Suetekoak

 

 

 

Aita? Aita diozu? Ikusi ere ez dut egiten. Gauez bai, etzatera etortzen da, ez du beste lekurik izango. Ez dakit nola topatzen nauen ere, datorren bezala, usain horrekin, hats horrekin. Batek daki zer edango duten hemen, non… Ardoa ez dut uste, usaina fuerteagoa da, likoreren bat beharbada, likore merkeren bat. Erdi tatarrez etortzen da, gorputzari joaten uzten dio. Bota egiten da nire ondoan gero eta segituan geratzen da lo. Hitz egin? Niri? Ezin du. Egunak dira ez didala ezer esan, ezin duela esango nuke.

      Beranduago esnatzen naiz ni goizean, eta aita ez da ordurako hemen egoten. Goiz altxatzen da, buruak ez dio lo egiten uzten, arnasak ere ez, kra, kra, kra. Altxatu eta alde egiten du. Nora? Ez dakit, inoiz ez dit esan. Topatzen saiatu naiz. Ezin izan dut.

      Hau ez da handiegia ere, baina ezinezkoa ematen du hemen aita topatzea. Edatera joango da seguruena, ez dut imajinatzen beste ezertan. Hemen barruan esan nahi dut. Lehen bai, lan handia egiten zuen aitak lehen, hemendik kanpo, eguneko ordurik gehienak ematen zituen lanean. Gutxi irabazteko gero, gutxiegi, hori ere esan behar da. Dena protesta orduan etxean, aitarena, amarena.

      Hemen ez dut aita lanean imajinatzen. Hemengo lana marinelek egiten dute, patroiak, aitak ezin du hemengo lana egin. Goizetik? Goizetik hasten den edaten? Hori galdetu nahi didazu? Baietz esango nuke, gauez dakarren hats hori ez da ordu batekoa. Horregatik ez dut imajinatzen beste ezertan, ezin du lan egin, ez du hemengo lana ulertzen, bezeroak gara gu hemen.

      Haserre ari naiz hitz egiten, nola ez naiz haserre egongo, baina buelta ematen diot eta pozik hartzen dut aita gauez datorrenean, nire ondoan etzaten denean. Zuk ondo dakizu zer den neska batentzat gauez bakarrik egotea, nire edadeko neska batentzat batez ere.

      Beldur izaten naiz, iluntzean, aita etorri baino lehen… Iruditzen zaidalako edozein momentutan etorriko direla besteak, eskuetatik eta hanketatik helduko didatela eta txoko batera eraman.

      Esaten dute azpiko arropetatik sartzen direla besteak, barruraino, nesken barruraino. Ez dakit noraino sartzen diren eta ez dut jakin nahi, baina beldur naiz, besteen beldur beti. Esaten dute zati bat barruan geratzen dela, geratzen zaigula, eta gurekin eraman behar dugula gero beti, eta ustelduta egotea bezalakoa dela hori. Horren beldur naiz ni, horregatik egoten naiz aitaren zain… Zer? Hemeretzi abuztuan.

      Eta horregatik ari naiz zurekin orain, iluntzerako hain gutxi falta denean. Horregatik kontatu dizut hori guztia, beldurragatik, horregatik galdetu dizut mutilarena ere… Iruditzen zaidalako zu ez zarela besteen arteko bat, ezin zarela izan, zure begietan ikusi dut: oso zuri dauzkazu. Esaten dute besteek gorri-gorri izaten dituztela begiak, baina ez mozkorren gorria edo kearena, biziagoa, buru barruan sua daukatela ematen du, hori entzun izan dut. Horrela jakiten da nor den besteen artekoa eta nor ez. Zu ezin zara izan, bistan da, begietan ikusi dizut nik hasieratik.

      Egia esateko, ez dakit besteen artean emakumerik dagoen, zu bezalako emakumerik esan nahi dut. Ezetz esango nuke, ez dut imajinatzen emakume bat nesken barruko arropetan sartzen… Emakume batek badaki zer dagoen han.

      Ez duzu ikusi orduan? Mutila esan nahi dut… Nirekin egoten zena hemen, bai, hor jesarrita, orduak eta orduak, edo apur bat harago. Mugitu ere egiten ginen, kanpora, buelta ematen genion barkuari, eguraldi ona zenean. Ez duzu mutila gaur ikusi orduan? Atzora arte egon zen hemen, egunero, ordu asko... Gaur goizean desagertu da, atzo gauean beharbada. Nire edadekoa bai, urteren bat gehiago beharbada, pare bat, hiru.

      Neu ere ibili naiz bila, goiz osoan, esnatu naizenetik. Beldurtu egin naiz momentu batean ordea eta hona itzuli… Pentsatu dut berriro etorriko zela mutila hona beharbada, eta ez ninduela topatuko. Eta hala ibili naiz egun osoan, atzera eta aurrera: bila atera bai, baina askotan itzuli izan naiz hona, badaezpada ere. Ez dut topatu, bistan da, baina barkua ez da horren handia ere, hori da ezin dudana burutik kendu.

      Topatu nahi ez nituenak topatu ditut orduan: besteak, hiru, lau, zokoetan, begi gorriak dituztenak. Besteak zirela uste dut, baietz esango nuke. Baina ez didate ezer egin; ematen du egunez ez daukatela ohiturarik, ez dela hori euren egiteko modua… Gauez diet beldurra nik, hemen, geldirik nagoenean, ulermena beste aldean daukadanean, lotan, edo lo-aurrean.

      Horregatik nahi izaten dut aita etortzea, dagoen moduan dagoela, mozkorrik, hats horrekin, berdin dit. Eta horregatik nahi dut mutil hori ere hemen egotea, ahal denik eta ordurik gehien. Gauez ere geratu da azken bietan… Bai, egia, arrazoia, arrazoia daukazu seguruena… Beharbada badaukat beste motibo bat, mutil horrekin, beharbada… Ordu asko elkarrekin, gauez ere bai, gauza asko esan dizkit. Neuk ere esan dizkiot, hain da erraza mutila… Portura heltzen garenean ere ilusio hori daukat, hain da erraza mutila, ilusio hori… Baina orain…

      Ez, ez nuen lehendik ezagutzen, barkua baino lehen ez nuen ezagutzen. Saprikoa da bera, eta gure herritik hainbat kilometro dago Saprira… Portuan ere ez nuen ikusi, edo ez nintzen konturatu. Barkuko lehenengo egunean ere ez. Hirugarren gautik aurrera geratu da hemen lotan. Aita konturatu ere ez da egiten.

      Neuk esan nion geratzeko, berak ere nahi zuela igarri niolako. Oso mutil sinplea da, erraz jakiten da zer nahi duen, zer pentsatzen ari den, oso begi sinpleak ditu, errazak, ez da besteak bezalakoa. Horregatik esan nion lotan geratzeko, igarri niolako bazuela gogoa eta inor ez zuela zain, barkuan bertan, portuan ere ez.

      Ni lotan nengoela uste zuenean, izterra hurbiltzen zuen nireetara, behatzekin orpoa ukitzen zidan… Ez zuen besterik egiten, koitadua, astundu egiten zen gero, arnasa, haragia ere bai. Umeek baino lo luzeagoa egiten zuen.

      Hain mutil erraza zela ikusi nuenean, ezin izaten nuen isilik egon, dena kontatu behar niola iruditzen zitzaidan, berak niri kontatzen zidan bezala. Aitarena kontatu nion, nola desagertzen den egunez, nola edaten duen, nola ezin duen behar den moduan lo egin, hats horrekin, kra, kra, kra. Herrian nolako lanak egiten zituen ere kontatu nion, denak txikiak, denak balio gutxikoak. Gure herriko kontuak ere esan nizkion, auzokoenak, bizilagunenak, nola geratu zen ustelduta nire edadeko neska gazte bat kanpotar baten erruz. Baina batez ere amarena kontatu nion, hori da inportanteena niretzat. Zeuri ere kontatuko dizut nahi baduzu…

      Ez da erraza amarena kontatzea, esango nuke gauza batzuk oraindik ere ez ditudala ondo ulertzen. Emakume handia zen ama, ni baino askozaz handiagoa, zabala. Etxeko lan guztiak egiten zituen, kanpoko batzuk ere bai, aitak egiten ez zituenak, ezin zuenean aitak. Neuk ere laguntzen nion amari, berak eskatu gabe, arropak, jatekoa, nola ez nion lagunduko, lehertu egingo zen bestela.

      Baina ez zen lehertu ama, berdin jarraitu zuen… Tripekin hasi zen arte. Tripa arraro zeukala esan zidan egun batean, larri zeukala. Sastadak hasi zitzaizkion gero: iltzeak esaten zuen berak, tripan iltzeak zituela. Iltzeak, iltzeak, esaten zuen behin eta berriro. Oker-oker ibili behar izaten zuen sukaldean, esaten zuen ezin zela zuzen jarri, baina lanak egiten jarraitu zuen, garbiketak eta. Beherakoa ere berehala hasi zitzaion, hartzen zuen guztia botatzen zuen. Gosea ere gutxi; ez zuen jan nahi, beldur zion.

      Argaltzen hasi zen orduan, bistan aldakak, izterrek gero eta mami gutxiago, gero eta meharrago, zabal-zabala izan zena beti. Aurpegian igartzen nion nik, masailetan, barrura sartuta… Zer? Berrogeita bat, berrogeita bi egiteko, aitak bezala.

      Eta ohean ordu asko ematen hasi zen, goizean eta bazkalostean. Bihurritu egiten zen, alde batera eta bestera, izaretan sartzen zuen aurpegia, ezkutatu egin nahi zuen. Orduan hasi nintzen pentsatzen ama ere ustelduta zegoela, besteek harrapatu zutela beharbada eta zerbait sartu, tripetaraino.

      Hori esaten dute, zerbait sartzen dizutela besteek harrapatuz gero, zuloetatik, beheko zuloetatik, eta han geratzen dela. Tripetan imajinatzen dut nik, pertsona usteldu arte. Baina zalantza ere egin nuen, ordura arte ez nuelako uste izan besteak halako andreen bila aritzen zirenik, amaren moduko andreak esan nahi dut, ezkonduak, amak, edadekoak… Uste nuen gure etxera edo etxe ingurura etorrita, nire bila hasiko zirela. Nahiago dituzte neska gazteak, bistan da, beti esan izan da, horregatik ibili behar dugu kontu handiagoz.

      Argi dago pentsatzeko denbora asko izan nuela ama zaintzen egon nintzenean. Eta halako batean erabaki nuen ez zirela besteak izan amaren tripa hondatu zutenak, ezinezkoa zela. Ez nuen ama horrela imajinatu nahi, barruko arropak kenduta, besteek erabilita…

      Beste motibo asko dago pertsonaren tripa nahasteko, nola ez da egongo. Pentsatu nuen orduan zerbait bota ziola baten batek jatekora beharbada: belar okerren bat, aramuak, Satan onddoa… Askotan entzuten da sukaldeetara sartzen direla kanpotarrak eta belarrak botatzen dituztela lapikoetara, onddo zatiak, batek daki… Gure sukaldera ez zen inor sartu, seguru dakit nik: ama, aita eta hirurok, beste inor ez.

      Baina badago jakiak galtzeko beste modu bat, janaria lorrintzeko, jakingo duzu zeuk ere: esaten da espiritu moduko batzuk ateratzen direla suetetik bertatik… Ez dakit seguru zer diren, espirituak, arimak beharbada, deabruak, ez dakit… Suetekoak esaten zien amak. Su txikietan sortzen dira eta handik irteten dira batzuetan, sukaldera edo beste geletara joateko. Sukarra ekartzen diete etxeko umeei, egarria gizonei, nekea andrazkoei.

      Suetekoak, hala esaten zien amak. Eta jaki artean ere sartzen dira inoiz, edarietan ere bai, eta galdu egiten dituzte, gaiztotu, eta kalte egiten diote pertsonari, amari egin zioten bezala.

      Sufrimendu handiak amarenak: kontsumitu egin zen, gero eta txikiago, azala horitu ere bai. Zer zen ama lehendik ezagutzea eta orduan ikustea, erdia ere ez, berrogei kilo, ahotsa ere erlastuta. Kantatu niri zerbait, esaten zidan, Ez ukitu niri ilea, esaten zidan. Eta halaxe joan zen, amatatu egin zen, Kantatu niri zerbait… Aita ez zegoen etxean, handik zazpi ordura etorri zen.

      Orduan erabaki genuen, barkuarena, barku hau. Probatu behar zela esan zidan aitak: leku berriak, lan berriak. Zorabiatuta nengoen ni, burua arraro, ama horrela ikusi nuenetik: izaretan, kutxan, elizan, lurretan gorde zutenean. Ez nekien zeri begiratu behar nion.

      Eta ez nuen joan nahi, ez nuen barkura etorri nahi, baina ez nintzen esatera ausartu, argi zeukalako aitak, ez zuelako besterik ikusten. Esan izan banio ere, alferrik: ez zuen ezer aditzen, ez niri. Aurrera begira geratzen zen, begirada galduta, etxeko suari adi. Ematen zuen ondo zekiela handik, su hartatik, atera zirela ama galdu zutenak, suetekoak.

      Horrela atera ginen etxetik, horregatik, eta ostatuetan egin genituen lehen bi gauak. Orduan hartu nien beldur handiagoa besteei, iruditu zitzaidalako gehiago egongo zirela han, ostatuetan eta inguruko kaleetan. Halako begi asko ikusi nituen, halako jarrera asko gizonena, niri begira, zerbaiten zain.

      Konturatu nintzen, gainera, han ezin izango niela etxean bezain ondo aurre egin. Zapo-belarra jartzen nuen etxean, leihoen azpian, atean, erre egiten nuen gero, zazpi egunez. Hogeita zortzi egunetarako balio zuen, libre lau aste. Besteak ez ziren etxera sartzen, ezin zuten, barruak ez zien uzten.

      Esaten da deabrua daukatela besteek barruan, edo deabruak, deabru diferenteak, horregatik begi gorriak… Eta nesken zuloetatik sartzen direnean, han uzten dutela deabru bat, edo deabru zati bat, horregatik geratzen direla neskak ustelduta. Gure bizilagun bati gertatu zitzaion.

      Beldur handia hartu nien orduan besteei etxetik kanpo, esan dut, gero eta handiagoa, iruditzen zitzaidalako inoiz baino errazago zutela hurbiltzeko, ni harrapatzeko, usteltzeko, barkuan ere bai.

      Horregatik nago lasaiago Francescorekin, horregatik esan nion lotan geratzeko. Momentu batetik aurrera pentsatu nuen aita ez zela kapaz izango besteei aurre egiteko, dagoen bezala, etortzen den bezala. Hasieran bai, zerbait egingo zuen aitak… Baina orain?

      Francesco agertu zen orduan, hain sinple, hain erraz, harekin egiten nuen egun osoa, gaua ere bai. Ez ziren horrela besteak hurbilduko, hori pentsatu nahi nuen, eta horrela izan da, mutil txikia den arren, gogorra delako, dena giharra. Aitaren tailerrean egin izan du lan orain arte, metalekin, labeetan, su artean, eta igarri egiten da. Beti hitz egiten du hangoaz, hango beroaz, hango sufrimenduaz. Mutil erraza Francesco.

      Hori guztia kontatu zidan, Sapriko guztia, ezer gorde gabe, eta neu ere ausartu nintzen orduan: besteena kontatu nion atzo. Zer diren besteak, zergatik diedan beldurra, beldur handi hori. Esan nion seguruago nengoela berarekin, horrela ez direla besteak ausartuko, ia seguru nekiela.

      Baina beldur nintzen oraindik momentu batzuetan, hala onartu nion, ez nuelako Francescorekin denbora guzti-guztia ere egiten. Pertsonak baditu betebehar batzuk, normalean bakarrik egiten dituenak, inor gabe inguruan… Ahal dudan gehiena aldentzen naiz ni txiza egitera, ez dakit nora joango zaren zu… Hango izkinako txokora joaten naiz ni ontziarekin, erdi gordeta dagoen horretara. Eta hor hasten da beldurra berriro, iruditzen zaidalako hara etorriko direla besteak nire bila, inoiz baino errazago gainera, nik neuk kentzen ditudalako barruko arropak, bidea libreago dutelako.

      Esaten da ikusi ere ez ditugula egiten batzuetan, etortzen direnean, eta zuzenean sartzen direla gure barrura. Inguruan inor ez bada… Horregatik eskatu nion Francescori nirekin etortzeko, horretara ere bai, mesedez, inon baino handiagoa delako beldurra han.

      Bai, etorri egin zen, bai, mutil sinplea da, esan dizut, esanekoa, erraza. Protestarik gabe etorri zen nire atzetik, ontzia ere eraman zidan.

      Nire izkinara heldu ginenean konturatu nintzen ez zekiela oso ondo zer egin behar zuen, nora begiratu, non jarri. Aurpegira begiratu gabe eman zidan ontzia. Baina lasai begiratzeko niri, hori esan nion, ez zegoela problemarik, nahi beste begiratzeko, horretan ari nintzenean ere. Orduan begiratu zidan aurpegira lehenengoz, gona altxatzen ari nintzela. Eta barruko arropa jaitsi nuenean, behera ere begiratu zuela uste dut.

      Lotsatu egiten naiz orain, zuri kontatzean… Orduan ez, ez nintzen lotsatu; orduan iruditu zitzaidan punpaka neukala dena sabeletik behera. Esango nuke ez zela hain desatsegina ere… Ez nuke azaltzen jakingo, ez zuri. Lotsatuta nago orain.

      Atzera jantzi nituen arropak, urak bota genituen, karel ondoan egon ginen. Francescok ez zuen gauza handirik esan, isilik egon zen arratsaldeko zatirik handienean, iluntzera arte. Aurpegira begiratzen zidan apurretan, zerbaiten bila ari zela ematen zuen. Baina esango nuke ezin zidala zuzen begiratu, hainbat lekutan jartzen zituela begiak niri ez begiratzeko, bere eskuetan askotan. Eta desagertu egin da gaur, goizean, lo nengoela… Ez, ez, eskerrik asko, ondo nago.

      Hor dator aita… Hori da, bai, badakit zaharragoa ematen duela. Goiz dator gaur, goizegi, inoiz ez da ordu honetan etorri. Bai, horrela egiten du beti: hitzik ez, etzan egiten da, begiratu ere ez dit egiten…

      Zeu ere bazoaz orduan, andrea? Hain goiz? Apur bat gehiago ere egon gaitezke… Bai, ulertzen dut, ulertzen dizut. Bihar arte orduan… Bai, hala egingo dut. Eskerrik asko, andrea.

      Aita? Berriro zoaz, aita? Nora? Nora orain? Ez, ez da egia hori: zugatik gaude hemen... Baina zer diozu? Amak? Amak inoiz ez zuen… Ni? Nik… Zergatik esaten duzu hori orain? Zer egin zenuen, aita? Zer egin zenion amari? Zergatik zoaz, aita? Zergatik orain? Nora? Ez utzi bakarrik, aita, ez utzi ni galtzen, ama bezala. Aita? Aita?