Siux herriko buruzagiarekin mintzo

 

(Argia, 1983-07-24)

 

      Kaliforniako zeru urdina urdinago agertzen zen iazko maiatzaren bukaeran, eta epeltasunari beroa hasi zitzaion nagusitzen. Eguerdietan 95ºF Los Angeles zabalean. Unibertsitatean ere, ucla famatuan, jendea deliberatuki itzal bila.

      American week iragarri zuen The Bruins unibertsitate-egunkaritxoak. Maiatzaren 26 hartan Russell Means delako indiar buruzagi batek mintzatu behar zuen.

      Dodd Hallera joan naiz, uclako ekialdeko batimendura. Ikasgela arrunt batean, 20 bat entzule. Ez gehiago, ez; nahiz uclan 35.000 ikasle egon. Aurpegi beltzaranak denak, indiar nabarmenak denak (ni barne!). Gazte pare batek, Bjoern Borg tenislari ezagunaren antzera, halako zapi bat buruan ile beltzaren euskarri. Amerikar zuririk batere ez...

      Bat-batean, zabalik zegoen atetik gizaseme altu bat sartu da gelara: Russell Means da, siux beldurgarrien buruzagia. Eta isiltasun osoa sortu da gure artean. Egia aitortzeko: inork ez dit zirrara handiagorik sortu, inor ez dut ezagutu aginte-magnetismo delakoaz nabarmenkiago horniturik.

      My name is not really Russell Means, but Oyate Wacinyapi. Ingeles normalez mintzo zaigu, nahiz bere ama hizkuntza siuxen hizkuntza izan: xux-páyut, ulertu diodanez; “Lakota-Nazioaren hizkuntza”, my nation. Siux izena, azaldu duenez, zuriek jarri zieten; baina berek lakotatzat daukate beren burua.

      Oyate Wacinyapi zein adinetako gizona den ezin esan. Alabaren berri eman duelarik, 45 edo 50 urte kalkula dakizkioke. Itxuraz, dena dela. Hogeita hamar ere eman lekizkioke; gizon azkarra eta gogorra baitirudi. Ile beltza du, larrua guztiz beltzarana. Aurpegiaren bi alderdietan, ia gerriraino behera, bi xerlo luze; eta hauekin batera, belarrietan, bi zintzilikario nabarmen. Txaketa berde-berdea, orban gorriz nabartua.

 

 

“EZ GAITUZTE BERRIZ MUGITUKO”

 

      Close the door agindu du ezin fermukiago. Eta segituan hetsi da atea. Haren begirada sarkorrak ez du zalantza biderik uzten... Biharamunean, maiatzaren 27an, berriro entzun nuen Los Angelesko Casa de Nicaragua delakoan, sandinisten biltoki gaur. Baita buruz buru hitz egiteko aukera izan ere. Oyatek, bidenabar esateko, oso iritzi ona du euskaldunez, eta gure berri badaki: “Ez zarete ez frantsesak eta ez espainiarrak, badakit”, bota dit hasieran.

      Baina itzul gaitezen Dodd Hallera.

      “Nire eskualdea da munduan dagoen aberatsena”, hasi da esaten, “eta honetxek ekarri dizkigu arazoak”. It is the richest 100.000 miles on earth. “Eta honetxek galdu gaitu. 1868an izenpetu zen Ituna, handik bederatzi urtera hautsi zuten zuriek; gure lurraldeetan urrea agertu baitzen. Geroztik okerrago jarri dira gauzak, uranioa ere azaldu delako. Berriro mugitu nahi gaituzte. Baina ez da lekuz aldatzerik izango. Hori ez. Ez gara mugituko, 1868ko akordioa bete dezatela eskatzen dugu. Besterik ez”.

      Oyate Wacinyapi Wounded Knee famatuan egon zen 1973an. Komaraino torturatua izan da, eta hiru aldiz tirokatua.

      “Ni bakarrik ez, ordea. 1968-1982 honetan, 200 lakotak ezagutu dute kartzela, eta 667k heriotza. Hots, Lakota-Nazioak gaur 70.000 biztanle baizik ez du. Zanpaketa, beraz, gaitza da. Eta inork ez du gure alde hitzik atera. Sandinistak berak, indiar izanik ere (sandinistak indiarrak baitira goitik behera), isildu egin dira. Are miskitoen kontra jokatu ere. Horixe da gure gaitza: indiarrak berak lotsatzen dira beren indiartasunaz; eta ez usaren barruan bakarrik”.

 

 

“INDIARRA EZ DU INORK KONPRENITZEN”

 

      Oyatek, Castroren aldekoa hastapenetan, Habanara bidali zuen alaba; baina han ere indiarren kontrako arrazakeria bera aurkitu omen du:

      “Indiarrak jende atzeratua garela esaten dute han, arkaikoak garela, edaten dugula, geure burua hiltzen dugula. Marxen bidetik, gu industriaren zibilizazioan sartzeko eskubidea dutela uste dute. Hots, industriaren zibilizazioak, marxista ala kapitalista, zanpaketa eta zoritxarra hedatu ditu nonahi; eta irtenbiderik ez du. Ezkerreko ekologisten gakoa horretan datza. Guk, oraindik, Castro eta sandinistak onartzen ditugu; baina indiar problema ez dutela ulertzen salatzen dugu. Oraindik ez dute ulertu egia funtsezko hau: The only revolutionary act is the act for self-sufficiency; ekintza iraultzaile bakarra norberaren gaintasunaren aldeko ekintza da. Hots, bi soluzio baizik ez dira proposatzen: industriagintzarena, eta naturaltasunarena. Lehenengoak zoritxarra ekarri du, eta Lurra gure Amaren hondamendia. Bigarrenak, berriz, egiturarik eta aparaturik gabeko askatasuna. Indiarrei modelo hau kendu nahi izatea sarraskia baizik ez da”. Siuxek bere eskualdeen “okupazioa” hasi dute 1981eko apirilaren 4an. Hasieran 50 bat lagun bildu ziren kanpamentura.

      “Oraingoz 1.800 akre liberatu ditugu” —450 hektarea, gutxi gorabehera—. “Eta han elkarlanean bizi gara, inork ekonomia askatasunik ez duelarik. Yellow Thunder Camp bataiatu dugu geure herri berria, dendaz osatua: 1972an Nebraskan bi zurik hil zuten R. Yellow Thunder gure herrikidearen oroitzapenetan. Eta pixkanaka, iskilurik gabe, hona etorriko gara denok, guretzat Paha Sapa eskualdea sakratua baita; zuentzat Jerusalem bezala. Eta ez gara indarrez ere joango. Bertan hilko gara, beharrezkoa baldin bada”.

 

 

“LUR-AMAGANA ITZULI”

 

      Oyateren ustez, mendebaldeko gizonak bakardadeari eta isiltasunari beldur die. Indiarrak ez.

      “Gure eskualdean ez dago telebistarik, eta ez da izango. Eta zuek beldurtu egiten zarete. Zuek ez dakizue 24 orduz zaratarik gabe egotea zer den: You have to think 24 hours a day... Zuek guztiok kolonizatuta zaudete. Ez dakizue Lur-Amarekin bizitzea zer den”.

      Eta Mother Earth esatean piztu bezala egiten da.

      “Freedom is amazing... gauza bakar bat egin dezakezu Yellow Thunderren: pentsatzea, edota noizean behin paseo bat egitea”.

      Lakabeko Elkartea datorkit burura, jakina, hau guztia idaztean. Zer dira Yellow Thunder eta Lakabe: joandakoaren azkeneko oihartzuna, ala gerokoaren lehenengo zantzua?

      “Etsaia industriagintza da”, ekin dio Oyatek. “Industriagintzak urrundu gaitu naturaltasunetik gero eta areago. Guk ez dugu industriagintzarik nahi. The community comes first. Elkartasunik gabe eraiki nahi den aurrerapena zoritxar-iturria da bakarrik. Zuek oso aldatu omen zarete, eta oso harro zaudete horretaz. Baina, hain zuzen, horixe da seinalerik txarrena”.

      Eta, ingelesez: Happy people don’t change. Herri zoriontsuak ez dira aldatzen.

      Anti-nuklearra aitorturik ere, izenaren desegokitasuna aipatu digu:

      “Mugimendua ez da anti-nuklearra. Lur-Amaren aldeko mugimendua baizik”.

      Haien berri jakin nahi izan ezkero, zuzenbide honetara idazteko esan zidan:

 

Dakota AIM Information

Dept. —Box 70— Porcupine.

South Dakota 57772 - USA

 

      Badaki irakurleak, beraz. Niri behintzat Oyate Wacinyapiren ezaguerak sekulako astindua eman zidala, ez dut ukatuko.