NOMENKLATURA

 

 

Paris utzi aurretik jaso duen azken gutunean Otsagabia ponentziaz idatzi dio Mata Harik Fakirrari, eta Perturrek dituen zailtasunez. “Angel Berazadi Sigmako enpresaburuarena jakingo duk honezkero: enlazea berandu heldu omen zen. Kontua da hil egin zutela. Astakeria galanta. Perturrek ere ezin ditik Bereziak kontrolatu”.

      1977ko Espainiako Amnistia Legearen ondoren, Tatianak eta biek Paristik Donostiara egin dutenean, kontzertuak ematen hasi da Imanol, nondik deitu hara joan, atsedenik gabe.

      Hazi egin da musikari bezala eta aintzakotzat hartzen dute. Gwendal bretainiarrekin aritu da eta ezagutzera eman ditu Euskal Herrian. Gauza batzuk ez dira, ordea, aldatu: La Navaleko grebalarien aurrean Mayo abestu du, langileen uju artean. Portugaleten eta Barakaldon aritu da. Usansolon eta Arrigorriagan. Kaldereroek txalotu dute erremintak elkarren kontra kolpatuz; igitaia eta mailua gurutzatzen diren puntuan egon da. Errudun sentitu da haien esku zailduen ondoan hatzak horren orbangabe izateaz, hain garbi eta zuri.

      Etorriko diren garaiak antizipatzen dituzten kantak abestea da kontua. Esnatu eta esnarazi, kontzientziak piztu. Barrikadak doinuz jantzi. Sintomatikoa da, hala ere: gero eta letra lirikoagoak idazten ditu Lucas Azurmendik. Sintomatikoagoa, are: gero eta gusturago abesten ditu kanta liriko hauek, fabriketako jendeak gutxien estimatzen dizkionak izan arren. Perfumatuen saldoko bihurtzen ari ote da? Ezezkoan dago, baina Duprez kantu irakaslearen lanak eman du bere fruitua, La Navalera joan denean haren manamenduari aurka egin eta gitarra eskuetan hartuta joan den arren. Gitarra eskuetan badu, bere tresna edo lanabes den horrek langileekin erkatu eta haiengana gerturatzen duela iruditzen zaio. Hainbat urte geroago, lepoan aitzurrari bezala helduko dio gitarrari disko baten azalean. Gaztelaniaz abesten duenean txalo gehiago jasotzen ditu Ibar Ezkerrean eta Meatzaldean. Egiari zor, ia beti abesten du Ibar Ezkerrean. Langile masak ez daki euskaraz leku horietan. Gipuzkoan eta Nafarroako herri ttipietan, ordea, kontrakoa gertatzen da: txistu egiten diote euskaldunek kantaren bat gaztelaniaz abestu orduko. Ez du beti lortzen audientziarekin bat egitea, nabari du bere ondoan abesten duten kantariek harrera hobea dutela. Ainara Irazokik, esate baterako, folk ukituko kanta tradizionalak abesten dituenean. Elkarrekin aritzea proposatu dio. Ari da apurka-apurka euskal musikariak ezagutzen, ongi moldatzen da Ainararekin, ahots hauskor bezain ederra du, nahiz eta urduritasunak —afonia histerikoa da termino klinikoa— jendaurrera atera behar duenean disgustu bat baino gehiago eman. Halakoetan, Fakirrak laguntzen dio eztarria limoi-eztiz tenplatu eta bere onera ekartzen.

      Gabriel Aresti bezala, espainolistatzat hartzen dute bera ere askok, baina euskaraz abestu nahi lukeen lekuetatik ez diote hainbeste deitzen. Zer egin behar luke, bada? “Euskal abertzaleak okupatuegi daude abertzale izaten kulturaz sobera arduratzeko”, esan ohi dio bere buruari. “Irakurri ere gutxi irakurtzen dute hauek”. Gusturago dago espainolista omen diren horiekin. Jende leitua dira. “Guk gutxienez badakigu Alfonsina Storni nor den”, diotsa Comisiones Obrerasen sartuta dagoen Enrike Larrea poeta lagunari.

      PSOEren mitin baten aurretik abestu du gaur Barakaldon; baxu-jotzailerik gabe geratu dira azken unean eta Josu Ponceri deitu behar izan dio, Carmenen neba gazteari.

      “Gizondu haiz, Josutxo! Bizi-legea duk: zuek gizontzen, eta gu aitontzen!”.

      Imanolen harridurarako, adeitsu eman dizkio bi muxu Ainarak Josutxori. Gauzek aurrera egin dute bera kanpoan zegoen bitartean, harreman batzuk hautsi eta beste batzuk sortu dira, bere belaunaldiko askok seme-alabak izan dituzte. Txopo deitzen dio Ainarak Josutxori, egina dute ezaupidea, elkarrekin arituak izan dira inoiz. “Fina da Txopo”, esan dio Ainara Irazokik, “ez daude baxu-jotzaile on asko gure artean”.

      “Txopo, Josutxo? Goitizena ere badaukak eta!”.

      Koloreak atera zaizkio Ponce gazteari. Eman lau urte: gazte lotsati bihurtzen dira ume negartiak.

      “Ez egidak esan oraindik Vespinoan ibiltzen haizenik...”.

      “Ez, bigarren eskuko Dos Caballos bat diat”.

      Bere ondoren datorren hautagai politikoari, hark bere kasa asmatzen ez zuelako, Sennheiser mikrofonoa jaitsi eta dagokion altueran jarri behar izan dio Imanolek. Badu etorria Felipe Gonzalez delako honek, badaki jendea nola piztu.

      Ogitartekoa eta mila pezeta kontzertuko, bizi daiteke horrela, asko kantatuz gero. Baina azken aldion hala badirudi ere, ez da beti hauteskunde garaia izango.

      Larunbat eguerdian UGTko mitin batean abes dezake Fakirrak Galdakaon, bezperan Serantesen CCOOren beste batean abestu duen ber gisan, eta arratsaldean Eibarko Astelena frontoian FUTekin beste kontzertu bat eman. FUT, langileen frontea, LKIrekin koalizioan aurkeztuko da hauteskundeetara. Bostehun pertsonatik gora bildu da frontoian kantaldirako. Hauteskunde egunean, ordea, ehun bozka eskas jaso ditu FUT-LKIk Eibarren. Zer gertatu da gainerako laurehun horiekin? “Kabroi hauek kontzertuetara etortzen dituk, baina gero ez zigutek bozka ematen”, bota dio orain LKIn sartuta dagoen Bixarrek Fakirrari.

      Espainian Felipe Gonzalezek izango du aurrerantzean Sennheiserra dagokion altueran jarriko dionik: boto parrastada jaso du eta PCEk espero baino askoz emaitza kaxkarragoa. Euskal Herrian banatuta aurkeztu da ezker abertzalea: Seikok eta miliek boikota deitu dute eta polimiliak Euskadiko Ezkerrarekin aurkeztu dira koalizioan. EAJk irabazi ditu bozak. Aspaldian ikasi zion Bixarri Imanolek: “Ez dago ezkerrekoa edo eskuinekoa ez den zapatarik; ez dago izaterik, besterik gabe, zapata”.

      Telefonoak jo du Imanolen etxean. Hermano salesiarrek kontzertu bat antolatuko dute jantokia berritzeko dirua lortzeko. “Abestuko zenuke? Doan beharko luke, hori bai”. Baietz, Imanolek, birritan pentsatu gabe. Iparraldean emandako azken kontzertutik hogei libera frantses geratzen zaizkio hilaren bukaerarako. Eta Sixto piano-jotzaileari eta Josutxori ez die oraindik Sarako kontzertuagatik zor diena ordaindu. Bankuan aldatu ditu Parisen aurreztutako liberak. Komisioa kendu ondoren ez dira laurehun pezetara iristen. Gauza bat da bakarrik ibiltzea, eta besterik talde bat altxatzen saiatzea, batez ere, Imanolek bezala, ez duzunean ezein kolektibotan sekula erabat enkajatu.

      Txarra da kalkuluak egiten, baina egin ditu nolabait: moskatel botila on bana oparituko die Sixtori eta Josutxori denbora irabazteko, eta hurrengo kontzertuko ordainetik bere buruari deskontatuta emango die zor diena. Ideia ona da, baina bi parte ditu, eta ideia onen bigarren zatiak ahazteko joera du Fakirrak.

      Moskatel botila erosi ondoren, Barandira hurbildu da kafe bat hartzeko asmoz.

      “Nork esan behar zidan niri Parisko kafe-titare haiek faltan botako nituenik?”.

      Enrike Larrea poeta topatu du bertan, Cinzano bat hurrupatzen. Poesiari eskainitako saio bat dauka irratian eta huraxe ari da prestatzen, buru-belarri. Enrikek mahaian pilatuta dauzkan liburuak hartu ditu Imanolek, egileen izen-deiturak frantses doinu perfektuan ahoskatze hutsagatik: “Rimbaud, Baudelaire, Verlaine: hirutasun santua”. Rim-baud-del-aire-Ver-laine! Beti eman dio plazera izen atzerritarrak ahoskatzeak. Nomenklatura hotsandikoen bidez mundua bezatu eta irudimenarekin bidaiatzeak. “Bada halako gozamen bat hitzetan, gauzetan eta pertsonengan ez dagoena”, pentsatu du Fakirrak. “Bada gozamen bat hitzetan, ekintzetan ez dagoena”, etorri zaio segidan. “Baina hitzak ez al dira ekintzaren parte?”, kontra egin dio bere buruari.

      “Vivre, le bateau ivre!”. Aitanoel teatral bat da Fakirra. Zerbitzariari dei egin dio.

      “Cinzano bat niretzat ere, eta ateraiozu beste bat Larreari, honezkero izotzak hurrupatzen ari da eta…”.

      Besondotik heldu dio Enrikek.

      “Sosik gabe nagok, Imanol…”.

      “Ni ere bai, baina ez kezkatu: nire kontu gaurkoa... Esadak, ez duk lagunik behar irratiko saio hori egiteko? Ondo ordainduko ditek irratian, ala?”.

      Aitanoel bat da, baina ez galdegin hari poltsarik baduenetz.

      Cinzanoa edandakoan Josutxoren etxera igo dira musikarientzat opari behar zuen moskatel botila hiruren artean hustera. Enrikeri aurkeztu dio:

      “Txopo da, Carmenen neba”.

      “Carmen?”.

      “Mata Hari”.

      Hurrengo astean hasiko da Fakirra irratian kolaboratzen. Oasi bat da Enrike eta bien saioa uhinetan: chanson française errefinatua, gainerakoetan folka, eta, oroz gain, pop-rocka besterik jartzen ez duten bitartean.

 

 

Jean-Marcek bateria jotzen du, baina pianistak gustatzen zaizkio batez ere. “Bateria-jotzaileak, on-onak, zenbat ikus ditzakezu, bada, hemen? Jazzaldira etorritakoren bat agian; urtean bi, asko jota, zortea baduzu. Bateria-jotzaileak gustatzen zaizkien bateria-jotzaileak, horiek ez dira fidatzekoak”. Sixto piano-jotzailea da, baina Frank Zappa gustatzen zaio. Elkarrizketa batean Varese beraren idoloa dela irakurri zion behin Zappari, eta geroztik, Varese bihurtu zen Sixtoren idolo. “Nire idoloen idoloak nire idoloak dira”. Edonola ere, goizero aldatzen dute iparrizartzat hartzen duten idoloa, gaztetasunaren xarmaren parte da hori, zale amorratuak izatea, ikusiko dugu gero zeren zale. Txopo baxu-jotzaileari —Carmenen neba Imanolentzat beti izango da Josutxo— inork ez daki zer gustatzen zaion zehazki. Dena agian, edo agian ezer ez. Azken finean, baxu-jotzaile guztiak dira erdi autistak. Isila da, “barne mundu handikoa”, modan jartzen ari den esamolde bat erabiltzeagatik. “Mundo interior”. Frankismoaren itzal luzetik atera berri, zentzua eta sentikortasuna famatzen hasi dira, testosteronaren kalte. “Barne mundua”, baiki, antidoto egokia dateke. Halaxe da, halaber, “barne edertasuna”. Zentzurik primarioenetatik urruntzeko borondate bat dago airean; hutsala, agian; bihotzeko aldizkarietakoa eta publizitatearena, agian; topiko-uzta ereiten duten irrati-esatari kristau sasiaurrerakoiena, agian. “Belleza interior”. Zer da hori? Endekatzen al da, kanpokoa bezala, barrukoa? Barne edertasuna eta barne mundua? Bai, baina, batez ere, Barne Ministerioa. Gaur ere Poliziak katxeatu ditu Bulebarrean, ohikoa denez.

      “Dokumentazioa eta paretaren kontra”.

      Betiko magreoa eta libre, joateko aurrera eta dabiltzala tentuz.

      “No os metáis en líos”.

      Haiek ezetz, hori, inoiz ez. Gero barre, eta kale izkina pasatutakoan besoa ukondo-toles eginda popatik. Enbeltran kalean Carmenekin gurutzatu dira.

      “Txintxo ibili, nebatxo!”.

      “Gauza bera esan zigun polizia batek oraintxe!”.

      Kale Nagusira jiratu orduko Carmenen atzealdeari begira geratu dira Sixto eta Jean-Marc.

      “Kristoren atsoa zagok Carmen”.

      “Hago isilik, nire arreba haurdun zagok eta!”.

      “Eta? Hara bestea! Horrexegatik ba!”.

      “Egia al da Mata Hari deitzen diotela?”.

      “Fakirrarekin batera atera zuan erakundetik, aspaldiko kontuak dituk horiek”.

      Sixto Zinkunegiren gau-mahaitxoan Orwellen 1984 liburuaren ale bat dago, lau urte falta zaizkiona profezia betetzeko. Kafeak belztutako azukre kraka duen katilu bat, kutxa apurtua duten hiru kasete. Gazteen logelak. Zapparen Joe's Garage rock operaren posterra eta egunkari ebakin bat dauzka bere horma biluzian itsatsita. Zapparen hitzak, bizitzari begiratzeko filosofia bat: “Informazioa ez da ezagutza. Ezagutza ez da jakinduria. Jakinduria ez da egia. Egia ez da edertasuna: edertasuna ez da maitasuna. Maitasuna ez da musika. Musika? Musika da dagoen gauzarik onena”. Amen. Musikarako bizi da Sixto eta ez beste ezertarako.

      80ko hamarkada ahoa zabalik eta biribil etorri da, mundu zaharra pirritan deuseztatuko duen diskoteka bola erraldoiaren gisa, ordura arteko guztia irensteko gertu. Marujan amaituko da gau hura ere, Antzoki Zaharraren atzealdean, tertziopelo gorrizko klub dekadentean. Dekadentziaren xarma laudatzen dute. Zimurra eder. “La arruga es bella”, garaiko beste esaldi bat. Laster helduko da Fontvella uraren iragarkia: “No pesan los años, pesan los kilos”, abangoardiako eslogana. Gehiago dira, ordea, koñak iragarkiak: “Un poco de Magno, es mucho”. Demokrazia heldu da, xaboi eta detergente berriekin. Jertsea igurtzi dio lagunak emakumezko bati, leun dago eta lurrintsu: “¡Qué suave! ¿Es nuevo?”, eta lagunak ihardetsi: “No, ¡lavado con Perlan! ¿Lo probamos?”. Ligoteorako trikimailu bihurtu da eslogan hura, halabeharrez. Garai berria, garai perfumatua. Rock sinfonikoa da jaun eta jabe Marujan. Behind the Lines, Turn It On Again, Misunderstanding... Genesis, barra-barra. Zorte apur batekin Animals eta Led Zeppelin etorriko dira gero. Dantzatzeko modukorik, apenas. Dantzatu baino gehiago, astindu. Barra ttipia du lokalak, iluna, eta sofak eta butakak sasikonspiratzaileentzat paraturik. Hanpa eta bohemia, lunpena eta farandula, zinegotzi eta txulo, aulki jokoan denak.

      Jean-Marc, Sixto, Txopo. Libertarioak dira. Konbentzio guztien aurka daude eta badute kemena haiek eraisteko. Sexu askearen alde daude eta iraultzaren alde, baina amai dadila arren lehenbailehen.

      Goizeko zortziak ongi pasatuta heldu dira Zubieta kalean konpartitzen duten apartamentu erraldoira. Bi ordu barru, txirrinaren sastakaiak zulatuko dizkie tinpanoak.

      Lisaburdinaren goria aurpegiaren erdian, Sixto narkotizatuak zabaldu die atea. Pontxe errusiarra eta arroz-opilak dakartza Tatianak eta moskatel botila Fakirrak.

      “Bonjour messieurs! Luzea izan al da gaua?”.

      “Hamarrak dira jada?”.

      “Eta erdiak, ongi jota”.

      Kafea prestatu die Imanolek. Akorde batzuekin ahalegindu da gitarrarekin eta Zeca Afonsoren bossa baten hastapenarekin entretenitu da. Bien bitartean, Jean-Marc komunean dago, botalarriak jota. Txopo barkamen eske: kafea nahita ezin zaratatsuago hurrupatu arren, ez du komunetik datozen pisukidearen okadak disimulatzerik lortzen. Zerbait konpartitzen badute, belarriaren fina da hori.

      “Goxoa dago”.

      “Jean-Marc?”, irribarre pikaroz Tatianak.

      “Kafea esan nahi nuen”.

      “Pentsatzen dut”.

      Haiek baino hamar urte zaharragoak dira Imanol eta Tatiana, izeba-osaba ulerkorren papera bete lezakete. Txopo zutitu eta Fakirrarengana hurbildu da.

      “Izen bat badaukagu. Proposamen bat taldearentzat”.

      Txopok izena proposatu duen une berean komuneko ponpari tira egin dio Jean-Marcek. Ponpa-hotsa eta ur txorrotaren zirimola hodietan behera. Lixiba usaina eta kresal puntua, sarkor eta nahasian.

      “Klabelin Konbo”.

      Ez du nahi bezain ozen esan. Konbikzio gehiagoz ahoskatu behar zuen; batzuetan konfiantza falta zaio bere buruarengan.

      “Klabelin Komik! Ederra da, Josutxo! Ez al da hala, Tatiana?”, Fakirrak, pozarren.

      Klabelin Komik? Txopok ez du akatsa zuzendu. Konbo edo Komik, zer axola? Bedi horrela.

      Sixtok, isil-isilik, kafeari muzin egin eta mandarinak jaten dihardu, bata bestearen atzetik. Mandarinen Munstroa deitzen diote piano-jotzaileari.

      “Onak dira ajea pasatzeko”.

      “Bazkaltzeko cous-cousa prestatuko dizuegu Tatianak eta biok”.

      “Cous-cousa? Zer arraio duk hori?”, Sixtok.

      Besoak zabaldu eta burua astindu du Fakirrak, gurasokeriaren goxoan, keinu horrekin bere musikari gazteen mundu murritza salatu nahiko balu bezala. “Orain ni nauk Paco Ibañez”, otu zaio, eta gustatu zaio Paco Ibañez izatea.

 

 

Klabelin Komik izenarekin grabatu duten diskoan, musikarien harridurarako, erabateko askatasuna eman die solo, luzamendu eta luzimenduetarako, baita sasoiko musika progresiboaren aireak imitatu eta lantzean behin estridentziaren bat sartzeko ere. Parisen ezagututako tunisiar birtuosoek bezala, menperatzen dituzten tresnak jo dituzte, eta baita menperatzen ez dituztenak ere: “Beti zure instrumentua jotzeak, ze grazia luke ba?”. Abangoardia eta esperimentalismoa falta dira, eta horretarako etorri dira haiek mundura. Tamalez, ez dira tunisiarrak. Hain gutxi, birtuosoak. Pureta eta klasikotzat dute Imanol, eta hasieran beldur apur batekin egin dizkiote proposamenak, Zappa eta Dylan bezalako erreferentzia amerikarrak oso modu berantiarrean bereganatu dituen afrantsesatuarentzat ausartegiak izango direlakoan. Baina pertsona irekia da Imanol: haren harrera baikorra da beti.

      Jean Pharos, Karratu estudioetako teknikaria, setatuta dago rock progresiboa ahaztu eta sehaska kanten disko bat atera beharko lukeela. Fakirra ez dago batere ados.

      “Umeentzako kantak?”.

      “Oker hago: sehaska kantak helduentzat dituk. Haiek dituk onuradun nagusiak”.

      “Utikan! Zer kontzertu emango dugu publikoa lokarraraziz? Ezta pentsatu ere. Lehenago hil!”.

      “Tú mizmo, pero con tu voz... deberiaz penzarteló...”.

      Sixtok, Txopok eta Jean-Marcek ez dute Pharos ezagutzen, bereziki deigarria dena Jean-Marcen kasuan, biak baitira Bordelen jaioak. Karratu estudioetako sarreran egin ditu Fakirrak aurkezpenak. Apur bat kikilduta daude gazteak, gauza asko entzun dituzte-eta soinu teknikariari buruz. Ia-ia mito estatusa du haientzat. Estudiora sartu orduko, gitarra bat, tronpeta, saxoa..., korridoreko paretak zintzilik jarritako musika-tresnaz beteta daudela ohartu dira. Fakirrak ez du txantxarako okasioa galdu:

      “Pharosekin lan egin ondoren musika utzi eta beste zerbaitera dedikatzea erabaki duten musikariek utzitako oroigarriak dira guztiak...”.

      “Mis cabesas de ziervo”, bota du Pharosek, irribarrez, hatz erakusle biak lokietan jarrita, orein bainoago zezen.

      “¿Habeiz traidó lo que os he pedidó?”.

      Jean Pharosek gustuko diskoak eskatzen dizkie taldeei haiekin grabatu aurretik, zein soinu mota lortu nahi duten jakiteko.

      “Pas mal, buen guzto”, esaten die gero. Edo: “Ya veo lo que oz va”.

      Jean-Marcek eta Txopok ekarritako diskoak hartu eta kabinara sartu da.

      Kristalaren bestaldetik ikus dezakete Pharos, biniloak azaletik atera, plastikozko estalkia kuidado handiz kendu, erpurua galletan duela ertzetik heldu eta argipean diskoa jartzen, zenbateraino zikin dagoen ziurtatzeko.

      “Maniatiko samarra da garbitasunarekin”.

      Esprai batekin diskoa pulberizatu ondotik, gamuza trapua pasatu dio, distiratsu geratu arte.

      “Un disco de vinilo tiene que eztar zepillado como el pelo de Zofia Loren”.

      Urteetan barrena grabatuko dituen zientoka diskoetako ia denak euskaraz abestuak izan arren, ez du sekula hizkuntza ikasi. Ez zaio eskaintzarik falta izan, aise lan egin zezakeen Parisko edo Bordeleko estudioetan, baina, inork ez daki zergatik, Hendaian bizitzea hautatu du eta Donostian lan egitea. Musikariak desio eske joaten zaizkio, soinu bat, efektu bat ehizatu nahian.

      “¿Ezto quereiz? Fazil. Tú toca la batería como Angel Celada y ya me encargo yo del rezto”.

      Bere purrustadengatik ere bada Jean Pharos ezagun. Musikariek, errespetua baino gehiago, fedea diote, eta, zertan uka, beldur apur bat ere bai. Mirariak egin ditzakeela zabaldu da, nahiz eta bere lema nagusiaren jakitun diren denak: “Zi tocaz miegda, zale miegda”.

      Pharosek maite du musika beltza: printzipio bezala, Quincy Jones nor den ez dakitenek ez dute bere errespetua merezi. Lan eguna amaitzean estudioan geratu eta soinuak moztu eta itsatsi aritzen da. Gutxitan erakusten dizkio inori bere lan pribatuen emaitzak: bada dioenik bost minutuko pieza bat egina duela tenislariek pilota kolpatzean ateratzen dituzten marruak bata besteari josita. Testuingurutik ateratako gauzen indarra gustatzen zaio. Eskultoreen herrian, bere audio-instalazioek ez dute arretarik pizten, ordea.

      Bere onenean dago Pharos. Astebete igaro du Suitzan, Zuricheko unibertsitate batek eman dion diru-laguntzari esker trenen hotsak grabatzen.

      “Nola trenak grabatzen?”.

      “Ruidoz de trenez, locomotorras, nuevaz y antiguaz. Arranqué, ritmo, velosidad, frenada... Todó”.

      Irudiak soilik ez, soinuak ere artxibatu behar baitira. Disko bat aterako dute orain, trenen hots bildumarekin. Harengatik balitz, pentsatu du Imanolek, ez zukeen hil arte besterik egingo: trenen hotsak grabatu eta tenislarien erresto-uluekin audio-instalazioak egin.

      Setatia da Fakirra kantak amaitutzat eman aurretik. Grabazioa behin eta berriro entzun nahi du, hala eskatzen dio Pharosi. Musikariek eternitatearekin duten lehia hori, hankasartze bat betikotzeko izua, bada ulergarria zentzu bateraino: kanta bakoitza hilartitz bat ere badenez gero, saiatu behar du kantariak ez dezan marmolezko hilarriak bera azpian harrapa. “Agian enbaltsamatzaile bat naiz”, dio Jean Pharosek. “Edo agian taxidermista bat... kanta batek irauteko modu bat da: disekatzea. Agian modu bakarra. Edo hori, edo jendeak bere kasa oroit dezan esperantza izatea”. Zein da formula? Nola egin hogei, edo are, berrogei urte barru oraindik bizirik jarraituko duten kantak? Hobe lar ez pentsatzea, amildegiaren ertzeko bertigoa sentitu nahi ez baduzu. Erritual zenbaiti heldu: garagardoa, haxix apur bat, kokaina lerro batzuk. Eternitatearen hautsak dosi ttipitan, eternitatean sobera ez pentsatzeko.

      “¿Otga vez?”.

      Estudioko bunkerrean, kanpoan egun argi edo gau euritsu den batere jakin gabe, Pharosek esaneko jartzen die grabatu berri dutena, baina badaki aski ongi dagoela. Are gehiago: esperientziak esaten dio alfer-alferrik ari direla, ez dutela harraldia hobetuko. Ezingo luketela hobetu beste hogei aldiz errepikatuta ere.

      Fakirra tematu egin da, ordea: “Berriro grabatuko dugu, badaezpada”.

      Pharosen harridurarako, korte hau hobea izan da. Kasu, badaki gizon honek zertan dabilen eta zeintzuk diren bere mugak: errespetu bat Imanoli. Kantetako bat hain biribil abestu du, konponketa guztiak baztertu eta a cappella uztea proposatu baitie teknikariak. Gainerako musikariek amorruz begiratu diote Pharosi.

      “¿No querréis vanguagdia? Puez maz vanguagdia que ezo, impozible...”.

      Diskoetan hartutako libertateak aski ez eta Antzoki Zaharreko emanaldian are gehiago luzatu dituzte kantak. Teklatuekin soloak inprobisatu eta Over the Rainbow-en bertsio zoroarekin amaitu dute kontzertua. Entzuleria hotz-epel geratu da. Gainera, Fakirra sufritzen ikusi dute tarteka. Estatikoa da eszenatokian; are estatikoagoa, madame Duprezen aholkuz gitarra utzi zuenetik. Festen ondoren udaletxeko kasernan abandonatutako erraldoia ematen du, bere kanperoekin, bere iduneko eta eraztun lodiekin, bere ile-xerlo luzeekin, erortzen hasi zaiolako gero eta luzeago eta kiribilduago uzten duen ile-matazarekin. Mutilak ez dira kontzertuaren ondoren gustura geratu eta Imanolek badaki. “Zuek ongi pasatu duzue?”, galdetu die. Ez dio erantzunari itxaron: “Ba hori da garrantzitsuena”. Pacoren hitz tranpatiak oroitzen ditu, behin eta berriro. Parisko gauza gehiago ere bai: begira diezaiokezula zeure zilborrari edonon, baina Parisen bazaude, munduaren zilborrean begiratzen diozula zeureari.

      Kontua da jada ez dagoela Parisen.

      Hurrengo larunbatean Tatiana gabe azaldu da entsegura. “Oso ongi egon zen Antzoki Zaharrekoa, baina ez dugu berriro egingo”. Esperimentua apur bat eskuetatik joan zaie. Molde klasikoagoetara itzuli nahi du. Molde paristarragoetara.

      Klabelin Komiken amaieraren hasiera da. Sixtorekin lankidetza estuan jarraituko du Fakirrak, halere, kantari liriko bihurtzeko bidean. Jean-Marci kontzertu puntualetarako deituko dio tarteka eta Txopo herririk herri hasiko da, berbena talde batekin.

 

 

“Kontatu dizuet inoiz Arnau, Bartzelonako Terra Lliureko nire lagunarena? Ama lege zaharrekoa zuen hark, Cadaquesekoa, matrimoniora larrua jo gabe iritsi behar dela uste duten horietakoa. Eta semea, esanekoa. Emaztea birjina ote den ziurtatzeko gomendatu dio. «Nola, ordea?». «Aise», esan dio amak: «Hartu berrogeita hamar pezetako txanpon bat eta saiatu hari alutik sartzen. Sartzen bada, malo: birjina ez den seinale». Lotan dagoela sartu txanpona eta irrist egin dio barrura berehala. «Horixe bakarrik behar genuen». Birjina ala ez, amari ez dio egiarik esango, berari ez zaio asko inporta, damu du amari kasu egin eta katramila zentzugabe hartan sartu izana. Hamar ogerleko, hamar ogerleko dira, txo. La pela es la pela... Txanpona berreskuratzea da lehentasuna orain: sartu du eskua osorik eta txanponik topatzen ez. «Ez haiz ba hor geratuko, kopon». Sartu du ukondoa orduan, baina ez da txanponaren arrastorik ageri. Beso osoa hurrena, eta ezer ez... Azkenean, mahukak kiribildu eta oso-osorik sartu da bera. Txanponik ez da ageri eta ilun da emakumearen gorputz barruan. Halako batean, pospolo bat piztu eta Terra Lliureko buruzagi bat topatu du. «Hara, nolatan zu hemen? Ez zenituen berrogeita hamar pezeta ikusiko?». «Ez, arrastorik ez. Eta zuk, ikusi dituzu nire komando kideak?»”. Batzuetan “komando kideak” esango du eta beste batzuetan “arma zuloa”, lortu nahi duen efektuaren arabera moldatzen joango da txistea. Vaudeville tonura ere ekar dezake nahi izatera, ukitu politikoa kenduta: “Eta zuk, ikusi dituzu nire galtzak?”. Baina Fakirra, malgré lui, izaki politikoa da, nahiago du politika vaudeville-a baino. Txiste itsusiak kontatzen ditu sarri, garaiko afalosteetan nagusitzen diren arkeriak eta molde mandoak. Txiste berdezale amorratua da Imanol. Txiste hura, zehazki, dozena bat bertsio ezberdinetan kontatzen entzun diote taldekoek, kataluniarrekin bezala (“la pela es la pela”) euskaldunekin, birjintasunari edo txanponari, bietan garrantzia zeri eman nahi dionaren arabera. Konta dezake istorio berbera guardia zibilekin (“eta zuk, ikusi duzu nire Land Roverra?”), armadako kideekin (“eta zuk, ikusi duzu nire erregimentua?”), Bob Kennedyrekin (“eta zuk, ikusi duzu nire anaia?”). Konta dezake, matxismo oharkabeari arrazismo oharkabea gehituz, ijitoen txiste bezala (“berrogeita hamarreko txanponik ez zeukan eta duro batekoarekin saiatu zen”), baita “marikoien” txiste bezala ere, istorio osoari buelta emanez. Jendeak barre egiten duela ikusiz gero, luzatu egingo dizu kontakizuna hurrengoan: “Ilun zegoen emakumearen gorputz barruan, argiaren-giltza topatzen saiatu zen, baina ezer ez. Pospoloa piztu zuenean pintura prehistoriko batzuk ikusi zituen, bisonte batzuk, zehazki; apur bat susmagarria iruditu zitzaion, baina ez zion garrantzirik eman nahi izan: ezikusiarena egin eta aurrera jarraitu zuen”. Txiste batean, kanta batean bezalaxe, distantzia motzean ebazten da dena. Txistea momentuan bertan hil daiteke edo elur bola bat bezala hazi. Kontatzailearen abildadea eta publikoaren barre eskuzabala edo mizkina dira borrero edo salbatzaile. Gauza bera abestiekin. Esan liteke horrela ere: eszenatokiarekiko menpekotasuna soinean darama jada Fakirrak eta handia da mundua eszenatoki bihurtzeko duen tentazioa.

      Ez zaio burutik pasatzen bere txisteekin emakumearen gorputza bolatokiko makina batekin alderatzen ari denik. Gizonezkoak ez dira jabetzen, txiste-bazka areagotzea eskatzen duten barre ozarrak egiten dituzte, sekula amaitzen ez den gutxiespen artilleria hura lanean jartzean ez dago Fakirraren martxa geratuko duenik. “A zer astakeria”, “pasatu egin haiz”, edota “nola konta dezakek halakorik?”, gaztigatuko diote, baina egiaz esan nahi diotena da: “Kontatu beste bat!”. Ainara Irazoki isilik dago txoko batean, masaila txantxangorri baten sabela baino epelago, lehertzear, eta ez barrez, hain justu. “Haserretu zaigu Ainara!”, deiadar egingo du Fakirrak konturatu denean, bere aitanoel ahotsarekin barrezka. Tatiana da halako astakeriarik ez kontatzeko eskatzen dion bakarra, errietan ere egiten dio Fakirrari tarteka: “Oso gustu txarrekoa da hori, Imanol”. “Ez haserretu, panpoxa: txisteak besterik ez dira”, eta gustu txarrari propina bat emanez, gai da jatetxean berrogeita hamar pezetako txanpona eskupeko gisara uzteko, nabarmenkeriaz. Baina judu errusiarra du ama Tatianak, eta badaki txisteak hori baino askoz gehiago direla. Topikoak sugai idorra dira, eta ez dago deus haiek baino errazago su hartzen duenik.

      “Kontatu dizuet inoiz Ryan, IRAko nire lagun irlandarrarena? Zuk ezagutu zenuen, Sixto”. “Nik?”. “Bai, zuk... Cork-eko ilegorri bat, begi grisak zituena. Badakizue han oso katolikoak direla oraindik, bi baldintza dauzkate ezkondu ondoren ere larrua jotzeko: logelako argia beti itzalita egotea eta gurasoak hiritik kanpo oporretan... Ba Ryan ezkontzera zihoan eta bere amak esan zion, «aizak, hire emaztegai hori...»”.

      Libra esterlinoak. Errublo errusiarrak. Lira italiarrak. Kanbio-dibisa guztiak onartzen zituzten txiste haiek, afalostez afaloste. Istorio lizun berberak, emakumezkoek etsipenez entzuten zituztenak, eta are barre ttipiak imintziotuz, edo nahigabeko barre zintzoak, ohiturazkoak edo kamuflajezkoak, gizonezkoen artean bizirauteko modu bakarra zutaz espero zutena itxuratzea eta emakume zinela ahaztea zelako agian, antzezpena eta mimetismoa landu eta garai hobeen esperoan koraza janztea.

      “Bide batez, Ainara, entzun dut zure diskoa”.

      Taupa-taupa jarri zaio bihotza Ainarari. Bere bakarkako lehen diskoaz ari da. Dena ematen zaion lehen disko hori. Bakarra eta hauskorra. Atzera itzuliz gero ezberdin egingo zenukeena, baina errepikaezina dena.

      “Gustatu zaizu?”.

      Esku bat Ainararen sorbaldan ipini du Fakirrak, bestea bere bihotz parean:

      “Pena da, melodia ederrak dira, baina… dauzkagun poetekin, Ainara! Ez zenituzke hitzak zerorrek egin behar. Lagun baten aholkua da”.

      Ez, ez dira txisteak soilik. Min egitea zer den ere badaki Fakirrak. Sortzaile ororen territorialtasun zekena azaltzen da, goiz edo berandu, zuk sabaia jo eta gazteagoak edo ingurukoak indartsu datozela jabetzen zarenean: maitatuko dituzu, haien talentua gehiegi zorrozten ez den bitartean. Lagunduko diezu, itzalik egiten ez dizuten bitartean. Zure parametroen arabera zeure mailara iristen ez den amateurraren xarma mugatua laudatzeko, aldiz, ez daukazu arazorik.

      Gezurra dirudi gizon hura berbera izatea eszenatokian Xori erresinula abestu berri duena ahots ezinago sentikor eta ñabarduraz beteagoarekin. Baina hori ere bada Fakirra: gizaki oro bezala, ispilu aurrean aldatzen den sugar bat, sugar dantzari atzemanezina, ertz asko dituena eta osotoro ezagutzen zaila.

      Denek dakite Fakirrari gehien gustatzen zaiona txisteak pasadizo itxuran kontatzen hastea dela, benetako gertaerak bailiran; txantxazale amorratua da. Agian umore basa horrek erredimitzen du, bizitza asmazioekin txirikordatzeko bere joerak, artea eta txantxa bere bizitzaren luzapenak balira bezala. Inozente egunean lagunei telefonoz deitu eta adarra joz laketzen da, gezurren bat sakatuta. Dibertitzearen plazer hutsez kontatzen ditu gezurrak: “Prestatu maleta: Ekialdeko Alemaniara goazak biran”. Sixto eta bere musikariek ezagutzen dute jada, mesfidati harrapatzen dute batzuetan, ez diote erdirik sinesten: “Bai, zerbait entzun diat: Marlene Dietrichekin, ezta?”. Izan zitekeen bere adarjotzeetako bat, baina oraingoan egia da.

      “Kontatu dizuet inoiz Hanburgoko koro luterano batean kantatzen zuen Manfred nire lagunarena?”.

 

 

Pasaportean zigilua zanpa, orrialde sorta bat, atzerriko ibileren kaiertxoa, bizitza egoki ustiatzen ari garen ziurtagiria. Edo ustea. Bixarren pasaporte faltsuen akordua eta Hendaiako Les Variétés zinemarena. Dokumentua begiztatu eta orrialdeak pasatzea, “tinta berdea jarri ziotek hemen, frantses mugakoa urdina izaten duk eskuarki”, kezka izuren bat, “Sarrerako fetxa lausoegi zagok, utziko ote zidatek gero irteten?”. Etxean egon arren pasaportea eguneratuta izate hutsa, bada berez apur bat bidaiatzea jada: antizipazioaren poza eta egon zaren lekuen oroitzapena. Atzerritik gutun bat jasotzearen pare, zigilu hortzikatuan agintari baten irudia duena; presidente hori diktadorea den ala ez, ez zaio zigilu bildumatzaileari axola.

      Heldu berri zaren lekuan arnasten duzun airea ez da inoiz jatorriko berbera. “Honaino ere iritsi gaituk, Imanol”. Gureak ez diren usainak eta tenperaturak. Hotzegi ala beroegi. Aldea ez da tenperaturarena, zehazki. Ez da adierazten erraza, baina hegazkinetik atera orduko pentsatzen duzuna zera da: “Hozberoa beste era batera izan da irabiatua hemen”. Adi egon, dena irentsi, adrenalina ziztada sentitu. Ezezagun denak sortzen duen desanparoa eta kitzikadura, gauaren hartz-besarkadara neka-neka eginda eta pozik entregatuko gaituena egunaren akabuan, ohe izatera ailegatzen ez den eskeleto-armazoi batean deseroso lo egitea enbarazu izan ez dadin etxetik urrun gaudenean. “Guten Tag. Business or pleasure?”. Imanolen bozkario eferbeszentea da esatea: “Business... and pleasure!”.

      “Mister Erich Honecker!” oihukatzen du tarteka RDAra heldu orduko bere ahots leizetsuarekin, edo, agian, “Herr Erich Honecker!”, zenbait izen atzerritar ahoskatzeak ekartzen dion plazeragatik soilik. “Herr Erich Honecker!”. Orbita sobietarrean dabiltza, errusieraz ere esan litzake nahi izatera zenbait hitz, Tatianari ikasiak: Dobry vetxer, Izvinite, Do svidanija.

      “Ez al dirudi honek Bigarren Mundu Gerrako pelikula bat?”.

      Ez da edozein hotel: nazioarteko hotela da. Ekialdeko alemaniarrak ez diren beste guztientzakoa, alegia. Alexanderplatzeko hoteleko tabernara sartu direnean ez diete edatekorik atera nahi izan.

      “Debekatua: gaueko hamarrak dira jada, ez da edateko garaia”.

      Afari pasa: gatzez goxatua izan den kafesne bana eta ez gatz ez azukrerik ez duen opil kamutsa. “Baita zopakoa ere, hobea duk ogi txato hau baino”, bota du Sixto Zinkunegik. Hurrengo goizean gosaritara jaitsi direnean, zain dute jada mahaian sobreko hautsekin egindako laranja zukua: haiek eta inguruko hamabost mahai hutsetako gosaltiar ikusezinek, berdin-berdin. Simetria korearra. Errazionamendua eta kalkulua. Zer egin “made in SESB” matriuska honekin? Malko bat da panpinarik ttipiena. Monokromia eta Espartako eskola. Eguna hirian barrena pasatu ostean, atarian emakume gazteak eta ez horren gazteak, gaua hoteleko gelan norbaitekin pasatzearen truk bezeroak seduzitu nahian; ezikusiarena egiten du RDAko Poliziak. Espartako eskolak aurrera egin behar badu, denok behar genuke espartar. Agur eta ohore, kamarada. “Noski, Trotski!”. Bekaintiroren akordua: aurrezki kutxa batean lan egiten du orain Imanol Landetara tiro probak egitera eraman eta bankuak lapurtzen jarri nahi zuen gizonak.

      “Berdintasuna goitik ezarria, eskerrak guk anarkia besarkatzen dugun”, Sixtok Imanoli. Eta Imanolek: “Hik heure buruagatik hitz egin, ni akrata nauk”.

      Negu ezberdinen geruzak eraikin zurrunetan ageri. Parke erraldoiak: lanak izan ditzan bonbakatu nahi balitu erasotzaileak; eta berlindarrek, non ezkutatua. Porlana: eman berria gutxi, pitzatua sarri, papurtua tarteka. Grisaren paleta, zerua ere lagun. Parisko gris berbera, baina laukiagoa eta barreiatuagoa, Napoleonen arrasto harrorik gabekoa. Deslaitasun laua. RDAko agintariak hasieratik jabetu ziren uniformitatearen arriskuez: horregatik saiatzen ziren gero muralekin eraikinetako horma mutuetan kosmonautak laudatzeko mosaiko koloretsuak marrazten, nekazariei egindako oda grafikoak, agur eta oles iraultzari eta lan kolektibizatuari. Metalezko piruli bat telebistako egoitzarentzat, OVNI erraldoi edo burdinazko maraka, hegazkin baten kabina zeruan kieto, kolore biziz pintatutako gas-hodiak edo jostailuzko iruditu zaizkien tranbiak espaloietan. Arte plastikoetan karrera egin edo opera sublimearekin gozatu ahal izateko heziketa jasotzea biztanle guztiek, hori ez zen utopikoa; gauzatzen zaila, bai. Baina Ekialdeko Alemanian gauzatu dute gutxi gorabehera, ala? Hurrengo goizean, espedizioko musikariak abstinentzia sindromeak jota daude (“orain diote goizegi dela edateko!”), ilara luzea egin dute Sixtok “ekonomatoa” deitu dion hornigai-dendan saltxitxak erosteko. Martuteneko kartzelako kantinarekin akordatu da Fakirra.

      Kuban ibilitako alemaniar bat dute gidari, Hans, gaztelaniaz ongi moldatzen dena.

      “Hortik ikus daiteke harresiaren zati bat, baina hobe argazkirik ateratzen ez baduzue”.

      Zertaz ari gara harresiaz ari garenean? Horma bat nahikoa ez izateaz. Osagarriak behar ditu murru on batek harresi izateko: txarrantxa, dorre panoptikoa, frankotiratzaileak, hotza eragoztea baino gehiago, pultsua baretu eta punteria hobetzea helburu duten abrigo onak janzten dituzten soldaduak.

      Teatroetako eszenatokiak erraldoiak dira; aretoak, arnasa eteteko modukoak. Rostockeko antzokian lau piano eman dizkiote aukeran Sixtori: bi Steinway, Schnell alemaniar bat eta Gaveau frantses bat. Lerdea dariola dago tresna aukeratu ezinik, bataren eta bestearen ñabardura teknikoez dena dakiela dirudien musugorri batekin hizketan. Berlin, Weimar, Dresden, Rostock. Hemezortzi eguneko bira Ekialdeko Alemanian. Hemezortzi egun eta hamabost kontzertu. Uniformez jantzitako militar errusiarrak ageri dira noiznahi hoteletan, ekialdeko alemaniarren aldetik jainko txikien pareko tratua jasotzen dutenak; gehiegizko erreberentzia. Errusiako militarrek ere laguntzen dute horretan, enpatxurik gabe onartzen dituzte pribilegioak; merezimenduaren goren gradua geureganatua dugula uste izatearen kalteak, ingurukoek jasaten dituztenak. Apaletsiaren buelta? Etorriko da noizbait; gorrotatuko du apalarazi duenaren hizkuntza, dibisa edo keinua, bandera, begien kolorea. Bien bitartean, graduazio altuko militar errusiarrak graduazio are altuagoko alkohola edanda mozkortzen dira Berlin ekialdeko nazioarteko hoteletako kafetegietan.

      Sixtok eta Fakirrak etsia hartu dute. Kontzertuak eman eta hanka. Jean-Marc, aldiz, desesperatuta dago. Telefonoz deitu dio Oreretako Komiteetako lagun bati: “Atera gaitzazu hemendik!”.

      Dresdenen Gernika berreraiki izan ez balute geratuko zatekeena ikusteak hunkitu ditu, nola zauria ez sendatzea ideia ona izan daitekeen zenbaitetan.

      Berlinen, Leninen hogei metroko estatuak egin die ongietorria (“sina iezadak autografoa, irakurri ditiat hire lanak, Vladimir Ilitx Ulianov!”). Karl Marxen buru erraldoia ikustera joan dira Karl-Marx-Stadt-en. Ez zuen Hans gidariak zertan argitu, baina badaezpada esan die: “Hor ondoan argazkiak atera nahi badituzue, ez dago arazorik”.

      Jende asko etortzen da emanaldietara, orotarikoa, publiko gaztea ere bai. Euli baten hegaldia ez da han entzuten, beldurra ematen du isiltasunaren diziplinak. Ongi antolatua dago dena: eszenatoki atzealdeko bastidoreen ertz bietan militar bana, ezker-eskuin. “Suterik sortuko balitz edo”, argitu die Hansek. “Orain sute deitzen zaio?”, ausartu da Fakirra. Hansek beste norabait begiratu du. Antzokiak itzelak dira, baina zikin-estalita daude: antzokian erratza pasatzea zegokionak ez du pasatu. Antzokiaren garbitasunaren ardura bermatzen duen langile bat ere bada, baina kamarada bati kargu hartzen hasi behar ote du ba? Hobe hautsa pila dadin uztea, geruzaz geruza. Horrela idazten da historia: pazientziarekin eta hautsarekin.

      Weimarko Unibertsitatean gazteekin lasaiago hitz egiteko aukera izan dute; hauek ez dira gurasoak bezain izuak. “Dena ustelduta dago hemen. Alderdi Komunista bera, barruraino ustelduta. Gasolina banatzeko moduak berak korrupzioa sustatzen du. Gure gutunak ireki egiten dituzte postetxean irakurtzeko”, bota die ziplo Hansek azkenean. Batzuetan, jada badakizuna aitortzen dizutenean preziatzen duzu gehien konfidentzia.

      Mendebaldeko kanbio-etxeetan marko bakarra emango liekete ekialdeko bosten truke. Ekialdeko merkatu beltzean hamar behar dira mendebaldeko bakarra lortzeko. Bertako txanponean kobratzen dutenez, diru hark ez du deus balio Comecon-etik kanpo: azken pfennig-a ere RDAn gastatu beste erremediorik ez dute, honenbestez. Hain billete sorta gizenik, zerbait dela dirudi, pena edo apurua ematen die gastatzeak. Baina jostailuzko sosak dira, konfeti-papurrak egiteko ere ez dute balio. Hansek material optikoa erosteko gomendatu die: “Teknologia errusiarra, punta-puntakoa”. Argazki kamerak, largabistak eta teleobjektiboak feriatu dituzte; prismatikoak, konpas dotoreak eta rotring-ak, akordeoi bat eta biolin bat; kontrolerako tresnak dira, diseinurako eta arterako, horratx, hurrenez hurren, altzairuzko errezelaren bestaldeko hornigairik preziatuenak. Zinkunegik, partitura sorta ederra eskuratu arren, ez du diru guztia gastatzerik lortu. Fakirrak, bai. Fakirrak den-dena gastatu du. Etxeko marka: sosik gabe etorri eta sosik gabe martxa; dirua esan eta dirua hegan, sartu-ahala-fundi.

      Azken gaua dute Berlinen. Euren zementuzko jatorria disimulatzen ez duten etxebizitzak, neoi bakanen bat antzokiren bateko markesinan, exotismoaren aldarri, amets urrun. Sekula inor inguratzen ez den leiho saldoak. Bulegoak ote? Hori da kontua, agian? Lan egin, etxean bazeunde bezala; bizi, bulegoan bazeunde bezala.

      Hoteleko gelan moketa fina eta isila da. Hoteleko hall-ean moketa lodia eta are isilagoa da. Ez daitezela entzun inguratzen zaizkigun espien pauso hotsak, edo maitaleak nola egiten dien espiei ondotik alde; edo entzun dadila zeure pausoak baino hobeto prostitutek marko sorta zenbatzean ateratzen duten kromo-truke hotsa.

      Hoteletik kanpo, mutu eta ilun uzkurtzen da Berlin. Jo duten antzokietako atarietan bestelakoak izan dira gauzak: marmola eta sabai altuak; halatsu eraikin ofizialetan ere; har dezala norberak pausorik pauso ateratzen duen zarata gogaikarriaren kontzientzia.

      “Buelta bat eman beharko dugu, ala? Gure azken gaua da!”.

      Hoteleko sarreran emakume gutxi dago gaur, baina bakarren batek lortu du atzerritarrekin edo militar errusiarrekin mozkortu eta oheratzeko ibilagiria. Ilargiari distira betea dario: “Eskerrak eman Alderdi Komunistari”.

      Karratu zurien barruan ezkaratzen zenbakiak piztuta gauez. Sailkatu eta zenbatzea da lehen pausoa, ordena bat mantendu ahal izateko. Postariek erosoen lan egiten duten herrialdeak ote antolatuenak? Postariek erosoen lan egiten duten herrialdeak ote autoritarioenak? Argazki makinaz, rotringez eta partituraz betetako maletak hartuta tren geltokira bidean doazela, jende gazte saldoa bistatu dute eraikin bat inguratzen. Ilara itzela da: kilometro erdikoa, gutxienez. Gazte zurbilak, baina alaiak. Lo gutxi eginak, baina freskoak. Ez dirudi janari bila etorri direnik. Ordenatuki eta zintzo itxaroten egonagatik, gustagarri izango zaiela dakiten zerbaiten zain daudela dirudi. Goizeko opera matineren bat? Ekialdeko Alemaniako gazteek buruz dakizkiten sinfonia horietakoren bat? Rimski-Korsakov? Xostakovitx?

      Bateria jotzeko imintzioak egin ditu zisne-lepoa izateko lodiegia den jertse nabarra daraman gazteak. Bateria jotzeko itxura egin du, latorrizko danborra kolpatzen ari balitz bezala, badaezpadako aire militar batekin. Bere tresna bateria izan arren piano-jotzaileak gehiago gustatzen zaizkion Jean-Marci grazia egin dio.

      “Ringo Starr”, bota du gazteak.

      “Ringo Starr?”, ulertu gabe, Jean-Marcek.

      “Yeah, The Beatles”.

      “The Beatles? Ekialdeko Berlinen?”.

      “Beatlesen lehen diskoa heldu da. Zain gaude ale bana erosteko”.

      Pagotxa. 1984. urtea da. Lau urte dira John Lennon hil dutela; hamalau, The Beatles taldea desagertua dela. Ezinezkoa da aurresatea, baina bost urte barru eroriko da Berlingo harresia.

 

 

Behingoz patrikan espero baino sos gehiago duenez, sartu-ahala-fundi, Tatianarekin Parisera igo eta lagun zaharrak bisitatzea erabaki dute urri hasieran, Senako bazterrak oraindik sobera ilundu eta hotzituko ez zirelakoan: Rue de la Moskova eta Rue Neuve des Boulets. Lagun zaharrak besarkatu, Paco Ibañezen atelierrean Rodanoko ardo zuria edan eta muskuiluak jatea helburu, edota karakol kazolakada bat, eta, nola ez, une autre carafe de vin rouge. “Iraultza barraskiloena da!”. Baudelaire. Verlaine. Rimbaud. Le bateau ivre! “Da capo, Paco! Akabo ba!”.

      Ze ezberdina Paris gauez. Egurrezko kontrabentana urdinak ixtean ezkutuan geratzen dira erakusleihoak. Dendak desagerrarazten dituen ilusionismo paristarra. Tatianak sumatzen zuen horren falta eta hasperen egiten du bere hiriko kaleak berreskuratzean.

      Latin Auzoan etxea utzi diete Hagan bolada pasatzen ari diren Tatianaren Nazio Batuetako adiskide batzuek. Paco Ibañezi Seikori buruz galdegin diotenean, ez dira harritu “erakunde armatuaren alderik gogorrenean” dagoela entzunda.

      “Eta Pello?”.

      “Pello? Nor da Pello?”.

      “Karlos..., Fabio? París-fabrica-adversarios-respetuosos? Ez duzu oroitzen?”.

      Paco ez da harekin gogoratzen.

      “Arerio ondraduena... etengabe errepikatzen zenuen esaldi hori garai hartan, Paco... Zuri ikasi nizun nik”.

      “Benetan? Ez dut uste... Beste norbaiti entzungo zenion”.

      Pacoren anaiari Arakisen helbidea eskatu dio Imanolek. ETA utzi zuenetik Mexiko DFn dago eta Espainiako Gobernuarekin hizketan ari da bere abokatua, itzultzeko kausa pendienterik ba ote duen aztertzeko. Tatianaren adiskideen etxean, haien seme-alaben argazkiz betetako gelan lo egin dute. Berrogei urteetara gerturatzen ari dira. Tatianak seme-alabak izateari buruz hitz egin dio eta Fakirrak ez du unea denik sentitzen. “Orain ez bada, noiz?”. Oraingoz pausoa ez ematea erabaki dute eta Tatiana ohi baino isilago itzuli da trenean. Nola heltzen diren trenak Hendaiara, azken geltokira, terminusera: arrain nagi eta muturluzeak akuarium bateko kristalaren kontra bezala. Hendaiatik Donostiarako trantzea behiala trentzatutako zerbait sendoaren desharilkadura izan dela sentitu du Fakirrak. Izu-laborria eragiten dio bizitza konbentzionalak. Panikoa. Bera ez da monogamoa eta ez du sekula guraso bilakatu nahi izan.

      Paristik itzuli ondorengo egunetan heldu zaio Josu Ponceren heriotzaren berri. Josutxo, Txopo, Carmenen neba gaztea, Klabelin Komikeko baxu-jotzailea, aspaldian berbena talde batekin zebilena. Izoztuta geratu dira Tatiana eta biak. Esker txarreko izan ohi gara albiste ilunekin: ez diegu sekula haien pertinentzia aglutinatzailea eskertzen. Haien borondatea baino askoz ere handiago, bilgarriago eta boteretsuagoa den berri txar horri esker berradiskidetu dira.

      Mata Hari besarkatu dute hiletan. “Josurena ez da istripu bat izan”. Arrebak ez du bere nebaren erabakia ulertzen. Minduta dago. “Ez baitago ulertzerik”, diotsa xuxurlan belarrira Fakirrak, “ez duzu zertan ulertzen saiatu ere”. Baina berak bai, gau osoa pasatu du Imanolek gaiari bueltaka, John Dowlanden lauterako musika entzuten eta Josu Ponce, Josutxo, Txoporen erabakia ulertu ezinik. Heriotza finkatze bat da: lausotuta zegoen argazki bat diafano ageri da derrepente, ongi fokatuta. Argazkia albumean itsatsirik eta albuma itxirik. Ez da argazki gehiago izango. Eta heriotza finkatze bat bada, autofinkatze bat da norbere buruaz beste egitea, norberak fokatzen du eta izozten norbere burua, etorkizuneko anbiguotasunak eta potentzialitateak deuseztatu egiten dira. “Dagoena dago, edo hobe esan, zegoena da dagoena; eta ez da gehiago izango, neuk erabaki dudalako ez egotea”. Suizidio bat, etorkizunaren ukazioa adina izan liteke iraganaren gorespena. Federik eza etorkizunean edo fede gehiegi iraganean. Hori baino hoberik etorriko ez den ustean iraganari marko bat jartzea. Muturreko autorretratua.

      “Bere arrebak behintzat bikiak dauzka, Carmenek badu zeri heldu”, hala ez izan arren eraso bezala bizi ditu Fakirrak Tatianaren hitzak; berri txarren pertinentzia aglutinatzailean zabaldutako pitzadura. “Buelta bat ematera noan”. Bortitzegia litzateke hori soilik esatea. Apur bat aldatu du azkenean, deklarazioa proposamen bihurtuz: “Buelta bat ematera noan. Etorri nahi?”.

      Tatianak nahiago du etxean geratu. Aspaldiko partez, Bekaintirori deituko lioke gustura kalean bakarrik alderrai ez ibiltzeagatik, baina hura ere umezain dabil aspaldion eta goiz jaiki beharko du aurrezki kutxara lanera joateko: beranduegi da jada borondate oneko jendearen etxera hoska ibiltzeko. Desordena besarkatu beste aukerarik ez du, gauez, bakardadean. Gau horretan ezagutuko du Koro eta astebete barru aitortuko dio Tatianari norbait ezagutu duela.

      Tatianak ez hotz eta ez motz erantzungo dio: “Aita izateari itzuri egin eta beti seme izaten jarraitzeko hautu bat da hau dena. Konturatzen zara, ezta?”.

 

 

“Bere amaren antz handia duelako gustatuko zaio...”. Aspertu arte entzun behar izan du hori Ainarak Sixtoren ahotik. Hirurak dabiltza elkarrekin plazetan orain, eta Telmo Valdes baxu-jotzailea batzen zaie tarteka. “Bingora joaten den andre nagusi horietako bat ematen ez din, bada! Botellazo oxigenatua, ile kardatua. Gure ama izan zitekeen Koro hori!”. Imanol haiek baino zaharragoa da, baina ez hainbeste. “Ez dakit ongi azaldu dizudan, Ainara. Ez da Imanol baino zaharragoa dela, baizik eta bera baino askoz zaharragoa ematen duela...”. Inor gutxik ulertzen du harremana. “Tatiana den samurrarekin, Tatiana den intelektualarekin, Tatiana den argalarekin eta frantsesarekin... Tatiana den paristarrarekin!”. Denek ados dirudite honetan: Tatiana zen “bere bizitzako emakumea”. Horrela doa historia ofiziala zure inguruan bilbatzen: “Tatianarekin gauzak ongi zihoazen, Tatiana utzi zuenez geroztik hasi ziren kontuak okertzen”. Bere bizitzako emakumea. Titulu nobiliario bat horman jartzeko. Zeinek dio bakarra denik eta nork ebazten du hurrenkera? Lasai, ez hartu nekerik: arduratuko da beste norbait zure partez. “Dirua dauka, zaindu egingo du; Ediporen konplexua, batek daki”. Harreman interesatua? Eta pasio hutsa balitz? Edertasuna dastatzeko bere modua? Edertasunaren dastatzailea baita, oroz gain, Fakirra.

      Entsegura goiz iritsi den egun batean bakarrik daude biak, Ainara eta Fakirra. Pozik dator gizona eta nekatuta, distira du begietan. Ez dio eskuarki Ainarari konfidentzia handirik egiten, gaztetxo ikusten duelako agian bere ahotsarekin hain ongi etortzen den kantaria; norbaiti kontatu behar dio gaurkoa, ordea, lehertu egingo da bestela. “Nire bizitzako txortaldia izan dinat eta berandutu egin zaidan, barka, grabeak txori herratuak ditun, hasiko gaitun entseatzen tonu bat beheragotik?”. Eta orduan bota kanperoen gainetik galtzak altxatu eta belaun pareraino bildu ditu: belaun ubelduak, belaun kolpatuak, belaun urratuak erakutsi dizkio, “zilipurdikatu garen alfonbra ez zen batere irandarra, zoramena izan da”. “Irakiarra zen alfonbra orduan, ala?”, bota dio, konplize, Ainarak, Iran eta Irak gerran daudela jakitun. Barre egin du Fakirrak. Agian ez dira sekula biak elkarrengandik hain gertu sentitu.

      Ia bi metroko gizona maitaketan irudikatze hutsa zail egiten zaio Ainarari, nahiago du horretan ez pentsatu. Hala ere, Fakirra deitzen diote, dantzari izana da, ume handi bat, aitonumea, begiak piztuta dituena gaur. Tatianarekin zoriontsu izan zen eta orain zoriontsu da bere maitasun berri horrekin, ur oxigenatuaz ilea tindatu eta bingorako moduko botellazoa eta kardatua dituen izter sendoko emakume heldu eta dotore honekin. Kororekin. Edertasun mota hori preziatzen dutelako bere John Lennonen miope begiek, Gandhiren miope begiek, begi ttipi, begi hippie, begi irakurri, begi distiratsu, zinez negarti eta hunkibera horiek; begi-nini kanalla horiek, bere buhame eta kinki begiek; maiteagoak, emakume heldu bipilaren gerria eta eskuak, eta haren eskuak bere gerrian. Emakumezko helduen besoetan baino gusturago inon ez, dotoreziaren zentzu hori du: haien sorbaldan negar egiten du eta barre eginarazten die, horrek ematen dio segurtasuna, etxean inork bere aitanoel ahotsa aintzakotzat hartzeak, hor baita indartsu bera, ahotsa delako bere karisma, hori gabe paralizatuta legoke, gatzezko estatua bilakaturik.

      “Zilipurdikatu garen alfonbra ez zen batere irandarra”, patioan jolasean belaunak urratu dituen praka motzeko umearen pare antzaldatzen den aurpegi bat, kandelaren sugarra ispilu aurrean, Ainarari begira. Sehaska kanta bat abesteko gogoa erne dio horrek Irazokiri, Fakirrak gustuko ez dituela badakien arren.

      Musikariak berandu datoz eta, piano-jotzaileari dagokionez, Ainarak badu bere susmoa.

      “Sixto ez daukazu batere pozik”.

      “Sixto, haserre? Zergatik?”.

      “Ez nuke horretan sartu behar...”.

      “Arren: ni baino hamabost urte zaharragoa den emakume batekin nire bizitzako larru-jotzea izan dudala aitortu berri dizut! Lagunak ginela uste nuen”.

      Jakina, adiskideak dira. Ainarak bere ondoan abestu eta gehiegi distraitu eta gehiegi distiratu gabe koruak egiten dizkion bitartean, orduan bai, adiskideak dira. Bakarkako disko gehiago ateratzen ez duen bitartean bere letra propioak abestuz (esku bat Ainararen sorbaldan, bestea bere bihotzean: “Dauzkagun poetekin, Ainara…! Lagun baten aholkua da”). Bitarte horretan adiskide dira, baldintza horiekin izan daitezke sokako.

      “Gutxietsia sentitzen da Sixto. Azken diskoan bere izena azalean ikustea espero zuen”.

      “Ezin liteke! Txantxetan ari zara...”.

      “Ezta batere. Eta behin elkarri egiak kontatzen hasita, nik ere, hainbeste merezi duela uste dut...”.

      “Baina Sixto anarko bat da, gauza hauek bost inporta zitzaizkiola uste nuen”.

      “Anarko edo ez, jendea mimatu beharra dago, Imanol... Badakizu nahi duzunean detallista izaten. Izan ba detaile bat harekin”.

      Pentsakor geratu da Fakirra.

 

 

Bada suizida bati barkatu ezin zaiola dioenik, baina ezin diozu suizida baten arrazoiak ulertzeari uko egin, baldin eta suizida batek patxadaz eta denborari denbora emanik hartu badu erabaki hori. Kontua da ia inoiz ez dagoela hori modu fidagarrian ziurtatzerik: suizidio bakoitzak bizitza ematen du amaitutzat, gertaeren pilaketan aurrerantzean izango duen erantzukizunari muzin egin dio suizidak eta pilatutakoa aski dela deliberatu, baina, aldi berean, zulo beltz bat ere zabaltzen du, geratu direnen irudimenari egindako opari makur eta zurrupatzaile bat, amaierarik ez duen arrakala.

      Izarren hautsaren antsia, jatorrira bueltatzeko gogo muturrekoa, sustraietara itzultzeko bulkada hori, jatorria eta sustraiak ezereza direnean, nola ez konpartitu hori dena, lasaitasun izendaezin hori? Errotua izatea norbaitek, mundura, iraupen ariketa hutsaz haraindi, ekintza zehatz batzuk egitera etorri garen ustea eta ekintza horiek konplituak dituen konbentzimendu osoa. Nola ez ulertu senaren galtzerdia alderantzikatzen denean indar guztia galtzerdiaren muturrera eramaten duenaren arranke bortitza, bat-batekoa edo meditatua. Bere burua itzaltzeko grina. Neke abisal hori duenak atsedenerako eskubidea eskatzen du, azken oihu isil bat. Txoporen kasuan, hitz egin daiteke berekoikeriaz? Berekoikeria, bai, bizirik geratu direnena, agian: lagun guztiak dira berekoi, esate baterako, haren falta sumatzerakoan, denen lantuak entzuten zituenetakoa baitzen Txopo, denen saminen eta sasiminen ukendu egiazkoa. Isilik egoten zen luzaro eta gero zentzuzko zerbait esaten zuen. Halaxe gertatu zen taldearen izenarekin. Klabelin Konbo, Klabelin Komik, zer axola zuen? Ezustea dago, jakina; xoka, hari argibideak eskatzeko gogo berantiar eta tamalez jada ase ezina, elkarrekin partekatuko ez ditugun urteekiko amorrua edo bertigoa, uneak eta urteak gauza bera direlako suiziden kasuan. Lagunaren alde behar eta merezi zuena garaiz ez egin izanaren susmo mikatza ere badago. Erruduntasun sentipena, seinaleen bilaketa —“arrastoren bat aterako genuen horren lagun eskasak izan ez bagina”—, ondotik alde egin digun norbaiten bizitza izen-deitura hutsetan eta izen-deitura horiek metafora batean kaiolatzeko tentazioa (metaforak burgesak ez balira), alfa eta omega, taxidermistaren lana: lehen ez genekien eta orain badakigu bere benetako izena, badakigu suiziden leinukoa zela. Haren izena aipatzen dugunero hura modu leial batean deskribatzeko erantzukizuna geratzen zaigu, eta hari buruzko gauza onak baino esaten ez ditugularik erantzukizun hori betetzearen ezintasuna.

      Josu oroitzeko modu bakarra kanta bat egitea da Imanolentzat, kantak eternitatearen lagina direlako, erredentzioa, amaierarik eza. Gure soslairik onena, fotomatoi batean elkarrekin atera genuen argazkia. Kanta bat mezu puntuala izatetik, orotariko telegrama estandarra izatera igarotzen da —jarri puntutxodun lerroaren gainean zure izena, zeinahi izen; ezabatu zeure testigantzari ez dagokiokeen adjektiboa, edonorentzat balio du orain kantak, nahiz eta zure izena ez izan Suzanne, Yolanda, Lili Marleen; nahiz eta zeu ez izan Itziarren semea—. Erretratu bezala sortu den kanta ispilu bihurtuko du entzuleak. Kanta bat berrespen bat da; kantatu ondoren kantak dioena sinestera ailega zaitezke itsu-itsuan. Edo agian ez zaitu sekula konbentzituko. Kanta, orduan, hondakin bilakatuko da, trakeskeriari egindako monumentu toxikoa. Sortu zituenak berak abandonatutako kantaz gainezka daude hilerriak. Hamaika bider kanta berbera entzuten duenak bere kantaria asmatzen du, totem bat, gezurrezko kantaria, kantari bat gutxitan iristen baita bizitzan barna bere barne kanta gogoangarri eta inspiratuenetan erdietsi zuen maila garai horretara. Kanta onak zure aurretik doaz beti, kantak “bihar” dira; ez, ordea, kantagileak. Fakirra ere berdin: sentiberagoak dira bere kantak bera dena baino. Bere ahotsak, bere buruak ez dakizkien gauzak dakizki eta ahots harekin iristen den lekuetara ez da sekula ailegatuko bere kasa, hitz lauz edo oinez, zango bat libertarioaren zapatan, bestea ikusteke norenean. Batzuetan, intimidatu egiten du kantekin duen barne lehiak, harreman intimoak. Batzuetan, jeloskor jartzen da bere kantek lortu bai, eta berak lortzen ez duen irismenarekin. Kanta bat gehiegi hazten denean, gogoa ematen dio hura desaktibatzeko, desakralizatzeko, hari garrantzia kendu eta nondik kopiatu zuen aitortzeko. Ordea, ezta bururatu ere zuk hori berbera kanpotik egiterik. Ez lizuke sekula barkatuko. Batzuetan, kanta izatea desio du, kanta bakarrik, kanta denbora guztian eta kanta ez beste ezer. Merezi du saiatzea, beraz. Ohikoa denaz bestaldera, hitzetatik abiatu beharrean musikatik abiatu da oraingoan: melodia bat egin eta, haien arteko harremana aspaldian apur bat hoztu den arren, Teklasi deitu dio letrak jar diezazkion. Moskatel botila hustu dute erdi bana.

      “Une onak izan genituen”.

      Ezkutatu den lagunaren alde, zer besterik eta zer hoberik esan daiteke? Une onak izan genituen. Ez “pasa”, baizik eta “izan”. Iraunkorragoa da.

      “Josuren alde”.

      “Higatik, Txopo”.

      Arraroa da norbaiten alde topa egitea eta ez haren osasunean. Hildako lagun baten osasunean, jada ezin daiteke topa egin.

      Imanolek kanta jo dio gitarraz lagunduta, xuxurla leun batekin silabak markatuz. “Estudioan grabatzen duenean ez zaiok horren samur aterako”, pentsatu du istantean Teklasek. “Beti gertatzen zaiek: urduri jartzen dituk”. Ainararen kasuan, “afonia histerikoa” zen hitza, baina Fakirrak ere errespetu gehiegi zion batzuetan estudioko lanari.

      Kopla gisako egitura du kantak eta berehala harrapatu du neurria. Handik bi egunera bertsoak helarazi dizkio makinaz jota.

      “O-ak p bihurtzea, hire kontu”.

      “Oraindik ez duk idazmakina berria erosi?”.

      “Fetitxista nauk. Pena ematen zidak zaharra botatzeak”.

      Neurrira egindako eskularrua dira Teklasen hitzak melodiarentzat.

      Carmen etxera gonbidatu du. Bere gurasoen eskandalagarri, Zapatariko etxe okupan bizitzen jarraitzen du, bikotekiderik gabe bikiak izan dituen arren. Ogia egin eta auzoan saltzen dute. Buztingintzari eta sendabelarrei buruzko ikastaroak antolatzen dituzte. Carmen Ponce, alias Mata Hari, Teklas bera eta Fakirra. Elkarrekin, aspaldiko partez. Ilun txintan abestu dio Carmeni neba hilberriari eskainitako kanta.

      “Munduko kariño guztiarekin egin dinagu, Josu gogoratzeko. Gustatzen ez bazain ez dinagu diskoan sartuko, esan gabe doa”.

      “Nola ez zait ba gustatuko, ederra da, oso ederra”.

      Bi muxu eman dizkio eta gero beste bi, besarkada baino estuagoak diren muxuak. Ahaztua zuen Mata Hariren ezaugarri hura: muxuen antzeko egiten dituela besarkadak, eta besarkaden antzeko, muxuak. Berdina egin du Teklasekin, letra ere ederra dela adierazteko. Gero Fakirrarengana bueltatu da Carmen eta zintzilik geratu da haren lepotik, tarte luze batez.

      Sortu bezala desegiten den behin-behineko senidetze batekin konformatzeaz ari gara. Inori pultsua kalkulatuki hartzen ari gatzaizkion sentipena eragin gabe hari bostekoa luzatzen jakiteaz, tinko baina ez itotzaile, kalkulurik gabe. Sor dadila hilkorren arteko konplizitate bat, errukiarekin zerikusirik ez duena, samurra eta hauskorra, izenik gabea.

 

 

Zenbat eguerdi Sebastopol ostatuko kristalezko mosaikoaren bestaldetik trafikoari begira. Bizitza donostiarra, vermoutharen ezti garratz, itsaskorra lagun. “Donostian ere aurki daiteke Paris”, pentsatu nahi luke Fakirrak. Bada jendea Donostian Paris bilatzera dedikatzen dena, Parisen aztarna, Parisen lagina, Parisen islatxoa, Parisen promesa. Parisko voyeur izaera ateratzen zaio agian, Parisko kafetxeren baten traza hartzen diolako Sebastopol tabernari, aulki batzuk eta mahaiak kalerantz begira daudelako, ongi prestatzen dituztelako bertan konbinatuak. Paretik autobus bat pasatzen den bakoitzean taberna guztiak egiten du dardara tabureteen pean, San Martin kaleko oinarri hondartsuen azpian, urari irabazitako zingiren gainean baitago eraikia hiriaren erdigunea. Han behean, itsasoa dago. Komuneko ponpari tira egitean kresalak lixibari gain hartzen dio taberna askotan. Horregatik du zentzua Nautikoko eraikin zuriak, sekula partitzeko tenorerik eta ausardiarik biltzen ez duen eraikin horixe baita hiriaren izpiritua.

      Hasieran ez dio arnasa hartzen ere uzten. Etengabe deitzen dio Korori. Telefonoz hots egiten dio txoko guztietatik, taberna guztietako telefono guztietatik, “Colchonerian nagon, jaitsiko haiz?”. “Estoy en la Colcho”. “Mondragonen kontzertua dinagu, baina hirekin arratsalde pasa egitekotan, gaixo nagoela esan eta ez naun kontzertura joango”. Popatik bidaliko du Korok, jakina: berak lana dauka pentsioan, horretara dedikatzen da, Norteko geltokira trenez datozen turistak harrapatzera, bere pentsioan lo egin dezaten hotelean baino merkeago. Hilabete gutxiren buruan, harremanari iraupenik opa eta aurreikusten ez zioten musikarien harridurarako, etxea erosi dute elkarrekin, Arroka kalean, erdi bana, Bekaintirok emandako hipotekari esker. Infernuan ere eduki behar baitira lagunak (“Hemen gauzak latz aldatuko dira aurki!”; “Kreditu hipotekarioa? Nola ez, ba? Noski, Trotski!”). Dena dago, etxea zein hipoteka, Kororen izenean. Fakirrak dirua daukanean brausta ematen dio, gaztetan amari ematen zion bezala. Ez daukanean, ez dio ematen, ez eta Korok eskatu ere. Bazkalostean kantak eskatzen dizkio, disko dedikatuak zuzenean: Maitia nun zira. “Hementxe ba, ez al duzu ikusten?”. Barreak. Maitia nun zira. Beretzat bakarrik. Korok eskatu, Fakirrak kantatu.

      “Hondarribiko institutuan greba abiatu diten, hara noan”.

      “Musutruk abestuko duzu?”.

      “Zer nahi duzu? Gose greba dun, ikasleak ditun eta...”.

      “Ez duk sekula espabilatuko”.

      Eta halaxe joango da, Hondarribiko institutuko ikasleak beste zerbaitera egon arren, gose greban ezkutuan Chiquilin galletak jatera, edo irakasle matxinatu eta solidarioekin mozkortzera. Fakirrak, beste behin ere madame Duprezen aholkuen kontra, bere gitarratxoarekin kantatuko du, solidarioki, nahiz eta elkartasuna jasotzen duten haiek ez bere musika bereziki estimatu. Rock erradikalaren garaiko semeek nahiago bestelako musika, mugituagoa, elektrikoa, Silvio entzuten hastean haien gurasoak maitemindu egin zirela jakin ongi dakiten arren, enamoratuen tarte akustiko lasaiak esparru ziurra izanagatik oraindik gazte sentiberenen artean.

      “Ni gazte hilko naun, Koro”.

      “Ez horrelakorik esan”.

      “Egia dun eta, gazte hilko naun”.

 

 

Badirudi badaudela egunak zeinetan badakizun gauzak nola egin. Gauzak atera egiten dira, sortu edo etorri. Baina badabiltza. Euren kasa dabiltzala dirudi, gainera, zuk deus behartu gabe; antolatu baino ez dituzula egiten, onetsi besterik ez. Kanta eta letra txirikordatuta heltzen dira auskalo nondik mihi puntara, gitarrak zeure hatzei deitzen die eta programatutako pianola automatikoetako teklak bere burua sakatzen duen gisa berean zaramatzate harmoniara sokek, zeure arpegiatzeko teknika narrasa ez da gaur ezeren traba. Isurian doa dena. Balirudike, dakizuna nahikoa dela eta dakizun apurrari etekina ateratzea dela artearen benetako zentzua. Sistematizatzerik balego hori dena. Baina ez dago modurik, horretan datza lan honen xarma. Eta sistematizaziorik ezean, erritualizaziorako aukera baino ez zaigu geratzen, erritual horiek egun txarretan egun onei deitzeko modua direla sinestea. Errituala, nork berea; isolamendua, lanean hasi aurreko kafea, sortzeko egokiak diren trenpu eta lekuak hautatzea, zigarroaren keari putz egitea. Ez du zentzu askorik agian, baina zentzugabeagoa litzateke deus ez egitea. Zer da sineskeria, denbora-pasa diziplinatua ez bada?

      Fakirrak ez du egundo Ainarak bere bakarkako lehen diskoa argitaratu zuenean Sixtok eta Jean-Marcek agertu zuten kitzikadura eta miresmena ahaztu: “Ole, gure Ainara”. Bezperan Altsasun izanak ziren, asko gustatu zitzaien diskoaren zuzeneko aurkezpena, “ausarta eta freskoa” zela adierazi zuten, frontoia mukuru zegoela beteta eta jendeak gogoz eta zirraraz txalotu zuela. Adiskideek egin zioten kronikaren aurrean, Imanol arnasari eutsi ezinik tabernako eserlekuan deseroso mugitzen eta tragoa azkarregi edaten hasi zenean ohartu ziren haien hanka sartzeaz. “Zapal tentuz egoaren zelaiak: hurkoaren garunean zabiltza oinez”. Saiatu ziren orduan Sixto eta Jean-Marc Fakirraren bekaitza eta giro traketsa apur bat konpontzen: “Ezagun du asko ikasi duela zure ondoan, Imanol”. Txatal zatarra ziren ordea hitz haiek ordura arte ehundu zuten oihalean: mihiak trakeskeria egin duelarik, nekez etxekotuko duzu gero eta txokora otzan ekarrarazi. Disko azalean ageri zen Ainara, zutik eta ilea kazola gisara mozturik, irribarretsu, ondoan Jabier Lasheras gitarra-jotzailea aneazko aulki batean eserita zuela. Fakirrak diskoaren barruko aldean ipini zuen arreta orduan, kanta zerrendan —“berak idatzi ditu letra guztiak?”—, eta bekaina altxatuz hartu zuen arnas, harridura baino gutxiespen gehiago adierazten zuen keinu batekin. Barruko orria atera, eta banan-banan irakurri zituen hitz guztiak. “Diskoa entzun gabe ezin askorik aurreratu; baina hitzak, eskasak”. Imanolek beti asmatzen zuen aitzakiaren bat gonbidapenak errefusatzeko; ez zuen sekula Ainara bakarka zuzenean kantatzen ikusi nahi izan.

      Oraingo hau, ordea, ezberdina da. Ura bere bidean, denbora asko igaro da geroztik eta Ainararen disko berriak oihartzun apala izan du; Jean-Marci “estankatuta dagoela” entzun dionean “gure Ainara”, esaten hasi da berriro Imanol, eta, nahiz eta urteak diren ez dutela lehengo kuadrillakoek elkarrekin abesten, baztertuen azken furgoira jaso du berriro solasaldietan, galtzaile direlako estimua diegun haien leinura samurtasunez eman dio ongi etorria. Ainara zuzenean entzutea ez hunkigarri ez desarmatzaile suertatuko ez zaion segurtasun osoa duen honetan, Fakirra prest dago laudorioekin eskuzabal jokatzeko; erreskatekoak izango direlako laudorio hauek eta ez aitortzazkoak.

      “Andoainen abestuko du gaur, joango al gara?”.

      Kamerinoetan harekin elkartu direnean, zintzoa izan da Ainararen esker ona. Jabi Lasheras joana da jada, “alaba gaixorik dauka”, kantaria bakarrik dago eta Sixtok eta Jean-Marcek muxutan ito dute iritzi zintzoa emateko ausardia askirik ezaren lotsa. Gainera, hala dio idatzi gabeko arau batek, kontzertu amaitu berriaren beroan ez da zintzotasuna tokatzen. Jean-Marcen harridurarako, Fakirra izan da “Ole, Ainara!” esan duena, laudorio abstraktuaren bolea ttipiari horma biko maltzurra erantsi dion arren luze gabe, “jende gutxi etorri da, baina ba ote daki jendeak zer den ona?”; garbi ezarriz ardatzak non dauden eta nork duen inor koordenada horietan kokatzeko ahalmena.

      “Ez duzue zorterik izan, ez da gure gaurik onena izan”, defendatu du nola edo hala bere burua Ainarak, Jabier Lasheras eserita egon den kamerinoko aulki hutserantz begira (“Alaba gaixo? Koldar hori, zergatik ez ote zara nire ondoan geratu?”). Jean-Marcek Lasherasen deserosotasuna seinalatu du orduan, Ainararen zurigarri: “Pharosek esango lukeen bezala, aretoa piszina bat da, hezetasun gehiegi dago, ahotsa ez da garbi entzuten eta Lasheras urduri jartzen da halakoetan”. Eta horri Imanolek erantzun, ia sadikoki: “Etorriko gaitun berriz ere beste batean, ez arduratu”.

      Badirudi badaudela egunak zeinetan badakizun gauzak nola egin. Gauzak atera egiten dira, sortu edo etorri. Baina badabiltza. Euren kasa dabiltzala dirudi, gainera, zuk deus behartu gabe; antolatu baino ez dituzula egiten, onetsi besterik ez. Aldiz, badira beste egun batzuk dakizun guztia ahaztu egin duzula dirudienak. Ahazten duzu, ezer baino lehen, zeu izango zarela bihar ezinaren mirabe, panpina hauskor, amaraunean harrapatutako zomorro.

 

 

Nola begiratzen dieten Korori eta biei paseoan dabiltzanean. Donostiarren zorion itxura kortso-patentea da, larrutzeko eta aholkuak emateko legitimazioa ispilu aurrean. Maiz-maiz, maiseaketa, “en ausencia de”. “Nik ez dut urlia juzgatzen” diote, baina juzgatzen ez dutela esatea bera da haien epaia.

      Fidelidad, nobleza y lealtad, dio Donostiako armarriak. Hiru hitz, gauza erdia esateko.

      Ogerleko erdirik balio ez duen katedral neogotikotik gora Alderdi Ederrerantz zoazela, artzain on batek artalderatutako ardiak dira hiritarrak: gezi bat bezala, xuxen-xuxen joanez gero hiriko alde zaharrera helduko zara handik, Santa Maria elizaraino. Eliza honetako sarreran dagoena da hiriko San Sebastianen irudirik ikusgarriena: Fakirrak gogoan du oraindik Patti Smith abeslariak Victoria Eugenian bost minutu eman zituela harlanduzko eskultura honi buruz bakarrizketan. Entzuleek ez zuten ulertzen zertara zetorren kantari amerikarraren lilura, santuaren keinua eta alkandora hertsakorraren posturaren imintzioak egin behar hura, Patti Smithek horren berea duen antzezpen enfatikoa. Zergatik ez zen behingoz abesten hasten?

      Frankfurter Allgemeine, New York Times, Le Monde... Askatasunaren Hiribidean —lehen Avenida de España— paperezko akordeoiak bezala zabaldutako kioskoetan nazioarteko prentsa eskuragai egon da beti, ia denek irakurtzen duten arren probintziako egunkari nagusia, askok haren ildo ideologikoa deitoratuagatik. El periódico deitzen diote, eta saltzaileak irristatzeko prest izaten du zuk eskatu aurretik. Geziz jotako azkenak zeintzuk izan diren jakitea da premiazkoena: eskelen eta martirien errolda eguneratuta daramate kazeta honi esker jubilatuek. Irakurle onak eta txarrak daude, jakina, eta gero daude hauek, irakurle putreak, goizero hatz-mamiak listuaz busti eta hildakoen erroldan ez daudela ziurtatzen dutenak. Inkontzienteki bada ere, donostiarrak geziak maite ditu eta geziz jotakoei behatzea. Izatez, hori du zeregin nagusi; hori, eta emanaldi petoak antzezteko ttikiegiak diren hiriko antzokietan opera jibarizatuak entzutean ez lokartzen saiatu. Baina hiria zertara dagoen, zaratak salatuko dizu askotan: Sokolov pianista errusiar handia kexu agertu da antzokian Chopinen piezak jo ahala su festak entzun dituelako kanpoan.

      Jarri gaitasun nominatiboak fantasiaren zerbitzura. Pequeño Casino, Rex, Astoria, Savoy: hiri estu baten mugak zabaldu nahi lituzketen zinema aretoen izenak. Tiffany's dantzalekua eta Le Parisien kafetegia. Gainerakoan, milandarren janzkera —milandarrak ziren, hain justu, Sebastian martiriaren gurasoak—, un petit air parisien eta Rio de Janeiroko hondartza barnebiltzen dituen hiri bonsaitzat dute askok, Urgulleko Cristo Redentor eta guzti. Modu baikorrean ikusita, “Hiri handien abantaila guztiak eta haien desabantailarik bat bera ere ez”. Berdin esan liteke kontrakoa. Voyeurismo zeiharra da donostiarrena, disimulatua eta bertutetsua, sofistikazio handiz fiskalizatzea bertute bada, bederen. Erantsi horri euri langarrari “xirimiri” deitu izanaren azertu paregabea. Baduzu hiriaren karikatura azkarra. Alde basa, Pasealeku Berriak jartzen du edo Haizearen Orraziak: bertan lehertzen dira marea bizietan olatu itzelak, apar eta esne, orraztu gabe lehenak eta Txillidaren eskulturek eskuilatuak bigarrenak. Harro daude donostiarrak tokatu zaien itsaso zatiaz. Olatuek badakite hiritarrei falta zaien basakeria berezko batez arroketan zapart egiten.

      Udal arkitektoek jelosia handiz zaintzen dute zona romántica izenez bataiatutako perimetroa. Noiz merenge itxurako noiz harrizko diruditen arren, egiaz, hareazko bihotza duten etxeak: pospolo batekin urratuz gero abarkillatu baietz bastimenduaren hormak. Badira kerubintxoak errege zubietan elkarri hatza ukitzen; arretaz behatuz gero, lehoi ttipiak eta aingeru diskretuak bereiziko dituzu ezkaratz pinpirinetan, dragoitxoak, Jupiter, aurpegi batekin aurrera eta bestearekin atzera begiratzen duen bisaje biko Jano jainkoa, Fenix hegaztiak dinteletan. Interfonoetan eraztun doratuak eta ukimen nakaratua edo marfilkara, elefanteren baten letagin landua ukitzearen pare. Afrikako Serengetiak ere ordaindu ote dio hiriari zerga? Kontxako paseoa da hiriaren amua eta pasarela, baina askoz aproposagoa da Urumea ibaiaren ertza konfidentziarako, urtaroen joana dastatzeko, bikoteari esateko, ez-da-zure-errua-nirea-baizik, haurdun zaudela edo gaixorik terminal. Udazkenean orbelez betetzen da Bizkaia pasealekua, eta hosto lehorren zurrumurru lasaigarriak, hala esan zuen hiriko poetak, “erregalu-paperak urratzean ateratzen duen hots berbera egiten du”. Behin eta berriro zabaltzeaz nekatzen ez diren opari-papera da hiria bera bertakoentzat.

      Imanoli gustatzen zaio ezezagunek kalean ezagutu eta geraraztea, diosal egin diezaioten, igurtz dezaten, eska diezaiotela berriz ere bere Parisko ibileren berri kontatzeko, esan diezaiotela azken diskoko zein kanta gustatu zaien gehien eta zergatik. Antiguaraino oinez joan eta ama bisitatzen du askotan. Ama orain, ama beti. Gero, Kororekin paseatzen du, bere musikariek amaren ordezkoa edo luzapena dela uste duten horrekin. Badaki bere lagun gehienek eta familiakoek gustukoago zutela Tatiana. Beti dago norbait gaiztoz min eman nahi duena.

      “Imanolen ama zara?”.

      “Ez, bere amona naiz”.

      Zinezko diletante bohemioa da Imanol. Berak bai, bost egunkari irakurtzen ditu egunero. Gero, etxera berriz: opera entzuten du, Carlo Gesualdoren madrigalak, David Bowie, Pink Floyd eta Chico Buarque. Edozer. Disko bat bestearen atzetik. Inoiz ez dakizu zerk piztuko duen kanta berri baten txinparta. Ez dabil Tatianarekin, baina maitale ohiari ikasitako zenbait ohiturak bizirik diraute. Lehen ez bezala, poema liburuak irensten ditu orain, bata bestearen atzetik; nahas-mahas horretan ongi funtziona dezakeen zerbait bilatzen saiatzen da.

      Behingoagatik, bera da Koro leziatzen duena: gustuko liburuetako pasarteak irakurri eta bestela inolaz ere entzungo ez lituzkeen diskoak entzunarazten dizkio. Koro okupatuta badago, lagunekin geratzen da Imanol ilunabarrean, Enrike Larrearekin irratsaioa prestatzeko, edo Guria tabernan jazza entzuteko Telmo Valdes baxu-jotzaile gaztearekin. “Gordon's ala Larios?”. “Gordon's, jakina”. Lezio hori aspaldi ikasi dute: Gordon's eskatu behar da beti, hobe Gordon's; mundu guztiak daki Larios poliziek edaten duten ginebra dela, eta gauza horiekin, broma gutxi.

 

 

Pio XII.eko Polizia Nazionalaren egoitzan dago Fakirra. Bila dabilzkiola jakin orduko entregatu du bere burua.

      Hotzikara ematen diote komisaldegiek, baina tenpleari eusten dio. Masperoren liburu-dendako gorila dauka gogoan. Nork bere lana. Polizia zintzoarena egiten duena uniformea ongien geratzen zaiona dela ebatzi du.

      “Ezagutzen duzu Mikel Albisu?”, galdetu dio Ondo Geratzen Zaizu Uniformea jaunak.

      “Jakina ezagutzen dudala Albisu, denek ezagutzen dute Albisu, antzerkia idazten du...”.

      Pausa bat egin du, dramatiko izateko asmorik gabe dramatiko samar geratu zaiona.

      “Badakizue kantaria naizela, ezta?”.

      Lasaitasun plantak egin nahi eta gura gabean harro azaltzea, bada marka. Sarri gertatzen zaie hori gorputz handiko gizonezkoei.

      “Jakina badakigula kantaria zarela. Denek dakite kantaria zarela. Baita garai batean suarekin jolasean ibiltzea gustatzen zitzaizula ere”.

      Suarekin jolasean? Bere ezizena jakingo ote duten darabil buruan. Dema estua da, baina baietz esango luke.

      “Albisuk deitu zidan kartzelan abestuko ote nuen galdetzeko. Ideia ona iruditu zitzaidan, askotan egiten dut...”.

      Infanteriako galdera azkarra, arkuan gezia:

      “Hori bai interesgarria. Askotan kantatzen duzu kartzelan?”.

      Nola uko egin behiala preso egon zinen espetxera kontzertu bat ematera itzultzeko aukerari?

      “Kartzelan ez... Jubilatu etxeetan, eskoletan, institutuetan... Deitzen didaten leku guztietan. Edonon. Baietz esan nion, besterik gabe”.

      “Besterik gabe, ez. Ez joan hain azkar: besterik asko dago hemen auzitan”.

      “Badakizu Albisu desagertuta dagoela? Berak antolatu du hau dena”.

      “Asko harritzen naiz, ez dut horrenbeste ere ezagutzen..., baina ez dakit gai izango litzatekeen halako... halako operazioa berak...”.

      “Non egon daitekeen arrastorik?”.

      “Ez dakit non bizi den ere. Tabernetan ikusten dugu elkar, batzuetan”.

      “Marujan, esan nahi duzu?”.

      “Adibidez”.

      “Zuek Larios, guk Gordon's”, pentsatu du Imanolek.

      “Eta Ramon Maria Yoldi, ezagutzen duzu?”.

      “Ramon? Horixe baietz. Aspaldiko lagunak gara”.

      “Ramon Maria Yoldi, alias Teklas”, galdera ez izan arren, zerbait erantzutera derrigortzen zaituen tonu hori. “Eman-iezadazu-zerbait, mutiko”.

      “Azkarra zen mekanografiatzen. Azkarra ez: azkarrena. Teklatuari begiratu ere egin gabe idazten zuen”.

      “Hura non bizi den jakingo duzu, behintzat”. Esan nahian: “Tentuz, ez gaitzazu leloegitzat har”.

      “Hemen, Amaran, baina ez dakit non, zehazki”.

      “Komando bereko kideak izan zineten biok”. Nork dio ezetz, memoria historikoa, badu Poliziak.

      “Oso aspaldiko kontuak dira horiek”.

      “Komando bereko kideak zineten eta zeu zinen hirukoan buru”. Kutxilloa ahoan: “Izerdia botatzen baduzu konturatu egingo gara, eta konturatzen bagara, errudun zaren seinale”.

      “Frankismoaz ari gara. Aspaldian utzi nuen nik ETA”.

      “Beraz, sinetsi egin behar dugu Mikel Albisuk Martuteneko kartzela barruan kontzertu bat eskaintzeko deitu zizula eta zuk ez zenekiela fitsik ere planaz”.

      “Ni ez naiz soinu ekipoaz arduratzen...”.

      “Ez gara soinu ekipoaz ari orain. Bazenekien ala ez zenekien?”. Esan nahian bezala: “Galdera bat egin dizut”.

      “Nola jakingo nuen ba?”. Erantzunik onena, galdera bat.

      “Zuk esan: Albisuren bidez? Teklasen bidez? Beste norbait bazegoen operazioan sartuta?”.

      “Ez zinen harritu bafleak handiak zirela ikusitakoan? Bi pare eraman zenituztela eta nahikoa zela bakarrarekin? Kartzelako telebista gelan baflerik gabe ere berdin-berdin kantatu ahalko zenukeen… Han ez dira ehun lagun baino gehiago sartzen”.

      “Teloneroentzat izango zirela pentsatu nuen, ez dakit zer esan”. Gizagaixo aurpegia oraindik erabili ez duzunean, zilegi da behin karta hori jokatzea.

      “Joseba Sarrionandia ezagutzen duzu?”.

      “Euskal poetarik onenetakoa da, poeta petoa...”.

      “Poeta petoa eta terrorista petoagoa”.

      “Hara, nik...”. Argi ibili: denbora gutxiegi igaro da gizagaixo aurpegia erabili duzun aurreko alditik.

      “Beraz, ez dakizu ezer, baina denak ezagutzen dituzu...”.

      “Denak ez... Piti ez nuen ezagutzen”.

      Nomenklatura. Dios. Esan orduko jabetu da hanka sartu duela.

      “Baina bere ezizena badakizu: Piti”.

      “Irratian entzun dudalako... Hara, gaur goizean disko berria aurkezten aritu behar nuke; hori da nire lana, ez besterik... Artista naiz”.

      Esan orduko damutu zaio, baina poliziek ez dute aintzakotzat hartu.

      “Ez al da kasualitate handiegia? Esan nahi dut, ez dirudi oso logikoa, ala? Ulertzen duzu guk zalantzak izatea?”.

      “Lagundu nahi nizueke, baina benetan, ni zuek bezain harrituta nago... Nire kasa etorri naiz bila zenbiltzatela jakin orduko”.

      “Kontzertu bat antolatu da kartzela barruan eta bi presok ihes egin dute, itxura guztien arabera, bafleen barruan ezkutatuta. Zure kontzertu baten ondoren. Eta zuk ez dakizu ezer. Hara..., ziur ez dakizula, ala denbora behar duzu dakizuna gogoratzeko? Hori ere izan daiteke, ala?”.

      “Zer esan nahi duzu?”.

      “Utz dezagun burkoarekin kontsulta dezan, Alfonso”.

      Errukitu egin dira eta irratitxo bat utzi diote ziegan bere diskoaren aurkezpenaren kronika entzun dezan.

      Komisaldegikoek ere entzun dute zerbait, itxuraz. “Ez duzu gaizki abesten”, esan dio Ongi Geratzen Zaizu Uniformea jaunak.

      Sonatua izan da ihesaldia. Egunkari guztietako azaletan agertu da Joseba Sarrionandiaren orein bisaje bizarduna. Teklas eta Imanol izan dira San Martin kaleko epaitegietako ziegan deklaratu zain geratu diren azkenak. Luze egon dira elkarri begira, deus esan gabe. De Trevilleren azken hitzak kantatu dute, denbora azkarrago pasa dadin: Fakirrak abestu eta Teklasek koruetan lagundu. Zaila da Fakirrak kantatuko ez lukeen egoera bat irudikatzea. Pitzadurarik gabe ageri da, planaz deus ez zekiela itxuratu du, eta agian, egia da. Teklas berriz, xixko eginda dago: Imanol deklaratzera deitzen dutelarik, bakar-bakarrik geratu da epaitegietako sotoan. “Hori bera da denen ixtoria/ Heriuak bardintzen handi txipiak/ Zeren ilüsione bat bera da/ Lürren gaineko gure pasajia”, hitz haiek iltzaturik buruan. Apurua eman dio Imanoli Teklas han utzi beharrak. Eskua belaunean ipini eta astindutxoa eman dio, autoaren martxa aldatu nahi balu bezala.

      “Eutsi goiari, gizona. Hau ere pasatuko duk”.

      Haien arteko harremana garai batekoa ez izan arren, besarkada hori eman nahi lioke lagunari, behin Bixarrek berari eman ziona Bartzelonan, burua petxuaren kontra estutu eta alkandorako patrikan laguna sartu nahi duenarena, baina zakar samar daramate deklaratzera eta ez dio denborarik eman.

      Fakirra kargurik gabe utziko dute aske. Teklasek, ordea, ez du Imanolek adina zorte izan: bi aste egin beharko ditu atxilo Martutenen.

      Deklaratu ondoren aske uztera doazela dakienean, Fakirrak Korori deitu dio komisaldegiko telefonotik: “Ekarri garagardo batzuk epaitegietara, hauek ez dizkidate emango-eta”. Kazetariak zain ditu irteeran. Telebistako eta irratietako kamera eta mikrofonoek inguratu dutenean, Keler botila bat dauka eskuan. Dzanga egin du erantzun aurretik. Kazetariak: “Zer moduz tratatu zaituzte?”. Fakirrak: “Goiko pisuan ongi, kafea eta kopa eta guzti... Behean, ordea, txandaren arabera... Txiza usaineko ziega kakatsu batean pasatu dut gaua, zerrikeriaz inguratuta”. Kazetariak: “Bazenekien zerbait Sarrionandiaren ihesaz?”. Ezetz, Fakirrak. Dena ukatu du.

      Mikel Albisu, alias Mikel Antza, ihes operazioaren zerebroa, sasira pasatuko da, harik eta egunkariak ETAko buru bezala haren inguruan hitz egiten hasiko diren arte, askoren harridurarako, hamabost urte geroago. Seiko edo Pello, tira. Baina Albisu? Fakirrari ez zaio buruan sartzen. Ez al zen, bada, idazle bat miresten zuen beste idazle bat? Musikazale amorratua, antzerkia irrikaz bizi zuena, maite zituen Ubu Errege, Brecht, Ibsen. Imanolentzat, Albisu, Teklasen pareko letrazauritu bat baino ez zen.

      Bi hamarkadaren buruan, “bere bizitzako antzezpenik onena” izan zela aitortuko du Fakirrak. Dena zekiela euskal-poeta-bizidunik-onena kartzelatik ateratzeko operazioari buruz, bere aurretik ihesean parte hartzeari ezezkoa eman zioten balizko bi euskal kantari ezagunen izenak barne. “Haiek beti perfumaturik, haiek beti garbi eta aratz... baina egiaren orduan...”. Egiaren orduan espainolista afrantsesatu baten kontzertuaren ondoren atera zituzten kartzelatik Joseba Sarrionandia eta Piti, inbutu itxurako bafle banatan ezkutatuta. Zerrendako hirugarren izena izan zen Fakirra, bi kantari perfumatuk uko egin ondorengoa, ala hirugarren aukerarena Fakirrak berak asmatu du, beti perfumaturik dabiltzan kantariekiko kontu kitatze modura? Kontatzen denaren eta izan zenaren arteko amildegi besarkagaitz horretan, hirugarren aukera bat dago beti: Fakirrak ez zekien deus operazioaz, baina bazekiela kontatzen zuen gero. “Tontoa izan behar zen bada, nik deus ez nekiela sinesteko”. Nork geratu nahi du tonto erabilgarri bezala? Nork bere bizitzaren narrazioarekiko kontrola izatea horixe baita: argazkirako norbere soslairik onena hautatzea. Kantetan ere horixe egiten dute estudioan, soslairik onena bilatu. Kanta haien orpotik ibiliko ziren gero haiek, maila ezin emanik. Imanolek, ordea, gutxik izaten duten aukera hori izan du: bizitzan egin duen zerbaiti esker, bere bizitzako ekintza bat bere kanten parean jarri du, edo are gorago. Eta mundu guztiak oroituko du horregatik.

      “Troiako zaldiarena egin genuen, baina alderantziz”, kontatuko du Imanol Lurgainek denboragarrenera, bere burua Moises eta Ulisesen artean kokatuz, abenturazale bat, menturazaleen sasoia aspaldi igaroa ez balitz.

 

 

1985eko uda da eta ez du Fakirrak trago bat bera ere ordaintzen. Etxearen kontura edo inguruko edaleen gonbidapenei esker horditzen da. Joseba Sarrionandiak kartzelatik ihes egin ondoren, inoizko kantaldi gehien egin dituzte Euskal Herri osoan Sixtorekin eta Telmorekin. Ongi funtzionatzen du hirukoak. Salbuespen bezala, Ainara batzen zaie batzuetan, dirua daukate ahots gehigarriak sartzeko. Ezin jakin zehazki zergatik txalotzen duten hainbeste: abesten dituen erromantzeak maite dituztelako, ala Sarrionandia kartzelatik ateratzen lagundu duelako? Benetan ezin du jakin, ala nahiago du ez jakin? Txaloa beti txalo, ez gaitezen mokofin jarri, ez da orain publikoa ugaritu zaiolako kexatzen hasiko. Santi Auzmendi sastreak larruzko txupa eder bat oparitu dio, inolaz ere bere patrikatik ordaintzea amestuko ez zukeena, bere gauerdiko cowboy kanperoekin primeran doakiona. Arropa erosten duen lekuetan ohikoa da dendariek Fakirrarekin detaileak izatea: foulard bat, deskontu bat, gabardina erostean kapela opari. Gogoratzen denean, bera entzuteko sarrerak uzten dizkie trukean txarteldegian. Garrantzitsua da Imanolentzat detallista izatea. Dendari eta tabernariei diskoak eskaintzen dizkie, beti “bihotzez” hitza jarriz dedikatorian, eta batzuetan, emakumezkoekin bereziki, hotsandiko berbak edo modatik pasatutakoak erabiltzen ditu, “panpoxa” bezalakoak, musikari egomaniako guztiek legez, dedikatzen duen disko bakoitza etorkizuneko konkista bat edo bere miresmenarekiko sometimendu bat izan daitekeen fantasia xalo eta harroari eutsiz. Irratietan martxa onean eta noiznahi entzuten dira Imanolen azken diskoko kantak. Salmentak ongi doaz. Diskoa uda amaieran atera den arren, Eguberrietan opari bezala saltzen segitzea espero dute; ibilbide luzea egiten dute maisulanek, hala behar du. Jean Pharosek setatuta jarraitzen du, hala ere: sehaska kanten bilduma atera beharko luke. “Hori baino nahiago gorputza breaz eta lumaz estali eta giza zuzi bilakatu”. “Tant pis, dommage”. Oraindik ez du taloirik kobratu, baina aurrerapenaren zenbatekoa kalkulatu ondoren, xanpain kaxa bat erosi du, arrakasta aldez aurretik ospatzeko. Teklasi ere ongi etorri zaio Martutenekoa: aldizkariko lana utzi eta udal hauteskundeetara aurkezteko eskaintza egin dio Herri Batasunak. Zalantza askoren ondoren, onartu egin du.

      “Nola aldatzen diren gauzak, kamarada. Bekaintiro aurrezki kutxan lanean eta hi poeta zinegotzi, hori izango haiz?”.

      “Konparatu egingo duk...”.

      Martutenen eman dituen bi asteek gogortu egin diote Teklasi aurpegia: ile zuriak atera zaizkio eta luzatzen utzi ditu kopetan behera, hontz begirada ezkutatu nahi balu bezala. Lepo moztaka izan duen arren beti, kokotsa zintzurra baino beherago duela dirudi orain, soin-enborrean hondoratu balitzaio legez.

      Bien bitartean, Arakisekin gutunak trukatzen hasi da Fakirra. Bere arima bikia, haren lorratzean ibili eta haren ohean lo egin arren egundo ezagutu ez duen emakume hura, Lurdes Arakistain. Tatianak, ordea, mutu eta minduta jarraitzen du: Parisera itzuli zenetik, ez dio gutun bat bera ere erantzun. Tatianarekin mintzatzean bezala, Arakisen gutunak irakurtzean iruditzen zaio bera baino gertuago dagoela hura axola duten gauzetatik. Horrek, Arakisengandik gertuago egon nahi izatera darama bera, eta ez daki oso ongi axola duten gauzetara edo Arakisengana hurbildu nahi duen, zehazki. Kororekin ezberdina da, ukitzen den konbibentzia bat, Korok eta berak baino ulertzen ez duten zerbait, inori azaltzen nekatzen ez direna, nahiz eta hirian biak besotik ikustean txutxu-mutxuak pizten direla jakin. “Parisen nago berriro, ea noiz ezagutzen dugun elkar behingoz”, idatzi dio Arakisek. Talde armatua utzi eta Euskal Herrira itzuli nahi du. ETAko buruzagitzan geratzen zaion konfiantzazko kide bakarrarekin zein Espainiako Gobernuarekin negoziatzen ari da bere itzulera, baina Barne Ministerioak filtratu egin du “damutuaren” albistea, eta Espainiako egunkariek hautsak harrotu dituzte. Morbo berezia ematen die, nonbait, “desertzioaren metafora” emakumea izateak (“Ez kezkatu horregatik: metafora guztiak burgesak dira, Arakis”, idatzi dio Imanolek). Fakirrak ezin saihestu dezake pentsatzea nor ote den Arakisen “konfiantzazko kide bakarra ETA barruan”.

      Gutun bat topatu du Fakirrak postontzian, Frantziatik igorria eta erremiterik gabea. Arakisena izango dela pentsatu du hasieran, baina egun gutxiegi igaro dira berak berea bidali dionetik. Tatianaren letra ere ez da, tamalez. Oroimeneko portua izeneko poema bat, inizialekin sinatua: “J.S.”. Ondoan, zaldi bat marraztua du, eta zaldiaren azpian, bi hitz parentesi artean: “Troiako zaldia”. Paris-Montparnasseko zigilua dauka gutun-azalak eta ez dakar beste argibiderik. Ezta behar ere. Poema baino ez, eta gorriz idatzitako beste hiru hitz: “Kantagarria iruditzen zaik?”. Joseba Sarrionandia Parisen dagoela dirudi, beraz. Arakis bezalaxe. Denak daude Parisen, itxuraz, bera izan ezik. Bai ote? Doinu malenkoniatsua ondu du, halabeharrez, Europa iparraldeko portuei dagokiena, esku-soinu bat edo bandoneoia eskatzen duena. Berehala etorri zaio melodia. A cappella kantatu dio Korori.

      Goizean goiz, irratia pizten du beti. Atentatu bat izan da eta hiru guardia zibil hil dituzte Madrilen, biribilgune batean lapa-bonba bat leherrarazita. Errutinazko albistea da, ez du heriotza urrun haien oihartzunak sobera mikaztu. Pello Huarteren izena entzun duen arte. Madril komandoko burua bera dela dio Radio Nacional de Españako kazetariaren ahotsak.

      “Pello Huarte, alias Fabio”, esan du, “uno de los miembros más sanguinarios y escurridizos de la organización”.