana eskuetan geratu zen Gabriela. Estreinako aldia zen Gabriela zalantzan ikusten zuela. Segundoak luzatu ziren orduan, patioko irratian albiste inportante bat ematen ariko balira bezala: Parisen lurrikara bat! Gabriela iraganeko ateko harritzarra mugitzen ari zen bere buruan, han, barruko iluntasuna berriz argitzekotan. Bidaia astunegia izango zen agian, isiltasunean egitekoa. Eta iraganerako bidaia horretatik bueltan, etorkizuna irudikatuko zuen Gabrielak. Iraganarekin gogoetan aritzeak beti baitarama etorkizunera. Iragana etorkizuna da, baina alderantziz begiratua.

        — Ez dakit interesik ote duen. Badira margolari hobeak.

        — Baina nik Jose Zaraterena idatzi nahi dut. Zurea eta berea.

        Lapiko bat urez bete eta sutan jarri zuen.

        — Eta zergatik ez duzu ba zeure bizitza kontatzen?

        — Norberak ezin du bere bizitza idatzi, ez bada zaharra edo ospetsua. Zaharrek eta ospetsuek idazten dituzte euren bizitzak.

        — Eta zer axola zaizu zuri besteek zer egiten duten? Ez da beti besteek zer egiten duten begira ibili behar. Alferrik da. Bakoitzak bere bizitza dauka —Gabrielak bizkor erabiltzen zuen labana—. Niri zure bizitza interesatzen zait. Joserena ezagutzen dut. Eta nireak ez du piperrik axola.

        Mahai gaineko ogiari begiratu zion Oliveirak. Bizitza emango zukeen puska batengatik.

        Gabrielak ikaratuta zirudien, pirañaz betetako putzu batera bultzatzen ariko balira bezala. Beste nonbait zegoen, bere akorduak antolatzen, benetan gertatutakoak eta oroitutakoetatik asmatutakoen artean bereizi nahian. Kontatuko al zizkion atelierrean izandako maitasun saioak, hormaren kontra arroparik gabe, margolariak hatz zikinekin egindako laztan hezeak, basatiak. Ez, hori ezingo zuen kontatu. Beti gertatzen da, ezin dela kontatu garrantzitsuena, ustez salgarriak diren azaleko kontuekin betetzen direla akorduen kronika zuri eta zintzoak.

        — Lasai egon zaitez —esan zuen Oliveirak—, ez dugu eskandalurik sortuko.

        — Eskandalua? Zergatik diozu?

        — Esan nahi dut ez dudala ezer intimoa idatzi nahi. Hori zuen artekoa da.

        — Gure artean jada ez dago isiltasuna baino. Liburuek, gainera, ez dute eskandalurik sortzen —algara bat egin zuen Gabrielak, eta Oliveirarengana itzuli zen labana eskuan—. Nahi duzuna kontatuko dizut.

        — Benetan?

        — Bai. Gogoratzen dudana: gauza solteak, argazkiak balira bezala. Eta esaldiak. Elkarrizketa osoak, luzeak eta antzekoak ahaztu. Nik esaldiak gogoratzen ditut, eta ez garrantzitsuak zirelako, ez. Ez dira esaldi handiak, baina igual uneak dauka garrantzi handiagoa. Askotan une garrantzitsuetan tentelkeriak esaten dira, eta gero horiek geratzen dira gogoan: tentelkeriak. Esaldi handiak, entzun orduko betiko gorde nahi genituzkeenak, horiek ahaztu egiten dira. Zer egingo zaio.

        Arrautzak eta patatak uretan sartu zituen Gabrielak.

        — Esaldi handiak zeuk asmatu beharko dituzu.

        Oliveirak eskuak igurtzi zituen. Oskarrek bazuen grabagailu bat. Oskarrek beti izaten zituen halako gauzak: lo-zakua, Nintendoa, Nike oinetakoak, gitarra, gelan idazteko mahaia, eskiak, mendiko bizikleta (eta txirrindulari jantzia), zulorik gabeko galtzerdiak, bideo-kamera, urpekari betaurrekoak... munduan ibiltzeko zera ezinbesteko horiek. Oso txikitatik zekien Oskarrek den-dena eskura izateko zortea zeukala, urtero aldatzen baitzuen inauterietako mozorroa. Egon litezkeen pertsonaia guztiak pasatuak ziren Oskarren soinetik: piratak, bakeroak, Sinbad kapitaina, Donald, Bonaparte, Sid Vicious, Chaplin... Oliveira, aldiz, urtero joaten zen betaurreko sudurdunarekin eta bi pistola horiekin. Zoritxarreko egun batean Urbieta jostailu-dendan erosi zituen Maitek, inoiz besterik erosteko asmorik gabe. Oliveirak bazekien halako portaera ulertzea ezinezkoa izango zitzaiola, amak berak bere ekintzak epaitzeko miopia erabatekoa zuenez, eta beraz autokritikarako ezintasun kronikoa.

        — Zertaz mozorrotuta zaude? —galdetzen zioten Oliveirari.

        — Bakeroz.

        — Sonbreirurik gabe bakeroz? Zer bakero klase zara zu?

        — Sonbreirurik gabeko bakeroa. Makina bat daude horrelakoak.

        Urtero gauza bera. Aspertuta zegoen, baina azkenean nahiago zuen betaurreko madarikatuak eta bi pistola haiek eraman, ezer ez eramatea baino. Oraindik etxean gelako argazki multitudinario horietako bat gordetzen zuen, printze eta erregeen artean bera, galtza bakeroekin eta mozorro baldar harekin.

        Lepoa egingo luke Oskarrek grabatzeko bat bazuela.

        Etxeko atea entzun zenean zutitu egin zen Oliveira. Paulak aupa esan zuen beste puntatik eta bere gelara joan zen. Gabrielak oihu egin zion sukaldetik:

        — Bisita daukagu!

        Paulak burua sartu zuen sukaldeko atean. Poztuko al zen? Ez, erotzat hartuko zuen ziur! Baina... irribarre egin zion:

        — Liburu gehiago ekarri al duzu?

        — Ez, ez. Zu etorri behar zinela jakinik...

        — Hobe duzu! —mehatxu egin zion atzamarraz.

        Hatz hura eskuan izan zuela oroitu zen Oliveira, eskuan geratu zitzaiola Paularen ahoko listua.

        — Hemen bazkalduko du —iragarri zuen Gabrielak, Oliveiraren urduritasuna antzemanez.

        Mahaian eseri zirenean zirrara txiki bat sentitu zuen Oliveirak, pozaren gertuko zerbait, baina ez urduritasunik gabekoa. Lotsatia zen, ezin zuen saihestu. Mahaiko bi emakumeak arruntak izan balira, ametsetan zegokeen ordurako, Oliveira idazleari lumadunen batek egindako elkarrizketa horietako batean lotuta, baina bi emakumeak ez ziren edozein. Hantxe zeuden, entsalada zerbitzatzen, letxuga pixka bat, arrautza, azenario xehatua, erremolatxa eta sagar zati batzuk, denentzako berdin, inor ez zedin gosez geratu. Bazekien biak zertxobait antzezten ariko zirela, keinu lasaiak galduko zituztela bere aurrean, baina okasiorako dotoretutako keinuen atzean ikus zezakeen euren arteko harremana, senidetasunaz haragokoa.

        — Zure aitonaren bizitza idatzi nahi omen du honek —esan zuen Gabrielak.

        — Horregatik nago hemen —esan zuen Oliveirak.

        — Ez duzu aitzakiarik behar hemen egoteko —esan zion Gabrielak.

        — Mila esker. Niretzat garrantzitsua da liburu hau.

        — Zergatik? —galdetu zuen Paulak.

        — Margolari bikaina eta ezezaguna delako.

        Paulak harriduraz begiratu zion amonari.

        — Margolari ona bai. Bikaina ez dakit —zuzendu zion Gabrielak—. Ezta Paula?

        Paulak serio begiratu zion amonari.

        — Zuek biok —esan zuen—, zuek biok nirekin bukatuko duzue.

        — Ez al duzu liburua idazterik nahi? —galdetu zuen Oliveirak—. Nahi ez baduzu ez dut idatziko.

        — Nolatan ez du ba nahiko —esan zuen Gabrielak.

        — Niri berdin zait. Ongi iruditzen zait. Zuen kontuak dira.

        Kakalardo baten pareko sentitu zen Oliveira, baina irribarrea ez galtzeko ahalegina egin zuen.

        — Aitzakia bat da —esan zuen Oliveirak—. Zerbait librea egingo dut, inor ez konturatzeko modukoa...

        Eskuak mahaian paratu zituen Paulak eta, asko gerturatuta, esan zuen:

        — Ongi iruditzen zait, benetan, lasai.

        — Bale, lasai nago.

        — Hori da. Ederki —esan zuen Gabrielak.

        Gabrielaren patatak antologikoak ziren. Gehiago eskatzekotan izan zen Oliveira.

        — Bikainak dira patata hauek.

        — Munduko onenak —zuzendu zion Paulak.

        — Bai, munduko onenak. Dudarik gabe.

        — Isildu zaitezte behingoz —kafea prestatzen hasi zen Gabriela.

        Paulak kexu egin zuen, uzteko berak egingo zuela, baina Gabrielak keinu batez uxatu zuen. Esku dardaratiaz kafetera bete zuen, eta gero Oliveirari eman zion estutu zezan.

        — Ikusten? —esan zuen Paulak—. Amonak ongi daki zer den bizitza. Gizon bat etxean badago, hura etxeko sentiarazi behar du.

        Gabrielak sudurretik haizea bota zuen. Ezetz egin zuen buruaz.

        — Zuk kontatuko al diozu zeuon istorioa? —galdetu zion Paulak.

        — Lehenago hilko naiz —esan zuen Gabrielak.

        Mantso eseri zen Oliveiraren aldamenean.

        — Paulak kontatuko dizu. Neska jatorra da, eta polita, oso polita.

        — Ez dut inoiz ederragorik ikusi —esan zuen Oliveirak.

        Gabrielari begiak busti zitzaizkion. Horra, bere aurrean, lasai hiltzeko arrazoia haragi bilakatuta (lasai hiltzerik baldin badago behintzat).

        — Neska argia gainera. Lastima gizonentzat egindako mundu honetan bizi beharra.

        Postrerako mandarinak jan zituzten. Gero Paula oinutsik jarri zen sofan, hankak bilduta, eta amonarekin hitz egin zuen lagunak balira bezala. Horixe zen etxean egotea eta ez norberaren etxean gonbidatua izatea. Gurasoak bisitan etorriko balira, agian, Paulak ez zituzkeen oinak sofan jarriko, edo jarriko balitu amak errieta egingo ziokeen, eta Paulak kendu egingo zituen, amek ez baitituzte aginduak ematen horiek zentzudunak direlako, agintea nork duen argi uzteko baizik.

        — Gauza batzuk egin behar ditut —esan zuen Oliveirak.

        Gehiegi luzatu aurretik alde egin zuen, alde egiteko gogorik gabe.