—236—

Etxaide'tar Jon'i

1964-XII-4

        Adiskide maitea,

        Eskerrik asko Beterri, Goierri ta Txorierriei buruz ematen dizkidazun xehetasunak gatik. Beste galdeera bat ba nuke: zergatik txori erria esaten zaio delako Bizkai-eskualde horri? Bainan hor elkar ikusten dukegunean, erantzungo didazu.

        Bai, ene eskutitz galduan zure bi galdeerei erantzuten nien. Lenengo puntua denaz bezainbatean, esaten nizun gutiz gehienak mugaz hunaindiko euskalkietaz ongi ezagutua den esaera dela (zuberotarrez: gütiz haboroenak esaten dugu; eta gipuzkeraz: gutxiz geienak izango litzake; esan nai dut: parterik aundiena; esaterako: eunetarik irurogei, geienak dira noski; bainan eunetarik larogei ta amar, gutiz gehienak lirake. Esan-molde pollit, ariña deritzait, euskera batuan erabiltzeko egokia. Zure bigarren galdeera zen, consécuence ta avortement bi itzen artean puntu-ta-koma ala marra bear zenetz, makinaz bi ikurrok jo nituen eta: igarri duzun bezala, puntu-eta-koma da ipini bear den ikurra; eta nik uste, obe da ipintzea, bi zentzuok ez direlako berdinak edo berdintsuak.

        Ez dakit ene zorigaitzeko eskutitza mugan gelditua izan denetz —garai bertsuan beste bat galdu baitzait, Frantzia barrurakoa. Dena dela, geldi erazi ba dute zentsoreek, esan nai du euskera gutxi ulertzen dutela; edo ene euskera ulergaitza dela; edo geldierazleak abertzaleak direla... delako Igela zenbakian abertzale askotzaz iseka egiten bainuen...

        Ongi egiten duzute frantsesa ikasten ari baitzerate. Atzeraka dabil Frantzia aspaldi huntan, bainan halaz ere, kultura-izkuntza beiñenetako bat da oraindik ere, inglesa eta alemanaren aldamenean. Edozertan laguntzen ahal ba dizuet —liburu igortzez, ariketa zuzentzez e.a.— pozik egingo dut.

        Esaten didazuna gatik eta guztiz ere, ez dut uste Jakin aldizkarian idazten asiko naizela. Euskaldunen liberalismuan ez dut geiago sinesten. «Kristau-moral-esiak urratzen zituen irakurgairik ez det sekula publikatu (ta idatzi dudan bakarra, bearbada —hortzaz ere ez nago seguru— ene Aur besoetakoa zen; Igela-n argitarazi ditugunak, ez ziran ez moralaren kontra ez eta alde, parreginerazteko gordinkeriak baizik; ez apika gustu onenetakoak, bainan ez eta moralitatearentzat kaltegarriak); halaz ere, ogendun bat ba nintz bezala traktatu naute Euskaldun kristau-demokratek. Ene artikuluak zentsuratzen zituzten; edo ta, arrazoirik eman gabe, ez publikatzen (eta ez atzera itzultzen, jakiña). Eta ez dut uste Espainiako bildur-giroak paperik nausiena jokatzen zuela zentsura ixil hortan. Adibide bat: Egan-era igorri dudan azken artikulua, hebreuzko poema baten itzulpena zen; bainan itzaurretxo bat ipini nion, Euskadiko prosemitez piska bat trufatuz (iseka egiñez), gaiztakeriarik gabe gainera; halaz ere ez didate publikatu nai izan... Ez die noski Espainiako gobernuak debekatu. Well, gaur artu dut azken Egan zenbakia... ikusi dut progresismuz beterik dagoela, marxismu ezkutatuz, alegia. Halaz ere publikatzen da, neri nazka eman erazten didan saltsa progresista hori. Ongi ba dakit zergatik... Elizak bere boterea gorde nai du; eta horrengatik, irudi baitzaio guk reakzionariek borroka sekulako galdu dugula, naiago du etorkizuna berentzat (omen) duten marxistekin elkartu, gu arbuiatuz... naiz gutarik geienak katholikoak geran (Elizaren seme, bainan ez Elizaren jopu), eta marxistak oro jainko- ta arima-etsaiak diran. Bainan Elizak gaizki jo du: azkenekotz, marxismuaren materialismuaren kontra egongo gera eta gainera papisten opportunismuaren kontra ere agertzeko biotza bilduko dugu. Eta bearbada, ez dugu borroka sekulako galdu...

        Otoi, ez dakizula gaitzi hain ageriki mintzatu ba natzaizu. Gogoan euki ezazu beti Frantzian eta Espainian baldintzak ez zirela berdiñak; bi erresumotan Elizak boterearen alderdia artu du, noski; bainan Frantzian, progresistak dira botere —eta dirudunak. Eta orain, Espainian, edo Euskalerrian beintzat, Elizak baitakus progresistak —ala kristauak, ala marxistak izan ditezen, gauza bera da— boterea ar dezaketela gaur-giroa aldatzen datekenean, orrelakoak lausengatzen ditu, eta ni bezalakoak —kristau-zaharrak ginenak— bazter ezarri nai gaitu. Bainan uste dut urrunegi joan dela: berriz ere diot. Haren seme ba ginan ere, ez ginen jopu batzuek... eta haren ohore-gabeko jokaeraren aurrean ez gera geiago makurtuko.

        Zuberoara Abenduaren 18-ean ba noa; Gabonetako jaiak han igaroko ditut; Donostiara Abendu azkenengo egunetan, edo lenengoetan, joango naiz noski; bainan Sohüta-tik idatziko dizut. Halaz ere, zure etxera gonbidatu ba nauzu ere, ez nintzaizuteke traba izan nahi, eta tokirik ezean, aisa hotelen batera joan ninteke?

        Ar itzazute denok ene agurrik euskaldunenak, eta amultsuenak

        ''' Jon Mirande eta Ayphassorho-ko.