Anaien herrialdean

(Punto y Hora de Euskal Herria, 1982-01-29/02-05)

      Munduan barrena dexente ibili ondoren, gutxitan sentitu dut Galesen (Cymru-n hobe, oker ez banago) sentitu nuen anaitasun giroa. Anaitasuna, hasteko, anaia gisa errezibitu ninduten adiskide eta borrokakideengandik. Baina anaitasuna geografiaren aldetik ere, mendi mazelen berde hezearenetik, xirimiri iraunkorrarenetik, eta mila aldiz abar. Eta Cymruk daraman herri-borroka ezagututa, zer erantsiko?

      Banindoan trenez zelai berdeetan barrena mendebalderantz; eta iritsi orduko hauxe irakurri nuen bertako The Cambrian News aldizkarian: Language campaigner jailed for tv plot (alegia, hizkuntzaren aldeko borrokalari bat kondenatua, telebistaren aldeko konplota dela bide). Uztailaren 3a zen; eta bederatzi hilabete presondegi jaso zituen militantea, 28 urteko irakasle bat: Wayne Williams, Cymdeithas mugimenduko lehendakaria gaur. 43.000 esterlinako hondamendia leporatu zioten (zortzi bat milioi pezeta, gutxi gorabehera). Telebista kanalaren aldeko kanpainan barrena hiru antenetan egindako kalteengatik: East Harptree, Goosemor eta Midhurts. Harekin batera, bi ikasle ere izan ziren kondenatuak: Tomos Owen, hogei urte, eta Arwyn Sambrook, hogeita bi. Euskal Telebistaren aldeko kanpaina ezagututa, zertarako besterik ezer erantsiko? Etxean!!

      Aberystwyth-en nintzen, Cymruko kostaldean, Cardigango Golkoaren erdi-erdian. Udatiarrak eta turistak azaltzen hasiak ziren; eta ikasleak, aldiz, ia osoki joanak. Cymruko bihotza, hein batez bederen, Aberystwyth herrixka hurrenean dago gaur. Nazioaren artxiboak han daude; eta intelektual franko ere bai. Zazpi mila biztanle: Oñati Zarautzen.

      Ned Thomas adiskideak zerbait mamitsu erakutsi nahi, eta ba omen zuen soluzioa. Biharamunean, hain zuzen, urtean bitan baizik ez gertaturik ere, Aberystwythera biltzekoa zen Yr Academy Gymreig delakoa; hau da, Euskaltzaindiaren kidea. Eta parte hartzera gomitatzen ninduen. Jakina: baietz esan nuen. Xehetasun bat eman behar, dena dela: Galesko Akademiak bi sail dituela: ingelesezkoa bat, galesezkoa bestea. Normalean zein bere aldetik biltzen dira; baina ez omen dago elkarrekiko gorrotorik.

      Lehenengo sorpresa: hasteko afaria genuela The Groves bazkaltegian, Aberystwythen bertan... Euskal Herrian bezala galestarrak honetan ere! Biltzarra afal ondoan bakarrik (emakume baten sarrera-hitzaldia); eta biharamun goizean jarraituko.

      Williams “cymruzain burua” aurkeztu dit Ned Thomasek (Williams hau ere, beste anitz galestar bezala); eta Villasanteren kidea frantziskotarra ez dela esan behar dut. (Apaiz bakar bat Aberystwytheko bileran, oker ez banago: 14 gizaseme eta 3 emakume egun hartan; baina erdia baino gehiago falta omen). Eta banan-banan beste guztiak. Koordinatzaile eta sustatzaile, dudarik gabe, Ann Beynon andereño gaztea. Erdia baino gehiago, “cymruzainen” artean, 60 urtetik gorakoak.

      Afari galanta izan genuen. Neure ondoan, frantsesez aise ari, hango Plazido Mujika izan nuen: Bangorko Unibertsitatean irakasle dagoen Bruce Griffiths jauna. Berak bakarrik, eta ia laguntzarik gabe, ingeles-cymru hiztegiaren moldaketa darama aurrera.

      Afaria bukatuta Ty’r Staff etxera aldatu ginen, bazkaltegiaren ondoan; eta han hasi zen bilera. Galesez den-dena, esan beharrik ez dago. Lehendakariak hartu du hitza; eta, niri begira, hitzaldi labur bat egin du. Gero txalo beroa jo diote bisitari honi. Eta orduan Marion Eames andere eta akademiko berriari eman dio txanda. Ned Thomas neukan aldamenean; eta honi esker jarraitu nuen haria: Eames andereak bere bosgarren nobela zer den azaldu zuen. Gero elkarrizketa izan zen, eta biharamunera arte. Honela izan zen ene bataioa galestarren artean. Hizkeraren “ll” gorrak eta “pj” ugariak ez zaizkit erraz ahaztuko. Gero garagardoen txanda etorri zen; eta hirurak aldean-edo gu joan ginenean, akademikoen erdia eta Ann Beynon sekretarioa hantxe gelditu ziren, presarik gabe, iji-eta-uju...

      Xehetasunetan sartu beharrik gabe, hor du irakurleak aztarren bat: bere bosgarren nobela azaldu zuen Eames andereak. Oso oker ez banago, hobeki dago galesa euskara baino; eta maila askotan.

      Eta jadanik Cymruko Euskaltzaindiak errezibitua izan ondoren pozik nengoelarik, beste aukera aparta bat eskaini zidan Cardiffen Meie Stephens adiskideak: “Bihar, hain zuzen, bazkari bat eskainiko diogu Galesko telebista-kanal berriaz arduratuko denari. Nahi al duzu etorri?”. Berriz baiezkoa, noski.

      Bazkaria oso dotorea izan zen, eta ezinago dotorea den Park Hotel delakoan. Ehun bat lagun bildu ginen; eta bazkalondoko hitzaldiak ez ziren falta izan. Den-dena galesez, hitzaldietan eta bazkarian barrena. Zinez, ez dut uste Bilbon beste horrenbeste espero litekeenik; eta are gutxiago burgeskume dotoreen artean. Bartzelonan bai, jakina. Eta, dirudienez, Galesko burgesia txikiak lagundu du erruz galesezko katearen arazo honetan.

      Egon, ordea! Zeren-eta bazkari dotore hiper-burges horretan, telebista-kateaz arduratuko diren hiru buruzagiei eskainia, neure ezkerrean, sozialismoaz eta nazio arazoaz bero-bero hizlari, Gareth Miles berbera baineukan! Alderdi marxista-leninista abertzalearen sorkuntzan abiatua, Miles sindikalista saiatua da (Galesko Irakasleen Elkartea darama, gaizki ulertu ez banion); baina ez omen du inoiz ingelesez idatzi, ez idatziko ere. (Ingelesez eta galesez batera dauden izkribu batzuk ikusi ditut, dena dela). Katalunian eta Flandrian bezala, hizkuntza denen helburua da, abertzaleen artean behintzat. Eta Cymrun denen kezka da Rafod y Ddraig delakoa, Herensugearen mihia.

      Joan aitzinetik zalantzan nengoen; orain ez. Orain badakit: hizkuntza arazoa hobeki dago Cymrun Euskal Herrian baino. Dudarik gabe. Amurizak lehengoan, Baztandik itzultzean, idatzi zituen lerro saminak egia baizik ez dira. Gure herrian ez dago euskaltzaletasunik. Aski da pitin bat ibiltzea munduan barrena honetaz jabetzeko. Krutwigek esan duen bezala: gure herriak ez du bere hizkuntza maite. Petit négre bihurtu gaituzte barrabiletaraino. Egia hutsa.

      Baina Galesen ere bi mundu daude. Aberystwytheko hondartza eta muino leunak neure barruan bizi-bizirik neuzkanean, oso burutazio txalogarria izan zuen Ned Thomasek: ikatzaren eskualdeetan zehar pasatzea.

      Eta Richard Burton eta Neil Jenkins batera eman dituen lurralde garratz hark gure Bizkaiko mendebaldea gogorarazi zidan. Merthyr Tudful, Pontypridd, kapitalismo gorri eta basaren sehaska odoldu haiek, etxetxo ilara azkengabe haiek, infernu beltz hura (gaur husten hasia!) oso ikuskari ezaguna zitzaidan.

      Eta Ned Thomasek Aberfan-en kotxea gelditu zuenean (116 haur hilik luiziak eskola ikazperatu zuenean) gure Ortuellaz oroitu nintzen.

      Zenbat arrazoi Gales maitatzeko, eta hango borroka gizonekin elkartzeko!

      Eta ez dut uste galtzaile irtengo ginatekeenik!