—5—

 

Zerbitzariak denbora eman zuen gure aldera jiten. Hitzegin beharra neukan —fisiologikoki prefosta— eta horretarako ostatura nerekin etorri zen andereak ez zuen kemen handirik erakusten. Emazte xaharrak begitartea xifritua zukeen, eta nik besta-biharamonetakoa, hits bezain akitua. Taberna-jabeak irrati erdalduna piztu zuen, eta gu gabe zirauen munduarekilan kontaktuan jarri ginen: Jugoslavia ohiko gerla etnikoa, estadoko politika ustelkeria, bezperako futbol txapelgoaren emaitzak... Funtsezko deusik ez.

      Emazteari so geratu nintzaion. Nere behako bermatsuaz arranguratzen hasi zen emaztea:

      — Ze un eni so?

      — Ze ai zinen sapar hoitan?

      — Lo no!

      — Nola?

      — Ba, aspaldi huntan eztinat aterbeik nik!

      — Kanpuan bizi zira? Uda ala negu?

      — Ba... a... ha. Senarra hilez gioztik, iilki, hola un...

      — Eske?

      — Eske ez, xahartasuna hunkitzen dinat...

      — Jesus!

      — Senarra galdu nielaik, nausiak etxia saldu zinan. Ta ni...

      — Bihotz-gabia!

      — Hala un ba...

      Emaztearen gorputzari lur eta hosto eihar usaina zarion. Bakardadearen usaina ote? Griñak baztertuz, irriari lekua utzi zion emazteak. Solasean ari zen gozoki amama hura: norbaiten alaba-ama-amona-ahizpa-arreba bide zenari amoltsuki begiratu nion.

      — Nungua zira?

      — Suhastin sortuik nun.

      — Kartierrekoa zira ordian?

      — Eiki.

      Amamaren ezpainak alegeratu ziren brauki eta deblauki, lehen aldikoz igande goiz hartan, eta destinuaren ateri bultak airostu ninduen. Suhastikoa zen, nere gisako amikuztarra, ixiltasunari usatua, guti edukiagatik urgulutsu —batek erran lezake duin... baina askok ez— zela pentsatzen nuelarik, zerbitzaria hurbildu zitzaigun: oihal zapia besogainean plegaturik, gure aldean pausatu zen, erraldoi.

      — Bi kafe azkar otoi.

      Zerbitzariak, herri auzokoa izan arren, ez konprenituarena egin zuen. Manu xehea errepikatu nuen:

      — Bi kafe plazer bauzu.

      Oraino ere ilun zitzaion galdea. Eta beti berak zirela irabazle niolarik nerener, erdarara makurtu nintzen gogoz kontra:

      — De kafe siu ple.

      Begiak dirdiran zituen zerbitzari mozkotak. Buruan min nuen, ahosabaia zuko, galtzale nintzen eta bapatean amamaren sohako tematsua kurutzatu nukeen:

      — Ikusi un... bildu hu!

      — Bai, ta nola! Bortxaz. Etziniena kafeik nahi zuke?

      — Hai...

      Karkazail eztiaz lehertu zen amama. Bizkitartean, banekien zerbitzariak nere mintzaira ulertzen zuela, bere aitamena zen hizkuntza, baina Donapaleun lanean ari zenez, ardietsi zuen ozka sozial handiaren marka sentiarazi behar zidan. Kanpainetarik hirietara joaiten ziren «menperatu» guzien konportamendu normala zela ziruditan. Ordea kexu nintzen, euskaldunen artean erdaraz elestatzea, umiliazione baten moldean bizitzen bainuen. Jakinean, euskaldun baten erdaraz bortxaraztea mendeku zerbaiten seinalea zitekeen: gauza frangorendako frantsezko munduaren premia bagenuen, medikuetara edo administrazioetara bideratuz geroz. «Je suis...» ahoskatu bezain laster, gure borondatearen aurka errendarazten gintuzten, amor emanarazten ziguten.

      Burutazione minberak ebakiz, zerbitzariak arrunt ekarri zizkigun kafeak kirets kausitu nituen. Sinominoka ari nintzen. Amamak ziminokeriak nabaritu zituen.

      — Ze... eztea huna?

      — Ba... bo...

      — Gaitzituik bihiz... no... ago... zeit errain daunat...

      Menpekotasunaren urrin basa zekarren kafe kikera djanpez hustu zuen emazteak. Hitzak bata-bestearen ondotik arraposki lerratzen zitzaizkion. Harriturik aditzen nindagokion, herensugearen egiazko ipuina entzutean bezala.

      — Soizan... bain hamar urte senarra hilez gioztik xuxen, enizala noitekin mintzatu... Botza nolakua niene ahatziik ninan eun artio... Frantsesik eztainat... ta heen, Donapaleun, futro, besteik eztaine! Ddestuka konpreiazten dinat behautana.

      — Ezpitakizu frantsesik zuk?

      — Eskolan enun iili ni! Apeentziake! Nun ikasiko nien? Eninan beharrik haurra, senarrak bazakinan... ta...

      — Me nola iraun zu hameste urtez?

      — Herrixketan, dendarigoan aizanez no!

      Suhastiko amañia bastatzen, azpiltzen, josten, brodatzen itxuratzen nuen, eta Txinako auzunean nintzen garaietan ardura irakurri Odysseako Penelopak gogoa zeharkatu zidan. Behatz arrosadun argi-urrakoa ez zen egungo. Itakara itzultzeko zorion iragarriaz hantzen ari nintzelarik ordea, amamak segitu zuen:

      — Heinbatetaat helduta, baakin no! Atxik bezate! Enun uai eskarniatuko.

      — Ez, seurki, uai ez.

      Ixiltasuna balakatu zuten mare nostrumeko uhin imajinatuek, kanpoa euriak tinkatzen zuela.

      — Ta hik? —emazteak zarraikan—, nun ikasiun eskuara hoi?

      — Ba, etxen, oizu...

      — Xarmanki aiz! Bena eztun gue eskuara?

      — Eskuara uzu!

      Haserrea barneratzen saiatu nintzen:

      — Baakizu, ahal denauzu! Etziu meheximendu handiik...

      — Erran no, ta... nookin mintzo hiz hi?

      — Be... xaharrekin, ta ikastoletaik ilkitzen dien illobekin... Ta, ene buriakin auxienetan, laun zumaitekine...

      — Launak batun eskualdunak?

      Gaxuri pentsatzen nuen —begi urdinak...—, Mailux eta Xenki bere alabari, Jeff eta Petteri, hegoaldeko adixkide zenbaiteri. Zenbaketa antzua moztu zidan amamak.

      — Gañatikoekin?

      — Ba, ebe, edo ixilik eoiten nuzu, edo frantsesez! Bena nahiau zit ixilik eon...

      — Nik bezela ordian! Nahuna beste kafeat?

      — Zendako ez?

      — Manazan hik! Planttan aiz frantsesez!

      Zerbitzaria helatu nuen. Kafearen arra-ekarteko keinua luzatu nion urrunetik, ele madarikatuak marmarikatzeko auherreziaz beterik. Ostalertsa hurrantu zitzaigun, eta kikerak aldatu zituen hitzik ezpainetaratu gabe. Hitzaren basamortuan lau kafeak pagatu nituen. Edari beltza hurrupatu zuen amamak. Zutitu zen. Ukondua hersatu nion.

      — Errazu, nola uzu izena?

      — Felixi.

      Tabernako bortara zuzendu zen, engoitik Felixi Suhasti deit nezakeena. Goiza emetu zidan anderea kolegioko karrikaren kantuñean desagertzen segitu nuen ixtant batez. Bazen beraz hamar urte Suhastiko alabak muturik zirauela, eta euri zeharkalari pean, nixtan ziren bideetan oinez ibiltzen asmatzen nuenak golkoa udalatu zidala aitortzekoa nuen. Hamar urte hauetan gosez hamikaturik bazabilan dendari xotila. Urteak kasu honetan mendeak ziren. Zapalkuntza buluziaren mendeak. Denbora hobeagoen mentura hunkigarri eta helezin zitzaidan. Herriko askoren gisa, Felixi Suhastik erdarazko ehortz-meza jasaitekoa zukeen. Azken umiliazionea.

      Buruhandi nintzen. Ostatuko moleskinezko jargietarik altxatzeko ez nuen indarrik higatu. Hor bertan loak hartuko ninduen. Euskaldun zaharren zorteaz gogapenetan urtu nintzen: idazle ezagun baten ahotik entzuna nuen, utzi behar zirela eskualdun zaharrak duinki hiltzera... Eta gero? Euskaldun berri askirik izanen zena, gorpuzten zen euskaldun zahar bakoitzaren ordezkatzeko? Hotzikarak bahitu ninduen: ordezkatze eta biderkatze saila nekeza zen, sustut euskarak haizea heinbat aurka zuen garaiotan.

      Ostatuko leihoan kolpetxo bat aditu nuen bapatean. Kopeta goratu eta Gaxu miretsi nuen. Airoski sartu zen tabernaren barne beroan.

      — Pariatzen dinat eztunala oono loik in?

      — Xuxen hiz!

      — Ageriun, ba...

      — Ta hik? Lana fini?

      — Bai, haui etxeat. Ala Mauleat behaun?

      — Ago... Eztakinat... Horra nun hiekin no!

      Aulkian bermatu nintzen. Bezperako dantzen ondorioz arranpa gogorrak sentitzen nituen gorputz osoan. Kanpoan euria jautsahala ari zen. Estalgirik ez nuen. Gaxuk parasola ideki zuen. Larderiazu bere sahetsera bilarazi ninduen, eta Aiziritze aldean zeukan apartamendura abiatu ginen. Karrikako ur zipoetan bustitzen nituen oskiak, baina hondarrean axolarik ez nuen, laster ohe batetan etzanik pausatuko bainintzen.

      Gaxuren apartamendua ttipia zen, hargatik ongi nintzen hararatu orduko. Leihotik so geraturik, bitxikeria batek trebeskatu zidan kaskoa:

      — Xiberoa ments düt.

      Solas arraroak errepikatu nituen mentalki. Bihotzaldea mila puñalen maneran larrantzitzen zidaten: Xiberoa ments düt... Zer ments nuen xuxen Xiberoan? Galdeak galdetegi, euriak inguruko munho apalak, ahanzmenaren aintziraren hegi minartuaren pare, nola laztantzen zituen amiratzen nuen, pentsuaren lasaigarri.

      Gibelean urrats arin bat nabaritu nuen. Beso kurutzatuak gerriondoan, eta Gaxuren ahotsa:

      — Baakin, pentsatuinat... —Erraien sakonetik loa deika ari zitzaidan, baina Gaxuk segitzen zuen—: Pentsatuinat...

      — Ehiza akitia hi?

      — Entseladaat einen daunat.

      Ez nekien zertaz pentsatzen ibili zen igande hastapena lanean iragan zuen Gaxu. Taulierraintzinekoaz apaindurik, armairuko ateak zabaldu zituen. Hozkailutik gasna atera zuen eta barazkiak.

      — Izan oliominarria hik!

      — Ozpinzu inen dinat!

      — Baia? amoros hiza?

      Irriz hasi zen Gaxu, entsalada pegartegi modernoan hostokatzen eta garbitzen zebilen artean. Bizia loratu zen kanpoko euri zaparrada eztiaren eta uraren ixuri gozoaren herotsak biltzen ziren sukaldean. Une horiek laket zitzaizkidan. Hurritasuna. Felixi Suhasti nuen gogoan.

      — Ezautzen duna Felixi Suhasti hik?

      — Zertaz ai hata?

      — Ostatian hatzeman dinat Felixi, senarra hilez gioztik ixilik dauna.

      — Erdiments hua! Bainat intzutia ba. Heen dea berriz?

      — Ba, doaikezin.

      Gaxuk esplikatu zidan, noiztenka Felixi deitzen nuena Donapaleuko karriketan batere eztitasunik gabe «biltzen» zutela txakurrek eta eramaiten, ahal bezain urrun, nehork ez zekiela nora.

      Loa tiraka ari zitzaidan. Gaxuren presentzia bero nabaritzen nuen. Galdegin zidan:

      — Egia dea detektibe bilakatia hizala?

      — Ta bai.

      — Eakutsatan harma!

      — Gaixua, eztinat harmaik eta holako tresnaik: enun amikanoa ni!

      Pentsamenduka galdu zen neska. Lxtant baten buruan erran zidan:

      — Laguntzale beharrik bauna?

      — Normalki ez.

      — Bainat astia. Bakantzetan nun uaitik haat.

      Ixilik egon nintzen. Leihoan euriari beha nindagolarik, Gaxuren hurbiltasunak lotsarazten ninduen, eta dantzaroko trinkotasunaz oroitzean, sua piztu zitzaidan. Gehiegi eztabadatzeko gutizia ahulaz, ahoa ideki nuen:

      — Ba, akort, haui enekin...

      Entsalada prest zegoen. Sardeska bina ilki zituen Gaxuk eta biak ari ginen ontzitik freskura pusken hartzen. Neska kuriosari esplikatu nion nola bi afera banituen argitzeko, usu ordea lanik gabe nintzela, baina kabaleak eta ahaide afruntatuak, denbora emanagatik beti harrapatzen nituela. Inkesten arteko epean sehi ibiltzen nintzela ere azaldu nion. Gaxu harritua zen. Noizean behin Gaxuren begien lurrertz urdinak kartzelatzen ninduen. Donapauleko herriko zeinuek eguerdi jo zuten, eta etendura latzak errerik bezala, erran nuen:

      — Banian etzateat.

      Gaxuk kafea beroarazi zuen eta ekaldean zeukan logelaraino zuzendu nintzen, ohe-gainean luzatzeko, beztiturik, zangoak balantzan. Laster jin zen Gaxu.

      — Ehiza buluztene? —Gaxuren botz kexatu eztiak iratzarrarazi ninduen.

      — Kuraiek eztinat!

      —Jende moldian etzan hadi.

      — Alaiina.

      Zutitu nintzen. Alkoholaren urrin zitala zarioten tee-shirt eta galtzak mustupilkan metatu nituen lurrean, ohetik ahal bezain urrun, eta mihise artean kokatu nintzen, plazerrezko auhenka. Doidoia sentitu nuen Gaxuren soina nerearen sahetsean plantatzen.

      Lo seko erori nintzen.