Maiatzaren 1eko zubia

 

 

I

 

Izan daiteke haren susmoa edo izan daiteke zure nekea. Hura ez delako zurekin fio edo zuk haren aurrean guardia jaisten duzulako. Maisutasunez edo tentu onez saihestu ahal izan dugun xehetasun horietakoren batek ezkutuan egoteari uzten dio. Lehen ez zekien eta orain badaki. Eta, hara, tupustean dena aldatu da.

      Ohetik albisteak ikustea gorroto nuela bazekien arren, telebista piztu zuen Raulek.

      — Raul...

      — Bederatziak jo berri dira. Titularrak bakarrik.

      Erloju bat bezala funtzionatzen zuen. Ordura arte ezagutu nituen gizonezkoetarik bat bakarrak ez bezala, autokontrol miresgarria zeukan, porno izarrei suposatzen zaien eusteko gaitasuna. Gustatzen zitzaidan, zertan uka, nahiz eta sekula ez niokeen hori aitortuko, nahiz eta batzuetan apur bat izutu ere egiten ninduen bere kontrol ahalmen hark, hain zen diferentea sentipena denbora baino lehen urtzen zitzaizkizun gizonezko babesgabe eta bat-batean-urritu haien alboan. Lau hankatan larrua jo ondoren (“la postura de la lavandera”, esaten zion Raulek), nire bizkarrean isuritako hazia lehortu gabe artean, beste nonbait zeukan berak burua. CNT, UGT, CCOO, ELA, LAB. Maiatzaren 1eko manifestazioen berri ematen ari ziren albistegian. Langilearen Eguna: urtebetetze tarta bateko kandelen gisako banderatxoekin sindikalista burumakurrak kalean behera. Itzalitako kandelak, beti ere. Euskal sindikatu abertzaleak, azken zazpi urteetan lehen aldiz, elkarrekin mobilizatu zirela azpimarratzen zuen Espainiako kate publikoak.

      — Euskal sindikatuak. Horiek jarriko nituzke nik legez kanpo hurrena.

      Prest egon behar nuen halako baterako. Ez dakit zer beste espero nuen, baina esaldi hori ur txarro izoztua izan zen kolkoan behera. Harritu egin ninduen nire haserreak, Raulek gutxi inporta zitzaidan niri buruzko zerbait gogorarazi izan balit bezala. Edo, gutxi inporta zitzaidala uste nuen zerbait gogorarazi izan balit bezala. Nire haserreak harritu egin ninduen, lehenbizi, eta nire harridurak haserretu, gero. Raul ez zen jabetuko akaso, baina nire sedukzio ahalmenen dominatzat hartu ohi nuen gerri pareko lingirda izaren kontra igurtzi nuen, bat-bateko azkura batek erasanik. Handik urrun egotea gura izan nuen.

      Purrustadari erantzutea izan zen nire lehen akatsa.

      — Sindikatuak besterik ez dira, Raul.

      — Separatista bazternahasleak eta terroristen laguntzaileak, esango nuke nik.

      Isilik geratzeko zuhurtzia izan nuen hasieran. Dena ahaztu, telebista itzali eta Raulen lepoa musuka jatea izango zen onena, haragiari haragiarena eta politikari politikarena, ez zegoen zertan biak nahasi, azala eta mamia. Zer zen azala eta zer mamia, ordea? Ez ote zuten biek bietarik? Musukatzen den lepo bat, kasu, mamia da edo azala?

      Leihora hurbildu nintzen begiak malkoz bete zitzaizkidalako amorraturik. Ez nuen nahi Raulek ni horrela ikusterik. Eta, batez ere, ez nuen Raul begi bistan ikusi nahi.

      Leihoaz bestalde, Madrilgo teilatuak. Eraikin erlijioso eta monasterio gehiegi nire gusturako: onuragarria zatekeen elizaren eragina paisajearentzat, ez hainbeste oinezkoen bizitzarentzat. Raulek esan izan ez balit sekula bereiziko ez nukeen etxe arre, soil bat ere ikusten zen handik: “Han bizi izan zen zure herrikide Pio Baroja”. Samurtasunez bota zidan oheratu ginen lehen gauean, duela mila urte, eta nire xalotasunean, iruzkin soil hartan harreman bat merezi zuen norbait ikusi uste izan nuen. Ez dut gogoan orduko hartan oheratu ondotik albisteak jarri ote zituen telebistan.

      — Nire osaba bat hil zuten, badakizu?

      Ez. Ez nekien eta ez nuen zertan jakin. Ez, arren, ez. Ez nuen hortik segitu nahi.

      Hura entzun ondoren oin puntetan muin ematea esperoko zuen agian, leihotik apartatu eta entzule ulerbera bihurtzea, osabaren heriotzak bere etxean eragindako traumak eta herrak justifikatuko zituzten hitzak xuxurlatzea, “ez dago eskubiderik, laztana; putre bihozgabe horiek”, edo, nork daki, “heriotza zigorra berriz ere indarrean jarri behar litzateke dohakabe horiei txanpon berarekin ordaintzeko”. Leiho ondoan segitu nuen, ordea. Behazunez bildutako hitz zinikoak baino ez zitzaizkidan atera.

      — Sindikatuek hil al zuten zure osaba?

      — ETAkoek, jode. Autobus militar bat zartarazi zuten. Ni umea nintzen, artean. Lehen ilaran zihoan eserita. Atzekoak soilik atera ziren onik.

      Isilik geratu nintzen, zirkinik egin gabe.

      Raul zerbait susmatzen hasi zen, itxuraz, sumintzera egin zuen-eta haren haserreak, hark aurreikusitako jarrera ulerbera, haren saminarentzako kontsolamenduzko burko bilakatu behar ninduena, gauzatu ez zela ikusita. Zer nahi zuen, bere mendeku goseari eusteagatik kondekorazio bat ematea? Agian hobe zuen behingoz mendekatu, edo squash-ean bere bortxakeria guztia hustu. Baina ez. Ongi pentsatuta, horretarako zeukan sexua.

      — Ondo al zaude? Zer gertatzen zaizu?

      Galderak baino gehiago, zaunkak.

      Ahulegi sentitzen nintzen elkarrizketa hari jarraipena emateko. Horren ordez, ohera itzuli eta Raul besarkatu nuen. Haren hatzak sentitu nituen gerrian nire azal oiloipurditua laztantzen, hazia isuri zuen lekutik gertu. Garbitu arren han jarraitzen zuten hazi-ezkata haiek, berak ernaldutako arrain bihurtzen nindutenak.

      Babesa sentitu nuen. Eta nazka.

 

 

II

 

— Bakarrik egin al duzu bidaia? Ez zinen autoz etorriko...

      Baietz eta ezetz esan nion. Bakarrik etorri nintzela, baina autobusez. Ez, ordea, berak espero zuen autobusean.

      — Badakizu nahiago dudala nire kasa etorri eta ez presoen kolektiboak antolatutako busean. Badakizu zubia dela, atzo iritsi nintzen.

      — Atzo?

      — Madrilen igaro dut gaua.

      Zimurtu egin zitzaion ahizpari kopeta.

      — Hotel batean? Arruinatuko zara...

      — Ikasle garaiko lagun baten etxean. Zerbaiterako balio behar du Opusen ikasi izanak, ala?

      Karrera Bilbon ikasteko aukera izanda Iruñea hautatu izana leporatu ohi zidan ahizpak. Gurasoei zenbat gastarazi nien unibertsitate pribatuarekiko nire hautuaren erruz. Alferrikakoa zen ideia aitarena izan zela gogoraraztea. Kartzelara egin beharreko bisita guztietako errutina zen hura: ahizpak arrastoan sartu nahi ninduen, kolektibokoekin harremanik ez nezala galdu, baina gero eta leunagoa izaten zen haren erretolika. Ez zuen merezi zenbait gai behin eta berriro aletzea, espetxera sartzeko funtzionarioek ezarritako umiliazioak aitatzea merezi ez zuen bezala. Ez nion esan, esate baterako, birritan biluztu nintzela azken hamabi orduetan; baga, Opusen ikasitako nire ikaskide ohiaren ohean sartzeko, eta biga, funtzionarioek hala behartuta, bera ikustera kartzelara sartu ahal izateko. Nahi nuena lortzeko ordaindu beharreko prezioa: biluztea.

      — Kolore ona daukazu. Nola daramatzazu ikasketak?

      — Datorren astean datoz azterketak egitera.

      Magisteritza amaitu ondotik, Historia ikasten ari zen Aitziber kartzelan. Nork esan behar zuen, gaztetan eskola herio suhar gorrotatu eta orain hain gogotsu ekingo zionik. Bikietan nik jaso omen nituen ikasteko dohain guztiak, hala zioen amak, baina denborak erakutsi zuen ez zela egia.

      — Nola dago ama?

      — Hainbestean. Jada ez dabil Ferminekin, emaztearengana itzuli da hura, aurreikustekoa zen bezala.

      — Jakina, zuk dena aurreikusten duzu.

      Hazi-ezkatetatik arnasa ezin hartua. Ez nion amu hari heldu nahi.

      — Turismo agentzia batean lan egiten duen tipo batekin hasi da. Ama baino zortzi urte gazteagoa.

      — Bejondeiola. Galdetzen al du nitaz?

      Azken eztabaida izan zutenetik ez zen ama Aitziber ikustera jaitsi. Gezur bat, noizean behin:

      — Bi aldiz deitu du gaur goizean. Esan diot eguerdira arte ez zintudala ikusiko.

      — Ziklo politikoa aldatzera doa, horrek goxatuko ahal du.

      Ziklo politikoa aldatzera zihoan, bai. Oraindik ez zegoen guztiz garbi, baina ika-mika askoren ondoren, Auzitegi Konstituzionalak ezker abertzalea udal hauteskundeetan egotea ahalbidetu zezakeen. Nire senarrak fede itsua zuen legalizazioan. Ikasle garaian Zigor Zuzenbideko irakasle izan zuen magistratu bat zegoen, nonbait, Konstituzionalean: epaile progresista bat, bilbotarra, “izan genuen irakaslerik onena”.

      — Niri ez dit gehiegi eragingo. Bestela ere hiru urte falta zaizkit kondena betetzeko. Baina presoen kontuak bultzada jasoko du beharbada.

      Bikiak elkarren pentsamenduak mintzatu gabe bereizteko gai zirela esan ohi zen, kontinente ezberdinetan egonagatik aldi berean gaixotzen zirela, izaten zutela besteari gertatuko zitzaizkion gaitzen aierua, telepatikoki elkarren heriotza igartzerainokoa. Ez zen gure kasua. Gaua eta eguna bezalakoak ginen. Nolatan hartu zuen Aitziberrek hartu zuen bidea? Politikaz etxean txintik ere entzun ez zuena, familia apolitiko batekoa, ez nuen sekula ulertu nola hasi zen, berak zioen bezala, “militatzen”. Jarraiko mutilen batekin zebilela, gau giroa, festa, gurdia eta ipurdia nahastu zituela, auskalo... Ez genion horri buruz sekula galdetu, ez amak eta ez nik, ez Aitziberri eta ezta, nire senarraren gomendioen kontra, kasua eraman zuen ezker abertzaleko abokatuari ere.

      — Ez al da gazteegia abokatua? —galdetu zion amak Aitziberri.

      — Zaharrak kartzelan daude, denak.

      Nik fakultatean apunteak hartzen nituen bitartean, apunteak hartzen zituen ahizpak ere; gure auzoko zinegotzi sozialista baten ordutegien berri, zehatz-mehatz. Komunikabideetan agertu ziren berak egindako txosten horien zati batzuk, udan non bainatzen zen ere zehazten zutenak. Bereziki doilorra eta auzo lotsa eragiteko modukoa iruditu zitzaidan detaile hura, “Hendaiako eta Hondarribiko hondartzak gustatzen zaizkio”. Bonba jarri zioten zinegotzi hari autoan, baina ez zen lehertu. Urte parrastada erori zitzaion arren, txar-txarrean, ez zen hain larria ahizparen kasua, odol deliturik egin ez eta berak emandako informazioarengatik ez baitzen inor hilik suertatu. “Gutxienez, orain badaukagu hura non bisitatu”, esan ohi zuen amak harekin haserretu aurretik. Berrogeita bat urte izango zituen askatutakoan. Bizitza berri bati ekiteko ez hain berandu, finean.

      — Izan al zinen Basteroren omenaldian?

      ETAk urtarrilean su-etena aldarrikatu eta bake prozesua ahalbidetzea posible egin zuten kideetako bat zen Bastero. Eta ez. Ez nintzen haren omenaldian izan. Beldur nion Aitziber irtengo zen egunari, zentzu askotan: ez zezala, behintzat, haren omenaldia antolatzeko nirekin kontatu.

      — Badakizu Bastero aitaren laguna zela, ezta?

      Jakina, aitaren laguna zen: baina aita duela hogei urte eraman zuen biriketako minbiziak, “zorionez garaiz”, pentsatzen nuen batzuetan.

      — Ez etsi, Idoia.

      Zer esan behar nion? Ez zela hura hitza? Ez nengoela, inolaz ere, etsita? Segitzen nuela, berak bezalaxe, nire erara “borrokan”, itota nengoela lanarekin, enpresa-zuzenbideak zurrupatutako senarrarekin eta bi urteko alabarekin, gustura etortzen nintzela Madrilera Raulekin larrutan egitera eta Reina Sofia Museoan zer zegoen ikustera? Koartada ederra zela bera niretzat, nahiz eta ahizpa nintzen aldetik nion maitasuna aspaldi apaldu eta epeldu? Duela urte asko bihurtu zela harekiko nire samurtasuna automatismo afektibo urruna; elkarrekin txikitan ateratako argazkiak ulergaitz zitzaizkidala orain, ez nuela nire burua ezagutzen, eta ez nuela bera ere ezagutzen nire ondoan barrez, biok elkarren hain antzeko eta ordezkagarri, garai bateko erretratu haietan?

      Biki guztiei gertatzen zaien legez, nahastu egiten gintuzten askotan. Bikiak izateaz gain, oso gara biok amaren antzekoak, ahotsa ere ez zaigu telefonoz apenas bereizten. Harri eta zur geratu nintzen behin Donibane Lohizunen ikusi eta kasurik egin ez niela leporatu zidaten ezagun batzuekin. Ahizpa zen ikusi zutena, jakina, ez ni. Urduri jarri zen Aitziber Donibanen zer egiten zuen galdetu nionean. Nola ez ote nintzen orduan jabetu?

      Etakide guztiak bezala Madrilgo Auzitegi Nazionalean epaituko zutela jakin nuenean, ezin izan nion Rauli deitzeko tentazioari eutsi. “Aspaldiko”. “Bai, aspaldiko”. Esan gabe doa, Rauli ez niola sekula egia aitortu: lan bilerak aitzakiatzen nizkion beti. Edo oporretako zubiak, oraingoan bezala.

      Bizpahiru urte lehenago Frantziako kartzela batera anaia bikia bisitatzera joan eta harekin trukatu zen gizonarekin akordatzen nintzen tarteka. Anaiarekin bisean bisekoa izan eta gero, bisitaria geratu zen espetxean anaia kartzelatuaren ordez, arropak aldatuta. Filmetako ihesa, baina benetan gertatu zen. Hogeita lau ordu geroago, iheslaria jada leku seguruan zegoenean, egia aitortu zuen anaiak: “ez naiz ni preso egon behar lukeena”. Ihesean laguntzaile izateak Frantzian zenbat urteko kondena duen ez dakit, baina ekintza pagaezina iruditzen zait anaia modu soil hartan askatu izana. Zenbat maitatu behar da anaia bat hori egiteko? Sinestezina neritzon halako eskuzabaltasuna izateari. Nik ez nuen sekula Aitziber horrenbeste maitatu, ezta hurrik eman ere. Larrua jo bai, baina maite ez nuen gizon batekin oheratzeko aitzakia bezala erabiltzen nuen. Lotsatu egin behar nuke eta lotsatzen naiz. Ez dit, ordea, horrek bizirik segitzea eragozten.

      Musu eman diogu elkarri. Estu besarkatu nau Aitziberrek.

      — Maite zaitut.

      — Nik ere bai.

      Konturatuta ote dago Aitziber agurreko erritual horretan “nik ere bai” esaten duena ni izaten naizela beti?

 

 

III

 

Luze egiten da Aranjuezko kartzelatik Raulen etxerainoko joan-etorria. Autobus urbanoa lehenbizi eta hiru ordu laurdeneko tren bidaia ondoren, Soleraino. Gainera, jai eguna bada, hobe trenik ez huts egitea, hurrengoaren zain asper-jorran geratu nahi ezean. Itzulerakoan, ezin dut kartzela zigorra trukatu zuten bikien istorioa burutik kendu. Demagun guk ere gauza bera egin dugula. Demagun Raulena kontatu diodala eta haren etxean lo egin behar duena Aitziber dela gaur gauean eta ez ni. Lortuko ote luke Raul engainatzea? Eta, ahal izatera, jasango ote luke Aitziberrek? Eutsiko ote lioke mihiari suminari amore eman gabe, Raulek euskal sindikalistak iraindu eta haien ilegalizazioa eskatzean? Eta nik? Lortuko ote nuke nik kartzelara egokitzea, zigorraren nire zatia betetzea, egun bakar bat espetxeko zulo ilunean igarotzea?

      Raulen apartamentura heldu naizenean bera ez dago etxean. Sukaldeko mahaiaren gainean, inpresoratik atera berri diren tinta usaineko orrialde batzuk baino ez. Internetetik hartuak, jakina. Denok barruan daramagun fiskala, komisario-burua, Anaia Nagusia: Aitziberren argazkiak, haren atxiloketaren albistea, epaiketaren kronika... Googleren kortesia. Gertatu behar zuen lehenago edo geroago, eta gertatu da. Ez da inprimatutako paper horietan abokatuarekin hizketan agertzen naizen argazkia ere falta, “causó estupor el gran parecido de la terrorista con su hermana”. Bikiak esaten zaio horri, adiskideok, Madrilen ez al daukazue halakorik?

      Post-it bat ere utzi du Raulek. Ohartxo hura gabe dena aski garbi ez balego bezala.

      “Zortzietan itzuliko naiz. Ez zaitut berriz ikusi nahi”.

 

 

IV

 

Zineman eman dut arratsaldea. Ez nuke halakorik egin behar, gerora ere Donostiara doan autobuseko besaulkian jesarrita pasako ditudalako bost ordu, baina ez zait hoberik bururatu. Paolo Sorrentinoren film bat da: This Must Be the Place. Talking Headsen aspaldiko kantu baten izenburu bera zuelako sartu naiz. Ezustean, mendekuari buruzko tesi bat topatu dut pantailan. Sean Penn grotesko bat bere aita kontzentrazio esparru batean torturatu zuen nazi zaharraren bila dabil AEBetan barrena. Bilaketa luzearen ondoren, Utahko lautada izoztu eta isolatu batean topatu du ehun urtetik gertu den aitona nazi jada ezgaia. Kontenedore itxurako borda batean bizi da orain. Betaurreko beltzak janzten eta kentzen ditu etengabe naziak, egindako astakeriak aitortzen dizkion bitartean. “Infernuaren aurretik, bizitza bat neukan nik ere”. Sean Pennek eguzkitako betaurrekoak kenarazi eta, agure naziari argazki bat egin ondoren, basamortu izoztura aterarazten du arrastaka, biluzik, gizon hebaindu ezin axalago, ezin zimurtuagoa. Dardarka dago, eskuekin bere lotsariak tapatuz, ahotik lurruna dariola. Umiliazio pribatua al da antzinako mendekuaren ordezko zibilizatuagoa? Ez du hirurogeita hamabost metroko distantziatik gizaseme bat inpunitate osoz hiltzeko erosia zuen prezisio handiko pistola erabili beharrik. Beste bat da Sean Pennen mendekua, teatralagoa. Kontzentrazio esparruko eszena errepikatzen da, borreroa biktima bilakaturik, hirurogeita bost urte geroago: gizon bat, hezur eta axal, elurretan oinez. Denbora bada, berez, aski kontzentrazio esparru. Denbora larregi igarotzea bera bada, berez, nahikoa Auschwitz.

      “Hiltzeko modu asko daude eta bizirik segitzea da denetan txarrena”.

 

 

V

 

Patrikakoa jo eta jo ari da. Segi dezala. Ez dut erantzuteko asmorik.

      Autobus geltokiko tabernara sartu naiz.

      — Muy buenos días, señorita.

      Ni bizi naizen lekuko gaztelania ez da horrelakoa. Gutxitan esaten didate señorita, eta egun onak ere, egun onak dira, buenos días soilik. Muy hori, bakan.

      — ¿Desea usted tomar algo, señorita?

      Desea hori atsegina egiten zait, halaber, nahiz eta Madrilen batzuetan narritatu egiten nauen gehiegizko atentzioak. “Esango banizu zer desio dudan benetan”.

      Ardo bat. Ea urtekoa nahi ote dudan. “Crianza”, nik.

      Ardoa botilaratu zuten urtea irakurri dut: ahizpa kartzelan sartu zuten urte bera da. Zenbakiek badute nigan botere halako bat, ez dakit azaltzen oso ongi zergatik. Numerologo amateur bat naiz, beharbada. Urtea osatzen duten lau zenbakiak batu egiten ditut bi lortu arte. Gero bi horiek berriro batzen ditut, bat bakarra izan arte. Ez du horrek ezertarako balio, badakit. Gauzak kaxoietan ezkutatu edo armairuak txukuntzearen antzeko zerbait da, hala ere. Garai batean gauza bera egiten nuen telefono zenbakiekin. Orain jada inork ez daki telefono zenbaki bakar bat ere buruz.

      Patrikakoak enbarazuan darrai barra gainean. Ardo kopa ukitu du bibrazio batekin. Topa mikatza. Kamareroak, dena baleki bezala, susmati begiratzen dio mobilari. Susmati mobilari, eta konplizitatez niri.

      — Insistente el chaval, ¿eh?

      Dei ote dakioke irribarre egin dudan imintzio honi? Raulen enegarren SMSa.

      Post-it-a ez da, nonbait, nahikoa izan.

      “Nor zara?”.

      Demagun oraingoz, Madrildik etxera eramango nauen autobusean besterik bururatu bitarte, “nik ere bai” esaten duen bihozgabea naizela.

      Idatziko ez dudan SMS bat, Rauli erantzuteko: “Gehiegi egin dut zugatik baina ez zaitut faltan botako”.

      Gustatuko litzaidake munduaren alde edo nire buruaren kontra zerbait egiten saiatzea. Momentuz, ardoaren prezioa bikoizten duen eskupekoa uztea da autobusa hartu aurretik egin dezakedan bakarra.

      — ¡Muchísimas gracias, señorita!

      Intermitentea martxan du autobusak; ezin, hala ere, argiaren ñirñirra konplizitate keinutzat hartu. Txoferraren paretik igarotzean Real Madriden banderatxoa ikusi dut kristalean zintzilik. Etsipen irrazionala eragin dit milaka askotako talde baten partaide sentitu ezinak. Nahi dut, baina ezin dut. Zergatik ez uko egin indibidualitateari, nortasunari? Zergatik tematu “jende” ez izaten? Zergatik ez utzi masak irents gaitzan?

      Norbait dago nire eserlekuan eserita. Gominaz orraztutako gazte bizardun bat.

      — Ze zenbaki daukazu?

      — Hamazazpigarrena.

      “Nik ere bai”, nik ere horixe daukat, bat gehi zazpi zortzi, hamazazpigarrena. Baina testuinguruak hitz horiek erabiltzea eskatu arren —“nik ere bai”—, badira hain denbora tarte laburrean birritan erabili ezin diren esaldiak.

      Ez daukat gominaz orraztutako bizardunarekin eztabaidatzeko gogorik. Gainera, azkeneko ilaran bada sobera leku libre. Harantz noa zuzenean, otzan. Nigeriarrak, marokoarrak, errumaniarrak dira nagusi. Adineko emakume bakarrak konplizitate keinua egin dit: “Konturatu al haiz? Zuri bakarrak gaitun hi eta biok azken ilara hauetan”. Sorrentinoren filmeko agure naziarekin gogoratu naiz: urteren bat gorabehera, atso hau izan zitekeen haren emaztea.

      Poliki arrankatu du autobusak. Tarte bat beharko du oraindik Madrildik irteteko. Diotenez, zenbat eta atzerago eseri, orduan eta aukera handiagoa zorabiatzeko.