Kultur-mutur

Euskalduna. Gure azken gudalekua. Haren aurrean ilun etorri ohi da erreka itsasorantz. Basa-kolorea nagusitzen zaio azalean. Goizeroko lainoak ezin izaten du suge horren urezko larru uherra ikuzi, ibarrak hoztu baino. Eguzkiak bere labain-eskua sartzen du kehe eta lurranaren arteko nahasturan eta goiza karril herdoilduetan abiatzen da.

        Eguneroko zeremonia aurretiaz nekatu honetan, urtaroek kolore aldaketa eragiten diote suge nagiaren azal zigortuari; udaberriko euri urriek ilunago bihur dadin uzten dutelako eta fabriketatik isuri izaten dendenetariko zikinkeria, pozoin urtsu hondakin eta kimika-gernuak baino besterik ez duelako ezagutzen udako erreka egartiak.

        Euskalduna hartan fosiltzen ari dira garabiak, aintzinako saurio tzarren irudi, untzirik gabeko errekaren ertzean. Belarra hazten da nonnahi eta stand-bayen da untziola osoa. Barkuen iragan-mina eta oroitzapena, hamar metro luze ere ez diren txintxortxuak eta atoiuntzi harroskoak, besterik ez da hor. Noizean behin beharbada Deustuko zubipean igarotzen diren garraiuntzien oihartzunen bat, zirgit mingarriren bat eraginez Herioren begiez bestaldean behera, amildegian etengabe jausten ari den bertako langile nostalgikoen garunaldean, iragan-minaren minez.

        Hilik datza alde hau, neure urteetako barrikada, lantoki, bizi-eskola, amildegi, gorroto, epopeia, etsipen zulo eta beste hainbeste zer ere den untzigintza, beste aldean, Deustun, lehenago hil zen munduko gorpukinak zutik dirauten artean. Hilik datza, bai, hor goian jo eta hotz —keherik ez Heriok— hiltzen ari diren Ospitale Zibileko hainbat eta hainbat bezala, aintzinako herensuge garaitezina.

        Horko aurreko horretan ezin etxerik nabarmendu beste etxeen artean. «Artiach» dioen kartel zaharkitua baino ez da gailentzen monotonia kolorebakarreko horren erdian. Inoiz biziegi izan diren denbora dagoenerako deuseztuetan aingura botata dauden itsasuntziak dira etxeok, denak denbora ezaren itsasoan geldi geldirik, alde honetako garabiekin ametsetan.

        Garabiok, haatik, ez dira higitzen iagoitik eta etxeek jaurti zezaketeen heiagora edo aldarria, mutu, hilduta geratzen da, trenen joan-etorrien aborrotsaren aurka leihatu gabe. Lekukorik ez.

        Lekukoarena egin dukeen etxe-erreskadak, etxe-erreskadarena egiten duen etxe-erreskada hutsa da, itsu itsusia. Ez dute garabirik ikusten etxeok. Itsu itsusi, erreka likitsean isladatzerik ere ez dute.

        Alabaina, monotasun horretan zerbait berrirekin egingo zuten topo begiek, nire irudimen patologikoki zinematografikoak egungo orainaldira ekarri digun hartakoan. Errodatzen! aldarri egin bailioten oroigailuari, Kultur-Mutur hartakoen hitzak irudi bihurtzen zaizkit ene baitan.

        Oihala dardarazten du haizeak Zorrozaurreko horietariko bateko aitzinaldean.

        Kultur-Mutur irakurtzen da letra handietan. Txikietan, aldiz, euskal hitzei, «lagata aintzinako hainbat etxe» erdal hitzak jarraitzen zaizkio, «muchas promesas y poca letxe», irudimen zorokoek baino ulertuko ez duten mezua iragartzen.

        Haize patxadatsuak emeki dantzarazten zuen pankarta hura eskegita zegoen aitzinaldea, izan ere neoklasikoa denik, oraintxe konturatu dira nire begien begiak. Ondoren, segundu laburren epean, haize bilduak besteen artetik deblauki deserrotu izan balu bezala, eraikin horren berezitasunak tripi-eztanda barrokoaren antzera lehertzen dira airean.

        Urteak eman neuk untzigintzan, etxe horretatik hirurehun bat metrotara, eta konturatu ere ez. Basauriko giltzapean beraren okupazioari buruz kontatu zidatenak zirikatuta hurbildu nintzen arte, itsututa egon nintzen etxe horrekikoan. Irudimena bortxatu eta, hor Erroma hartako edifizioetariko baten aurrean gaudela eritziko diogu.

        Andra jantzita eta Elbirarekin ari nintzeneko goiz hartan etxe horren barruan gertatu zena, gutxi gora behera, ez da zail irudikatzen. Demagun, soilik, kanpoan lehenago esan dudan pankarta hori berori dagoela eskegita eta kamararen bidez planoak egiten ari garela, orokorretik xehera.

        Pankartapean ateak giltzarrapoa du, irekita baina. Ate-zirrikituak barrura gonbidatzen gaitu. Musika entzuten da. Ezin bereiztu zein talde den. RRB, noski.

        Barruan mahai luzenga, ohol zaharrezko astoen gainean hala edonola atondua; gainean paperak, pintura-poteak, beste zenbait pankarta eta holakoak burutzeko plastikozko oihalak; inguruan, denetariko kaxez egindako aulkiak, pote gehiago, lo-zakuak eta bizpahiru lagun lanean. Baten bat ezaguna dut orain. Pankarta hori pintatzen ari dena Fernando Largo da, museoko mugidakoa.

        «Saguak, sagu, okerrenak gu» idatzi du, karaktere gotikoez. Orain Kultur-Mutur sinadurari azken ikutuak ematen ari da. Hormetan, hura bezalako beste hirulaur pankarta dagoz; baita zutoihalak ere.

        Atea ireki da eta sartu berria den Martinek zutoihalei luzatu dizkie begiak. Nafarroako kateak dira brodatuak batean. Bestean zer den doi-doi irudika dezaket. Bizkaiko armarriko orak? Baliteke. Martinek lepoan jo dio, lagunkiro, Fernandori. Zutoihalei buruz galdetzen du. Erantzuna atalasean agertu diren dozena erdi neska-mutilek ematen diote, denek batera eta elkarri hitza ahotik kenduz.

        —Katedraletik —batek.

        —Kondaira Museotik —besteak.

        — ...tik.

        Dastategian irakurri nuen artikulua datorkit burura, «Bizkaiko Kristauñoak kezkatuta».

        Fernandok oraintxe garbitu duen mahaiaren inguruan jezarri dira denak. Baten bat falta delako edo, itxaron egiten dute. Bitartean orain arteko nabardurak filmatzeari ekin dio gure kamarak.

        Tribu hau ez da arruntetarikoa. Gizonezkotarik batzu hippy ohitzat har daitezke —mugikera nagia eta jantzi adabatuak—, ile ebakeretan ezik, ze, horretan estereopunk birmoldatua nagusitzen bait zaie, zera, errats modernoen antzeko gandorrak —tente eta koloretsu— eta tonbola merkeko arrakarak belarrikotzat. Emakumezkoak ustegabekoagoak dira, gonaz edota praka ilun estuz eta eskotedun atorrez estaltzen bait dute soina, ileetan barrokismo naturala —distirarik ez adatsean— delarik nagusi, komikietakoen antologia antzestuz bezala.

        Ez da gorputz ez-ederrik nabaritzen lehen begiradan, berezkotasunak eta higidura askeak halako mintz edergarriaz inguratzen dituelako ere.

        Tarte luzea iragan ondoren jabetuko gara jainko-jainkosa hauek ere besteok bezalako gizakumeak direna, horretarako gure kamara sinfonia higikor eta koloretsuan ohitu beharko delarik, gero banan-banan ekiteko guztien kerei.

        Ez dute, aitzitik, luzaroan itxaron behar izan. Mobilettaren zarata ia ia barregarria, blausta lehertu eta berehala isildu dakanpoan. Aldiberean uluka eta zarataka hasi dira barruan.

        Hilobi Santuko Ordenaren jantzia eskuetan, garaile sartu da neska, Maribetti, dena borobilago egon dadin Bilboko Kontsulatuaren uniformedunak ere han izatea eskatzen duen gela zabalean.

        —Kultur-Mutur —esan du, ezker eskua ahoan jarririk, topikoetako indio topikien berdintsu. Gero, mutur borobilduak luzatuz, musuka hasi da borobilki luzaturiko elkartekideen muturretan, garaipenak ospatzeko duten zeremonia behin eta berriro errepikatuz.

        Belarrian arrakara disdiratsuena duenak, Ernesto Miztegiri katedralean lagundu zionak, okerregi ez banago, paper ondo tolestua atera du eta okupaziori buruzko lehen agiria dela hor idatzitakoa, esan du ere.

        Miztegik ea ezin duen «manifiestu» hitza erabili, «agiri» delako horren ordez. Maribettik euskara dela eta, mesedez, eztabaidarik ez. (Oker ez banago Kultur-Mutur taldearen komunikatu hark «agiri-manifiestua» zioen hasieran. Puntu hori, beraz, konpondu egin zuten).

        Manifestuaren egileak, Magirik, irakurtzeari ekin zion.

«Kultur-Mutur zeharkako ekintza zuzenerako talde honek okupatu egin du Deustuko Erribera eta Olabeaga aurrearen artean kokaturik dagoen edifizio hau, zeina gure patrimonio kulturalaren parte inportantea bait da...».

Atzera ere moztu egin dio lehengoak, Miztegik, hain zuzen. Hitzen batzu aldatu egin behar direla dio. Magirik herriak ulertuko duen euskarari buruz egiten dio, erantzun gisa Miztegik ea nondik atera dituen joskera horiek galdetzen diolarik.

        Batzorde batek zuzenduko dituela testu guztiak proposatzen du, denek «Bale-Bare» deitzen duten larruzko jakudun potoloak. Ados? Adena, erantzun dute.

«Gezur galanta dagure herri honetan agintariek kultur-ardurarik dutenik. Agintariak barik haginkariak dira horiek, diruari koska egiteko betiko prest; hirulau museo kenduta, gure aintzinakoen ondarea usteltzen, deuseztatzen eta galtzen uzten bait dute.

        »Museoen aurka gara, museoan artea umeak musean baino okerrago bait dago. Dena da museoa. Kaleak museoak dira. Hormak museoak dira. Museoak dira Euskalduna horretako nasak eta museoa dira apaizen sotanak. Gure urdaila ere museoa da, Medikuntza fakultateko ikasleen begietara. Museoak dira ekonomilarien garunetako artxibategi alkoholeztatuak, konputagailuen disko gogorrak museoak diren hein berean. Museo guztiak azken batetan, Museoak «zer izan ziren» erakutsiko duten etorkizuneko Museo bakarrean gorde behar dira.

        »Etxe hau hartu dugu, berau delako museoan sartzen ez dena. Ezer erakutsi behar bada agirian dagoena erakutsi behar delako, ez zabarkeriaren hautsezko urpetan itoten utzi.

        »Etxe hau ez dugu ezertarako erreibindikatzen, ez. Berton dago eta kitto. Sifilisa du harri arteko zirrikitu-aluetan eta teilatuko itogin-zakiletan. Tortura da zuen kultura».

Hirulau zer txiki, xehetasunak baino ez —Fernandok— bera bestela erabat konforme dagoela. Besteak ere bat datoz, Maribettiri estiloak horzkidura eragiten diola alde batera utzita. Dena den, abisua ere eman behar da, gauekoari buruz. Ez kazetari guztieri, inondik ere ez. Irrati libreren bati —esakunearekiko zalantzak ditu Largok— edo bestela kazetari enroilatuei. Garrantzizkoena zera dela, ea jantzi guztiak, hitzaldia eta zeremoniaren bilakaera, dena, denentzat garbi dagoen jakitea.

        Hara gure kamara gorrak ezpainetan irakurtzea euki duena. Kamara begiari lepo emanda hitz egin dena —hots, ez gartzelan ez gero kondatu ez zidatena—, sekretupean datza. Adibidez, aipatu hitzaldi hori ere irakurri egin zuten, baina paperari begira makurtuta burua.

        Amaitutakoan Miztegik esan zuena baino ez dakigu, zera, ea zer dela eta aukeratu behar izan duten Leizarragaren estilo zaharkituegia hurrengo manifesturako.

«Nafarroan eta aintzina, euskaldunok euskara Estatu-Hizkuntza erabiltzeko aukera bakarra izan genuelako Leizarragarekin. Konforme?».

Batek Bilboko planoa atera eta mahai gainean hedatu du. Buruak planoaren gainera datoz, borobilean. «Txoko-Landan» erakusten dute atzamarrez. Helburua.