Aurretiazko zentsuraren aurretik

Berriz diot, aurretiazko zentsurak ez zuen frankismoaren zapalkuntza agortzen.

        Aurretiazko zentsurak ekoizpen berriari erantzuten zion; hau da, ez zedila behar ez zen libururik sortu: hori bilatzen zuen zentsura frankistak.

        Eta zer egiten da aurreko materialekin, frankismo-aurreko liburugintzarekin? Zer egin Espainiako Errepublikak ekoitzi eta gauzatu zuen kultur lanarekin?

        Errepublikari lurralde berriak kendu ahala, «garbiketa» eginez joan zen aginte berria. Errepublika sostengatu zuten indarrek eskubide guztiak galdu zituzten ipso facto. Frente Popularreko alderdiei eta indar nazionalistei ondasunak konfiskatu eta inkautatu egin zizkien Francok.

        Errepublikazaleen prentsako azpiegiturak eta hainbat liburutegi konfiskatu egin zituzten. Erregimen frankista amaitu delarik ere, 60 urte geroago ere, ondasun horietako batzuk ez zaizkie jatorrizko jabeei itzuli. La Voz de Guipúzcoa errepublikazaleari egindako inkautaziotik dator Donostiako La Voz de España. Bilboko Hierro-ren lokalak El Liberal-enak ziren eta makinaria Euzkadi-rena. Nafarroako Arriba España-ren tailerrak EAJren La Voz de Navarra-koak ziren.

        Liburutegi eta kultur etxeetako liburuak, batzuk erre egin zituzten eta beste batzuk giltzapean gorde. Lan hori bideratzeko Batzorde depuratzaileak jarri ziren indarrean, Kultura eta Irakaskuntzako Batzordearen azpian. Batzorde honen buru José María Pemán idazlea izan zen.

        Zein libururekin zer egin erabakitzeko orduan, fitxategi edo aurkibideez baliatu ohi ziren. Liburu berriekiko zentsurak zuen irizpide bera zen hemen ere gidari. Zein material «erretiratu» behar zen? Honela dio 1937ko irailaren 16ko Ordenak:

...libros, folletos, revistas, publicaciones, grabados e impresos que contengan en su texto láminas o estampados con exposiciones de ideas disolventes, conceptos inmorales, propaganda de doctrinas marxistas y todo cuanto signifique falta de respeto a la dignidad de nuestro glorioso Ejército, atentado a la Unidad de la Patria, menosprecio de la Religión Católica y de cuanto se oponga al significado y fines de nuestra Cruzada Nacional.

        Irizpide hauen arabera Kultura eta Irakaskuntzako Batzordeak erabakitzen zuen zein liburu erre behar zen, eta zein gorde.

        Ondorengo liburu hauek bota behar ziren surtara, «su garbitzailera»:

...obras pornográficas de carácter vulgar sin ningún mérito literario y las publicaciones destinadas a propaganda revolucionaria o a la difusión de ideas subversivas sin contenido ideológico de valor esencial.

        Giltzapean gordetzekoak, beste hauek ziren:

...los libros y folletos con mérito literario o científico que por su contenido ideológico pueden resultar nocivos para los lectores ingenuos o no suficientemente preparados para la lectura de los mismos.

        Jakitekoa litzateke zenbat liburu besterendu den batzorde garbitzaile hauen aginduz edo eraginez, eta batez ere zenbat galdu den betirako. Zenbat bota ote dira surtara?

        Baina ez da hori bakarrik. Faxisten beldur, liburuak lurpean plastiko barruan gorde duen kasu pare bat neuk ezagutzen dut. Kasu batean behintzat, handik urte batzuetara guztiz alferrikalduta omen zeuden liburuok.

        Depurazioak, alabaina, ez hasi eta ez bukatu egiten ziren liburuekin. Punitiboaz gainera prebentiboa ere bai baitzen garbiketa, José María Pemánek esan zuenez. Eta horregatik «pozoitzaileak» ere bilatu behar zituen, pertsonak. Pemánen hitzetan:

envenenadores del alma popular, primeros y mayores responsables de todos los crímenes y destrucciones que sobrecogen el mundo y han sembrado de duelo la mayoría de los hogares honrados de España.

        Katedratikoak eta irakasleak ziren, noski, pozoitzaileak (batez ere Instituto de Enseñanza Librekoak), baina baita idazleak, kazetariak eta musikariak ere. 1939an Batzorde garbitzaileak (bost autorek eta Autore Elkarteak osatua) 93 autore jo zituen politikoki hobendun. Hauen artean ageri da Resurreccion Maria Azkue, euskaltzainburua. Informazio okerra du, hala ere, Azkueri buruz Batzordeak: euskal nazionalista dela dio. Karlista ezaguna zen, ordea, guztiz ezaguna.