—23—

Ez dakit Jesús Bernardo (...) hark Mallonarenak denak berriro irakurtzean negar egin ote zuen, nik Lukasen Ebanjelioko hitz haiek esan nizkionean egin zuen moduan. Ordukoan malko bi isuri zituen. Lodia lehena, lodiagoa bigarrena, eta horien ostean bat ere ez. Bere buruari negar egiteko eskubidea ukatuz.

        —Gidatzeko moduan hago? —galdetu behar izan nion.

        Buruaz baietz erantzun zidan.

        —Oraindino ez didazu kontatu Nabarra boutik nola alde egin zenuen —zerbait esatearren bota zidala uste dut.

        Barre egin nuen. Eta berak ere bai. Katarsiaren seinale.

        —Beste norbaiti kontatu nion. Aspaldi. Eta hark gero nire izena aipatu barik argitaratu. Hor nonbaiten ibiliko duk liburua —destaina itxurak eginez esan nion.

        —Ez daukazu, ala?

        —Bo, agian bai. Baina hobe heuk bilatzea. Kontaeraren izena «Nabarra bouaren azken orduak» dela uste diat.

        —Eta liburuaren izena? —galde egin zidan.

        —Bilatuko duk hori ere.

        Kontziente nago; lehenik kontaera eta liburua gero bilatzea posible balitz moduan erantzun nion. Liburua kontaeraren barruan balego moduan, alderantziz barik.

        Zer egingo zaio. «Nabarra bouaren azken orduak» kontaera harena, ez zen hura nire gustuko kontua. Bati kontatu eta hark, hara!, idatzi eta euskarazko argitaletxe espainol mendeko baten eskutik eroan zuen plazara. Damutu ahalko zaio hala egin izana.

        Beraz, kemena izan banu neuk kontuko nizkion bisitariari, bai Nabarra boukoak, eta bai beste batzuk ere. Baina akiturik nintzen. Ez nuen uste ez eta hurrengo goizeko argia ikusiko nuenik ere.

        —Bilatzen ahaleginduko naiz —esan zidan.

        —Kostatuko zaik.

        Eta zahartzea zer ote den, hori esatean burura berriro lehengo ateraldi zoroak harrapatu zidan. Nire dokumentu bitxietako batzuk Jesús Bernardo (...) hari lagatzea otu zitzaidan. Harrezkero bera aterako bidean zela.

        —Egon —esan nion—. Etxea txukuntzera etortzen dena beti ibiltzen zaidak ziria sartzen, hainbeste paper zahar zertarako, eta ematekoak direnak oraintxe emateko, zer auskalo gero nora joango diren. Halaxe esaten zidak, gero horrek zer esan nahi duen esaten ausartu barik, jakina. Ni hildakoan. Eta hori oraintxe bertan izan litekek.

        Ateraldi hark halako estura bat eragin zion.

        —Erdu! —agindu nion.

        Ganbarara egin genuen. Sabaiko argi zuloan gora begiratuz ilargiaren adar bat ikusten zen.

        —Ederrak Donibane Lohizuneko gauak! —esan nion.

        Ez nuen argia pizteko gogorik izan. Buruz nekien nire dokumentu haien kaxa non zegoen.

        —Gazteago banengo neuk lagunduko nikek, baina! —esan nion, hura hartzeko keinu batez.

        Kaxa harturik behera egin genuen.

        Atera lagundu nion.

        Bostekoa luzatu nahi izan zidan. Ezin kaxa harekin. Eta hobeto. Atea zabaldu nion. Eta haratik hara kilkerren hotsak belarrietan zizt egin zidan. Bistarekin autoraino jarraitu nion.

        Kaxa preziatu hura atzeko aldean sarturik, aurreko atea ireki zuen.

        —Kontuz mugan. Eta kontuz kontrolekin —kaxa seinalatuz esan nion.

        —Honezkero ez dago mugarik —erantzun zidan.

        Kontrolei buruz, deus ez.

        Autoa martxan paratu zuen. Gero argiak piztu zituen. Eta astiro-astiro gauaren baitara egin zuen.

        Ez nion esan gero askotan aditua nuena. Mallonari fusilamenduaren ostean indultua etorri ei zitzaion. Egia? Gezurra? Salamancako artxiboetan legoke erantzuna. Lekutan, beraz. Hobe hura ahaztea. Baina bisitariari esan beharko nion, itzultzen bazen behintzat, ea haietan miatzeko aukerarik ote zegoen.

        Artean gau aro ederra zegoen, ilargiaren adar biak elkar ukitu nahirik bezala ikusten ahal ziren, eta hantxe lotu nintzen. Luzaz. Kilkerrei adi. 1937ko maiatzean Sollube mendian aditu beharko ziratekeenak, urte bereko ekainean Gasteizko apaiztegian edo irailean Derioko kanposantuan legez, haiexek zirelako. Kilkerren hotsak.

Mundaka, 2003ko uztailaren 18a