—18—

Bi artikuluak amaitzen eman nuen igande goiza. Alemaniarrena, ia burutua nuen. Juana Ardanazena eta makiena, behar den moduan hasteko. Idazteari ekin aurretik erredakziora egin nuen sartu-irtena. Ez nuen inorekin topo egin. Hobe. Tiraderetan begiratu nuen, ez zen ezer falta itxuraz. Mahaia garbi nuen. Gernu kiratsik ez. Orduan ohartu nintzen: Estik oparitutako luma ez zegoen ontzian. Hara zer eraman zidaten.

        Bertatik deitu nion Gemari. Jartzeko salaketa lasai. Luma bat ostu zidatela, Mont Blanc bat, besterik ez. Ez zen okerreko ustea: ez zuten nire apunte bakar bat ukitu. Beste zerbaitek berotu zituen erasotzaileak, ez nire istorio zaharrek.

        Gerora jakingo nuen Gemak mehatxu deiak jasoko zituela ondorengo egunetan:

        «Zeure on beharrez diotsut: hobe lantokira bakarrik ez bazoaz».

        Hurrengo egunean utziko nuen dena prest («hara, badiagu beste imanolkeria bat»), azken ohar batzuk eman, eta hamar egunerako bakeak. Oporretara nindoan, egunak neuzkan hartzeko, inori soberako azalpenik eman beharrik gabe gainera. Zer esan behar nuen, «barkatu baina Esti eta biona hondamendirako bidetik ateratzeko azken aukera dut»?

        Oskar Escherrenak, Oscarrek errieta egin aurretik jakinaren gainean nengoen, ez zuen bere horretan indar handirik. Erbestean euskal kantuak abesten zituen armada naziko marinel bat, Aita Donostiaren doinu batekin Argentinako dokumental jaialdi xume batzuetan erakutsi zen grabazio amateur baten egileaz idatzia nuena, bitxikeria gisa har bazitekeen ere (hor zegoen itzal egiten Gerhard Bähr euskaltzaina, Berlin bonbardatuan sartu zirenean sobietarrek SSkoen uniforme eta guzti zerraldo aurkitu zutena), ez zen berez interesgarri. Ekartzekotan, egoera sozio-ekonomikoak Iruñera bultzatutako bilobaren kasuak ekartzen zuen irakurlearen egunera. Hala zen, Oscar Iriartek zarratzen zuen nolabait ere Oskar Escherrek hasitako zirkulua. Hans Langsdorffek, berriz, literaturaz zikintzen zuen kontakizuna, egia da, bazuen pirotekniatik: goi graduazioko militar bat Buenos Airesko hotel batean, ohe gainean etzan aurretik, ahalik eta dotoreen banderan bildu dena. Eta azken gogoeta Atlantikoan barrena, nora eta Baltikora, Rügen uharteko labarretara, tiroa entzun eta pasilloa urrats presatuz bete den arte.

        Zer pentsa ematen zidan guztiak: objektuak barik istorioak biltze horretan, ez al nintzen neu ere Oscar bezain etorkin bihurtu, ez espazioan, denboran baizik? Ez al nituen egiaz behar istorio hauek neure aldia osatzeko, bizitzeko?

        Zaharraren argazkia Oscarrek esanda bezalaxe heldu zitzaidan, arreba Lucilaren ohar batez, asko pozten zela aitonaren istorioaz «azkenean zerbait» ateratzea. Armadako kapelu zapal zuriaz ageri da Oskar Escher. Dotore dago jaka ilunarekin, botoi urrekarak dituela ilaran goitik behera soinean zein mahukan. Paparrean, arranoaren hegalen erdian, esbastika. Deitoratzen zuen Rügengo filma ez aurkitu izana, etxean dela baina ezin topatuta dabilela. Igorriko didala kopia, egitea lortzen badu, aurkitzen duenean. Halabeharraz hitz egiten zidan, ikuskizunaren zatarraz («Montevideon jendea moiletan bibaka eurenak ez ziren gazteak heriotzara bidaltzen zituzten artean»), gerraren lotsaizunaz eta soldadu aleman askoren ahalkeaz. Adeitsu zirudien, borondate oneko, nebaz kezkatuta amaitzen zuen e-maila («ahal baduzue, zaindu ezazue pixka bat, asko pasatakoa da»).

        Bazen, dena den, azken uneko albiste labur bat, erantsi ez erantsi nenbilena. Zegoena handik eta hemendik jaso eta, informazioa bateratu eta antolatuta, presaka batean itzuli nuen:

        «Luze gabe, eta itxura guztien arabera behar adinako kapitala lortuta, Graf Speeren atal gehiago azaleratu nahi dira. 1997an uretatik atera zen kanoiari 27 tonako telemetroa gehitu nahi zaio orain. Ontzia Montevideotik bost bat miliatara dago, mendebalderantz. Zortzi metroko dzingoan bi zati egina dago, eta erdia baino gehiago ibai azpiko lohietan hondarratua».

        Bigarren erreportajea interesgarriagoa zen, neure aldetik ere gogo handiagoz egina, idazkeran bertan nabaritzen zen, baina amaitu gabea nuen artean. Hurrengo egunean partitu nahi nuen Estirekin eta ezin asmaturik nenbilen nola eman errematea, dena ere ez baitzegoen, egia esan, nire esku. Egoera hartan egin zitekeen gauza bakarra egin nuen: arriskatu eta El Vergelgo egoitzan kontatutakoa benetakotzat jo. Juanaren biografia labur bat egin, eta Faustino Ibañez bera itzal zuela, 40ko hamarkadan Iruñean Alderdi Komunistaren inguruan eratu zen lagun talde harena gutxi-asko kontatu. Larraingaingo hilerrian bertan utz nezakeen dena, astelehena bitartean helduko ziren albisteen arabera era batera edo bestera amaitzeko artikulua. Pozarren hartuko nukeen aurkitu dutelako deia, baina gorpuzkinak ez idorota ere, gauzak ez ziren gehiegi aldatzen. Nik aurkitu nuen Juana.

        Lo zapo nengoen besoak antxumatuta kolpe mineral batzuek iratzarri nindutenean. Inurrituta nuen ezker besoa. Oscar zen, autoan ni nengoen aldera hurreratuta botila lohi baten ipurdiaz leihoa jotzen ari zena. Ateratzeko egiten zidan eskuaz. Lurra kentzen zion. Zalantzaren itzala argia biltzen hasi zen berriro, desegin egin zela sinetsi nuen. Juana han zegoen, aurkitu zuten. Iluntzen hasia zen, autoko argiak piztu nituen. Maitek gerrirainoko zuloan segitzen zuen artean, aztarrika. Berna hezur bat ateratzen ikusi nuen, aldaka izan zitekeena gero. Hobira gerturatu ginen biok.

        «Hau gizonezkoa da».

        Maitek esanda nekien hiru direla aurkitutako gorpuzkinak emakumearenak edo gizasemearenak diren salatzen dituzten hezurrak: burua, hezur luzeetako atal batzuk, eta agian errazena, azpil hezurra.

        «Seguru?».

        «Hau gizonezkoa da».

        Auto baten bolantearekin zebilela zirudien mokor hezur hura esku artean ikusita.

        Urduri zabaldu nuen botila muturra, kristalaren hariari gogor lotzen zitzaion herdoil iluna. Botilarena ez zen berria. Gauza jakina zen lehendik ere agertuak zirela nola hala lurperatutakoen belaun artean, medikuak sinatutako agiria zutela barnean, hildakoaren izenarekin eta heriotzaren arrazoia argitzen. Aurkitutako batzuk, banekien, alferrikakoak gertatu ziren, kortxoz itxita muturra, hau usteltzean barruko papera ere desegin egiten baitzen denboraren poderioz. Beharrik, zergatik ez dakigula, metal malguzkoa zuen honek. Beruna seguru asko.

        Kontu handiz zabaldu zuen bildutako papera. Hauts egiten zen muturretatik, birrinak usoentzako aleak balira bezala pausatu zitzaizkidan esku ahurretan. Automobilaren barneko argia isiotu zuen Oscarrek. Buruen gerizpe artean, argia pasatzen uzten zuen mintz mehea zen agiria, makinaz jotako letra irakurri ahal izan genuenean. Hala jakin genuen Martin Ros zuela izena, eta tuberkulosiak jota hil zela, antza, hogeita bost urte zituela. Medikuaren sinadura zen bermea.

        Maitek zuloan segitzen zuen. Burua eta eskuak ikusten genizkion, hezurrak atera eta hobia egiteko pilatutako lur gainean ahalik eta txukunen uzten. Luze gabe atera zuen kaskezurra.

        «Hau ez da Juana».

        Bagenekien, esana genion inguratzeko, baina nahiago izan zuen segi, gorpuzkin haiek handik atera gauak dena estali aurretik. Hezurrak tontorrean utzita hurbildu zitzaigun, pintzel batez lurra kontu handiz kentzen ziola buruari. Ernegaturik azaldu zen. Argazkiagatik zuen kezka, argi harekin ezin bertan egin. Bestalde, ezin han utzi hurrengo egunerako.

        Hezurrak metalezko kutxan sartu eta autoko kofrean gorde genituen. Gauak irentsi gintuen Agoitzera iritsi orduko. Leihoak jaitsita egin genuen Iruñerainokoa, garagar usaina trumoi aurreko airearekin nahasten zela.

        Ez genuen kezkaz haragoko galderarik egiten asmatzen.

        Heldu eta batera, zerbeza zabaldu, ordenagailua piztu eta idazten hasi nintzen. Esti eta Laida amonarenean geratu ziren lotan. Urdaiazpiko pixka bat sartu nuen ogi artean. Esku bete gerezi. Beste zerbeza bat. Oscar zuzen zegoen: lanbide alua da hau benetan harrapatzen bazaitu. Bat baino gehiago izango dira noski gaiztoak behin barrenak hartuta, baina hau da horietako bat. Ezin du kazetariak arratsaldeko hiruretan itxi eta dena ahaztu hurrengo egunera arte. Erredakzioko ateak giltzatuagatik, hogeita lau orduz du piztua burua. Eta horra galbidea. Horra nire kasuan behintzat maite izan dudan guztia txakurraren zulora bidaltzen ari dena.

        Teklatuaren gainean lo harrapatu ninduen igandeak. Idatzita nuena irakurri nuen. Alde handiak idazkeran, ez ongiegi kontatutako istorioa. Dutxatu, arropa aldatu eta Estirekin mintzatu nintzen. Amonarekin egin duela lo Laidak, gela txikian. Esnatutakoan aitari deitzeko esango ziola, eta mesedez, eguerdian behintzat agertzeko bazkaltzera («nire etxekoek ez dute zertan jakin nola gabiltzan»).

        Gauean idatzitakoa berregiten hasi nintzen, Maitez eta Oscarrez ohartu gabetanik, hobian geratutako hezur txikiak baheaz batzen izango zirela, ni baino lo gutxiago eginda, Juana agertuko zen esperantzan beti.

        Gizonaren gorpua azaltzeak, nahi gabe bada ere, arazo txiki bat zekarkidan. Sartu egin behar al nuen erreportajean nor zen ere ez nekien Martin Ros hura? Juana agertu ezean, ez zirudien oso zentzuzkoa.

        Ikusi egiten nuen, eskuak pala kirtenek gorrituta, Oscarrek Maiteri: «Imanolek hainbesteko interesa badu, zergatik ez dator laguntzera?». Eta Maiteren erantzuna, ni babesten, gehiegi esan gabe dena esaten. Ez zuen atertuko baina, banekien.

        «Edanda zegoen?» ekingo zion Oscarrek.

        «Noiz?».

        «Atzo, auto barruan lo geratu zenean».

        Kafea borborka nuen sukaldean. Jaiki eta surtatik erretiratu. Edalontzia erdiraino bete. Koilara bat azukre. Eragin. Eskuz aldatu, beroa. Irratia piztu. Auto ilara handiak Behobiako horretan.

        «Zer egin behar duzu hezurrekin?».

        «Atzokoekin?».

        «Zeinekin bestela».

        «Argazkiak atera, fitxa egin, gainetik aztertu eta Imanoli utzi. Berak asmatuko du zer egin».

        Etxeraino igo nuen bart metalezko kutxa. Horma-armairuan gorde nuen, manta koadratu bat botata gainetik, aspiradoraren ondoan. Berak topatu aurretik esan beharko nion Estiri zerbait, eta lasaitu, soluzioa aurkitua nuela, oporretatik bueltan aterako nuela apopiloa handik, baina nora? Txalet baten itxura hartuta, hiru txapaldatan eraikia, («zer landatu dituzte, ipar haritzak?»), Nagoreko hilerri berria ez zen atsedenlekurik egokiena bertan beste senideren bat, lagunen bat izan ezean. Galdera, absurdua zen berez: zer egiten da zeurea ez den hildako batekin?

        Oscar xaxatzen ahaleginduko zen Maite, Juana aurkitzeko zituen azken esperantzak aukera hartantxe lehertuko zituen, ezin zuela bakarrik utzi sinetsaraziko zion. Besteak ez zuen gogorik han segitzeko, ezagun zuen.

        «Ez dago hemen, goazen».

        Galdezka arituta, ziur nengoen, aterako nuen Martin Rosen arrastoa. Erosten erraz ez neukan denbora behar, horra arazoa.

        «Zaharrarengatik da, Faustinorengatik? Eman atzoko hezurrak, esan bera dela. Nor konturatuko da ba? Gezur txiki batek merezi du betirako atsedena! Ala ez?».

        Harrika bota du Maitek pala. Atera da zulotik eta hilerri sarreraraino inguratu da, Oscarrek inoiz entzun ez dion gorri hotsean, ostikoz jo du metalezko atea. Lurra askatu da bota azpitik. Gustura irekiko lioke burua angurri bat balitz bezala. Damutu da Oscarren eskuei utzi izanagatik. Berregin egiten du iragana: eskuak titietan, ipurmasailetan, izterretan, eskuak sabelpean atzapar bi, txinatar idiogramak urratzen, ezpainak irekitzen, eta zakil harroa gero, bidean aurrera, orain ingira ematen dion ahoa belarrira esaka, «zuhaitz bat egin nahi dizut barnean». Gonbitolarria sentitu du.

        «Nor konturatuko da ba, Maite, nor?», ahalegindu da esandakoa zuritzen Oscar. «Bakeak merezi du horrenbeste!».

        Agiriaz akordatu naiz. Aurreneko tiraderan gorde nuen bart, ordenagailuaren mahaian. Zabaldu eta han dago, botilaren azpian. Hau atera dut aurrena, gela osora zabalduko du lur heze usaina. Begia zorroztuz gero ikusi egiten zaizkio ipurdian kaparrak bezala atxiki zaizkion orban gorrixkak. Onddoren bat, hirurogei urteko onddo bat. Tapoiaren kolorea, ezin da abantzu igarri zein den. Gorri iluna. Ardo kolorekoa. Garaiko botikaren batena seguru asko.

        Ez nuen etsiko. Galdetuko nuen galdetuko nuenez.

        «Nola esan duzu?».

        «Martin Ros».

        «Eta noiz ehortzi zutela?».

        «Berrogeita lauan».

        «Hori ez da hemen ingurukoa».

        Badago, ordea, ongiegi ulertzen ez dudan zerbait Maiteren eta Oscarren artekoan, ongiegi ulertu gabetan ere nondik norakoa suma dezakedana. Hobia hutsik geratu da, pala bat soilik, banderarik gabeko masta bezala lurrean sartua. Makinak heltzen direnean ulertuko ez duten paisaia ikusiko dute eraisketa arduradunek Larraingainen. Lurra harrotuta hilerri bueltan, ume, kontrabandista, lapurren bat, jakizu zein ero altxor bila ibili izan balitz bezala.

        Txararen argi-ilunak harriduraren lekuko.

        Orduan ohartu naiz. Irakurtzeko modukoa du letra, kaligrafia ederrekoa da sinadura. Presaka jaiki naizenean, alfonbra gainera erori da botila.

        «Utz nazazu bakean! Ez zaitut behar! Neuk bakarrik segituko dut», egin dio oihu Maitek hilerri barrura.

        Esan orduko jo du poltsikokoak. Ni izango naiz, etxetik.

        «Hor dago».

        Maldara begira dago Oscar. Tu egiten du, ezpain artean ibili duen belar izpia doakio txistutan.

        — Zer, Imanol?

        Ongi ebakitzen ahalegintzen naiz, errepikatu beharrik gabe lehenengoan uler diezadan Maitek.

        — Sinadura. Atzoko botilako sinadura, Maite. Ez duzu sinetsiko.

        Eguzkipean, saiak ikusi ditu Maitek igande goizean Iñarbe aldetik. Han gabe nintzen han.