Iratxo

Aldez aurretik prestatuta bailegoen, tronpeta-musika jaurti zuten ekipo ofizialetik, lau-kehetara. Isiltasuna nagusitu zen ororen gainetik. Behingoan osatu zen zirkulua sartu berrien inguruan. Erdira atera zen goitik behera zuriz jantziriko bat, euren artekotik.

        Isildu egin zen musika-hotsa.

        Barra aldean, txalaparta doinua hasi zen, protesta txistuekin laster, belarriak zulatzen bait zuten oholotsek. Oinutsik zegoen zuriduna. Ardilarruaren antza hartu nion erroilua atera zuen paparretik, irakurtzekotan zela adieraziz; gainean zegoen txalapartaria eta zelan ote diren gauzak, azpian zituen txakurrak.

        —Euskal Historian barrena, gertaeren gaindi datorren Iratxoa naiz, iragana eta etorkizuna biak ezagutzen dituena...

        Txaloka hasi ziren batzu, zarataka besteak eta gutxi batzu isilik geratu ginen. Lertxundiren «Zuberoa» igorri ziguten bafleek. Mundu guztia isildu zen, «qué cohone dise» ozen esan zuen txakurra eta «habla cristiano» esan zuen bestea ezik.

        —Hara berton bildurik gaur, Lurraldearen ordezkaria, Artzaina...

        Museoan lapurturiko jantzia aldean zeraman mutila erakutsi zigun. Txanoa buruan tente eta artile ilunezko soingainekoaz batera jazki bakarra osatuz. Oinetan, abarkak; lepoan eskegita, zorroa. Bertatik atera zuen suzia piztu eta kehe urdina hasi zen hedatzen, besterik gabe ere lar beteta zegoen leku hartan.

        Laino guztien azpitik eta hango sasi guztien gainetik, nik neuk ez nien gainetik begirik kentzen txakurrei, ezta tunoari ere, nahiz eta honek Mosketeroaren gerrialdean izan arreta eta aditasuna. Barrakoak ere ez zien baketan uzten. Edarien prezioaz ari ziren eztabaidan, antza, txakurrak eta kataburuaz mozorroturiko barrakoa.

        —... Euskal Herri librearen ordezkaririk argiena —zuridunak bere leloari ekin zion.

        Agur egin zigun Artzainak, ordurarte nik neuk ikusi gabeko makilaz.

        Erroilua desbiltzen jarraitu zuen zuridunak, atzera ere gure belarriak zigortzera ekiten zion bitartean txalapartak.

        —Hara berton Elizaren ordezkari nagusia ere, Apezpikua...

        Katedralean lapurturiko kasuila bide zenaz jantzita agertu zitzaigun Apezpikua. Buruan, rugby-baloiaz osaturiko boneta zuen, bisuteriazko bitxikeriez apainduta. Makila luzea erakutsi zuen honek ere, jaietan saltzen dituzten karameloz beteriko horien antzekoa.

        Aitaren egin eta txalapartari ekin zioten berriro. Zuridunak, sotana igo zion Apezpikuari. Azpian ez zuen ezer, alua agirian baino. Emakumezko apezpikua zen, Maribetti bera.

        —...eta Nafarroa jareina zeneko garaietan iharduki zuten zaldunen ordezkaria!

        Han agertu zen dendan ohosturiko jantzi zorionekoa. Hilobi Santuaren Ordenako zaldunaren jantzia, Ernesto Miztegiren soinean. Nafarroako Erregeren bizia gordetzearren harako zaldunak hartu zuen puinalkadaren urratura txarto josia paparraldean ageri zuen.

        Lepo gainera igo zitzaidan Luisa.

        —Ostia santua, berori duk jantzia!

        Zirrara elektrikoa eragin zidaten neskaren ditiburuek lepoan. Tentetu egin zitzaidan. Aldi berean, sinkronizatuta bezala, maginatik atera zuen ezpata zaldunak. Gorantz altxa zuen, neon-argiek isladaraziz kehe urdinean barrena. Turutotsak igorri zituzten bafleek. Txundituta geunden denok.

        Belaunikatu egin zen Iratxoa, bapateko eskenatokian. Belarrian nabaritzen nuen Luisaren arnasa.

        Garaia, aurpegi urdin, bilo gorri, bizarra kizkur, bekainak igota, begi biziak bisaia handian, ulepo, boneta urreztatuaz estalita burua, Erdi-Aroko errege itxurako bat hasi zen zirkuluan sartzen.

        Tturuttak eta atabalak entzun ziren, kortesauak edo. Erropa nasai luzeak aldean —zeru-azulekoak eta izartxo antzeko gorriduraz betea—, mantu morea lepotik eskegita eta saman lotuta ukan gabe, urrezko bitxiez eta eskuin besoa agirian utziz; ondo luzaturiko galtzerdi gorrikarak, alboetan urrezko botoiak dituzten oinetako beltz mutur zorroztunak. Ez zen ba, Magiri bera, kronikek diotenez Nafar Erregek erabiltzen zituenak aldean jantzita?

        Gure egonarritik irten gabe artean, aurpegia oihal mehezko kubritxetak estaltzen zion emakumezkoa agertu zen Erregeren ondoren. Ilenti dardaratiak zituen betseinetan eta badia epela igartzen zitzaion sabelaldean, arropa more eta senglearen azpian.

        Zuridunari luzatu eskua neskak eta musukatu egin zuen Iratxo zenak.

        Altxatzeko agindu zien Erregek. Jasa itzela zuten hirurek. Txalapartari ekin zion betiko madarikatuak.

        Isildu zeneko hasi zen ozen irakurtzen Iratxo.

        Ez zitzaion ondo aditu hitzaldia Iratxori, sortu zen kakanahasteak galazo zuen eta.

        Txolopotearen erdian, jantzia zelan eskuratu, plana proposatu zidan Luisak belarrira.

        Ez zen hango plan bakarra izango. Txakurrak eurak ere zeozeren bila zebiltzan han, zer ote zen ez bagenekien ere. Ez ziren gure bila ari, ziurren, ez eta jantzien bila ere, ezinezkoa bait zen horren berririk izatea ahardikumeok. Hala ere, susmo txarrak harrarazi behar zien hango nahaste-borraste itzelak.

        Txalaparta eta tturutta-hotsak, etorritakoen txistuak, «alde hemendik» esaten zutenen aldarriak zirela, «queremos bailar» zioten besteen alaruak zirela, ezin hitzaldirik ganoraz burutu aborrots haren erdian.

        —Hara hemen Irato, edo Antso... garrena... oinordekoa... Nafarroako koroaren... benetako jabe... Borboia ez da usurpa... baino... Berau duzue leinuz eta bide artez eta zuzenez... belaunaldiz... aldi... mendian gordeta bizi behar izan duen... Euskal Erresumaren Kadira Nagusiaren jabea...

        Oker ulertzen ezbanion behintzat, aurrean genuenMagiri hura, Irato edo Antso, edoAntso Irato, ez dakit zenbatgarrena, hura Nafarroako azken Erregeren sasikoaren ondorengo zuzena zen eta, beraz, koroa buruan ezartzeko eskubide guztiak zituena. Hara han lapurreta guztiaren zergatia: Koroapen-Jaia ospatzeko atrezzoaren bila ibili izan ziren, besterik gabe, Kultur-Muturrekoak.

        Beste ezertan pentsatzeko astirik izan orduko, paperezko koroa atera zuen Artzainak zorrotik, tolestuta. Destolesturik, Apezpikuari luzatu eta gora jaso zuen honek.

        Aurrean belaunikatu zitzaion Antso Auskalogarrena. Albokaren karkara gorria aditu zen kehetza zulatzen.

        Koroa astiro-astiro buruan ezarri, maiestatez!, eta altxatzeko agindu zion Apezpikuak.

        —Gora Nafarroako Errege! Kanpora Borboia! Gora Nafarroa jareina!

        Iratxoren aldarriak ziren. Goraka eta fueraka hasi ginen enparauok ere.

        Isiltzeko agindu zigun Auskalogarrenak, ordura arte kapari eusten egon izandako eskuak zabalduz.

        —Nik Antso... benetako Errege... herriari luzatzen diot korona... ez bait dut sinesten... eta hurrengoa erraten... hil bedi monarkia...gora Euskal Errepublika!

        Gora! batetan amaitu zen dena.

        Joe Cocker «bihotz kateiatua» hasi zen kantatzen bafleetan. Mundu guztia hasi zen ipurdiari eragiten. Kofradeak, jantziaren agerreraz jabeturik azkenean, ez zekien zelan gainetik kendu Kostaldeko Mosketeroa.

        Talaian ziren txakurrak, errepublika hitzak argi gorri guztiak piztuarazita, aitzitik.

        Luisaren plana burutzeko beta ikusi genuen Zalduna komun aldera agertu zeneko.

        —Neuk aterako diat kikila, mutila.

        Adituaren ahotsaz esan zion Ana Luisak Zaldunari. Durdituta utzi zuen berau pareatuak.

        Komunera joan ziren biak. Neu ere hurreratu nintzen, apur bat beranduago.

        Hura koadroa! Belauniko Zaldunaren aurrean, ahoan sartu-atera zerabilkion kikila neskak Miztegi Zaldun gizaixo txundituari. Bildots lepazmotuaren begiak zituen Zaldunak, mihia ezpainetan kanpora aterata eta adurra jarioan.

        Zaldunaren atzean jarri nintzen. Berak aurkakorik egin gabe hasi nintzaion atorra antzeko jazki preziatua gorantz kentzen. Sasoiko Historiaren kiratsa zerion. Hasperenka ari zen Zaldun ohia.

        Goikoa kendu ondoren, behekoaren gerrikoa askatu nion. Behera jausi zitzaion. Garaiz. Zakila ahotik atera Luisak eta esperma-txorrotada jaurti zuen Zaldunak, hormaren aurka. Iturria agortu orduko, sekulako sakada jo nion gizaixoari. Jaustean, nire antifazari eutsi zion. Kendu egin zidan madarikatuak. Hala da ze, muturra apurtu bazuen —ez dakigu haren berririk—, hainbat hobe. Bost guri!

        Jazki biak hartuta —atorra eta galtzak—, ospa egin genuen Ana Luisak eta biok. Bidean ustegabeko oztopoa gurutzatu zitzaigun. Kofradea, yuppi madarikatua, jantziaren bila zetorren zuzenean gureganantz.

        —Ama putearen puta hori! —esan zion, sutan.

        —Potrozorri kakanarru marikoi halakoa! Ezin diat zakila moztu baina, eutsiok honi!

        Ostikada itzela jo zion barrabiletan, hanka luzeaz, erdi erdian. Bertan behera jausi zen, aldi baterako behintzat irenduta.

        —Ederra jo dion!

        —Gure ofizioan potroekin zerikusia duen guztia jakin beharra diagok. Tai-Kondoa ere.

        —Zoritxarrez, ostikada hura ez zen gure arazoen amaiera. Antifazik gabe behingoan ezagutuninduten txakurrek. Aterainoko tartea hiru jausiz eginnuen.Luisak, ezer ere ulertzen ez zuen arren, orpoz-orpo jarraitu zidan, ukalondokadaka zabaltzen nuen kalerako bidean aurrera.

        Ilargia eta zazpi arranusoak genituen han kanpoan. Usategietari ohosturik txilibitoa atera nik eta arrapaladan hasi ginen harmailetan behera biok.

        —Arto o disparo! Arto o disparo!

        —Atzera begiratu gabe, arin Ana Luisa, arin!

        Tiro-hotsa aditu genuen, arranusoek nire txilibitoarena aditu izan bide zuten bezala. Zazpiek jo zuten hegal-kolpea alde batera. Ikaratu egin ziren txakurrak, ez bait zuten hegazti haien berririk artean.

        Tiroka hasi zitzaizkien arranusoei, berauen erantzuna mokozbehera erasotzea izan zelarik. Banzai! Banzai! Erronda kalera heltzeko metro parea falta genuela, zaratots itzela entzun genuen. Behingoan, beste bat. Ondoren, birinboloka jausten denaren zaratotsak.

        —Arima bat askatu duk. Bestea larri diagok.

        Harmailetan beherabirinboloka etorri ziren gorputzakgeure oinetaraino. Txakurrak ziren. Odoletan zuen garondoa batek. Harenak egin zuen. Bestea aldiz, konortea galduta baino ez zegoen.Sorgina erebazenAna Luisa. Igarri eginzuenHerio-hotzaharengana etortzen.

        —Zubia egingo zionagu horko auto horreri.

        Kostaldeko bidean ginen laster, auto «lekuzaldatuaz» hanka egiten. Zazpi zirkuluak zeharkatuz jantzia eskuratu guran hilik bizi zen motordun edo kofradearen txaletearen beheko plaiatxora agertu asmo genuen biok. Nik neuk bestalde, igandea elkarrekin igarotzeko proposamena egin gura nion bihotza lapurtua zidan Ana Luisari, ea aspaldian ukatutakoa lortzen nuen. Azkenean ere speedaren eragina luzatzen zitzaidan, gurin endokrinoetaraino.

        Autzagana igarotakoan deuseztatu ziren gure asmoak, ostera. Ertzantzaren astebururako alkohol-araketarako geldiarazita joditu ziren gure ametsak. Geuk ere ondo joditu genituen eurak.

        Begirada batean begiak Ana Luisak eta biok, Hilobi Santuko Zaldunen Ordenako jantziaren etorkizuna erabaki genuen elkarri hitzez ezer adierazteko premiarik izan gabe.

        Su eman genion jantziari ertzainkien begien aurrean.

        Igande goiza zen Autzaganen. Elkarren besartean galdu ginen. Ertzainek beste nonbait putz egin genezan agindu ziguten.

        Zeruan gorantz galtzen ari zen jantziari zerion kea, errautsak haize mehe batek barreiatzen zirela.

        Ondoren gertatu zirenak, nire gartzelaldia eta beste, lerrook idazteko gogoa sortarazi zidatenak, guzti horiek, beste historia bat dira.

        Zirrikituz zirrikituz ibili ondoren, zuloz zulo ibiltzen hasiko zen Antonio Ganboa —batzurentzat Antoito Kanborio, besteentzat Gintonito Kanbodrio— naizen honen oroitzapenen bigarren zatia dirateke guzti horiek.

        Orain gogora ekarri gura dudan bakarra jantzia da. Jantzi hura, gure burukomin guztien iturria su hartuta, ertzainen aurrean. Gu, Luisa eta biok, belaunikatuta, elkar besarkatzen. Beste mozoloak, mutu. Han urrean, Oiz, antenez beteta. Urrunago, Iluntzar. Eta mendien lepoan gora zetorren eguzkia hasia zen, ordurako, Laga eta Laida epeltzen.

        —Hurrengo baten joango gaituk.

        —Bai, erantzun nion.

        Oilarren karkara garramaztuak zekartzan goizak.

        —Tenemos dos detenidos que no quieren hablar castellano, cambio.

        Kresalaren usaina adi zitekeen.