—104—

Zaitegi'tar Jokin'i

1956?-errearoko egun batean

        Adiskide maitea!

        Eskerrik asko zure asmoak nire idazkiei buruz ain garbiro agertzen dituzulako zure eskutitzean. Lênik, izkuntzaren auziari dagokionetik erantzungo dizut. La phurtar Klassikoan lan zeinbait idatzi baititut, erdal-bidea jo dudala diozu, edo... Ez orrelakorik! Nire gardiz L.K. orren auzia bikoitza da: izkelgiarena, eta itz-aukerarena. Idazkuntzarako izkelgitzat gaurko egunean erriak mintzatzen dituenetatik bat autatu bear bagendu, batere ez dakusat zeinek artze lukeen autatzea, guztiak landugaberik eta erdalkutsaturik ditugu. Orrengatik ere azken menderdion euskal idazkuntzan benetako lanik egin duten geintsuek gaurko giputzara mintzatua artu dute beren izkuntzaren oinarritzat, alanola Azkuek, Olabidek, Agirrek, Lizardik, Orixek, zeorrek, Ibiñagabeitiak, eta beste bakan batzuek (bakan baitira benetako idazleak euskaltzaleen artean), asko gipuzkotarrak ez izanik ere. Giputzen mintzoa idazkuntzarako gertu izan dadin, eurek ere gertu ta malgutu bear izan dute, jakina, batik bat iztegian ta itzurrenean. Aitor dut ez dutela gaizki jokatu, ta ondore onak lortu dituztela, goiago aipatu ditudan idazleek; neuk ere, aien ikasle bezela ezagutzen dut ene burua. Badarik ere, azken mendeko, edo menderdiko euskararen berpizkunde orren aitzinetik, beste urrezko aro bat ukan zuen gure izkerak, 16-17 gn mendeetan. Naiz garai artako idazle andiek, Etxeparek, Leizarragak, Axularrek, Oihenartek, Sarako Etxeberrik, e.a. (aietan ere idazle benetan andiak urri dira), oraingoen asmo berdinak ez izan izkuntza- garbitasunari buruz, lan eder ederrak burutu zituzten, atzerrikoekin araka daitezkenak (Zer zan, Etxepare ta Leizarragaren mendean , Frantziako elertia?). Aien izkuntzarekiko iker-ponduak gorde bear lituzke, beraz, gaurko euskal idazkuntzak; eta gipuzkera —naiz gipuzkera osotua izan— besterik gabe aukeratuz, beldur naiz leize zabalegia gertatuko dala gure bi berpizkundeetako elertien artean. Ortarako, Krutwig edo Villasanteren Laphurtarra dan bezala ez arturik ere, autsi-mautsi bat onartu bear zenuketela gipuzkeltzaleok nik uste dut, zuen izkuntza lurrandiko euskera zâr landuara pitin bat urbilagotuz... Eral-atal askok eratzen dute izkera bat: iztegiak, ostegiak, itz-urrenak, itz-erak, esakeraren mintzorrak, e.a.

        Iztegia edo itz-aukera dala-ta, zure antzoko garbizaleekin erabat gerta ninteke bear bada. Nire «Gudu-zalduntza» idatz-saio bat zan, eta erdal-itzik geiegi zekarrela neorrek aitortzen dut. Izkegi orotako itz jator guztiak erabili bear ditugu, bai —eta ortan, txit miresgarria zait Azkuek bururatu zuen bil-lana; naiz lanak irakurtzean orrelako itz jator ta guti-ezagunak, zeure gandik ikasiak, sarri darabilzkidala oartuko zinan...— bai eta itz-berriak asmatzeko eskubidea daukagula ere uste dut. Bainan ori lan zaila dukegu, ta orain arte asmatu izan diran, esaterako, jakintzetarako sail-itzetarik aunitz, batere egoki ez dira, nire gardiz (neuk asmatutakoak ere). Gainera, erdal-itzak oro arbuiatzea ezinezkoa dala uste dut. Euskal-itz jator diralakoan. garbizaleak pozik darabilzkitenen artean ere, zeinbatek ez dute erderatiko etorki bat! Ala nola, jai, alai, nabar, gertu, poz, makila, miretsi, eta beste amaikaka... Jatortasun gabeko etorkia gaiñera, gure auzoko jende arrunten latingaitzetik eldu baitzitzaizkigun. Erdaldun arrunten gandik Euskaldun arruntek jasaitea baino, jakintsunen erderetatik jakintza ta jakintsunen aldeko betiko erdeinu bat! Laburzun esateko, iztegiaren auzi ortan, Doixtarrak eredutzat ar ditzakegula aburuz nago. Euskal-idazleen artean, Andima dabilkigula zuzenkien esango nuke (arek baino erdaratiko jakintza itz geitsuago onartzera gertu nintzake ala ere...)

        Ostegia. Ez bakarrik itzez, bainan otsez ere izkerak aberats izan bear du, batik bat olertirako. Ikusgune ortatik, gipuzkera urri samarra dala aitortu bear da. Ez bakarrik izkelgi orotako itzak, bainan otsak ere sarrerazo ditzagun, beraz, gure euskera landu batuan: h, kh, ph, th, ü, j (z'), e.a. Emen, Laphurtar Klassikozaleek antolatu dituzten h-dun eta ü-dun itzen bildumak onurakor lirake, eta idazleak orok beldurkunderik gabe erabil ditzazketela uste dut.

        Mintzorra dala, berriz, gipuzkera dugu, bear bada, egokiena eta polittena, batik bat gaurko bizkaiera ta laburdieraren eretzean. Nago, aatik, Zuberoko izkelgiaren bereizgarri zembait ez lituzkenetz Euskera Batuak beretu bear. Zuberotar mintzorrak eragin oso antzetsuak lort ditzake neurtizketan, gaur arte iñork artaz baliatu ez arren (Ene «Zakhur Hil Bati», «Jei-Gai» eta «Ametsetarik»etan ori egitera saiatu nintzan).

        Itz-urrena ta itz-erak dirala-ta, idazle andi geientsuok beste izkelgietatik jasaiten asi zerate engoitik, eta ez dut beraz asko esatekorik. Alazere, gure idazle zârrekin ikutuan egotea gatik, idazle guztiok aitzinako laphurdieraren adizkerak obetsi bear genituzkela uste dut. Ez dute, gainera, oraingo gipuzkerakoekin arte andirik, nori-kasuan ezik (deraukot, diot'en ordez, e.a.) bitarikoak erabil âl litzake, agian Euskera Batuak.

        Orra beraz, adiskide maite, nire asmoak euskerari buruz. Iñoren eragiterik gabe ta iñoren nortasuna kontuan artu gabe aietara eldu naiz; zintzoak dirala ta Euskaldun guztiek beren egin ditzazketela uste dut, ordea (barka nire ausardia...). Bainan, euskeraren batasuna ororen gainean ipintzen baitut, euskal akademi batek, edo beste zein-nai talde batek, batasun ori lortzen badu bein, bestelako asmo batzuen bidez bada ere, eta beste euskaldun guztiek aren erabakiak aintzat artzen badituzte, jakintsuki ekitea gure lenengo eginbearra dala daukat. Zuk ere noski zure nortasuna ta zure aldizkaria dirala zio, batze-ekite orri laguntza andia eman batiezaiokezu, nik azaldu asmo oik oartuko ikertuko dituzula eta, bear bada, ein batean zuretuko dituzula ere itxaropen osoa daukat.

        Orain nire erriketazko asmoetaz jardungo dut. Goiago nionez nire «Gudu-zalduntza»ko izkuntza neurri batean ukatzen dut orain neronek. Ango asmoak ere, ez dut esaten gudu agirian ari bear dugunik aien aurka, askatasuna lortzeko. Bainan, bestetik «legezko argumenduek» ez baitigute askatasun ori ekarriko —ori nire uste tinko bat dut, indar agiria ez bada ere, nolabaiteko indarraz baliatu bearko dugu gurenda bein irabaztekotan. «Maltzurkeri» deit ezazu, nai baduzu, indar-mota ori. Macchiavel argiaren irakaspenak ikas ditzagun, ots, eta Frantzia ta Espainia garait ditzakegu Eireko ta Israelgo izujaurleen antzora joka gaitezke ere, gure etsaietako nortasun andi zembait noizik-bein garbituz. Orrela Englanda arroa garaitu ukan dute aiek, eta geure etsai-erriak gauza guti dira Inglandaren eretzean. Dana dala, erriketa ta onbidea bi dira —deitoragarri da, bainan ala da...— eta Euskaldun guztiok saindu txiki eli bat izanaz, orain arte bezelaxe jarraituko dugu, geroago eta arrotzek oinpetuago, geroago eta erdaldunduago, geroago eta ezdeusago. Mendiko otsoen endako gera, alegia; otsoak, ordea, osk egiten du bear orduan. Osk egin nai ez zuten otsoak, gizonek ezi zituzten ta zakur bilakatu dira. Geuri ere, ori gertatzen ari zaigu.

        Aske gerateken egunean, gure mugetan barnen gure gain bizi ta gudarozte gotor batekin, mugak zaintzeko orduan, bai, ordu dateke bakezale, auzo on ta eme izateko. Gaur, berriz, are emeago ta aulago egiten gaituzten irakaspenak eta jardunbideak deus baino kaltegarriago ditugu; indarkeria maite ukaitera lagunduko gaituzkeen «gudu-zalduntza» nietzschetar ori, argatik dut asmatu.

        Nik ere, euskera goian ipintzen dut, Euskaldungoaren bereizgarrietan nabariena baita. Ala ere, izkera baino enda dala gauza nagusia uste dut; euskera gabeko Euskaldunik ez dut asmatzen, jakina, euskera uzteak Euskaldunak endakabidean jartzen dituelako, baita izkera eder ta antzetsua dalako gurea. Alaz ere, maketoek edo kaskoinek euskeraz ikasiko balute ere, odolez eta gogoz aiotz genituke beti eta, iñoz aske izaten bagera, gure aberrian kokatu diran semita-khamitar Espainolak eta beste beltzak, edo oilduko, edo beko gizmail batean atxikiko dituela Euskadiko etorkizun jaurlaritzak, itxaropen daukat.

        Eliza maiz zirikatzen dut, egia baita askotan gaizki jokatu duela gure eldera lenengo mendeetan; baita orain ere, Ipar-Euskadin bederik. Bestalde, kristargoari aier aurkezten banaiz noizik bein, uste dut ori euskal-gogoaren onurarako izan daitekela, besteen asmoak ezagutzera ekartzen baitu, baita, azkenez beste, kristargoaren onerako, kristar obeak izatera bortxatuko baitira euskaldunak kristar zenbaiten azaluskeria borrokatzen dudalarik.

        Nire eskutitz luzexko ontako egiak edo gezurrak barka ietzadazu, otoi, eta beti zure kide nagoela euskaltzalegoan ziur izan zaite, arren.

        ''' Jon Mirande.