Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Batasun totalitarioa
Francok badu, bere agintealdiaren hasieran, batasun absolutua eskatzen duen pasarte bat. Bai. Batasuna, eta absolutua, politikan, ideologian, lurretan eta hizkuntzan eskatzen du Francok. Honela dio:
España se organiza en un amplio concepto totalitario, por medio de instituciones nacionales que aseguren su totalidad, su unidad y continuidad. El carácter de cada región será respetado, pero sin perjuicio para la unidad nacional, que la queremos absoluta, con una sola lengua, el castellano y una sola personalidad, la española.
Batasun-hauslearen peskizan ikusiko dugu geroztik zentsorea, hots, ortodoxiaren zaintzailea.
Zentsoreek arkatz gorriz eta urdinez markaturiko testuetan ageri da Francok hitzaldi honetan diseinatu zuen harmonia zoragarria noiz eta nola hausten den. Batasun hori nola ulertu duen zentsurak ikusteko, han-hemenka bildutako zentsoreen iritziak jasoko ditut sorta batean.
Francoren batasuna, totalitarioa da, lurrak, hizkuntza, ideiak bere baitan hartzen dituena.
BATASUN LINGUISTIKOA
Hizkuntza kontuan zentsoreak ez du enfrentamenturik onartzen euskara eta gaztelaniaren artean. Zer den enfrentamentua eta zer ez, hori ere bere esku dago. Elebitasuna onartzera frankismoa iritsi denean ere, (oso berandu), elebitasun horrek anaikorra izan behar du. Gaztelaniari ezin zaio begirunea galdu sekula, eta ezin da auzitan jarri hizkuntza bakoitzaren zeregina edo rola. Hizkuntz zanpaketa ezin da aipatu ere egin. Gabriel Celayari ez zaio hori onartzen Canto en lo mío liburuan (1973), eta Martin Ugalderi ere ez Las Brujas de Sorjin (1974) obran.
Ez da komeni ahaztea 1975eko Liburuaren Legea bitartean Estatuko liburuen munduan gaztelania beste hizkuntzarik ez dagoela. 1975eko Liburuaren Legean agertzen da lehen aldiz badirela «expresiones lingüísticas», gaztelaniaz kanpokoak, noski.
Ez dakit legezko errekonozimendu ezaren ondorio zen ala ez, baina edozein inprimategitan (Hego Euskal Herrikoak barne) linotipistak gehiago kobratzen zuen euskara jotzea. Atzerriko hizkuntzen kostu erantsi bera zuen euskarak. Inprimategiko lana euskarazko liburuetan gaztelaniazkoetan baino garestiagoa zen, alegia. Hizkuntza bat modu askotara kondena daiteke.
Hizkuntz tratamendua zentsurak nola ulertzen duen erakusteko, hona adibide bat edo beste:
(euskara «gehiegi» azpimarratzea) «evoca resabio a lo castellano» (Euskal izkera eta elertia, 1969).
(Elebitasunaren ulerkera) «dentro de lo patriótico y hermano» (1969).
«lo hace (euskararen garapena bultzatzea) dentro de una línea respetuosa y sin enfrentamientos con el castellano ni preocupaciones políticas» (Euskera eta Nafarroa, 1973).
«no se mete en cuestiones políticas y se muestra sumamente respetuosa con la Diputación de Navarra a la que agradece la protección que presta al vascuence» (Nafarroa euskal arrobia, 1973).
«el fin principal de la obra consiste en despertar el amor al vascuence y estímulo a su estudio... se realiza de manera prudente, sin enfrentamiento con el castellano» (Euskaldun berriekin euskaraz, 1973)
«el autor utiliza el castellano para marcar aún más la diferencia entre Vasconia y el resto de España» (100 metro, 1976).
BATASUN POLITIKOA
Euskal Herriak, geografian eta politikan, Espainian integratua agertu behar du beti. Francoren batasuna integrala da, ez integratzailea.
Euskal Herriaren edo euskaldunen ezaugarri propioen nabarmentzea, erraz bihur daiteke susmagarri zentsorearentzat.
Hablan los maestros (1969) liburuan diferentziak gehiegi markatzen direla irizten dio zentsoreak: «preocupación por señalar diferencias entre lo vasco y lo español... énfasis en destacar las particularidades del 'país vasco' frente al resto de la nación».
W. F. Humboldt-en Los Vascos-en ere aurrekoaren akats bera aurkitu du zentsoreak: «excesiva diferenciación entre los vascos y el resto de los españoles».
Gandiagaren Hiru Gizon Bakarka (1974) lanean gauza bera: «exacerbación del antagonismo País Vasco y Centro».
Jose Lasaren La Universidad Vasca (1976) liburuaren helburua ere hori omen da: «más que difundir una cultura, servir exclusivamente para diferenciar al pueblo vasco de los del 'sur del Ebro'«.
Alferrik da «separatismo» hori autoreak ezkutatu nahi izatea. Zentsoreak beti harrapatuko du. Non? Non ez? Adibidez, koadro estatistikoetan. Baleren Bakaikoaren Euskadiko dependentzia ekonomikoa (1977) eta Luis Nuñezen bietan (Clases sociales en Euskadi, La Sociedad vasca actual, biak 1977koak) Euskadi Espainiatik aparte ageri den estatistika taula guzti-guztiak arkatzez banan-banan seinalatu ditu zentsoreak.
Euskarazko liburuak ez dira, baina aipa daitezke, frogatu nahian gabiltzana ederki argitzen dute-eta. Gabriel Celayari 1961etik 1977 bitartean behintzat zentsurak maiz kritikatu dio euskaldunak eta espainolak gehiegi bereiztea.
RAPSODIA EUSKARA (1961): Resulta exagerado lo de la indolencia y versatilidad de lo andaluz, en su natural alegría, frente a la virtuosa y heróica laboriosidad de los vascos.
BALADAS Y DECIRES VASCOS (1965): En la página 41 'UN BUEN DIA', contrapone Castilla y Andalucía a las Vascongadas y además usa el término despectivo de maqueto que los nacionalistas vascos aplican a los castellanos.
CANTO EN LO MÍO (1973): Serie de 'baladas y decires' como lo califica el autor, que en general constituyen una apología (perfectamente legítima por otra parte) de todo lo vasco. Comprendemos que un vasco esté orgulloso de serlo, como el que suscribe está de ser andaluz, 'tartesso' como le llama el autor en un verso. (...) Todo gira sobre que los únicos que saben trabajar y trabajan son los vascos. Muy bien. Si quieren presumir de mulas de carga, allá ello (sic). El que suscribe prefiere la suave filosofía tartesia.
EL HILO ROJO» (1977): He doblado por medio poemas que injurian a Andalucía. (Y ahora el que se rie de la nota donde se disculpa él, soy yo) o donde ensalza por instinto racista a Vascongadas (justamente a continuación). Respeto mucho a las Vascongadas, pero no puedo menos de reirme por lo bajito cuando tras denostar de Andalucía vemos que el gran aporte en vasco es la frase 'sardiña (un castellanismo) freskua' (otro castellanismo).