Rosalia bihotzean

 

(Punto y Hora de Euskal Herria, 1980-03-20)

 

      Creerán algús que porque, como digo, tentéi falar das cousas que se poden chamar homildes, é porque me esprico na nosa léngoa. N’e por eso. As multitudes dos nosos campos tardarán en ler estos versos escritos a causa deles, pero só en certo modo pra eles. O que quixen foi falar unha vez máis das cousas da nosa terra e na nosa lengoa...

 

      Galiziatik itzultzen naizen bakoitzean, saudade famatu horren kutsuak hartzen nau, eta goitik behera betetzen; azken finean ni neu ere sorterria utzi behar izan duten galiziar horietako bat banintz bezalaxe. Egun bakar batzuk han pasa, eta hemen nauzue berriz urruti-minez mintzo.

      Lehenengo aldian, esana dudanez, Leturia utzi nuen egonaldi hartako lekuko; eta neure luma eta neure sentimenduak apalduz baizik ez nituen A Toxa, Arousa, O Grove, Pontevedra, Pontedeume eta gainerakoak, aipatu. Leturia-ren eragile, inoiz neurtzerik izango ez dudan heinean, Galiziako xarma aitor dut. Ia-ia bertako olerkariak bezala esan nezakeen nik ere:

 

            Téñovos, pois, que deixar,

            hortiña que tanto amei,

            foqueiriña do meu lar,

            arboriños que prantei,

            fontiña do cabañar...

 

      Orain, aldiz, upgko eta Bloqueko abertzale sutsu eta iraultzaileak entzun ondoren, besterik ere banekarke, eta besterik ere badakart.

      Agian beste honetaz ere mintzatuko natzaizue halako batez. Eta gauza bera esan nezake Santiagoko arkupeez (oraingoan euripean ikusiak) eta beste gauza anitzez. Bihotzean, halere, oso oker ez banago, gutxiegi ezagutzen nuen Rosalia de Castro poetaren irudia eta oroitzapena dakartzat, aire finez eta euri jasez oratua.

      Gidari ona izan nuen horretarako: Rosalia de Castroren Elkarteko buru-ordea den Carlos Baliñas irakasle eta idazlea. Sant-Yagotik itsas aldera irten, eta 30 bat kilometro eginda horra herri baketsu bat: Padron. Rosalia Sant-Yagotarra izanik ere, Padronen pasa zituen bere urterik oparoenak eta Padronen dago haren oroimenezko etxea.

      Lehendabiziko sorpresa atean: atarian bertan, lau bandera; eta lauotako bat, euskal ikurrina, eta beronen ondoan izkribu hau: “irekia”. Egoki jarria ote dagoen galdetu dit Baliñasek, eta ni, lotsaturik. Oraindik ere xehetasun hau berau ere falta duten gure etxe eta gaztelu guztiez oroitu naiz. Eta euskal fascismo lingüístico salatzen hasiak diren kameleoi guztiez.

      Barrura sartu eta lehenengo hitza, sartu orduko, hauxe bota didate lau alderdietatik: “Gora Euskadi Askatuta!”. Hau ere ez baita gure lurraldeko oroitetxe guztietan entzuten... Eta izen bat entzun dut behin eta berriz: ¿Conoce usted a Carlos Santamaría? Él nos tradujo al vasco diversas poesías de Rosalía. ¿Qué tal está? Rosalia maite zuen Santamariak; beraz, Santamaria ez dute han ahantzi.

      Eta hunkiturik, emozioz beterik, bisitatu nituen gela haiek, Rosaliak orain dela ehun urte utzi zituen bezalaxe kontserbatuak; eta paretetan ere Murgia, Rosaliaren senarra izan zenaren fotoak ikusi. Murgia erdizka bederen euskaldun etorkikoa, Rosaliaren maitatzaile eta sustatzaile izana. Harrigarria bakarrik?

      Etxe apal hura, nahiz zabala eta olerki-kutsuz betea, Galiziaren sinbolo iruditu zait. Eta bertako sinadura-liburuan japonieraz, ingelesez, frantsesez, gaztelaniaz, galizieraz gehienik, lerro sutsuak irakurri ditut Rosaliaren oroitzapenetan; eta Galizia zapalduari eta ukatuari eskaini zaizkiola iruditu zait.

      Eta bekaizkeria sentitu dut; Euskal Herrian tankera horretako gorazarrerako paradarik ez baitu gugana datorrenak. Ez dugu guk izan oraino, baliteke, Rosaliaren tamainakorik. Baina noiz eraikiko da Euskal Herrian gure poetari zor diogun oroitetxea? Lizardik, Orixek, Xalbatore Mitxelenak, Lauaxetak, nik dakita nork ez ote dute merezi? Noiz hasi behar dugu euskaldunok geure herri-oroimena lantzen? Herri-oroimen hau ez duen herriak, habe nagusia eta ardatza bera falta baititu.

      Gure artean, eta kanpo aldetik bederen, irribarrez entzungo lirateke lerro hauek:

 

            Adios tamén, queridiña...

            Adios por sempre quizais!

            Dígoche este adios chorando

            dende a beiriña do mar.

 

            Non me olvides, queridiña

            si morro de soidás.

            Tantas légoas mar adentro…

            Miña casiña! Meu lar!

 

      Baina gizona eta giza-patua ez dira aldatu eta ez funtsean aldatuko. Eta deserria ezagutzen duten galiziarrek (askok! gehiegik!) malkoak masailean behera doazelarik irakurtzen dituzkete Rosaliaren hitzak.

      Eta upgkoei beren iritzia eskatu diedanean ez dira galiziar abertzale ezkertiar horiek manikeismotan erori, eta urrats positibotzat daukatela esan didate.

      Gure artean berriz... Batere ez dakit!

      Egia, ordea, poesiaz jantzirik areago egia da:

 

            Non digáis nunca, os mozos, que perdeches

            a risoña esperanza:

            do que a vivir comesa sempre é amiga,

            só enemiga mortal de quen acaba...!

 

      Eta egia hori, gu guztiok azken funtsean abiarazi gaituen sentimendu hori kantatzen eta adierazten jakin ez duen euskal Rosalia hilezkor horren behar gorria sentitu dut. Gure herrian aski eta sobera baitira heroiak, gizon eta emakume apartak eta sainduak; baina gutxi olerkariak, gutxi poetak; eta are gutxiago, zoritxarrez, poeten behar guztizkoaz gure artean jabetu direnak.