Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Prentsan euskararik ez
Rocamora versus Cerro? Hau da, gobernu berean Liburuaren ardura duena eta Prentsaren ardura duena elkarren kontra ote daude? Bi politika markatu zituztela, gauza jakina da. Baina zergatik? Beren kabuz? Ala badago jokaera sakonago bat?
Hainbat jokabide ikusita, uste izatekoa da liburuarekin prentsarekin baino eskuzabalago jokatu zuela frankismoak (edo hobeto, ez zuela horren estu jokatu). Eta askoz ere gehiago estutu zuela prentsako zentsura eta kontrola. Arrazoia? Liburuaren eta prentsaren izaera, bata bestea baino askoz ere maioritarioagoa, zabalduagoa izatean datza gakoa. Audientzian, hedaduran, alegia.
Ez da ahaztu behar frankismoaren zentsura, ideologikoa edo morala edo dena delakoa baino askoz ere gehiago, politikoa dela, agintearen unean uneko egokierari lotua, egiari eta printzipioei baino lotuagoa jarduera politikoari.
Kuestioa da eze, bai hasieran eta bai gero, liburutan onartzen ziren gauza batzuek ez zutela pasorik izaten egunkari eta aldizkarietan.
Prentsako Zuzendaritza Nagusiak bidali eta Luis Dotres Donostiako delegatuak sinaturik, 1947ko apirilaren lehenean, zenbait aldizkariren zuzendariek jasotzen duten aginduak dio euskara guztiz debekatua dagoela ondoko aldizkariotan: Boletín de Acción Católica de la Mujer, Luises Obreros, Santísimo Rosario, Aránzazu, San Antonio, Misiones Franciscanas, Redención, Voz de la Madre, eta beste. Hitzez hitz:
De orden la Superioridad, queda terminantemente prohibido el uso del vascuence en esa publicación de su digna dirección. Lo que le comunico para su más exacto cumplimiento, acusándome recibo al siguiente escrito.
Urtebete lehenago, ukatu egin zioten El Diario Vasco egunkariari euskarazko atal bat irekitzea.
Eta urte batzuk geroago, lehengo lepotik du burua zentsurak. Un vasco en la posguerra liburuan (1977) hainbat pasadizo kontatzen ditu Jose Artetxek. Huskeria dirudite, baina ez. Berebiziko axola du jabetzeak zein estu eta mixerable jokatzen duen zentsurak.
San Sebastian, 21 abril (1950). - Está visto que el vascuence es idioma subversivo. Una vez más la censura me hace una de las suyas al suprimirme un inocente verso en euskera en medio de un artículo. Me dicen en la redacción que la censura obligó a rehacer toda la página a las dos de la mañana. ¡Y todo por las dos estrofas de mi artículo! Por la noche, en la emisión agrícola de la Diputación veo asimismo tachada la poesía final, un canto a la primavera renaciente. ¡Cuánto separador campando dictatorialmente por sus respetos!
San Sebastian, 14 junio (1952). - Me comunican la resolución definitiva de la censura con respecto a mi artículo Poetas vascos de la Eucaristía que escribí para los días del Congreso Eucarístico de Barcelona. Denegatoria. No se autoriza el artículo por los dos versitos en vascuence (con su correspondiente traducción) con que ilustraba mi artículo. He aquí por dónde el vascuence, en dosis mínima media docena de estrofas convirtió en subversivo un artículo eucarístico. (Op. cit., 65).
San Sebastian, 17 diciembre (1953). - Ha aparecido un artículo mío dedicado a una Vida de Jesucristo en vascuence publicada recientemente por el Padre Ignacio Mancisidor, un jesuita actualmente en Venezuela. La censura ha mutilado el artículo que, entre otras cosas, decía: 'Recuerdo bien su última conversación conmigo, poco antes de que nobles afanes misioneros lo llevaran a un país sudamericano. Era en una esquina de nuestra ciudad. En aquel momento salía Mancisidor de asistir a un prestigioso arquitecto guipuzcoano, paisano suyo, que acababa de morir.
Estoy impresionado de lo que acaba de ocurrirme me dijo. El mismo moribundo me ha indicado en vascuence el instante en que moría. 'Ointxe' me ha dicho y se ha quedado muerto.
('Ointxe', contracción de oraintxe: es decir, ahora mismo. En este caso significaba: ahora mismo me muero).
No le quepa duda le respondí Nosotros moriremos en vascuence. Nos moriremos pronunciando las primeras palabras que la madre nos enseñó.
El tajo de la censura corresponde a las líneas subrayadas. Me dice Banus en la redacción, a donde he ido a protestar, que la censura pretendía retirar todo el artículo y que costó mucho hacerles desistir de su propósito.
Urteak aurrera doaz, ordea, eta frankismoaren jokabideak pixkanaka aldatuz. 60ko hamarkadan, bistan da, ez da horren erraza debekutik debekura ibiltzea. Nola jokatu orduan? Gaiak mugatu egingo dizkiote euskarari. Ezin liteke edozein gai edozein komunikabide edo argitalpenetan euskaraz erabili. Baserritarrentzako baserriko gaiak, tira, erlijio popularra ere bai, baina kontuz hortik gorakoarekin.
Esanguratsua da oso Donostiako Herri Irratiari gertatutakoa, 1964an. Juan Lekuona zuzendariak kontatuta dakigu nola onartu zieten euskara erabiltzea, baina programa «intenporaletan» bakarrik, hots, programa literario edo historikoetan. Espreski debekatu zitzaizkien gaurkotasunezko gaiak: «en los programas de actualidad, en todo aquello que suponga actualidad, incluídos los anuncios». Publizitatea bakarrik ez, eskainitako diskoak ere debekatu egin zizkieten.