FARRA BURLA DA

Dignitatez, duintasun duinaren X. urtemugaren kandela, pufff...!, aire ufada epel batez itzaltzen eta pentsamendu kolpe batez, zorionak, zorionak, zorionak biluzik eta bihotz-hotzik, ile gorriko emakume emankorraren isiltasuna dudala buruan eta bitartean odol herdoilduaren jarioa disimulatzen —basurde zauritua dirudit, benetan, txo— eta dena zirkuko aurkezpen ekitaldiaren parte inora ez doan waltz monotono baten joan-etorriaren erritmoan eta laguntzaz, nanoekin batera —aitak besteei barre egiteari buruz zioenez, «Farra burla da»—, eta gorputza gomazkoa bailitzan bihurritzen duten Ekialdeko miseriatik ihesian etorritako neskatxekin batera, bulgariarrak, eta errumaniarrak, eta Balkanetako bazterretakoak, eta txetxeniarrak ere bai —zein urrun nire ulermen saretik Balkanetako jolastokiak eta armategiak—, eta sortzen, mantentzen, babesten, ezkutatzen, zigortzen dugun egoera hauen nekea, zimikoa eta zimurtasuna barruan, eta izen artistiko bat da eskuratzen duzuna Ekialdekoa izanik dena galdu duzunean, argi gorriko aterpe, taberna, kobazulo, zirkuetan simaur usaina duen ontzi kolorge batean ezkutuan goitika ari den pailazo negargarriaren alboan, eta bala-gizonaren burukomina neureganatzen, uneoro, eta elbarrien elbarritasuna nigan gorpuzten, eta ez da jokoa, jokorik ez da, etetear dagoen sokaren gainetik anai-arreba bikotearen janzki distiratsuetako poltsikoetako batean, bart sobera geratutako substantzia horixkarekin batera. Hauskortasuna tentagarria da eta krudela da hauskortasuna elbarritasunaren zirkuan. Danbor-arradak, gorputz-dardarak, haurren bihotz-taupada azkarrak, izaki-gizaki-izakin zahartuen arnasestua, oilo-ipurdia, biziraupenaren soka horia tenkatzen doala, eta ez da broma, eta «Farra burla da», sudur zuloetan zerrauts usaina duzula, eta piztien azal eta larru hezeen usaina, izerdia, kiratsa, elefante baten puzkerra, listua hondarrean eta listua eskuetan, giharren akidura, arimaren ahitzea, eta... zainek ez dute zart egin hari ezin meheagoa dirudien sokaren gainean! Beraz, txalo!, txalo bero bat Lituaniako Dimitrov anai-arrebentzat. Ingurura begiratu eta erabat odolgabeak bezain aierukorrak gertatzen zaizkit forma eta kolore bakarrekoak diruditen ikusleen buruak, «poliedrismo funtzionala» pentsatzen dut, eta bat-batean pentsatu ere zenbaitzuk bizitza eta biziraupenaren arteko orekan beti ere besterik gabe eserita emango dituztela egunak, beste zenbaitzuentzat izate-ekilibrismoa inoiz antzerkia, inoiz espektakulua, izango ez den bitartean. Nire begietan hustasunaren lapitzak zorrozten ari direnak badira eta gure izenak memorizatzen, badaezpada, segurtasun-sareak gure sabelaren forma eta tamaina ahantziko balu, txaloak!, txalo beroak badaezpada. Eskuek batzuetan arrazoiak galtzen baitituzte eta, orduan, dena da erridikulua, burlagarria, higuingarria, mingarria, mundiala den zirku mundialean, non ikusleen eta ikusitakoen artean eratzen den amildegiaren erdigunean, duintasunaren heriotza ez-duinaren urtemugaren magiaren mozorro eta argi distiratsuen bizkarrean, guraso-haur-aitona-amonak txalo bateratuak esnatzen ditu xomorroak, eta pipiak, xomorroak eta narrastiak, xomorroak eta piztiak, baina ez ardura, krokodiloak esna eta erne daude aspalditik, mugitzen ez badira ere, gauez baino ez baitira mugitzen, azalak eta larruak aldatu, eta jaka garestiak janzten dituztenean, eta bitartean emakume bizarduna karabanan larrua jotzen ari da ezpatak irensten dituen sasi-artista mesfidatiarekin, une berean munduko emakume lodienak kopetaren kontra hautsi berri duen ispiluaren puskak irensten dituela gurpildun ohetik, eta aurkezlearen esmokina kotoiz egindako gehigarriz beteta dago bere elbarritasuna disimulatzearren, eta zuriz pintatua du aurpegia berezkoa den zurbiltasunak artifiziala irudi dezan, eta ezpainak gorri biziz urdintasuna ezkutatze aldera, eta dimitrovtarren zainak izoztuta daude haurrek eta gurasoek eta aitona-amonek oraindik txalo zaparrada luzatzen dihardutela, eta buruak makurtuz esker oneko keinua egiten dute umil bezain elegante, eta arnasa ahal bezain sakon hartu, baretu bihotzak, pausa luzatu, eskutik helduta gurkera berria egin, biriken mugitze bateratua, aldi berean altxatu buruak, behin berriro irribarrea birfabrikatu, alai agurtu, eta orain bai, orain bai «Jarrai dezala funtzioak!» oihukatzen du aurkezle lepokerrak ikusleen pozerako eta bere lasaitasunerako, zerua sekula ukitzera iritsiko ez den karpa zahar bezain zatartu honen azpian, itxurako dignitatez, duintasun duinaren heriotzaren X. urtemugaren ospakizuna aurrera!, kanpoaldean tximino batek «Aska nazazue!» garrasi egiten duela kaiolaren barrenetik, pixa egitera atera den gizon batek kakahueteak eta irri maltzurra eskaintzen dion bitartean; «Farra burla da»... Eta film zahar batean Pinocchio astakume bihurtuta, eta ikuskizunaren mesedetan zartailuaren aginduz uztaien barrutik jauzi egitera behartuta datorkit gogora...; eta ez dakit zergatik, ez dakit zergatik irudi ilun horiek artegatu egin nauten txikitatik. Zergatik sarritan esaten zuen aitak: «Farra burla da». Barre egitea burla denean ni zirkuarekin akordatzen naiz. Zergatik gertatu izan zait higuingarria zirkua betidanik? Non dago orain, ama, zingaroa izatearen erromantizismoa? Ez dut disimuluz negarrik egin nahi, ez dut besteen tristuran murgildu nahi, eta, ama, horrexegatik, ez noa zirkura.