INTRO

 

 

“Agian enbaltsamatzaile bat naiz”, dio Jean Pharosek. “Edo agian taxidermista bat... Kanta batek irauteko modu bat da: disekatzea. Agian modu bakarra. Edo hori, edo jendeak bere kasa oroit dezan esperantza izatea... Eta barkatuko didazu, baina jendeaz ez naiz sobera fio; jendea ahanzkorra da, jendea gutiziatsua eta utzia da, jendea soinuari iritsi behar duen lekura iristea eragozten dion oztopoa besterik ez da, hormak, lasto zakuak, txorimaloak... Jendea traban dago musikarentzat. Zuk jendea ikusten duzun lekuan, koskak ikusten ditut nik, gainditu beharreko forma gogaikarriak”.

      Idazleak harriduraz so egin dio Pharosi.

      “Ez begiratu niri horrela. Kanta batek irauten duena irauten dugu guk ere. Ez askoz gehiago. Bizitza gutxi dago kanta batean kabitzen ez denik. Xaman jibaroa da kantaria: zure burezur barruko larre eta zelai bakoitza tolestu eta sartuko du kanta batean, utziz gero. Txikitzea, irauteko bide bezala. Txikitzea, patrikan eramateko. Papiroflexia musikala. Zuek ere, idazleak, ez zarete hobeak: edozer parasitatzen duzue eta edonor, zuen bizitza eta ingurukoena... Eskura harrapatzen duzuen edozer. Ez duzue ezer eta inor errespetatzen... Vous faites feu de tout bois... Ez da sutarako egoki ez zaizuen egurrik”.

      Bere burua defendatzea legokioke idazleari, baina horretarako arnasa hartzeko etena egin beharko luke sikiera Pharosek eta ez dirudi isiltzeko asmorik duenik.

      “Estiloak eta enparauak, esango didazu... Jakina, izan daiteke estiloa inportantea, baina nire ustez, laburbilduz, bi kantari mota daude: bizirik daudenak eta hilik daudenak”.

      “Doz tipoz zolamente”, dio Pharosek gaztelaniaz, bere betiko umore kaustikoaz eta sekula galdu ez duen frantses doinuarekin. Tamainako pellokeria bota eta lasai arraio geratu da. Zehaztera egin du gero: “Hobe esan: gazte antza hiltzen direnak eta beste guztiak...”. Gauza bakoitzarentzat teoria bat duen horietarik da Pharos, eta bere teoriaren arabera, anglosaxoiek, oro har, joera dute gazte hiltzeko. Izar handi eta neurotikoak sortzen ditu mainstream-ak, eta izar handi eta neurotikoek ez daramate ongi urteak betetzea, negozioaren ataria haiek baino hobeto kokatzen diren umemokoz nola betetzen den ikustea, bizitzaren bultzaizeak nola zokoratzen dituen eta nola bultzaize horri kontra eginda edo egin gabe bizitzen jarraitzea nekeza bihurtzen zaien, “ez baita erraza hau: hurrup mojito bati eta laztan-nazan-eguzki, oroit dezadan oroitu beharrekoa edo lanean segi, baina dibertsio friboloen neurgailua ez beste fusible guztiak —klak, klak, klak— itzalita jada... No ez fazil eso: retirarze a una izla”.

      Billie Holiday, George Michael, Prince, Michael Jackson, Whitney Houston... Nahastu megalomaniari konpainia txarrak. Edo minaren kontrako sendagaiak gertuegi izan eta zuzi bat bezala gehien distiratu zenuen unea gero eta urrunago ikustea. Pospoloa eskuetan izatea, hain gertu, eta inoiz eskuetan izan uste zenuen zuzi petoa berriz, hain urrun. “Gazte hiltzea hobe”, pentsa lezakete. Esan eta egin. Esan eta ez izan. Hastapenetan hiltzen dira zenbait: Jeff Buckley Mississippiren ibaiadarretako batean modu misteriotsuan hondoratzen hogeita hamar urte besterik ez zituela, goitik behera jantzita, Led Zeppelinen abesti bat murmurikatzen zuen bitartean... Nick Drake amitriptilina gaindosi batekin, hogeita seirekin. Zer esanik ez Amy Winehouse aipatzen hasita, 27en kluba, Brian Jones, Jimi Hendrix, Janis Joplin, Jim Morrison, Kurt Cobain... Zorte txarra, parrandaren gehiegia, hiltzeko presa, deskontrola, desesperazioa.

      Guztiz kontrakoa dira, hala dio Jean Pharosek, berak kantari mediterranearrak deitzen dituenak, urteak betetzen darraiten crooner italiarrak eta frantsesak; zaharrago hiltzen dira haiek, oro har, eta asko, edonork esango luke, hil ere ez direla egiten.

      “Hara, biran dabiltza oraindik, edo irla greziarren batean bizitzaren erretiro samurraz eta kokainatan gastatu ez duten puskaz gozatzen, lehiaz kanpo, beharrik”.

      Charles Aznavour dauka Pharosek gogoan, Paolo Conte, edo amerikarretan mediterranearrena zen Leonard Cohen quebectarra, “Toscanako egonaldiei eta Viagrari esker laurogeiak beteta segail eta zutun hil zena. Nina Simone bera Frantziara ezkutatu zen azken urteetan, dans sa maison de campagne, eta ez da kasualitatea: minbiziak eraman zuen hirurogeita hamar urterekin”. Hau da Pharosen teoriaren funtsa: errazagoa dela Europan zahartzea, zaharragoa delako Europa.

      Salbuespenek ematen digute hauspoa. Peggy Lee eta Eartha Kitt, Neil Young eta Bob Dylan. “Alde ederra dago, bada, Bob Dylan bezala bardo antipatikoarena jotzen ibili edo hogeita zazpi urterekin hiltzearen artean!”. Pharosek miresten baitu Bob Dylan. Batez ere Dylanen esaldiak miresten ditu, egiaz, bereak balira bezala erabiltzen dituenak (“Zoriontsu al zara, Dylan jauna?”; “Zoriontsu? Niri zoriona ez zait interesatzen”).

      Orduan aipatu du idazleak Herve Vilard. Ezagutzen ote duen jakin nahi du, baina Jean Pharosek ez dio jarraitzen utzi.

      “Herve Vilard, bien sûr! Azken bira iragarri du berriki: 1946an jaio zen, Bon Scott jaio zen urte berean. Solaskide etsigarria izan liteke Pharos une batetik aurrera; edonor narrita dezake haren jakinduria entziklopedikoak, areago, idazlea bezala, azken hitzaren jabe izatera ohitutako norbait.

      “1946... La même année que Bon Scott”.

      Vilardek zein Scottek autoa konpartitzen dute: bata auto batean hil zen; bestea, jaio. AC/DCko kantaria Alistair Kinnearren kotxean hil zen, 33 urterekin, katolikoen langa mitikoan, Kristoren adinean, mozkorraldi alimaleko baten ondoren. Herve Vilardez, aldiz, taxi batean erditu zen ama. Sei urte zituela bereizi zuten harengandik, eta Truffaut-en filmetako pertsonaien trazako bihurtu zen geroztik, Antoine Doinel gisako bat, umezurtz-etxe eta adopzio bizitza gogorra pairatu behar izan zuena. Gazterik zaletu zen kantagintzara. Hogei urte zituela, mundu mailako hit bat konposatu zuen, gaur ere oraindik bere kanten artean gehien argitzen duen zuzia, melodrama puntu justuaz eta nostalgiaz ondutako kanta, orkestratua izateko egokia. Jean Pharosek kanta hura egin zenean hamar urte baino ez zituen arren, abestu egingo lizuke, eskatuko bazenio, munduko kanta guztiak dituenez kaskezurrean sartuta.

      Inork ez eskatu arren, berdin abestu dio:

 

            “Capri c'est fini,

            et dire que c'était la ville

            de mon premier amour,

            Capri c'est fini,

            je ne crois pas

            que j'y retournerai un jour...”.

 

      Jour eta amour. Erran gabe doa, Herve Vilardek ez zuen artean Capri ezagutzen. Ez zen bertan sekula izan: Parisko metroan Capriko irlaren iragarki turistiko bat ikusita bururatu zitzaion paradisu lurtarrari egindako gorazarrea. Eta frantsesei amodiotan goiztiar hasi eta nerabe izaki jada maitaleak luze zerrendatzeko kaier premia suposatzen zaiela onartuta ere (“no zon maz que topicoz, ¿eh?”), ez zegokion inola ere hogei urteko Herve Vilard gazteari malenkonia bustialdi despetxatu hura, lehen maitasunaren jatorria hain urrun ipintzea, non eta Caprin, non eta iragarki baten afixan ageri zen irla italiar beretzat ezezagunean, bere burua hirugarren pertsona eszeptiko eta oroitzaile bilakatzea, noiz eta hain gaztetan, artean hasiberri eta musugorri zelarik, zer oroiturik ia ezer ez zeukanean.

      “Zer kontatuko didazue niri amodioaz jada ez dakidanik, hogei urte dauzkat, errimatu ditut un jour eta premier amour, izan ez naizen arren izan naiz izan gabe urdin turkesazko hondartza haietan, eta ez naiz gehiago hara bueltatuko, amaitu da uda eta amaitu da maitasuna, ez gara sekula Caprira itzuliko”. Eta, hala ere, bai ongi deskribatzen duela jarrera horrek hogei urteko sukar lehergarria, edonondik begiratzen zaiola ere gehiegizkoa eta tragikoa den jarrera, sortzeko moduaren paradigma bera: “Antizipatu naiz eta antizipatu natzaio malenkoniari, murgildu natzaizue tristezia katartiko horretan; onena eta txarrena etortzeko daudela badakidan arren —objektiboki, hala behar luke—, lehenaldirik ez dudalako bizi dut etorkizunaren nostalgia, sortzaile naizen aldetik dena jada igaroa den lekuan nago, talaia hartatik kantatzen dizuet, egotzi dut nire burua paradisutik beste inork egotz nazan baino lehen; hala behar du, ez dakit zer ikusten den goi hartatik, baina utz iezadazue horizontearekin buruz buru aritzen, utzi etortzeke dagoenarekin espekulatzen, etortzear dagoen horrek benetan etortzen denean deusezta nazan gero, arrazoia ken diezadan, edo, auskalo, agian eman”. Laga Rimbaud-i Rimbaud izaten, Rimbaud izaten saiatu ezean ez baitago iraunkor izan daitekeen deus sortzerik hogei urte dituzunean.

      “Bereizi hau: bereizi kantari baten ahotsa eta haren bizitza”, esango dizu Pharosek. “Badakit ez dela erraza, baina saiatu biak banatzen”. Ahotsarekin noraino iristen den eta noraino iristen den ukondo, ukabil eta oinekin, ibilian edo arrastaka. Eta nola bizitzak eta kantagintzak elkarri lagundu egiten dioten edo enbarazu; eta nola jendeak zuk kantatzen duzuna zarela uste izateak lagundu egiten dizun edo enbarazu; enbarazu, zure bizitza amaitutzat emateraino, “Capri c'est fini”, edo, kontrakoa, bukatu dena komedia dela ulertzeko. “Capri c'est fini” esatea, katartikoki malenkonia uholde batean murgildu eta entzuleak bertara eramatea —hau ongi ulertzea komeni da—, ez da ezeren amaiera, ez eta paradisutik egotziak izan garela sinesteko modua ere, baizik eta “Capri c'est moi” esateko beste modu bat, erreafirmazio bat, diskoko orratza, cd-aren laser izpia, ordenagailuaren konpresio binarioa bitarte (“tu comprends, dis?”). Bi eratako kantariak baitaude Pharosen ustez, esan dugu: hilak eta biziak, zero eta bat. Eta, halere, esan liteke kantariek badaukatela hilezkortasunarekin tratu faustiko bat beste inork ez daukana, kanta barruan denak daudela bizirik —edo, beste era batera esanda, denak hilik hasiera-hasieratik: zer kontenplatzen du kantariak bere ahotsa grabaturik entzuten duen bakoitzean, bere heriotzaren aurrerapena ez bada?—. Hildako lagunen ahotsa ahanzturak irensten duen lehen gauza izan arren, salbuespenaren pribilegioa daukate kantariek. “Un privilège unique”, esango dizu Pharosek, txinpartak begietan. Aktoreek ere badutela pribilegio hori erantzungo dio idazleak. Baina ezetz Pharosek, hori ez dela zehazki horrela: aktoreen aurpegiak geratzen direla batez ere, ez horrenbeste haien ahotsak. “Aktoreak, ahoa eta begiak ongi edo gaizki zabaltzen dakiten txotxongiloak baino ez dira, jostailu singleak edo genetikak bedeinkatutako altzari sofistikatuak”, esango dizu (“les marionnettes, les meubles”).

      Herve Vilard baino urtebete geroago jaio zen Fakirra, 1947an, eta gaur bisitan etorri zaion idazleak Pharosi esan dionez —hau ezin lezake hark inolaz ere jakin—, lehen diskoa baino lehenago, 1966ko udazkenean, Antigua auzoko etxe batean grabatu ei zuen bere lehen kanta erregistratua izan zitekeena, haren dantza taldekoekin ibili ohi zen ezagun batek erositako gailu batean. Erdi txantxetan egindako bertsio jostari bat zen, izatez, idazlearen arabera. Eta kantariek hortxe ematen dute beren onena: euren burua serioegi hartzen ez dutenean.

      Harritu egin da Pharos hori entzutean. Fakirraren grabazio galdu bat, amateur batek egina? Duela berrogeita hamar urte izan zen hori, eta duela mende erdi ez zeukan edonork grabagailua etxean.

      “Grabatu dezagun zerbait”.

      “Baina zer?”.

      “Nahi duana. Trastea probatzeko modua izango duk”.

      “Kanpoko zaratarik ez duk sartzen?”.

      “Sartuta ere bost, bare zagok giroa. Ea ba, denok isilik orain!”.

      Pentsatuta edo pentsatu gabe, Fakirrak kanta hura hautatu zuen, Herve Vilardena, modako kanta, uda guztietako berbera: Capri c'est fini. Hala esan dio idazleak Pharosi, “zinta honetan egon daiteke Fakirraren lehen grabazioa”. Pharosek hasperen eszeptikoa egin du.

      Sekula Fakirrak grabatu zuen lehen kanta hura izateak, esan dio Pharosi idazleak, bere patuarekin luke zerikusia, ironikoki. Zeure burua modu goiztiarrean paradisutik egoztea, zuhurra da ala masokista? Gertrude Steinek esan ziola uste da: “Picasso jauna, egin didazun erretratu horrek ez du nire antzik batere”. Eta Picassok erantzun: “Egon lasai, egunen batean zuk izango duzu-eta erretratuaren antza”. Edo beste era batera esanda: “Tristezia hau ez dagokit niri, malenkonia hau ez dagokit niri, nostalgia hau ez dagokit niri...”. Eta horri erantzun: “Egon lasai: egunen batean egokituko zaizu”. Egokituko zaizkizu. Tristezia. Malenkonia. Nostalgia.

      Edo gordinago esanda: “Heriotza hau ez dagokit niri”.

      “Egon lasai, egunen batean egokituko zaizu”.

      Ezerk ez baitu irauten, zirriborroak ez bada.

      Hori da funtsa ulertu nahi duenarentzat: kantatzen duzun abesti horrek ez izan arren gaur zurekin zerikusirik, denboraren poderioz zeuk izango duzula haren antza. Intimoki dakizu hori, egunen batean zeu geratuko zarela kanta horren barruan kaiolatuta, itzuliko zarela noizbait kanpaleku honetara. Utzi badaezpada jan-edanak eta lo-zakua kantaren barruan, denak beharko dituzu eta itzuliko zaren egunean.

      “Kanta bat, finean, leku bat da, okupa daitekeen espazio bat”, esan dio idazleak, pedanteria apur batez.

      Pharosek ezezkoa egin du buruarekin, horretan ere ezin duela idazlearekin bat etorri.

      Kanta bat hasperen bat dela. “Un souffle, un suspiro”.

      Ez da exajeratu behar ahoskeraren kontua. Frantses doinua gorabehera, batzuetan ongi esaten ditu eseak Pharosek. “Suspiro”, adibidez, ongi esan du. Eta Homerok ere ohartarazi gintuela erantsiko du gero, “jakingo duzu, idazlea zara”, Akilesen ahotan jarri zuela hura: bizitza ez dagoela ez lapurtu eta ez erosterik, eta eztarritik alde egiten dizula beti —“eztarritik, ulertzen?”—, eta behin galdu duzularik, ez dela berriro itzultzen.

      Gero esan du kanta bat denbora dela. Denbora enkapsulatua. Besterik ez.

      “Argazki baten memoria laua da. Kanta batena, berriz, hedakorra”.

      Isilik geratu dira biak tarte batez, grabaketa estudioko aire girotuaren txistua adi-adi entzuten.

      Pharosek oso ongi ezagutu zuen Fakirra. Hainbat diskotan izan zen bere soinu ingeniaria. Estimatzen zuen.

      “Je l'aimais bien ce couillon”.

      Idazleak, bere aldetik, apenas ezagutu zuen. Haren aitak bai, ordea.

      “Izatez, gure aita izan zen 1966an bere lehen soldatarekin magnetofoia erosi eta Fakirrari kanta hura grabatu ziona. Berea da zinta. Bobina bikoitzeko aparaturik ez da jada etxean. Aspaldi bota genuen harrika, mudantzaren batean galdu zen, astuna zen eta leku gehiegi okupatzen zuen. Aparaturik ez dugu etxean gordetzen, baina zinta bakar hau bai... Entzuteko bi jira-gurpil behar dituzten aparatu horietako bat bazenu...”.

      “Revox, ze llaman”.

      “Ez nekien”.

      “En fait, ça s'appelle Revox”.

      Ematen duena baino sinpleagoa da, baina badu artisau lanetik. Hartu zinta mutur bat eta erantsi bobina hutsean. Gero, sakatu play. Zinta horiek urte luzez mugimenduan jarri ezean, ordea, ezabatu egiten direla ohartarazi dio Jean Pharosek. Eremu magnetiko jakin batean sartuz gero ere, berdin gerta daitekeela zinta hutsik egotea.

      “Entzun dezakegu?”.

      Nagia ematen dio Pharosi. Badaukala tresneria egokia estudioan, baina denbora beharko lukeela dena prestatu eta gertu izateko. Ez izateko itxaropen lar, dena den: “Puede que ezté completamenté vazió”. Askotan etorri zaizkio zinta eta kasete zaharrekin aspaldiko ustezko grabaketen magiaren pagotxa eskaintzera, “dokumentu historiko bat” eta abar, baina esperientziak diotsa gehienetan ez dela halakorik gertatzen.

      Idazleak ulertzen ditu erreparo horiek, prest dago dezepziorako, eta zinta entzungarri izanik ere, bera ere jakinaren gainean dago oso litekeena dela Fakirraren ahotsaren erregistroa hor ez egotea: “Gure aitak-eta gainetik grabatzen zuten, zer zekiten haiek, nola jakin garai hartan Fakirra norbait izatera ailegatuko zenik noizbait, kantari ezagun bat, bai zera”. Baina, hala ere..., polita litzateke Capri c'est fini kanta bertan egotea; amaiera biribila liburuarentzat. Idazteke duelako oraindik azken atala, huraxe falta zaiola aitortu dio idazleak. Bo. Pharosek ezagutzen ditu bere kastakoak: komertzialki erabili nahiko du, liburuaren salmenta kanpaina verité apur batez hornitu, “dokumentu ezezagunaren” xarma, aurkikuntzaren primizia. Badirudi idazleak Pharosen pentsamendua irakurri duela, hizketan jarraitu baitu: “Polita litzateke, ez ezergatik, kanta honek esan nahi duenagatik baizik. Lehen genioena: garai hartan Fakirrak abesten zituen kanta konbatiboetarik ez delako, baizik eta zerbait askoz friboloagoa, olgetarakoa, denbora-pasakoa...”. Profetikoa ez ote zen kanta hura? Frantsesez abestua, gainera, eta ez euskaraz, ez hizkuntza debekatuan. Frantsesa zen modernitatearen hizkuntza sasoi hartan. Zoriak nahi izan zuen Fakirrak Parisera ihes egin eta erbestean pasatu behar izatea hainbat urte. Kanta hura grabatu zuenean oraindik ez zekien fitsik horretaz, jakina.

      Idazleak aitortu dio, zinta bere kartoizko kutxa karratuan Pharosen esku utzi aurretik, Fakirrari buruzko nobela idazten zuen bitartean zinta aldean eduki duela denbora guztian. Arren ongi zaintzeko eskatu dio, ikusten da kosta egiten zaiola fetitxea inoren esku lagatzea.

      “Ne t'inquiète pas. Reviens dans deux jours”.

      Luze egingo zaizkio bi egun hauek, baina hainbeste hilabete itxaron badu, egongo da zain beste egun pare batez ere, ala?

      Ezerezak ere batzuetan laguntzen duelako aurrera egiten; ezerezari edo itxaropenik ezari itxaropen tanta bat eranstea aski delako zenbaitetan, gehienetan, ia beti. Itxaropena ezjakintasuna da kasu honetan. Ez jakitea zinta horretan Fakirraren ahotsa aurkituko ote duen ala ez.