Getarian halako batez

 

(Zeruko Argia, 1973-12-09,
Larresoro ezizenez)

 

      Euskal Herria kanpotarrez, tximiniaz eta kiratsez mukururaino betetzen ari zaigun honetan, populurik gabeko eskualde hutsik aurkitzeak badu halako xarma berezia. Ekiza deritzanak bere azken artikuluan berriro gogoratu digunez, euskal xoko bakartien aurkikundean eta azalbidean Latxaga dugu maisu.

      Nik neuk ere, batzuetan behintzat, bilaketa horietara lerratzeko joera nabaritu ohi izan dut neure buruan; baina ez dut amore eman nahi izaten. Zergatik den azaltzea luzeegia litzateke.

      Orain dela gutxi, esate baterako, “Lapurdi ahantziaz” bi hitz esateko asmoa izan nuen: Ahurtiz, Urketaz, Lehuntzez, Aturri ondoko gure herrixka isilez beraz. Momentuan berean ez nuen egin, ordea; eta neure asmo hura inoiz mamituko ez dudan beldur naiz.

      Gaur banoa, ordea; eta lerro hauetan mintzatuko natzaizuen Lapurdiko beste eskualde hau ez dago Lehuntzeko dorre hirukuna dagokeen moduan ahantzirik. Ez dago era berean hutsik ere. Baina ahantzia dago, hein batez, Getaria zenbait alderditatik; eta Zeruko Argia-ren irakurle askori ezezagun ere gerta dakiokeela uste dut. Non da Iparraldeko Getaria?

 

* * *

 

      Giroa epel, zerua garden, itsasoa bare, ur-behera hartan arrokak tarteka agerian... Goiz ederra azaro hondarreko hau. Ederra izaten da udazkena Euskal Herrian!

      Eta Getaria aldera abiatu naiz, beste askotan bezala. Zerk erakartzen ote nau hara? Ez dakit, benetan.

      Itsas-hegitik joan naiz gaur. Erromardiko hondartza zabalean agure bakar bat topatu dut, zakur kaskar bat lagun, itsasora so geldi-geldirik, giroaren baretasunak bareturik bezala. Ez urruti, Arxilua eta Xibauko muturren artean, hiruzpalau ontzi arrantzan ari, eta itsas gainalde urdina kolorez nabartuz: berde, gorri, zuri. Udarako kazeta-saltzailearen egurrezko txabola, hetsita; hondartzarako bideko etxe asko, gehienak, hetsita; eta eskualde bakartian inortxo ere ez, ezertxo ere ez: agurea eta biok, eta zakurra hondartza zabalean erotua bezala korrika, eta abar piloak eta plastikozko hondakinak han eta hemen metaturik. Arrokak doi-doi ageri, ilun, ia-ia beltz itxuraz; eta uhin ezin ttipiagoak han eta hemen lehertzen, apar zuriz irribarre egiten, eta berriro ere, hondar ertzera baino lehen, ur urdinera biltzen. Bikainak dira itsaso txikian hondartza arrokatsu bakartiak! Ikuskari arrunta olatutxo nagi haien ibilerarena; eta ahaztu ezina halere, Izadiak eskaintzen dizkigun atsegin isilak oro bezala.

      Iparralderago joan, eta kaxko batetik begiratu dut Xibauko hondargune borobil polita, golko basatien ilaran bigarrena. Hondar uztaia osorik zetzan han, beherean, eta inor ere ez inguruetan. Donibanetik bost bat kilometrora Ozeanian gerta nintekeen bezalatsu...

      Seiehunen bat metro aurrerago, eta Maiarkoeniako puntta pasata, Zenitz-Akotzeko hondartzara iritsi naiz; eta ez beste biak baino jendetsuago atzeman. “Millazketa” irakurri nahi nukeen lekuan Plage Les Tamaris irakurri dut. Parking gaitza eta berria oso-osoa enetzako! Bazter basa hartan ere, inor ez: bakardadea bakarrik, eta itsas uhinak nagiki lehertzen ari.

      Eta Getariara iritsi naiz.

 

* * *

 

      Goitikako bide zuhaiztsuan barrena sartuz gero, eskuinaldeko txalet zaharren xarmak hunkitzen du. Denak hutsik itxuraz. Eta luzean jokatzeko frontoian ere inor ez. Eta aurrez aurreko horman hau irakurri dut: “Herriko Etchea”. Baina inguruetan inor ez.

      Trenaren gaineko zubitxoaren aldera joan naiz: estazioa hutsik zegoen, euskal tankerako ostatu gaitzak hetsita, ia dendak oro berdin. Harakina eta okina harrapatu ditut eguzkitan zutik, atean so eta zain; eta denda batean, ez bitan, andere pare bat ikusi dut presarik gabeko berriketan. Doinua ez zuten bertakoa; eta euskaraz ari ez zirela esateko beharrik ba al dago?

      Zubitxoa pasata, Mimiagueren denda zabalik; eta honen atzean dagoen talaiatxora joan naiz. Eta bestetan bezala hantxe gelditu naiz begira. Harrituta. Zerk hunkitzen ote nau han horren bereziki?

      Kanaberak besaburuetan hagoan ekarki, eta oski gisa bota zuri gaitzak, hantxe zetozen bi arrantzale, hondarretan barrena, Bidarte aldetik. Eta, Getarian beti ere bezala, olatuak hantxe lehertzen ziren, aurrez aurre, eta giroa itsas zurrumurru etengabeaz oratzen. Ur zurrumurruan bizi diren herrixka dira Cauterets eta Getaria. Getarian Cauteretsez eta La Raillerez oroitzen naiz; eta Cauteretsen Getariaz.

      Milazken artetik bidezidorrak, gora eta behera. Dena dago aldats gorrian Getarian. Behereko kalearen gainetik, zubi konkordun zurixka bitxi bat, itsusia beharbada, haurtzaro kutsukoa eskierki. Eta itsasora begira, kubista pleguan agian eraikiak, alimaleko etxe batzuk, kresalak eskastuak. Zer ote du beraz Getariak? Badu zerbait halere, ez da dudarik. Karrikatxoen elkargainka bera ote da? Labirintoaren trinkoa? Tren estazioaren xinplea? Dena jostailu gisa eta eskuartean antzematea ote? Dena batera: Getaria naifen paradisua litzateke.

      Giro olerkitsu hartan ez gazte izana damutzen zaio inori.

      Eta hantxe gazte izanak eta haziak eskierki betiko markatzen.

      Hiribarren olerkariak bazekien:

 

            Nihon guti etxerik hain xuriki denik,

            nahiz orok kanpoa duten ederrenik.

            Bizitzeko duena hetarat dohala,

            nihon ez da hobeki izaten odola.

                          (Euskaldunak poema, 133)

 

      Eta malenkoniak bete nau bakardade hartan. Eta norarik gabe ibili naiz gora eta behera: Haïspoure, Behereta, Chemin de Laharraga... Euskal leku-izenak, frantsesturik, ugari. Gutxixeago etxeetan. Baina... non debru dira getariarrak? Nora ote dira? Zer gertatu zaie?

 

            Itsasoan du bazka jende gehienak,

            ez ematen aspaldi lehengo arrainak.

 

      Zer esango ote zukeen gaur Hiribarrenek?

      Txit eskulangintza berezi gisa, eta oso-oso jende gutxiren bizibide, panpinentzako soinekoak egiten dituen lantegi txiki bati atxiki dio Getariak. Besterik zer du? Lurraldez urri, nekazaritzarik egin ezin.

      Zer ote, beraz?

 

* * *

 

      Lapurdiko Forua galtzean, eta Auñamendiko muga xix. mendean hestean, kinka ezin gaiztoagoan gertatu zen Getaria, gainerako lapurtar arrantzale herri guztiak bezala. Zeren-eta Lapurdiko arrantzaleek Iruñean eta Nafarroan saltzen baitzuten ia beren arrantza guztia.

      Ekonomia muga, horrela, Auñamendin finkatzean, errekaratu egin zen kostaldeko herri guztiaren bizimodua. Ziburu, Donibane, Bidarte, Getaria, Miarritze bera, anartean balea-arrantzale trebe eta kapitain ausarten sorleku izanak, erdira jaitsi ziren jendeketaz: 600 lagunetatik 318tara Getaria. Eta bide beretik abiatu ziren beherantz lapurtar portu guztiak. Gaur harrigarri ere gertatzen zaizkigu armarrien balea harrook...

 

* * *

 

      Zer egingo ote zuten getariarrek? Txiroei gelditzen zaien azken erremedioa baliatu: beren burua saldu. Eta lurrak, etxeak eta xarmak oro saldu zizkieten arrotzei; eta berak Ameriketara joan ziren.

      Gaur egun Getariako 60 bat hektarea lur daude kanpotarren eskuetan. Bertako Udaletxeak, ezpondak eta zuloak barne, 141 Ha. baizik ez ditu bereak. Nola nahi duzu, hortaz, negutean inor inon ageri dadin? Getaria hutsik dago; ia-ia Erromardi, Xibau eta Zenitz-Akhotz bezain hutsik. Jabeak Parisa, Toulousera, Bordelera eta bestetara joan dira; eta Getarian... jabeen etxeak gelditu zaizkigu hutsik.

      Etxeok hutsik, eta itsasoaren urdina.

      Egia du benetan Jean-Louis Davant zuberotar suharrak Getariari dagokionez: “Iparraldean gizonik gabe ditugu lurrak, eta gizonak lurrik gabe”. Zer zehatzagorik gure herri honen heriotza larrosa azaltzeko? Euskal leku-izen aldrebestuez gain, zer atxiki ote du Getariak euskaldunik?

      Nagusiak joan dira, jabeak joan dira, arrotzak joan dira. Baina bertakoak... oraindik ere lehenago joan ziren gizajoak!

      Kondu gaitza diagu!

      Oso-oso ezaguna den markinar kalonje bat halere (nor den ez dut esango) gure eresi triste hauen kontra dagoela badakit: “Oso pozik bizi direz horrela lapurtarrak. Itxi egizuz baketan”...

      Horregatik natzaie beldur honen tankerako artikuluei. Bakardade eder malenkoniatsu horien poesiak, ezkutuan daramazkien giza-trajeria eta mespretxu zitala ahantzaraz ditzakeelako. Hitzik ere gabe suntsitzen ari den herriaren oinaze etsia!