BIGARREN ZATIA

 

Eszterren iturria

 

 

Lehengo egunean drogaz hitz egiten aritu nintzen Sororekin. Sorok sekula ez du drogarik hartu, inoiz ez du erre, edan ere gutxi, ardo bat lantzean behin... Harro esaten du ez duela edaten, eta harrotasun hori ez da erraza gure inguruan... Gure artean ez da harrotzeko modukoa gutxi edatea, jendeari gehiegikeriak gustatzen zaizkio, gehiegikeriekin harrotzen da: bost litro ardo edan nituen, zazpi, konortea galdu nuen... Gehiegikeriak beste leku batzuetan egiten ditu Sorok: aireportu batean biluzten da adibidez, goitik behera, agenteen aurrean, munduaren aurrean.

      Baina drogaz hitz egin nahi zuela bururatu zitzaion lehengo egunean, eta gutxien espero nuena eskatu zidan: droga probatu nahi zuela. Esan zidan aspaldi pentsatuta zeukala, baina ez dela horren erraza... Ez zuen droga odolean sartu nahi, ez daki erretzen eta sudurrarena ere nazkagarria iruditzen zaio... Jatekoarekin ere nahas daitekeela esan nion nik; bazekien. Hoteleko sukaldean enkargatu genuen marihuanazko pastel bat: dirua bada, dena ahal da. Mila euro baino gehiago ordaindu genuen pastel txiki bat... Asko ez kargatzeko eskatu genien; Soro hiltzen ari da, baina ez horren arin ere.

      Gelara ekarri ziguten eta gutxi jan nuen nik, ez nion drogari gehiegi igarri... Sorok erdia baino askoz gehiago jan zuen. Kalera atera ginen gero, hori eskatu zidan, kalera atera nahi zuela, eguerdian.

      Jatetxe batera sartu ginen, kale zentraletan. Erdiko mahaietako batean eseri ginen, inork hara bideratu gabe, zortzi lagunentzat prestatuta zegoen batean. Zerbitzari bi etorri ziren orduan, apalik; barkamena eskatu ziguten, desenkusatu egin ziren, erreserbatuta zegoela... Beste mahai bat eskaini ziguten, erreberentziak egin zizkiguten, burua makur, zorura begira. Hungarieraz hitz egin zuten, baina hala ere ondo ulertu genien, keinu otzanengatik, jarreragatik. Zer diñeude bulgaro honeik?, esan zidan Sorok.

      Beste mahai batean eserarazi gintuzten. Sorori ez zitzaion ibileran droga antzematen, inoizko zuzenen eta nobleen aldatu zen mahai batetik bestera. Zerbitzariek aulkia apartatu ziguten, Sorori ez zitzaion gustatu. Karta ekarri, apalik hori ere, eta bakean utzi gintuzten, lotsa emango balie bezala. Karta frantsesez eta ingelesez ere bazegoen; frantsesak nazkagarriak direla esan zuen Sorok, oso nazkagarriak, Antojue emoten dostie.

      Handik minutu batzuetara itzuli zen zerbitzarietako bat; iruditzen zait kronometratuta zeukatela zenbat denbora utzi behar ziguten platerak aukeratzeko. Ingelesez galdetu zigun zer hartuko genuen. Sorok natural erantzun zion: ez genuela ezer hartuko, ez ginela gose. Harritu egin zen zerbitzaria, arduratu zen gero, ez ote zitzaigun kartako ezer gustatzen, aholkuren bat eman ahal zigula... Mihia apur bat gehiago puztu zitzaion Sorori, esan zion ez genuela aholkurik behar, edade honetan, ez genuela ezer hartuko, ez ginela gose. Orduan zer nahi genuen galdetu zigun zerbitzari koitaduak, apalik oraindik baina gutxiago. Sorok ez zion erantzun, begiratu ere ez zion egin, nirekin hizketan jarraitu zuen.

      Zerbitzaria nagusiaren bila joan zen, hori esan zuen, hori ulertu genion. Sorok nagiak atera zituen... Aulkitik altxatzea lehen baino gehiago kostatu zitzaion eta jatetxetik alde egin genuen zerbitzaria bueltatu orduko. Azento raroa euki deu horrek inglesez, esan zidan Sorok kanpoan, bulgaro kabroiak.

      Sorok hurrena egin zuena ez dakit aurretik pentsatuta zekarren ala inprobisatu egin zuen... Paper-denda batera sartu ginen eta karpetetan eta koadernoetan itsasten diren paper horietako mordo bat erosi zuen, karpetaren jabea nor den idazteko balio duten horietakoak, edota karpeta barruan zer dagoen esateko erabiltzen direnak. Boligrafoak ere erosi zituen. Niri eskatu zidan dirua.

      Eliza batera joan nahi zuela esan zidan gero. Harritu egin ninduen horrek: Sorok egundo ez ditu elizak bisitatu nahi izaten... Askotan egin ditugu bidaiak elkarrekin eta beti egiten du ahalegin berezia elizetan ez sartzeko. Ez nuke esango erabateko ateoa denik; karlistak, esate baterako, ez ziren ateoak, Nicasio Landa oso katolikoa zen, Sororen eredu asko dira katolikoak, baina zerbait dauka elizen kontra, edo atzerrietako elizen kontra, edo eliza horiek ikustearen kontra. Egun hartan, baina, eliza batera sartu nahi zuen eta aurrena ikusi genuenera sartu ginen.

      Ez zebilen jende asko barruan: bankuetan gutxi batzuk, korridoreetan gutxiago. Sororen atzetik ni, oso hurbil, astakeriaren bat saiatzen bazuen, hasieratik mozteko. Pentsatu nuen ez ote zen biluzik jarriko, horretarako joera du azken egunetan.

      Eskultura baten aurrean geratu zen halako batean, ondo begiratu zion. Dendan erositako paperetako bat hartu zuen ondoren, boligrafoa... Zerbait idatzi zuen orduan eta eskulturaren oinean itsatsi. Sorok aurrera jarraitu zuenean, eskulturara hurreratu eta paperean idatzitakoa irakurri ahal izan nuen: “Andra Mari(a), ama birjiña, Iesusen ama, edo amaordea, ile luzekoa”.

      Eskultura edo koadro askotan gelditu zen handik aurrera Soro, hitzik egin gabe, eta gehienetan itsatsi zuen paper bat: “Iesus, Iesukrist, ile luzekoa hau ere, Van Eycken koadroetan bai behintzat, muskulosoa koadro batzuetan, edo argala, oso argala, Asterix bezala.” Jesusen irudi bat baino gehiago zegoen eta guztietan jarri zuen paper bat Sorok: “Iesus, Iesukrist, matematiketan ona”. Santuen irudiak ere asko zeuden, baina Sorok ez zituen ezagutzen, asmatu egiten zuen: “San Mateo, ebanjelaria, gazte sasoikoa, miopea”, “San Saturno, kosmikoa”, “San Matias, beste santu bat”.

      Soro txizalarri zelako atera ginen elizatik. Atetik irteten ari ginela, mugimendua sumatu genuen eliza barruan. Sororen paperak ikusi zituen, antza, abaderen batek...

      Sorok espaloian bertan askatu zituen botoiak eta errepidera begira hasi zen txiza egiten. Bi-hiru auto busti zituen, hurrengoek saihestu ahal izan zuten. Jende gehienak barre egin zuen, auto barruko batzuek ez. Beharrak ase zituenean, ibiltzen hasi eta handik ehun bat metrora semaforo baten oinean eseri zen Soro, eta lotan geratu. Taxi batean sartuta hona ekarri nuen atzera, hotelera. Oraindik ez gaituzte hotel honetatik bota.

      Etzi etortzeko da Pedro Iturriaren hemengo ipuinen itzultzailea, Eszter Nagy. Argentinarra da bera, hungariar jatorrikoa, guraso biak hungariarrak ditu... Telefonoz pertsona bizia dela esan digu Leire Barturenek. Bigarren ipuina itzultzen ari da orain, baina ez du amaitzeko astirik izan... Sorok ezin izan du bigarrena itzuli arte itxaron, lehenengo ipuina komentatu nahi du Eszterrekin. Ez du aitortu nahi, baina ipuina euskaraz eta gaztelaniaz irakurri du, alabaren itzulpena eta Eszterrena. Sumatu diot argentinarrarena brillantea iruditu zaiola, euskarazkoa baino zati bat hobea, eta itzultzailea ezagutu nahi duela. Ze fruta jaten deure Argentinan, Erroman? Mandarinek? Merkeak eta txinoak?

 

 

— Egun on, Eszter; urte askotarako...

      — Egun on, jauna. Eta bedeinkatuak zuek, Barturen familia.

      — Ordaindu dizu Leirek, bistan da.

      — Bedeinkatua Leire bera ere.

      — Gazteagoa zinela pentsatu dut.

      — Nor baino gazteagoa?

      — Ikasleak beti dira... Ikaslea zara?

      — Beti.

      — Bigarren ipuina? Ari zara itzultzen...?

      — Ari naiz.

      — Noizko?

      — Noizko behar duzu?

      — Hil aurretik.

      — Noiz egingo duzu?

      — Zer?

      — Hil.

      — Imajinatu behar nuen: hungariar bat Argentinan. Imajinatu behar nuen...

      — Zer imajinatu behar zenuen?

      — Nolakoa izango zinen. Nolako erantzunak emango zenituen... Gustatzen zait. Estimatzen dizut. Galdera bat, Eszter: ikasi dute gaztelaniaz zure gurasoek, han, Argentinan bizi direnetik? Egiten dute gimnasia, nire moduan? Edadekoak izango dira... Zenbat urte daukazu, Eszter? 30? 35?

      — 36.

      — “Dama bati ez zaio adina galdetzen.” Esaten dira halako babokeriak. Hungarian ere esaten dira? Argentinan? Zure gurasoek ondo ikasi dute Argentinako gaztelaniaz? Bizarra dauka zure aitak, Eszter? Inpresio hori izan dut sartu zarenetik, Eszter: mutila bazina, bizarra izango zenukeela, hori iruditzen zait oraindik ere.

      — ...

      — Tira, tira: ipuina. Ipuinagatik etorri gara. Beti galdetzen dut gauza bera hasteko, Eszter: Iturriaren ipuina, itzuli duzuna, ona iruditzen zaizu?

      — Bai.

      — Bai? Zalantzarik gabe?

      — Zalantzarik gabe. Oso ona.

      — Ezagutzen duzu kontua? Iturriarena esan nahi dut... Nola publikatzen dituen testuak aldizkari diferenteetan, hizkuntza diferenteetan... Nola ibiltzen den...

      — Ez. Apur bat. Zure alabak esan dit zerbait. Gehiegi ere ez...

      — Uste dugu euskaraz idazten duela Iturriak, edo gaztelaniaz, edo ingelesez, eta baten bati ematen diola itzultzeko gero. Ezinezkoa da Iturriak Europako hizkuntza guztiak jakitea. Kontua da Txekian publikatu duela, Suitzan, Danimarkan, ezinezkoa da hizkuntza guztiak jakitea... Baina hori guztia jakin behar zenuen, Eszter. Eta gehiago ere bai. Itzultzaileak autorea ezagutu behar duela, Eszter...

      — Ekarri.

      — Zer?

      — Beste ipuinak. Txekiakoak, Suitzakoak... Irakurri egingo ditut.

      — Euskaraz dauzkagu. Badakizu zer den euskara, Eszter? Denik ere? Leireri esango diot zuretzat itzultzeko, zazpi dira orain arte. Itxaron, danierazkoak ez, horiek gaztelaniaz dauzkagu... Ez zegoen euskarazko itzultzailerik danieraz, ez genuen topatu. Horiek bai, horiek orain eman ahal dizkizut. Ekarristezu karpeta, Erroman.

      — Originala emango didazu?

      — Ez da originala. Ezer ez da originala orain. Alabari esango diot euskaraz dauden besteak zuretzat itzultzeko, gaztelaniara.

      — Ezagutzen duzu?

      — Nor? Alaba?

      — Pedro Iturria.

      — Ezagutzen nuen.

      — Gaztetan? Umetan?

      — Ingalaterran. Han ikasi genuen. Dena egiten zuen ondo kabroiak. Ezagutzen nuen; orain ez dakit.

      — Ikaslea zinen Ingalaterran? Zineten? Zer? Non?

      — Ikaslea beti, Eszter, ikaslea beti. Ez egin barre. Azazkalak jaten dituzu? Ez? Baietz ematen du. Ondo gorde Iturriaren ipuinak. Leireri eskatuko diot besteak zuretzat itzultzeko.

      — Gustura irakurriko ditut.

      — Eta zeuk itzuli duzun ipuina, Eszter? Hitz egingo dugu apur bat horretaz... Zer da ipuin hori? Zer dira etxekoak? Hori da... Hortik hasiko gara... Zer dira ipuineko etxekoak?

      — Familia normala?

      — Normala?

      — Normala baino apur bat gehiago ere bai... Ama medikua da, hala ematen du, analista, odola aipatzen du, ospitalea. Ez du esaten, ez du argi esaten, hori eskertu diot Iturriari.

      — Iturriari eskertu diozu? Gauzak argi ez esatea? Hori eskertzen diozu?

      — Bai, zalantzarik gabe hori ere. Aita arkitektoa da, edo abokatua, ez dakigu ziur... Autoak dauzkate, hiru, motorra, etxea txikia ere ez da... Horretaz aparte, iruditzen zait dirua daukatenen deserosotasunak ere hartu dituztela, erosketak egiteko, kiroldegira joateko... Gimnasioa daukate etxean.

      — Ondo, Eszter, ondo. Ondo irakurri duzu. Berdin irakurri dut nik. Ipuin argia da, horraino. Iruditzen zait argi utzi nahi duela Iturriak familia normala dela etxekoa, diruduna baina normala. Horraino. Baina zeuk ere esan duzu: zergatik bizi nahi dute hain deseroso? Dirua daukate... Zer da hori? Masokismo modu bat? Askotan ikusten da, dirua dagoen lekuetan... Berdin dio... Ez da hori kontua, ez da hori ipuinaren kontua. Ala bai? Ez nuke esango. Eta zuek, Eszter, zure familiak dirua dauka?

      — Beka.

      — Badakizu zer den esku-pilota, Eszter? Berdin dio; zuk ezin izango zenuke jokatu. Esku minimoak dauzkazu. Neuk ere ez. Antzekoak dauzkagu eskuak, Eszter. Eskala diferentean, hori bai... Baina gatozen ipuinera: inportantea da ipuinean etxeko semea kirolaria izatea, Eszter? Kirolari ona omen da...

      — Ez zait iruditzen... Beste datu bat da. Beste edozein datu bezala. Ez zait iruditzen...

      — Datuak inoiz ez dira “edozein”, Eszter. Iturriaren beste ipuinak irakurri behar dituzu. Hor ikusiko duzu Iturriaren ipuinetan ezer ez dela “edozein”. Odola ere ez, odolaz hitz egiten denean. Bideetako zuloak aipatzen dituenean, edo lokatza. Konturatu zara, Eszter? Adi irakurri duzu ipuina?

      — Bost aldiz.

      — Gutxi.

      — Gutxi?

      — Gutxi... Zuk uste duzu berdin itzuli behar direla “bide” eta “estrata”? Gauza bera esan nahi dutela testu batean?

      — ...

      — Zenbat lokatz mota dago, Eszter, badakizu? Iturriak lokatz asko sartzen du ipuinetan. Lokatz-modu asko, hobeto esanda. Orain belar artifiziala da gehiena kiroletan, lehen gehiago zen lokatza. Iturriak lokatzetan jokatzen jarraitzen du... Zaharkituta dago Iturria, Eszter? Hori da nire arduretako bat.

      — Ez zait iruditzen. Ezetz esango nuke, inondik inora ere. Zenbat urte dauzka?

      — 79.

      — Fresko dago.

      — Bai, berdela bezala. Ez egin barre, Eszter. Utzizu berdela, legatza, letxuga hozkailutik kanpora... Zenbat denbora behar dute usteltzeko?

      — Asko ez. Ez dut uste.

      — Hozkailutik kanpora dago Iturria, Eszter? Hori daukat buruan. Usteltzen ari da Iturria? Usteltzen ari gara Erroman eta?

      — ...

      — Edo beste aukera bat: Budapest hau da Iturriaren hozkailua beharbada? Praga, Zurich... Burua hozten dabil Iturria ez usteltzeko? Bere burua izozten dabil, kriogenizatzen? Berdin dio, tontakeriak esaten ari naiz. Tontakeriak esaten ari naiz, Eszter?

      — Beharbada ez... Eta zuk?

      — Nik? Zer nik?

      — Zerbait izoztu nahi duzu zuk? Hori iruditzen zait...

      — ...

      — ...

      — Hara Eszter...

      — ...

      — Hara... Eszter... Gauza asko ulertu dituzu. Duela gutxi etorri zara, baina gauza asko ulertu dituzu zuk... Argentinarra zara, hori ere inportantea da. Ulertu egin duzu: izoztu. Hori da... Pipa erretzen duzu, Eszter? Gazteegia zara beharbada horretarako ere... Zerbait erretzen duzu, Eszter?

      — Zertarako?

      — Zigarroak, puruak, pipa...

      — Zertarako?

      — Zertarako... Hori da: zertarako erre? Jarraituko dugu, Eszter. Ipuinarekin esan nahi dut, itzuli duzunarekin: familia bi daude, ezta? Ipuinean familia bi daudela esan dezakegu, ezta? Etxekoa eta kanpokoa. Horrela esango diegu, Eszter, hemendik aurrera? Etxeko familia eta kanpokoa? Hori da... Etxe barrukoa azaltzea nahiko erraza da; esan dugu Iturriak argi utzi nahi duela zer den etxe barruko familia: dirua, ikasketak, lanbide onak, autoak, argi dago... Esan dezakegu gure familia dela, Eszter? Zurea eta nirea?

      — Bai. Baietz esango nuke. Badira alde batzuk, baina bai...

      — Hori da, gure familia da etxe barrukoa. Etxea daukagu geuk ere, autoa beharbada, dirua. Europara etortzeko beste, hor ez dago beka bakarrik, gehiago ere behar da... Geu gara etxe barrukoak, hori argi utzi nahi zuen Iturriak eta argi utzi du. Ados orain arte, Eszter? Ados?

      — Ez egoteko moduan...

      — Hori da. Baina kanpokoak? Zer dira kanpokoak, Eszter?

      — Kanpokoak ez dira gu. Hori ere argi uzten du.

      — Hori da, argi utzi nahi du hori ere. Kanpokoak dira, eta urrunekoak. Urrunekoak iruditu zaizkizu, Eszter, zure bost irakurraldietan? Niri bai. Seinaleak ematen ditu Iturriak. Ikusi dituzu seinaleak, Eszter?

      — Ipuinean dena da seinalea niretzat...

      — Zikin daude kanpokoak, zikin heldu dira, arropak, ilea... Beraz ez dira gu. Zuk esan duzun moduan. Gustatu egin zait: ez dira gu. Pertsona zikinek ez dute ipuinik irakurtzen. Konturatu zara, Eszter? Irakurri izan duzu inoiz libururen bat izerditan, lokatzetan egon eta gero? Eskuetan hartu duzu inoiz liburu bat zikin zaudela? Konturatu zara zelako elitistak diren idazleak? Esan daiteke, Eszter, jende garbiarentzat baino ez dela idazten? Zer da hori? Berdin dio. Berdin dio... Okertzen ari naiz, okerreko bidetik noa. Barkatu, Eszter. Zer ari ginen? Non gaude?

      — Seinaleak.

      — Seinaleak, hori da. Hizkuntza da seinale inportante bat. Konturatu zara nola mailakatu duen kanpoko familia, Eszter? Kanpoko amak azentu arraroa dauka... Itxaron... Hemen dago: “erreak biguntzen ditu”. Kanpoko familiakoen aitonak ez daki etxe barrukoen hizkuntza, ez du hitz egiten, ezin du hitz egin. Alabek bai, alabek ondo ikasi dute hizkuntza, makularik gabe, ondo bertakotu dira... Bertakotu egin dira? Benetan? Ez, kanpokoak dira oraindik, urrunekoak, zikinak... Hala da, Eszter?

      — Hala da.

      — Baina kritikatu egin behar dira etxe barruko familiakoak, Eszter, kanpokoak horrela ikusten dituztelako? Kritikatzeko modukoa da, hemendik, gure hotel honetatik?

      — Baietz esango nuke, esan beharko nuke. Gorputzak eskatzen dit. Gure gurasoak ere... Konturatu zaitez, Hungariatik Argentinara...

      — Hori da, norbera zer den: bertakoa, kanpokoa. Noiz den kanpokoa, noiztik, noiz arte, zergatik... Hain sinplea ere ez da, ezta, Eszter?

      — Ez du ematen.

      — Basoan jarri dira bizitzen gainera, ez dira edozein lekutan jarri; basora joan dira. Eta basoa basoa da, Eszter, ez da igerileku publikoa, ez da izekoren sukaldea... Karga bat dauka horrek, handia, kultura askotan, gehienetan esango nuke, Europakoetan bai behintzat. Baina adi: baso barrura ez dira sartu, mugan jarri dira, mugakoak dira. Muga. Horrek ere esanahiren bat izango du, ezta, Eszter? Konturatu zara horretaz?

      — Ez. Ez erabat. Baina zeuk azalduko didazu seguru.

      — Ez ba, okertu egin zara orain. Ematen du ez zarela askotan okertzen, orain arte ez zara okertu, miresmenez esaten dizut hori, baina okertu egin zara orain... Neuk ere ez dakit zer den muga hori, basoko muga hori, zergatik dagoen, zergatik eman duen Iturriak, baina sumatzen dut hor badagoela zerbait. Beharbada hori nahi du Iturriak berak ere, irakurleak zerbait sumatzea, nahiz eta erabat ulertu ez. Iruditzen zait irakurle sumatzaileak nahi dituela Iturriak, hipotesiak asmatzen aritzen direnak, sumatzen disfrutatzen dutenak. Esan daiteke sumatzaileen literatura egiten duela Iturriak, Eszter? Asma dezakegu hitz bat, erdi jolasean, Iturriak egiten duena azaltzeko? “Suma-literatura” adibidez? Egin dezakegu, Eszter?

      — Zergatik ez... Ondo azaldu duzu: ondo azaltzen den guztia existitzen da.

      — Hori da. Suma-literatura beraz. Suma dezakegu kanpoko familia zer den, nondik datorren, zergatik, zertara, baina ez dakigu. Seguru ez dakigu. Horregatik irakurtzen dugu ipuina birritan, hirutan, zuk bost aldiz, nik hamabi ere bai. Eta pentsatu egiten dugu, horretaz pentsatzen dugu... Askotan ibiltzen zara galtzerdirik gabe, Eszter? Sasoi honetan? Erroman, ekarriotsezu, mesedez, esnetxu bero bat, kafetxu bet, zozer, honeri umeari, hotz arpegie deko... Bai, euskara da, ez dakigu besterik egiten gure artean... Zuretzat gauza beroren bat ekartzeko eskatu diot, esnea, kafe bat... Ez duzu nahi? Benetan? Galtzerdi batzuk? Eskatu beldur barik... Ez? Tira... Ez zaitez disgustura egon, hurrengoan ere etortzea nahiko nuke... Ez zara hotz, benetan?

      — Bero ere bai.

      — Zaharren hotza izango da orduan, odolarena... Baina heldu gara, Eszter, ipuinaren amaierara. Beste gauza asko ere badago, komentatzeko esan nahi dut. Egia esateko, zer ez da komentatzeko ipuin honetan, orduak emateko moduan ere bai, baina ez zaitut aspertu nahi, hurrengoan ere etortzea nahiko nuke, hurrengoetan. Etorri egingo zara, Eszter? Zahar siku bi ikustera? Gustura egon zara?

      — Bai.

      — Gaitz erdi. Orduan... Zer da amaiera hori, Eszter, ipuinarena? Edo hori baino lehenago ere: zer da amona?

      — Gauza asko. Hori ematen du...

      — Gauza asko. Ados nago. Ados egon ninteke. Baina amonaren zenbat minutu kontatzen ditu Iturriak? 13? 17? 20 minutu baino gehiago ez. Eta gauza asko da amona hala ere. Iruditzen zait meritua daukala Iturriak hor, hori guztia transmititzen badu, hogei minututan. Irakurketa denbora askozaz txikiagoa da, minutu eta erdi baino gutxiago... Kronometratu egin dut: minutu bat eta 24 segundo, 7 ehunen. Hori da amona begi aurrean daukagun denbora... Arinago ere irakur daiteke... Zer da hori? Gutxi. Bost aldiz irakurri baduzu, zazpi minutuz egon zara amonarekin. Oso gutxi. Baina sentsazio hori daukazu, eta neuk ere badaukat, gauza asko dela amona, ulertzen ditugunak eta ulertzen ez ditugunak. Kronometratu dituzu amonaren denborak, Eszter?

      — Ez. Ez dut pentsatu...

      — Egin beharko zenuke. Irakurle ona da kronometroa. Berdin dio. Zer da amona? Iruditzen zait amona gainerakoen modukoa dela, kanpoko familiakoen antzekoa: ez da garbiagoa, ez da dotoreagoa, kanpokoa da, besteak bezala... Ez da diferentea, ez da maila altukoa... Baina kontuz! Elitista ari naiz hemen. Izan ere elitista naiz. Ez dut izan nahi, baina banaiz. Esan nahi dut dena beharrean etorri dela amona ere, maletarik ere ez du ekarri, besteek bezala. Ez zaizu iruditzen, Eszter, dena beharrean etorri dela amona? Besteak bezalakoa dela?

      — Bai. Badira aldeak, baina bai...

      — Badira aldeak, bai, azkenean batez ere, amaieran. Baina hasieraz ari naiz, amona lehenengoz agertzen denean... Orduan berdina da, ez dago alderik, gainerakoak bezalakoa da.

      — Tira, kamioia...

      — Hori da: kamioia. Horra heldu nahi nuen nik. Oso ondo, Eszter, pozten naiz. Amona besteak bezalakoa da, itxura batean, dena beharrean dago, baina kamioiz etorri da, besteak ez bezala, edo ekarri egin dute, edo berak eskatu dio baten bati, ezaguna ala ezezaguna, kamioiz ekartzeko. Edo, eta hemen dator saltoa, agindu egin diote baten bati amona ekartzeko, edo amonak berak eman du agindua. Nolako gertaera sinplea eta zenbat aukera... Diferenteak guztiak, konnotazio diferenteekin, oso diferenteekin. Eta hemendik aurrera interpretazioekin has gaitezke: etorri da, ekarri dute, ekarri dituzte, aginduak, beste batenak, amonarenak... Zer ikusi duzu zuk hor, Eszter?

      — Ez dakit, kamioian ez naiz asko gelditu. Baina gerokoa ikusita, hori pentsa daiteke, ekarri dutela, ekarri dituztela...

      — Hori da, besteak oinez etorri dira, baina ekarri egin dituzte. Orain kontua da nork daukan indar hori... Etxe barrukoak etxetik botatzeko indarra esan nahi dut. Amonak berak? Besteren batek? Zer iruditzen zaizu, Eszter?

      — Ez dut uste amonak bakarrik... Izango da atzean baten bat...

      — Argi dago. Argi dagoela iruditzen zait. Zerbait dago amonaren atzean, kanpoko familiaren atzean, norbait. Iturriak argi utzi nahi zuela ematen du. Zuretzat ere argi utzi nahi du Iturriak hori, Eszter?

      — Dudarik gabe.

      — Hori da, dudarik gabe. Hurrengo galdera erraza da: nor? Nor dago amonaren atzean? Zer dago? Erantzun dezakegu? Ezin dugu, ezinezkoa da... Baina... Inportantea da? Benetan da inportantea jakitea nor den amonaren atzean dagoena? Izen bat ematea?

      — Ez.

      — Hori da. Inportanteena da gertatu egiten dela. Gertatu izan dela eta gertatu egingo dela. Zenbat aldiz gertatu da historian? Dena beharrean dauden familiak bidaltzen dira, bertakoen lekuan jartzeko, etxeetan, lanetan, hizkuntzak aldatzen dituzte... Pentsatuta dago, plan baten barruan dago. Eta bidalitakoen kontra ezin da ezer egin, ezin da oso nabarmen egin, dena beharrean datozelako, koitaduak direlako, goseak daude, erabili egin dituzte, eurekiko solidaritate falta izango litzateke bestela, berekoikeria, xenofobia... Beharbada ez nuen esan behar, baina hori ikusten dut nik ipuinean; hori da amona, hori da kanpoko familia, lotsaz hasieran, harro gero. Iruditzen zait urteak pasatuko direla eta harrotuago egongo dela kanpoko familia, urte batzuk barru etxe barruan egongo delako. Askotan gertatu da, askotan ikusi dut, eta hiltzen ari naiz, eta esan nahi dut. Beharbada Iturriak ez zuen hori esan nahi, baina nik hori ikusi dut. Absurdoa dela pentsatu duzu beharbada, ezta? Ipuina esan nahi dut. Amaiera hori batez ere. Ez zait iruditzen. Iturria ezagututa. Ez duzu ezer esan behar, Eszter?

      — Gustatu egin zait.

      — Ipuina.

      — Zure interpretazioa.

      — Niri ere bai. Orain ez ahaztu ipuinak, etxera eraman. Danieraz argitaratu ziren, duela bi urte, gaztelaniazko itzulpenak dira. Besteak euskaraz dauzkagu... Leireri esango diot zuretzat itzultzeko. Interesatzen zait zurekin komentatzea; ordaindu egingo dizut. Kalkulatu zure komentarioen prezioa, Eszter. Ez egin barre... Budapesteko beste ipuina ere itzuli behar diguzu. Ez galdu denborarik, Eszter, hiltzeko nago.