17

Maleconaren ertzean bueltaka zebilen ilunabarraren atarian, itsaso zabalari begira. Otsargitik goiti urdin argiak agintzen zuen; azpian añilak eta, lehorrera hurbildu ahala, gero eta turkesago zegoen uraren azala. Ibilbidearen bertze aldean kresalaren mende —aspaldi berritu gabeak egonagatik eder— glizinia, malba, hortentsia eta bertze aunitz loreren kolore xumez jantzirik zeuden etxeak. Espaloietan, han eta hemen, egurrez jasotako behatoki mailakatuak prestatu zituzten iragan astean, eta habanarrak, milaka, karnabaletako jaialdia behar bezala ikusteko leku egokiaren bila zebiltzan. Izotz, garagardo eta ron merkez betetako txosna ugari ikusten ziren inguruko zabalgune eta karrika-kantoinetan. Besta eta eromena zebilen guanozko babesen itzalean.

        Itsas bazterrean, Txinoaren Harritik hurbil zegoen kafetegian eman zion Maria Josefak hitzordua egun hartan. Buztanik gabeko sugea iruditu zitzaion porlanezko karel gotorra eta, urrunera beha, irakaslea baizik espero ez bazuen ere, terminologoa ezagutu zuen ondora zetorkiola.

        Alberto Josek bi koloreko zapata saredunak zeramatzan oinetan eta kapelu dotorea buruan. Emaztekia ere laguna bezain apain, etxeko jangelaren goiko gakotik jaitsitako lanpara malkodunak ematen zuten belarritakoekin apaindurik etorri zen; eta egongelako paretari kendutako paperarekin egina ematen zuen soinekoak.

        Maria Josefak, dagoeneko, bazuen azterketaren berri, eta astebete baizik ez omen zuten prestaketaren azkenak burutzeko. Migelek terminologoari begiratu zion ondoren etxearen kontuak nola zeramatzan jakiteko asmoz, baina bertzelakorik zekarren:

        — Eselentes notisias, Miguel; regreso a Madrid en prósima fecha.

        Ohiko lanak alde batera utzirik, biltzar batean hartu behar omen zuen parte. Sobera terminologia iruditu zitzaion solaskideari artaburu bakar batendako. Curriculuma metatzen ibiliko zen etorkizunari beha, edo paper-mota guzien izenak buruz ikasteko aginduko zioten bertzenaz, zeren...

        — Usted seguramente no ignora el número de funsionarios que dispone el servisio de tradusión de la Comunidad Europea. ¿Es así?

        Migelek ez zuen ideiarik ere; beraz, harridura poxi bat prestatu zuen, kopuruari beharbertze garrantzia eman ahal izateko.

        — Mil dosientas personas —omen ziren—. ¿Es posible que usted imahine como cuantos son los traductores? Aprosimadamente, quinientos —azaldu zion kontuak atera eta gero—. ¿Y terminólogos, Miguel, se hase usted una idea?

        — Ninguna.

        — Treinta y dos, esáctamente —argitu zion harrotasunez—. ¿Usted me comprende?

        Ez zekien zer konprenitu behar zuen. Asmakizuna ematen zuen erdia baino gehiago. Aitortu gabeko azpijokoren bat izaten ahal zuen esku artean. Auskalo. Oraino ez zuen terminologoa sobera ezagutzen, eta ez zuen sekula gezurretan harrapatu. Baina argi zegoen nahi izanez gero gordetzen ere bazekiela eta, uste bezala, ez zuen luzaro egon behar izan Migelek bere susmoak egiaztatzeko:

        — Lo mismo un sobre, una comunicasión telefónica —gaztigatu zion—, yo me encargo. Sólo tiene que hasérselo saber a mi compañera la prósima ves que la vea.

        Mi hark ustekabeko oihartzuna eragin zion belarrietan, zeren...

        Compañera eta Mi compañera artean alde nabarmena zegoen Kuban.

        Orain arte ez Maria Josefak ez Alberto Josek ez zioten beren harremanen berri sekula eman, eta batekin lautan eta bertzearekin hirutan egona zen. Zer dela-eta hainbertze kopla?

        Ikuskizuna abian zetorren Maleconean barna eta Maria Josefa ohitura zaharren berri ematen hasi zitzaion. Besta hartan parte hartzen ez zuen musikaririk ez zegoen ez hirian eta ez errebaletan. Urdinik ilunena iduri zuen beltzetik hasi eta zuri zurbileraino, mestizajearen aukera guziak ikusten ahal ziren. Tunbonak, tronbonak, zartaginak eta bertze aunitz tresna eskuetan, odola irakiten eta sabela urduri paratzen zuen giroa jabetu zen bazterretan.

        — Ayá vienen Los pregones —erran zuen Maria Josefak— arroyando tras la comparsa.

        Aspaldi batean ozeanoaren bertze aldean sardina-saltzaileek eta zorroztaileek bezala, Habana inguruko nekazariek Pregonak kantatzen omen zituzten, papaia, juka, kokoa, guaiaba, mangoa edo banana saltzeko. Kantek lanbide horietan hartzen zuten oinarri eta, irakasleak errandako hitzen oihartzun, konpartsa batek Manisero jo zuen jendearen gozagarri.

        Auzo bakoitzak bere karroza zekarren. Guanabo, El Cerro, Guanabacoa, Vedado, Guanimar, Miranao, Habana Zaharra eta bertze hainbat alderditan egindako lanak ikusi ahal izan zituzten jainko eta jainkosaz beterik. Ogun, Chango eta Lemanja, urre-paperezko koroak buruan, dantzan zebiltzan kartonezko zutarri borobilen erdian eta gezurrezko zaldiarrain erraldoiak zaindari. Alberto Jose erreginarik ederrena hautatzen ari zen segurik eta, elefante gainean zetorren olandra ikusi zuelarik, bere azterketaren berri eman zion Migeli belarrira:

        — ¡Rehia mulata!

        Aspaldiko partez bat zetozen, eta irri bihurri berak elkartu zituen.

        — A propósito —erran zion Migelek—, ¿aquí en Cuba la expresión sándalo seleste tiene alguna significación especial?

        — ¿A qué viene eso, hermano?

        Arnasa hartu eta, gero eta harroago, herensuge baten tamaina hartu zuen terminologoak. Ahoa zabaldurik, sua botako ziola uste zuen Migelek. Inguruari erreparatu zion Alberto Josek disimuluz, Maria Josefa aldamenean ote zeukan jakiteko eta, urrun samar zebilela ziurtatu zuelarik, bekainak kopetan goiti galtzeko zorian, hitz saminak entzun behar izan zituen Migelek oinaztura eta ortotsen artean, zeren...

        — Usted no debió haser eso, compañero. Sólo hay una muher, ¿o quisá dos?, en toda La Habana que pudieran esclamar esa espresión, y omito desir en qué sircunstansias. Ahora ya yo sé dónde fue a parar mi libro japonés, aunque quién sabe.

        Ikuskizuna, beharrik, azkenetan zegoen, eta Maria Josefak, intentziorik batere gabe, ordainezineko bidea erakutsi zion Migeli terminologoaren haserreari ihes egin ahal izateko; uholdean galtzeko beldurrez, hitzordua zuen ordubetera El Mascarón izeneko ostatuan eta Migel, ordu laurdena bete baino lehen, jitoan, bakarrik zebilen zurrunbiloaren erdian.

        Alberto Josek lekukorik gabe hitz egin nahiko zuen bere maitale, emazte edo dena delakoarekin, egin berri zitzaion susmoak oinarririk ba ote zuen jakiteko. Migel, bere aldetik, gizonak, senarrak edo dena delakoak eskaini zizkion hitzak aztertu eta kontuak egiten hasi zen, eta O quisá dos hartatik bi ondorio atera zituen: alde batetik, Aleida eta terminologoaren artean bazegoela zerbait; eta bertzetik, Alberto Jose, Migelek oharkabean aipatutako auskalo zer bitarteko, Trocaderoko maizterrarenganako ez ezik, Maria Josefarenganako maiterrearen oliotan frijitzen ari zela.

        Nolanahi ere, zer zen Japoniako liburuaren kontu hori?

        Izkinetan salgai zegoen azukre-kotonaren kolorea sortu zitzaion ilunabarrari eta, hurbilago, Maleconaren karelean jesarririk, etzanik edo zutik, maitasun jolasetan zebilen jende gaztea. Almendraren antzeko begiak, larruaje ia urdinak, ezpain moreak, tabakoaren koloreko ile kizkurrak eta elkarren arteko nahasturaren ondorioz gertatzen ahal ziren mirari guziak sartu zitzaizkion ninietan barna eta, oroimenean gorde eta gero, irakaslearen bila jo zuen berant baino lehen.

        El Mascarón ostatuan ez zegoen iskilin batendako lekurik. Arazoak izan zituen jende artean aitzinera egiteko. Baina, azkenean, kristalezko malkoekin apaindutako lanpara bana atzeman zuen emazteki baten belarrietatik zintzilik: Maria Josefaren aurpegia ezagutu zuen. Bakarrik zegoen, errelojuari begira, eta Alberto Joseren galdea egin zion Migelek.

        — ¡Pendeho del caraho! —atera zitzaion bihotzaren erditik—, me yamó piruha.

        Ez omen zion sekula barkatuko; asperturik zegoen konfiantza faltarekin. Bere laguntza izan ezean, orduko dolarrak aldatzen ibili bertze erremediorik ez zuen izanen eta, gainera, berari esker ematen zioten espainiarrek ia urtero beka; sekula ez omen zuen karrerarik atera: ez linguistika, ez informatika, ez deusik.

        Terminologiari buruzko biltzarra aipatu zion Migelek, eta Tremenda turca, compañero ihardetsi zion irakasleak. Ez zuen gauza garbirik erran, baina tapadera gisa erabiltzen ote zuen ulertu zion, eta disko konpaktoak fabrikatzeko material berri baten formula ere utzi zuen airean. Maria Josefa amorraturik zegoen erabat, eta gupidarik gabe ari zitzaion mendeku hartzen.

        — De modo que —galdetu zion Migelek— ¿la beca no se la da el Gobierno de Cuba?

        — Negativo. El asunto es que yo trabaho en la Enbahada de España y, en fin, ya tú sabes... ¿No te lo diho Alberto José?

        Ez zekien deus ere.

        — Por sierto... —erran zion Maria Josefak berriari sobera garrantzi eman nahi gabe bezala—, ayer la secretaria del agregado cultural mensionó tu nombre.

        — ¿Mi nombre?

        Agiriren bat galdu ote zitzaion pentsatu zuen hasmentan, baina bigarren hausnarketa batean teatroko eskolan sartzeko azpilanak etorri zitzaizkion burura, eta larritu egin zen; Alberto Joseren susmopean zebilen orduko eta, hark nahi ezean, ez zuen sekula ez baimenik ez etxerik eskuratuko. Datu gehiago behar zituen, eta amua bota zuen solasaren erdira:

        — ¿Qué pues?

        Arazoa uste baino larriagoa zen, zeren...

        Che Guevararen heriotza eta hogeita borzgarren urtemuga aitzakiak baizik ez zirela erran omen zion nagusiak; alegia, demokraziaren aurpegia desitxuratzeko eta aspaldi gainditurik zeuden kontuak berriz ere astintzeko. Espainiako edozein hiritarrek enbaxadaren bitartez eraman behar zituen Kubako erakunde ofizialekiko harremanak eta, makur jokatu baitzuen, Migel susmagarri bihurtu zen Kulturako ordezkariarendako.

        Atearen mugan, barnera so, Maria Josefaren bila ziurrenik, Alberto Joseren buru biribila atzeman zuen Migelek, eta keinu egin zion non zeuden jakin zezan. Igeri bezala abiatu zen besoekin lagundurik. Haserreak sutan jarraitzen zuenez, barrara heldu baino lehen egin zion alde bere kutunak. Aurpegian igarri zitzaion ez ziola batere graziarik egin, baina duintasun faltsuz mozorroturik, goiari eutsi eta betiko solasari heldu zion, zeren...

        — El asunto estriba en que los términos, cualquiera que sea la materia, están ya repletos de asepsiones diferentes.

        — Entiendo.

        — Tanto es así que dentro de la palabra no queda ya más espasio, y comensaron a esplotar como bombas de relohería.

        Alberto Joseren hitzak premonitorioak gertatu ziren. Suziri batek egin zuen eztanda eta ondotik bertze bizpahiruk. Argitasunez eta kolorez jantzi ziren leiho guziak harrigarri. Lepo zegoen ostatua hutsik geratu zen bat-batean, eta Migel eta bere solaskidea ere kanpora jalgi ziren su artifizialak ikustera. Espermatozoide urdin bihurriak, tropelean, sigi-saga saiatzen ziren goia jotzen, baina indarrik gabe azkenean, iluntasunak irensten zituen banan-banan. Aldian behin, uretan jausitako harriaren eraginez bezala, malba koloreko lore batek egiten zuen zapart, eta ondoren gauaren beltzean galtzen zen uhin zabalagoetan barreiu. Eztandaz eztanda zebiltzan Alberto Joseren termino terminal guziak ere, eta lehertutako granadaren mamia bezala agerian, ale gorriz egindako iduneko gero eta handiagoak uzten zituzten zeruan. Ikuskizuna akitu aitzin, Maria Josefaren belarritakoetatik askatuak irudi zuten malko esmeralda batzuk gelditu ziren han nonbait zintzilik eta, istant bat orekan eman ostean, jauskailuaren laguntza balute bezala, ezarian etorri ziren beheitika.

        Azken trago baten esperantzan zegoen Migel, bertze zerbait jakiteko aukerarik sortzen ote zitzaion, baina Maria Josefak besotik atxiki eta bazihoala erran zion. Alberto Jose ere hurbilean baitzen, bortzekoa eskaini zion gertatutako tirabirarengatik erresuminik txipiena erakutsi gabe. Ez zekien, egia errateko, elkarrekin zihoazen edo bakoitza bere aldetik, baina atseden hartu zuen bakarrik utzi zutelarik, zeren...

        Ortotsen oihartzuna zeraman belarrietan eta lurraren ikara sentitzen zuen oinetan.

        Arestian erretako bolboraren usaina aditzen zen bazter guzietan, eta habanarrek goiti begira jarraitzen zuten su galduren bat noiz agertuko. Azkenean izarrak bertzerik ez ziren geratu eta jendea, banaka lehenik eta tropelean ondoren, karnabala utzi eta karrika artean galdu zen. Auzo urrunetako biztanleek etxe aldera jo zuten kamionetan gainezka.

        Itsasoa bare-bare zegoen. Hondoa pizturik balego bezala, turkesaren argitasuna zerion azalari. Indarrik gabeko uhin ziztrin batzuk bertzerik ez ziren iristen Maleconeraino. Esku batekin eragindako palasta bera ere ezinago garden entzuten ahal zen gauaren erdian.