Jostorratzak

 

 

 

Ez dut gogoratu behar, ez dut esfortzu hori egin behar, etorri egiten zait. Triparekin gogoratzen dut ama, tripa handi harekin. Joan dira urte batzuk, asko, umeak gu orduan, baina askotan ikusten dut amaren tripa hori.

      Nekatuta ama beti. Minduta? Zer dakit nik…? Zelan jakingo dut nik ama minduta zegoen? Nekatuta bai. Pisu harekin sukaldean, eskaileretan… Ezer ezin zuen normal egin, batez ere makurtu. Niri ez zitzaidan naturala iruditzen tripa hura, horrela pentsatzen nuen orduan, horregatik gogoratzen dut askotan.

      Tripa joan zitzaionean ere txarto jarraitzen zuen, ematen zuen oraindik zeukala pisu hura. Penatuta zegoela esaten zuen aitak, gertatzen dela batzuetan. Gaixorik? Ez dut uste. Hala esaten du Josek, gaixorik zegoela ama. Baina zer daki Josek? Umemokoa orduan, ni baino umeago. Baina nik baino gehiago daki beti. Zergatik? Eskolagatik? Ama gaixorik zegoela erakutsi zioten eskolan? Eskola hobea daukat nik tailerrean eta badakit ama ez zegoela gaixorik.

      Bainatzen ginenean ikusten nuen nik batez ere amaren tripa ez zela naturala. Aitak egin zigun bainatzeko zera bat, ontzi handi bat. Badakizu, hori zen berea, metalarena, ontziak, lapikoak, zartaginak, egin eta saldu, baina sukalderako beti, ez bainatzeko. Guretzat bai, etxerako egin zuen bainatzeko ontzi bat, metalezkoa, handia. Inongo etxetan ez dut gero ikusi, hain zabala, hainbeste ur hartzen duena.

      Hirurok egiten genuen han, amarekin eta Joserekin egiten genuen, elkarrekin bainatu. Ez zeukan amak pazientziarik antza gu banaka bainatzeko. Edo ezin zuen, tripa zikin harekin… Lehen ere esan dizut, ezin ama natural makurtu.

      Ez dakit amak eskatu zion ontzia ala aitaren kontua izan zen; harekin inoiz ez zen jakiten… Herrian Italia esaten zioten, badakizu, hango parajeetatik etorri zelako, eta hitz egiteko modua ere halakoa zeukalako. Horregatik ez zen harekin inoiz jakiten.

      Kontua da esfortzu handia egiten nuela nik bainuontzi barruan amaren tripa ez ukitzeko, enpagua ematen zidan. Josek bai, Josek belarria ere jartzen zion amari tripan. Umea zetorrela esan ziguten, eta sinistu egin zuen. Nik ez, ez nuen sinistu, tripa arraro horretan ezin zen umerik egon, ez gure moduko umerik.

      Animalia imajinatzen nuen han barruan nik, mamarroa. Eta ez dut alferrik esaten, ez dut asmatu, ikusi egin nuen bainuontzian: konkor batzuk ateratzen zitzaizkion amari tripan, mugitu egiten zirenak. Aramua zeukan amak han barruan, handia, hanka askokoa… Beltza imajinatzen nuen nik.

      Enpagua ematen zidan, kanpotik, barrutik, esfortzu handia egin behar izaten nuen bainuontzi barruan amaren tripa ez ukitzeko. Kanpoan errazagoa zen, urrunetik begiratzen nion.

      Esango nuke aita ere pozik zegoela tripa harekin, etorriko zenarekin, laster etorriko zelako. Normalean baino gehiago egoten zen etxean. Baina aitak ez zuen nik ikusi nuena ikusi, ez zekien zer zen benetan. Ez nion esan.

      Eta heldu zen mamarroaren eguna azkenean, zarataka hasi zen ama gelan. Andre bat etorri zen orduan etxera amari laguntzera. Guk ez genekien nor zen andre hura, Josek eta biok, kalean ez genuen inoiz ikusi, eta tratatzen zuen moduagatik, ematen zuen aitak ere ez zuela asko ezagutzen.

      Andreak esaten zuenari kasu egiten hasi ginen orduan, gehiago pentsatu gabe. Baina segituan bota gintuen, Umeak, esan zuen, Kalera, Eskaileretara, Etxean umerik ez, Umerik ez, esan zuen modu txarrean. Txilioka gogoratzen dut andrea. Aitari ere suete ondoan egoteko agindu zion, Mugitu barik, Ezta okurritu ere, eskatuko ziola berak zerbait behar bazuen.

      Andre desatsegina zen, aurpegi txarrez esaten zigun guztia, Kanpora, Umerik ez, Ekarri ontziak niri, txilioka beti. Amorrua hartu nion, begiratu ere ez nion egiten, nire antzekoa zela konturatu nintzelako, nire aurpegian imajinatzen nituelako haren aurpegiko keinu haiek. Berak hitz egiten zuen bezala hitz egiten nien nik ere batzuetan amari, aitari. Jose ez nuen bakean uzten, hara eta hona erabiltzen nuen, modu txarrean, Kanpora, esaten nion, Zapazto, esaten nion, Ugerdo. Beldur apur bat ere ematen zidan amari laguntzera etorri zen andreak, beldur handia, nire modukoa zela ulertu nuelako.

      Euria zen kanpoan eta denbora asko egin genuen eskaileretan. Bi-hiru aldiz bultzatu nuen Jose, eskaileretan behera botatzeko, haren deskalabrua ikusteko, haren negarrak, baina ondo eutsi zion, ez zen jausi. Uste nuena baino gogorragoa zen anaia, orain ere bai.

      Aita etorri zen gure bila azkenean, jaio zela umea, mutikoa zela gure moduan, Piccirillo, esan zuen, Severiano jarriko ziotela. Sepe esaten zion Josek.

      Ume arraroa zen, nola ez zen izango, lehendik ere igarri nion nik, amaren tripa barruan zegoenetik, tripan mugitzen ikusi nuenetik. Txikerra zen, Piccirillo, esaten zion aitak, iluna azalez, familian inor ez den modukoa. Ile asko, begietaraino ia, bekokian behera. Mamarroa. Ez zen aramua, pentsatu nuen bezala, ez zeukan hainbeste hanka, baina mamarroa bai. Negarra ere ez zen gurearen modukoa, beste zerbait zen, animaliena, kaioena, mamarroena.

      Aita isildu barik egon zen etxera sartu ginenean, erdia normal, erdia bere hango hizkera horretan, Italiakoan, umeari begira. Hiruretan txikiena zela esan zuen halako batean, italiarrena. Azken hori ez nion ulertu, ez dakit zer den ume italiar bat.

      Amak barre egin nahi izan zuen nekearen gainetik, baina segituan zarratu zitzaizkion begiak. Esango nuke mina zuela, nekatuta egongo zen beharbada bestela. Penatuta zegoela esan zuen aitak, gertatzen dela batzuetan.

      Jose atzera eta aurrera zebilen gurasoen logelan, korrika batzuetan, zarataka. Umearengana hurbiltzen zen, aurpegia ukitzen zion, eskuak, oinak, ahoa, Sepe esaten zion. Kontuz ibiltzeko esaten zion aitak, ez izateko astoa umearekin. Somaro, Ciuccio, halako hitzak esaten zituen aitak Josek umeari hankatik tiratzen zionean.

      Amari laguntzera etorritako andrea zen nire moduan zegoen bakarra, serio, ekarritako tresnak batzen ari zen, ezer esan gabe. Zoruko egurretara jausitako odol tanta batzuk garbitu zituen gero. Ez zion jaioberriari behin ere begiratu.

      Asko gogoratu naiz gero andre harekin, inoiz ez dut ezagutu nire antza horren handia daukan inor, familian ere ez. Umetan askotan pentsatu nuen nire benetako ama izango zela beharbada andre hura. Ez nion inori esan. Neuk ere ez nuen sinisten.

      Han zeuden denak umearen inguruan, aita, ama, Jose, mamarroaren inguruan. Ni ez. Sukaldera joaten nintzen ni, karrajura, gure logelara. Eskaileretara ere atera nintzen, baina atea zabalik utzi nuen, mamarroaren negarrak entzun nahi nituelako, mamarroaren sufrimendua.

      Ez nintzen umearengana ia inoiz hurbiltzen, egunak egin nituen horrela. Azala apur bat argitu zitzaion, baina ez guztiz. Mamarroa izaten jarraitzen zuen. Hurbiltzen banintzen ere, ez nuen behin ere ukitzen, berehala alde egiten nuen.

      Petraren gizonarena izan zen orduan, handik sei-zazpi astera, gehiagora beharbada, ez dakit. Petra, bai, amaren lehengusina, Tenderia kalekoa, oraindik bizi da han…

      Etorri ziren gizon batzuk Bakiotik, Mundakatik, galdu zela barkua, Petraren gizonaren barkua, Santander aldean, Andramarkea. Barkuko gizon guztiak galdu zirela, hori entzuten zen, ezin izan zutela ezer egin.

      Baina kontua ez zen horren argia ere, kontrakoa esaten zuten beste batzuek: inork ez zuela barkua galtzen ikusi, galerna ez zela hainbesterako ere izan, hona bidean zetorrela Andramarkea, gizon guztiak onik, uste baino arinago ikusiko zutela portuan sartzen.

      Horri begira zeuden guztiak orduan: Talara igotzen ziren barkukoen familiakoak, andreak, seme-alabak, amak. Handik ikusiko zuten Andramarkea sartzen… Sartzen bazen.

      Horregatik egoten zen jende asko Talan, itsasoari begira, goizetik. Geu ere bai. Petrari lagun egitera joaten ginen. Hori esaten zuen amak, lagun egin behar geniola Petrari.

      Egun bi egin genituen guk han. Lehenengoan ia iluntzean heldu ginen, berandu, eta berehala erretiratu, segituan ilundu zuelako. Itsasoa bera ere ez zen ikusten, gutxi batzuk baino ez ziren geratu.

      Goizetik joan ginen biharamunean, hori bai, Petraren ondoan beti. Ixeko esaten genion guk. Ez zeukan seme-alabarik, baina tripa apur bat bai.

      Besoetan zeraman amak mamarroa, eta aurretik gu, karraderan, gora, Talarantz. Izerditan heldu ginen. Zer zen egun hartako beroa, sasoi hartako handiena beharbada. Leku guztietan eguzkia, gerizpetan ere bai, ezin begiak behar den moduan zabaldu. Zer izan zen egun hartakoa… Josek ere gogoratuko du.

      Han atzean ibili ginen gu, belarretan, beste ume batzuekin, izerditan beti. Aurre-aurrean zegoen ama, itsasoari begira, Petrarekin eta ume txikiarekin. Amarekin egotera joaten ginen gu batzuetan, beste umeekin aspertzen ginenean edo zerbait behar genuenean.

      Mamarroa negarrez zegoen beti. Beroa zela esaten zuen Petrak, bero lar zegoela, sano txikerra zela umea oraindik. Ama eguzkitik gordetzen saiatzen zen, buruko zapia jartzen zion aurpegi aurrean, baina zaila zen, leku guztietatik sartzen zen, lehen ere esan dudala uste dut.

      Gorri zituen masailak, bekokia ere bai, ematen zuen negarraren antsiekin gehiago berotzen zitzaiola aurpegia. Sepe, esaten zion Josek, eskuari heltzen zion, atzamarrei. Neuri ere ematen zidan pena apur bat, baina ez gehiegi. Azala etxean baino argiago zeukala iruditu zitzaidan.

      Etxera joateko esaten zion izeko Petrak amari, ez zela umea han egoteko eguna. Gainerako andreak ere, han zeudenak, Talan, umeari begira zeuden, eta guztiek zeukaten esateko zeozer. Ume hori, esaten zuten, Hori negar egitea, esaten zuten, Ume hori, Joan zaitez etxera, neska, Eroan ume hori, esaten zuten, Alabatxi, ez duzu ikusten? Alabatxi, ume hori, Alabatxi. Nor daukazu zuk, gainera, itsasoan? Eroan ume hori, Etxea behar du, Alabatxi, ume hori…

      Guztiei begiratzen zien amak, itsasoari gero, Petrari. Igarri nion apur bat galduta zegoela, ez zekiela zer egin behar zuen, baina burugogorra ere bai ama. Horretan bai, esango nuke horretan hartu dudala amaren antza, oso diferenteak gara bestela. Ume hori, Eroan etxera, neska, Etxea behar du, Alabatxi. Baina geldirik ama, Talan, aurre-aurrean, itsasoari begira.

      Ni ez nintzen umearengana gehiegi ere hurbildu, ez nuen nahi, ez nion kasu egin nahi. Jende gehiegi zegoen, gainera, amaren inguruan eta guztiek zeukaten esateko zerbait. Gutxitan hurbiltzen nintzen ni umearengana, etxean ere ez.

      Etxean bakarrik nengoenean bai, ama mandaturen bat egitera joaten zenean, umeari begiratzeko esaten zidanean. Orduan, umea isilik bazegoen, edo lotan, jostorratz txiki bat hartzen nuen amaren kutxatik, eta izterrean sartzen nion, edo gerrian. Masailean ere inoiz, negar egitea kostatzen bazitzaion.

      Belarrian min ematen zidan negar horrek gero, baina gustua ere bai, ez zelako ume baten sufrimendua, animaliarena zen, mamarroarena.

      Ama lotan geratzen zenean ere egin izan nuen inoiz. Umearen ondoan geratzen zen lo ama batzuetan, nekatuta, lanen ostean, garbiketen ostean. Orduan ere sartzen nion mamarroari jostorratza izterrean. Hartara biak esnatzen nituen, biak ateratzen nituen onetik apur bat, erreta ama, negarrez umea, Jose ere negar batean hasten zen batzuetan. Asko gustatzen zitzaidan etxeko mugimendu hori.

      Baina Talako egun hartan, barkuari begira egon ginenean, ez nintzen mamarroaren ondora hurbildu, ez nion orratzik sartu. Inork ezer egin gabe ari zen negar eta negar. Eta Alabatxi, eta Ume hori, Ez duzu ikusten, Etxea behar du, Nor daukazu zuk, gainera, itsasoan? Izeko Petrak ere gogor egin zion, eta aldats behera bultzatu zuten azkenean guztien artean ama. Segituan heldu ginen etxera, izerditan goitik behera.

      Etxeko eskaileretan isildu zen mamarroa. Portaleko freskoak on egin ziola ematen zuen, lotan geratu zela. Etxe barruan isiltzeko esan zigun amak guri, zaratarik ez egiteko, sosegua hartu zuela umeak azkenean, ez genuela itzartu behar.

      Lotara etzan zuen amak. Gorri-gorri zeukan umeak musua, belarriak, ematen zuen eguzkitan zegoela oraindik. Zapi bat busti zuen amak orduan, masailak freskatu zizkion umeari, bekokia, kokotea apur bat. Manta guztiak erretiratu zizkion gero, bazter baten utzi.

      Gela hutsik geratu zenean, ama sukaldean zebilenean, berriro sartu nintzen ni mamarroaren gelara. Manta bi hartu eta gainean jarri nizkion. Berriro itzartuko zen horrela beharbada, izerditan, negar batean. Asko gustatzen zitzaidan izerdiak ilea bustitzen zionean, brillo hori. Negar egiten zuenean ere gustatzen zitzaidan, umearen antsiak, ama karraderan etortzen zenean kasu egitera, mugimendu hori guztia.

      Ate ondoan jarri nintzen zain, kanpoan, mamarroa negarrez hasten zenerako, ama zetorrenerako. Baina beroarena ez zen orratzarena bezain berehalakoa, denbora gehiago behar zuen, kostatzen ari zitzaion umeari negarrez hastea. Aspertu egin nintzen halako batean eta berriro sartu gelara. Mamarroaren ilea ikusiko nuen behintzat, nola zeukan bustita, tantaka beharbada, nola ahalegintzen zen mantak gainetik kentzen.

      Mantak nik jarritako leku berean zeuden, baina aurpegiko gorria guztiz galduta. Ilea, gainera, ez zeukan bustita, arean ere. Aurpegia ukitzera ausartu nintzen eta hotz zuen. Bekokia ere bai, eskuak, oinak, manta bi izan arren gainean.

      Jostorratza hartu nuen amaren kutxatik orduan. Bost aldiz sartu nion. Protesta txikiena ere ez mamarro koitaduak. Bakean utzi nuen, sosegatu behar zuela ulertu nuen.

      Eguerdian sartu zen ama gelara. Jose ere bai, segituan. Kanpoan zegoen aita, iluntzean heldu zen. Edo biharamunean beharbada, euriarekin.