2.4.
HESIAK

 

      Itzala hain handia izateko, zeintzuk dira argia eragozten duten elementuak? Emakumeen partaidetza ardatz harturik, eskala ezberdinetako hurreratzea planteatzen da, jakinik ez direla konpartimentu estankoak, horien arteko mintzak iragazkorrak direla eta aspektu asko transbertsalak: elkarrekiko erlazioan daude, eskala bakoitzean ematen diren aldaketek gainerakoetan eragiten dutelarik. Horretarako, Ordezkatuak eta ikusgarriak ikerlanean emakume nekazariekin egindako banakako elkarrizketa eta talde lan-saioen emaitza batzuk erabiliko dira^[30]. Hauek eta bestelako gaiak modu sakonagoan lantzen dira aipatutako azterlanean.

      Ikerlan horretarako bakarka elkarrizketatutako emakume gehienak bat datoz sektorea, historikoki, gizonen mundu bezala irudikatu dela. Emakumeen tokia beti izan dela atzean, etxean, itzalean, eta gizonak izan direla feriara, tratura, ordezkaritzara joan direnak, emakumeen lana kasu askotan giltzarri izan arren ustiategi horren bizirautean: izan bertako lan eta ardurak eraman dituztelako; lan eta ardura horiek bete dituztenek hori egitea ahalbidetu duten gainerako lan eta ardurak beraien gain hartu dituztelako; edo ustiategiko lan eta ardurak eta gainerako lan eta ardura denak beraien gain hartu dituztelako. Baina, hala ere, ez dira ikusi eta ez dira osoki errekonozitu. Besteekiko, eta, are, gizonekiko harremanean existitu dira, haien apendize edo eranskin. Sinesgaitza suerta daiteke irakurlea nondik ari denaren arabera, baina gaur egun ere ematen da emakumeak beraien inguruko gizonekiko harremanean irakurtzea. Jarraian oraindik orain, 2021ean, jasotako bi adierazpen:

 

      “Nik beti esaten dut gizonen mundu batean bizi naizela. Nik ustiategia hartu nuenean, lehenengo abere-tratuetarako ukuilura etortzen zirenean, esaten zuten: ‘Ez al dago zure aita, maja? Noiz etorriko da zure aita?’. ‘Ez, ez, ustiategia nik…’. ‘Tira, beste egun batean etorriko naiz orduan’. Eta zu azaltzen saiatzen zinen ustiategia zeneramala, eta ez zuten entzun nahi edo ez dakit. Kasu horretan, nire irudia aldatzen ari da urte askoren ondoren, azkenean ustiategiarekin lotzen nautelako. Ni une honetan onartuta nago, urte asko baitaramatzate ni bilera guztietan ikusten. Baina hortik pasatua naiz gero, e? ‘Aizu, maja, non duzu senarra tratua egiteko?’. Hori nik bizi izan dut. Agian hainbeste diru eskatu animaliagatik, eta esaten zuten ‘tira, maja, etorriko naiz senarra dagoen beste batean’. ‘Ez, ez, hona ez da senarrik etorriko, hau daramana ni naiz’. Batzuek alde egin dute. Orain, adibidez, gaur egun tratulariek edo ustiategira datozenek badakite ustiategian ni nagoela eta ni naizela agintzen duena. Beraz, orain onartua nago zentzu horretan. Hala ere, nire ustez oraindik gauza batzuk nire senarrak agintzen edo esaten baditu… Adibidez, atzo bertan gertatu zitzaidan: senarra etorri zen eta esan zidan ‘honelakok deitu dit, gure ez dakit zein soro mozteko’. Niri amorru handia ematen dit, eta esaten diot: ‘Zertarako deitu behar dizu zuri ustiategia eta ganadua nik daramadala baldin badaki?!’. Baina saihetsezina da. Saihetsezina. Gauza horiek oraindik gertatzen dira. Horrela da”.

 

      “Ni sektorean naiz nire aitaren alaba. Banago baina ez nago, eta orain hori da nire erronka, nire pausoa”.

 

      Eta, jarraian azalduko den bezala, lehen begi-kolpean deigarria iruditu arren, hori biolentzia da. Biolentzia sinbolikoa. Goikoetxea, Lujanbio, Rodriguez eta Garaik Euskal demokrazia patriarkala liburuan ederki helarazten dute Bourdieuk sakonean landutako kontzeptua. Honela definitzen dute biolentzia sinbolikoa: biolentzia moduan atzematen ez den biolentzia da, pentsamendu kategoria negatiboen inposizioa, desprestigioa eta desautorizazioa artikulatzen duten kategorizazioak. Subjektu izatetik objektu izateko behar den dispositibo semiotikoa (2020:9). Egile berek diote biolentzia sinbolikoa mundua artikulatzeko, ordenatzeko, ulertzeko oinarrizko mekanismoa dela; laburbilduz, patriarkatua egunerokoan eta biolentzia zuzena sistematikoki erabili gabe birsortzeko funtsezko elementua. Eta Bourdieuren hitzak jasotzen dituzte zera argitzeko: “Sinboliko” hitza “erreal” eta “eraginkor” hitzen aurkako moduan ulertuz gero, indarkeria sinbolikoa indarkeria “espiritual” huts gisa ulertuko litzatekeela eta, azken batean, efektu errealik gabekoa. Inozo deitzen duen bereizketa horren kontra azaltzen da autorea. Aipatutako egileek adierazten duten moduan biolentzia sinbolikoaren gunea materiala da, gorpuztuta baizik ezin da existitu eta bere existentzia erregimena materialitate esanahiduna da, habitus-en^[31] bidez garatzen dena. Eta habitus horiek sortu dituzten menderakuntza erlazioak birsortzen ditu, ez ideietan, gorputzean baizik: bizitzeko eran, mundua ikusteko, ulertzeko eta sentitzeko eran, mugitzeko eran, janzteko, erantzuteko, erabakitzeko, borrokatzeko eta hitz egiteko eran. Hortaz, biolentzia sinbolikoak egiturazko konplizitate baten bidez funtzionatzen du, eta ez dago menderakuntza sistema sostengarririk biolentzia sinbolikoan oinarritzen ez denik. Egiturazko subordinazioak biolentzia behar du, baina jasangarria izango bada denboran, biolentzia sinbolikoa izango da oinarria, ez biolentzia fisikoa. Eta biolentzia sinbolikoaren birsortzea biolentzia materialaren bidez egiten da (2020:17). Hori dela eta da hain garrantzitsua kontuan hartzea liburu osoan zehar.

      Sektoreko erabaki organoetan parte hartu zuten lehenengo emakume horiek bataiatuta zeuden:

 

      “Las primeras machotas, horrela deitzen zitzaien, ez zeuden ongi ikusiak”.

 

      Eta horrela kontatzen du emakume batek duela 30 urte bileretan parte hartzen hasi zenean izan zuen esperientzia:

 

      “Ba begira, gogoan dut hasieran eskualdeko bilera batera joan eta batek esan zidala: ‘Zer, ez duzu zereginik, edo ez duzu ezer lisatu behar?’”.

 

      Biolentzia sinbolikoaren definizioa berriro ekarriz —biolentzia moduan atzematen ez den biolentzia, pentsamendu kategoria negatiboen inposizioa, desprestigioa eta desautorizazioa artikulatzen duten kategorizazioak—, bi aipu horietan argi ikus daiteke bere aplikazioa. Eta horra biolentzia sinbolikoaren eskutik patriarkatua den menderakuntza sistemaren birsortzea: bigarren aipuko emakumea berari ez zegokion toki batean zegoen (erabakigunea), berari zegozkion ardurak utzita (etxeko lanak). Zorionez, zera erantzun zion: “Senarra utzi dut niretzako afaria prestatzen eta lisatzen”. Gezurra omen zen, sofan etzanda egongo zen ziurrenik, baina berdin zion horrek, berak hori esan zion. Aldiz, emakumeen artean ohikoagoak izan dira bestelako erreakzioak. Elkarrizketatutako emakume batek zera adierazi zuen:

 

      “Oro har, emakumeek esaten dute: ‘Nola esango diot nik senarrari bilera batera noala?’. Hara! Medikuarengana edo erosketak egitera zoazela esaten diozun bezala. Etxeko gauzak egitea, non dago idatzita? Baina hori datorkigu burura, ala ez? Ikasitakoa da, txiki-txikitatik sartutakoa”.

 

      Bada bai. Biolentzia sinbolikoaren bidez egiten da segregazioa, ez bakarrik legeen edo biolentzia fisiko eta materialaren bidez. Sistematikoki eta txikitatik gizarteak emakumeak desanimatzen ditu haiei ez dagozkien “lanak” eta “jarduerak” ez hartzeko, hau da, “emakume” izateak esan nahi du zuri dagozkizun lan eta jarduera batzuk daudela (soldata eta oro har kapital ekonomiko eta kultural bat dagokigula) eta zuri, emakume gisa, ez dagozkizun beste lan batzuk daudela. Eta hori sozializazio prozesu patriarkal baten bidez egiten da^[32] (Goikoetxea et al., 2020:75). Horregatik da, bai, ikasitakoa, txiki-txikitatik sartutakoa, haurrak garenetik ikasten baitugu ze espektatiba, jarrera eta portaera diren neska edo mutil izatearekin lotutakoak.

 

      “Gizonek eta emakumeek beraiek ere uste dute askoz gehiago emango duela halako bileretan gizonak. Buruan hori sartuta dute. Nik ezagutzen ditudanak, emakume horiek ere ondo egingo lituzkete gauzak! Zergatik ez doaz? Gizona hor sartuta dagoelako betidanik. Kasu horretan biak dabiltza ustiategian, eta emakumeak probatu ere ez du egin [parte hartzea]”.

 

      Eta hori, orain arte kontatutako guztiaren haritik, batzorde-bileretatik kanpo, bestelako esparruetan ere ematen da. Elkarte-esferatik kanpo, batzuei eta besteei sektorearekiko egozten zaien tokiak markatzen du joera.

 

      “Adibidez, udan argi ikusten da. Mutilek traktorean lagundu behar dute: ‘Igo zaitez traktorera, eraman egingo zaitut ikasten joateko’. Neskei, aldiz, ‘Ez, zu geratu etxean, nola igoko zara traktorera? Nola ikasiko duzu bada traktorean?’. Nik hori bai bizi izan dudala”.

 

      Bourdieuk bere lanean jaso zuen neska nerabeei beren sexu-esperientziei buruz galdetzean, ezinezkoa zela harriduraz behatzeari uztea gurasoen, irakasleen (eta, batez ere, aholkulari pedagogikoen) edo ikaskideen akuilatzeen eta ohartarazpen positibo edo negatiboen pisua, betiere isilbidez edo esanbidez banaketa tradizionalaren [gizon/emakume] printzipioak neskei eman zien patua gogorarazteko prest. Adibidez, galdetutako askok ikusten omen zuten diziplina zientifikoetako irakasleek neskak mutilak baino gutxiago eskatzen eta estimulatzen zituztela, eta gurasoek, irakasleek edo aholkulari pedagogikoek bezala, maskulinotzat jotzen ziren karrera jakin batzuetatik desbideratzen zituztela “beren interesagatik” (“aitak esaten dizunean: ‘Inoiz ezingo duzu lanbide hori egin’, benetan izorratzen duen zerbait da hori”), nebak horiek aukeratzeko akuilatzen zituzten bitartean. Baina, autore horrek dioen moduan, ordenarako dei horien eraginkortasunaren zati handi bat da aurreko esperientzia batzuek iradokizun horiek aldez aurretik onartzeko prestatu dituztelako eta ikuspegi nagusia barnerarazi dietelako: “Deseroso ikusten dira [neskak, emakumeak] gizon batzuei aginduak ematen” edo, besterik gabe, ohiko lanbide maskulino batean lan egiten (Bourdieu, 2000:117-118). Horratx autobetetzen den profezia, Pigmalion efektu negatiboa tarteko.

 

 

[30] Guztira, 43 emakumeren ekarpenak jasotzen dira. Batzuek banakako elkarrizketan hartu zuten bakarrik parte; beste batzuek, lan-saio kolektiboetan bakarrik; eta, beste batzuek bai banakako elkarrizketan baita lan-saio kolektiboan ere.

[31] Subjektuek habitusetik abiatuta sortuko dituzte beren praktikak. Habitusak, heziak izan garen gizarte-taldeak bere pentsamenduak eta praktikak sortzeko baliatzen dituen egituren barneratzeak, honako eskema praktikoak osatuko ditu: pertzepzioa —mundua kategoriatan banatzea—, hautematea —ederraren eta itsusiaren, egokiaren eta desegokiaren arteko bereizketa, merezi duena eta merezi ez duena— eta ebaluazioa —ona denaren eta txarra denaren arteko bereizketa—. Horietatik abiatuta sortuko dira eragile sozialen praktikak —“aukeraketak”—.  Horrela, subjektuak ez dira askeak beren hautuetan —habitusa da aukeraketa guztien atzean dagoen hautatu gabeko printzipioa—, eta ez daude besterik gabe zehaztuta —habitusa antolaera bat da, harreman multzo desberdinetan berraktibatu daitekeena eta praktika desberdinen sorta ekar dezakeena— (Martin, 2009).

[32] “Emakume” hitza agertzen den tokietan “beltza” edo “ijitoa” jartzea proposatzen dugu (eta alderantziz), asko laguntzen baitu subordinazioaren nolakotasunari antzematen (Goikoetxea et al., 2020:75).