26

 

Badaki Begoren etxeko txirrina jotzean hura ez dela azalduko, gauzei kara emateko duen gabeziak galarazi egingo baitio. Beharbada ez da adiskideek abandonatu dutela, beharbada 50etara hurbiltzeak horixe baino ez du esan nahi, bizitzak emandako egurrarengatik zaildu egiten garela, eta zailtzeak, neurri batean xamurtasuna higatzen duela, eta trapu zahar bat bezala utzi; eta, hala, besteekiko gor bilakatzen gara; eta adinak jakintza eransten duela ukatuz, adiskideek harekin izan duten urruntzea eragin du, gauzei min egin ezin diezaguketen urruntasunetik so egiteko babes —edo berekoikeria— hori artatzeari ekin diotela, beharbada, halabeharrez. Gutxik lortzen dute zahartu eta, aldi berean, bizitzarekiko zaurgarritasunari haragi bizian eustea. Txato entzun du bere ileapaintzaile jakintza queerra dariola: “Gogoeta horiek mendebaldeko klase ertainaren kontuak baino ez dira, ikusiko zenuke marikita afrikarrak bagina, ze txorrada gutxi”. Txato, hor egon den bakarra. Lander eta Bego, aldiz... Joseba lasaiak, dena dela, eusteko esaten dio, ziur aski Axik Axi izateari utzi izanak eragin handia izan dezakeela gauzak ikusteko moduan, baina, bestalde, Joseba haserretuak zera eransten dio, orduan behar duela... sutan jarri arte eltzea nolakoa den nork jakin, esaerak dioen bezala.

      Urratsak entzun ditu hurbiltzen. Kostatu egiten zaio singularreko lehen pertsonan mintzatzea, horren dago ohiturik gutanora.

      Hogeita hamar urte inguruko mutil batek zabaldu die atea. Kaskamotz, gihartsu, belarritakoa ezkerreko belarrian, galtza higatuak.

      “Kaixo” irribarre egin die.

      “Kaixo, Mateo” bota dio Josebak.

      Axi ailegatu denean, eskua eskaini dio. “Kaixo, Axi naiz, Asier”.

      “Elkar ezagutzen dugu” erronka egin duela iruditu zaio Josebari.

      Axik Josebaren begirada bilatu du, zerbait oker dagoela segurta diezaion.

      “Ez dut uste. Ez zaitut inoiz ere ikusi. Eta ikusi izan bazintut akordatuko nintzen”.

      “Utzi” agindu dio zakar Josebak Mateori, zeina hasita baitzegoen arrapostua ematen.

      Mateo isildu egin da; gutxi ezagutzen du, baina badaki gero Txatori kexatuko zaiola. Azken boladan, Axik Axi izateari utzi zion lehendabiziko lehen sei hilabeteak-edo pasatu ondoren erabakia hartu zuenetik, irmoago ikusten du bere burua, kanpotik lehorra, agintzailea, zakarra eman dezakeela ametitu arren.

      “Kaixo” entzun dute sukaldetik.

      “Kaixo” erantzun dute biek.

      Josebak eutsi egin dio ustekabean agurraren arrapostuari darion tonu kexati eta akusatzaileari.

      Irudikatu bezala egongo dira, Txato afaria prestatzen, Bego ardo kopa eskuan. Harriturik utziko ditu, bihar dena desberdina izanen da. Badaki. Harriturik. Nolabait mendeku hartuko die, negarrez, edo zergatik nirika hasi izan denean paratu dizkioten asperdura aurpegiengatik. Ez dute konprenitu denbora behar izan duela zailtzeko.

      Korridorean barna abiatu dira espedizio batean bezala. Badaki Axiri elkar ezagutzen dutenetik gustatu izan zaiola Mateo, apustu eginen luke, gainera, Txatoren estalian noizbait ere zerbait egin dutela, “bikoteek funtzionatzeko”, Axiren hitzak dira, “behar duten zonalde ilun” horretan; horregatik egiten zaio arraroa ez ezagutzea, istripu aurretiko jende guztia ezagutzen baitu.

      “Kaixooo!”.

      Uste bezala Txato ari da afaria prestatzen, Bego —ardo kopa eskuan— zutik dagoen bitartean; izan ere, areago ezagutzen du Txatok sukaldea ezen ez jabeak berak. Begok ardo kopa utzi eta Axi besarkatzera jo du, irribarrea ezpainetan.

      Une batean, Begok berari so egin eta begiak gurutzatzean, jaitsi egin ditu herabeturik, edo beldurrez, edo ezkutatzekorik balu bezala. Beharbada atzo goizeko telefono errietagatik —huskeria bat—, oldoztu du Josebak orain; Axi horren maite duen Bego horrekin Axi ez zebilen erabat konforme azken boladan, haien “gogoak elkarrekiko energiaz nekaturik ezaxolatasunera lerratuak ziren, gaizki idatzitako erreportaje bat bezala” laburtu zuen Axik, Josebaren harridurarako. “Gogoak gorputzak bezala nekatu egiten dira, eta aspaldiko harremanak, direnak direla, higatu egiten dira, hainbeste, askotan izan zirenaren oihartzunez elikatzen dira egun”. Ez daki haren eta Begoren artekoa hor zegoen, baina hurbil zebilela bai, Begoren maitasun gehiegizko keinu horiek keinu gehiegizko. Eta berarekikoa ere berdintsu. Urte gehiegi elkarri gauzak kontatzen, gehiegi elkarri konfidentziak egiten, elkarren akatsak modu klinikoan aztertzen eta, batzuetan, aurpegiratzen.

      Noraezetik ihes egiteko, eta hark, bai, maite duelako, Txatorengana hurbildu da eta hark —entsalada prestatzen ari da, legatza labean sartu ondoren— ezpainak paratu dizkio musu emateko, ehgameko 80ko hamarkadako ohiturari jarraiki. Baina sukaldeko premien eraginez, ulertu du Josebak, urrun egon da, edo hobe esan, ez da egon, berehala jo baitu tomateak labana prestu batez moztera.

      Azkenean Begok askatu du Axi, eta Josebari so egin dio, besoak zabaldurik. Josebak pentsatu du Bego eta Axi ongi konpontzen direla biak erreginatxoak direlako, zirelako. Axi, nola esan, berak ezagutu zuen garaiko Axi armairatu hura kenduta, beti izan da —Pili arrebak halaxe dio eta sinetsi egiten dio— berezko buruzagi natural horietako bat; Txato, aldiz, Tutera bezalako herri batean homosexualitatearekin lehiatzeak egin du erregina, erreginatasuna oinarrizko izaerarekin txirikordatzeko batere ahaleginik gabe; Bego, bestalde, Kultura Sustatzeko Zuzendaritzak eskura paratu dion boteretxoak egin du erreginatxo; bertsolari, idazle jende, kazetari, zinemagile, eskultore, pintoreen zoriari buruz erabakitzeko ahalmenak gupidatsu bilakatu beharrean, zapalgailuaren modura jokatzera eraman du; eta Josebak badaki, Muñoz Eugik esana, noizbait ere eroriko dela eta zor guztiak kitatu beharko dituela, “artista jendea mendeku zalea baita”.

      Josebak badaki maite duela. Eta badaki hark badakiela berak ere maite duela, bidaide direla, nolabait. Areago orain Axik Axi izateari utzi eta inoiz ere Axi izatera itzuliko ez den honetan.

      Begok sorbaldatik pasatu dio eskua maitasun aztarna ala haien arteko tartea leuntzeko edo; tartea leuntzeko, erabaki du, maitasunak ez baitu helbururik.

      Txatok tomateak erretiluan bota, eskuak garbitu eta Axi besarkatzera hurbildu denean Joseba urtu egin da; hori da adiskide bat, horixe.

      Begorengandik askatu da eta urrundurik so egin dio gorputz osoz ikusi ahal izan eta zuri-zuri zein ongi dagoen adierazteko. Josebak erabaki du Lander eta Begorekiko mesfidantzak, batzuetan goizetan bolbolka darizkion sentimendu horiek guztiak, bere doluaren ondorio direla, ez dutela abandonatu, bizitzak abandonatu duela: adiskideak bidaian doazela, eta agurtzeko asmotan atarira atera, autoan igotzen ikusi eta eskua altxaturik agur esaten ari balitzaizkio bezala dela otu zaio, eurak, betebeharrek hartuta, hantxe nahigabeturik gelditu behar duen bitartean, biribilketa alaia —urrutitik alai ematen dute biribilketa guztiek— nola lekutzen den begira.

      Begok ardoa eskaini die eta gero, Axiri heldurik, “Zer moduz?” galdetu dio.

      Axiri dena egiten zaio arraro, Marzana moilako pisu zaharberritu hau, sukalde high-tech-a eta Bego... arraro nabaritu du... urrutiago bezala... batzuetan ez du ezer sentitzen, hutsik du burua, argiak, eta sirenak, txistuka.

      “Hogei minututan prest afaria” bota du Txatok. “Mateo, faborez, aterako ardo bat niri?”.

      Mateo, ate bokaletik alde egin, eta ardo botila harturik kopa zerbitzatzera joan zaio. Ez diote asko irauten Txatori nobioek, baina honekin badaramatza, denen harridurarako, bi urte.

      “Eta Lander?”.

      “Lokarri itxi ondoren, azken bilera zuten, edo halako zerbait”.

      “Zer moduz dago?”.

      Txatok eta Begok elkarri begiratu diote nork erantzungo.

      “Hemen sartu nauzunez”, Txatok sukaldea seinalatu du, “ez dut erantzuteko denborarik izan”.

      Begok ufa egin du eta gorputza tenkaturik. “Ez dut ulertzen zuena, bikote baten txakurra izatea, ez da harreman bat; nik ez dakit zer pasatzen zaizuen marikoi... Prestatuta ez zaudeten tokian sartzen zarete eta gero negarrak. Non dago idatzita bikote baten esklaboa izan eta ugazabek utzi nahi zaituztenean azalpenak eman behar dizkizutela!”.

      Txatok eskuan daukan padera utzi du sukalde-gainaren gain distirantean.

      “A ez! Hori ez da horrela. Ez dut ezagutzen bikote hori, baina txakurra baldin badaukazu, txakurra zaindu egin behar duzu; eta kendu nahi baduzu, azalpenak eman behar dizkiozu. Hori esan nahi du txakurra izateak. Kontua da, beharbada, Lander ez zegoela prestaturik horrelako bat izateko, baina bikote hori ere ez”.

      “Baina, txakur bat uxa dezakezu, kendu, zuk esan duzun bezala, batere azalpenik gabe; ez dizkiozu zor, txakurra delako”.

      “Ez, ez zara txakurra, txakurrarena egiten duzu. Gainera, gure Etika Marikak esaten zuen bezala: marikak ez du ahaztu behar paria dela eta pariekin egin behar duela bat. Paria berdin txakurra. Ba... pasatuko zaio” laburtu du Txatok.

      “Baina hori ez da hirukote bat. Bikoteak, indeed, ez du arriskatzen, bikotea bata bestearekin babesturik dago, eta, nola esango nuke, txakurra bere txakurtasunean beherako ordena batekoa denez...”.

      “Horretan arrazoia duzu. Baina maitasuna edozein tokitan azal daiteke, baita bikote batekin txakurrarena egiten duzun bitartean ere, nahiz eta gure Lander... Isilduko naiz”.

      “Eta zu zer moduz?” galdetu dio Josebak Begori, eztabaida mehatxua haizatu nahian.

      “Ondo” erantzun du Begok, Josebari iruditu zaio berari zeharka begiratuz, “lan pila batekin. Busy, busy. Bidaietan gora eta behera. Batetik bestera; gehi Gasteizera joan beharra egunero; gehi egunkarietako liburuen kritikak”.

      Josebari oka egin zaio. Ezagutzen duenetik aritzen da Bego lan asko egiten, batetik bestera lasterka, busy beti very busy, eta adinarekin etengabe ingelesezko hitzak sartu beharra aje bilakatzen ari zaio.

      “Orain Etxepare Institutuak bultzatuta euskal idazleen antologia bat argitaratuko dugu aebetan; you’ll see”.

      “Nevadan?” galdetu du Josebak, maltzurki, Muñoz Eugiren hitzak gogoan: “Renon argitaratzea Abaltzisketan argitaratzea bezala duk”.

      “Ez, ez. San Frantziskoko argitaletxe batean, eta Euskal Zinemaren aste bat egingo dugu San Frantziskoko Unibertsitatean, eta bertsolariak ere eramango ditugu, dokumental batez lagunduta, kantatzera... Dena Kennethen bidez... Txatoren bidez kontaktatu genuen eta...”.

      “Kenneth!”.

      Josebak badaki Txatok eta Kennethek badutela noizbehinkako harremana, Txatok duela urte batzuk San Frantziskora egindako bidaia baten ondoren kontaktua berreskuratu zutela, baina ez zekien hainbesterakoa zenik. Jeloskor nabaritu du bere burua eta urrundu egin da Txatorengandik, Begorengandik adina.

      Zenbat gauza gertatzen aritu diren azken urte eta erdian, bera Axi zaintzen aritu den bitartean, adiskideek abandonatu dutenetik... doluan egon den bitartean. Txatorena traizio bat iruditu zaio!

      “Bai, cool; galdetu zidan zuei buruz. Irakasle da San Frantziskoko unibertsitatean. Queer ikasketak. Ikertzeko azken modua”.

      Josebari uxarazi egin dio Txatorekiko traizio sentsazioa Begok adituaren tonuan “queer ikasketak” aipatu dituenean —mundua oihu bizi beharra— haren buru gainetik bota dion konplizitate begiradak. Oraindik gogoratzen du San Frantziskoko bidaiatik bueltan Begok Kenneth zertan ari zen galdetu zionean, Cultural Studies aipatzen hasia zen garai hartan, Begok muturra okertu eta “lesbiana beltz eta gizenak promozionatzen” bota zuela, Txatoren haserrerako. “Nik ez dakit ezer kulturaz, baina nahikoa daukagu heterosexualitateaz!”.

      “Eta zer moduz dago Kenneth?”.

      “Ongi, zuei buruz galdetu zidan. Eta asko tristatu zen Axiri gertaturikoa aipatu nionean”.

      “Gertatu... zer gertatu zait niri?”.

      Denek jiratu dute burua. Mateoren ondoan dago. Dilindan gelditu da hitza sukalde zuri eta aratzaren airean. Joseba egon da Axiri azken urte eta erdian mila aldiz erantzunikoa erantzutekotan, baina hondoan daukan minak atzenarazi du, pentsatuz haiek —haiek biek, Begok eta Txatok— erantzun beharko lioketela zer geratu zaion; ikus dezatela zer den Axirekin bizitzea, ohar daitezela zein den beren, bere, mina; sufri dezatela Axiren hitzak entzutean —“Niri?! Niri ez zait ezer geratu!”—. Baina ez Txatok ez Begok ez dute ja ere esan.

      “Bai, Axi”, haiei ikasgai bat ematearren ez zaio inporta Axirekin krudela izatea, “bihotzekoak eman zizun, eta oroimenik gabe gelditu zara. Bueno, hamar minutukoa edo”.

      Izorra daitezela, ikus dezatela nolakoa den haren egunerokoa orain, haiek bizi ez duten egunerokoa.

      Isiltasuna egin da. Harria lakoa. Josebak sukalde zuriari erreparatu dio. Aldizkarietan ateratzen diren horietakoa dirudi. Nonbait Begok dirutza irabazten du Kultura Sustatzeko Zuzendaritzan.

      “Lander noiz etorriko da?” galdetu du, isiltasuna hausteagatik.

      “Hemen egon beharko luke. Seguru bilera ondoren norbaitekin zeratzen gelditu dela. Horrelakoa da. Ez dut ulertzen horren...” gehitu du Begok.

      “Horren... zer... muskuloka?” galdetu du Axik.

      Barre egin dute denek harengana itzulirik.

      “Eta Miren ez da etorriko?” jarraitu du.

      “Zer Miren? Akerreta?” galdetu dio.

      “Bai”.

      Xamurtasuna egin zaio Axiren adiskide beharraren aurrean.

      “Miren ez da hemengoa” bota dio, handik aparte beste mundu bat izan dutela, eta dutela aditzera eman nahian.

      Axi durduzaturik gelditu da.

      Txirrinak jo du, “filmetan bezala” pentsatu du Josebak, egoera konprometigarrietatik salbatzeko.

      Mateo, atezaina, abiatu da irekitzera, Begoren betebeharra hartuz.

      “Kaixooo” entzun dute sukaldetik.

      Lander...

      Sartu denean Txatok Josebarekiko begirada kidezkoa bilatu nahi izan du, baina Josebak ihes egin dio.

      “Barkatu... Lokarriren azken barne bilera izan da. Zer egin paperekin, ibilbidearekin, merezi duen denen artean liburu bat idaztea eta horrela...”.

      So egin du.

      “Nork jarriko dit ardo bat. Mateo?”.

      “Sí, buana” bota du Mateok.

      Barre egin dute. Axi besarkatzera jo du, zer moduz galdezka.

      “Ongi. Zer ba?”.

      Landerrek Josebaren begirada bilatu du Axiren galdera erronkariaren aurrean, baina Josebak ez dio erantzun ere egin.

      “Gero kafera gonbidatuak datozkigu” esan du Begok.

      Josebak pentsatu du hori dela Begok egiten duena, besteei protagonismoa kendu, eta horretan Axiren berdina dela... norbait nabarmentzen hasten denean haiek ezusteko bat, gauza harrigarriago bat bota behar dutela, eta aitatzen zionean, hauxe egiten zuen Asierrek, barre.

      “Gonbidatuak?”.

      “Marikak edo lesbianak, espero” bota du Txatok.

      “Bai, queer...” egin dio Begok erronkari. “Iker Balzola da”.

      “Eta nor da Iker Balzola?”.

      “Cool...”.

      Iker Balzola, Iker Balzola... Bestela Izanik. Duela urte pare bat kafea hartzetik bueltan Muñoz Eugik seinalatu zion liburua erakusleiho batean eta bi ale erosi zituen, bata berarendako, bestea Axirendako. “Nobelista gaztea, apartekoa, eta probokatzailea” bota zuen Muñoz Eugik ironikoki. Gerora, behin liburua leiturik, “petardo probokatzailea” izan zen Muñoz Eugiren epaia. Berari, aldiz, gustatu egin zitzaion, batez ere periodo luzeen estiloa; aitzitik, adulterioaren istorioa, liburuko gai nagusia, idazle gazteak eman nahi zion ukitu ia metafisikoa gorabehera, arruntegia iruditu bazitzaion ere.

      “Elkarrekin irakurri genuen, Axi! Akordatzen zara?” galdetu dio, ia krudel gelditu den galderan, baina oraindik ere Axiren errekuperazioaren esperantzaren salagarri.

      “Zer titulu du ba?” galdetu du Axik, Joseba eta gainontzekoen harridurarako.

      “Bestela Izanik. Akordatzen zara”, Josebak. Badaki erantzuna ezezkoa izango dela.

      “Bai” bota du Axik sendo.

      Denak itzuli dira Axirengana, eta gero Josebarengana.

      “Marikita, orduan..!” bota du Txatok Mateori gerritik helduta, “Bego, gau osoan zu izango zara emakume bakarra, eta heterosexual bakarra”.

      “Bueno, emakumea” aurreratu da Lander, “biologikoa; buruz, gu baino arrago”.

      Begori gustatu egin zaio esan diotena, boteretsu sentiarazten baitu, eta, neurri horretan erotiko, orain, jada gizonak interesatzen ez zaizkiola —oso urrun gelditu da, azkenean, Cruz Mari ergel hori— artistak aukeratu eta bedeinkatzeko irrika horrek ia likits sentiarazten baitu.

      “Queer da, bai; baina liburuko istorioa heterosexuala da, modu oso queerrean tratatua, hori bai”.

      “Modu queerrean?”, Txatok.

      Josebak Txatoren gorputza tenkatzen ikusi du eta Mateorengandik aldentzen.

      “Zer esan nahi duzu?”.

      Begori segurantziak alde egin dio, badaki Txatoren pelukero kultura gehiegizkoa ez bada ere, gai honetan tarte handia ateratzen diola, areago bizi duenagatik ezen ez ikasi duenagatik.

      “Ez dakit, arazoak ditu haiekin, gizon-emakume harremanak berrezarri nahi ditu, gizonen baloreak gaitzesten ditu, eta bere desamoretik errealitatea irauliz beste errealitate bat aldarrikatzen du”.

      “Baina marikoiak eta lesbianak agertzen dira?”.

      “Ez”.

      “Baina orduan ez da queer... gehienez ere feminista. Ederki dago Euskal Literatura, marikita baten lehendabiziko liburuko istorioa, zer eta heterosexuala!”.

      “Nik uste dut queer dela... eta bera da... fantastical... Benga afaltzera”.

      Jantokian sartu direnean dena prest dagoela ikusi du Josebak. Mahaia beterik dago: urdaiazpikoa —badakite ona izango dela, Begok quality-zko jakiekin nahi izaten baititu beste gabezia batzuk konpentsatu—, esparragoak, patea; klase ertaineko bazkari edo afarietako ohiko menua, laurogeita hamarreko hamarkadan modan paratu eta ohiko bilakatu dena, mutxoasmo adierazi bai baina gero ohikeriak ohiko bilakatua.

      Eseri egin dira. Begok ia keinu nabariezin batean Axi bere ondora eserarazi eta Joseba uxatu du Landerrez harantz; eta Josebak eskertu egin dio, badakielako, adiskidantza erakutsi behar horren aitzakian, bera arintzearren egin duela, jai-edo izan dezan.

      “Balzolaren nobelan —eta honetan Muñoz Eugi eta biok konforme gaude— maitasunaren kontzeptu erromantikoaren alde egiten da, bi maitasunen artean amodio praktikoa aukeratzen du bigarren aukera gisa, alegia, amodio ez erromantikoa, eraikitzean oinarriturikoa, eta gaizki ateratzen zaio amodio erromantikoa faltan duelako”.

      “Muñoz Eugi, hori tipoa” bota du Begok, “bere nobelak baino hobea da. Balzolak, gutxienez, periodo luzeak egiten ditu, indeed”.

      “Muñoz Eugi gustatu egiten zait niri. Baina Muñoz Eugi osotara arbuiatzen duzu zuk kulturaren arloan ordezkatzen duzun Lakuako Gobernuari, ez dago partidua aipatu beharrik euskaraz egiten den kultura bost axola zaiola plazaratu eta eztabaida publikoa izan duzuelako. Eta Muñoz Eugik arrazoi du egindako salaketetan. Erreparatu, bestela, etb-1i, edo Etxepare Institutuak egin dituen hainbat promozio lan negargarriri, katalanek Laurie Anderson, Patti Smith eta Lou Reed kontratatu zituzten haien poesia munduan zabaltzeko, edo eaeko agintariek Euskal Literaturaz, literatura hartu dut adibidetzat, irakurtzearen ahalegina eskatzen duelakoz, duten jakintza exkaxa. Eta Munoz Eugi da, nafarra izanik, zuri kontra egiten dizun bakarra. Izan duzuen ika-mika publikoan idazle jende, zinemagile, bertsolari eta abarren esku garbitzea adibide”.

      Sutzen ikusi du.

      “Joseba, desdeluego, nola esan diezadakezu hori?”.

      Muturtu egin da. Josebak Landerrengan bilatu du laguntza baina laguntzarik ez da etorri.

      Bego ez da benetan ari. Joseba bere tokian jarri nahi du; aspaldi du azala horrelakoekin loditurik; ez dio minik egiten partzialtzat akusa dezaten, nahi dituen artista eta proiektuak aukeratzen dituelakoz, berak bere iritziak dauzka eta “ikuspegi nazionala” eman behar baldin badu, azal dezala beste norbaitek, esaten dio bere buruari jakinda esaten ari dena neurri batean dagoen talaiaren segurtasunetik eragindakoa dela, Kultura Sustatzeko zuzendaria izatea ez da edozer gauza izatea, badaki, baina ez du azalpenik eman behar, “botere kuota kudeatzen jarri dute, eta botere kuota kudeatuko du bere gustuen arabera”.

      Josebak badaki ez lukeela hortik jarraitu behar, suari egurra botatzea dela, haize ematea Begori, baina zirtolari sentitzen da, mugak gainditu eta beste aldean —galtzeko ezer ez du— dago eta “Ba orain poema homosexualak idazten hasi da” bota du espantuka, Begoren arreta lortu nahian, bere baitan bai baitaki Begori oraintxe dion erresumina gorabehera, errespetua diola.

      Akordatzen da zenbat kostatu zitzaion Begori Axirekiko harremana bukatutzat eman eta haiek bikote zirela onartzea. Eta gerora —Josebak sentituko zuenaz bestela— lotsagabezia, behin onartu eta ezer gertatu ez balitz bezala aurrera egite hura, gauzen gainetik, norberaren buruaren usteen gainetik, iragana ezabatu ezin bazen ere, bai bestelakoa izan zeneko segurantziaren itxurak egitea; zentzu horretan Axiren igual-iguala denez, ezinezkoa zen haien arteko bikote hura biak ere desioen atzetik herioak harturik abiatzen zirenez talka egingo zutelako; horixe esaten zion Josebak Axiri, “Ez dakit nola zauden nirekin oraindik, nola ez duzun alde egin zure desioen atzetik”.

      “Zertaz ari zarete?” galdetu du Txatok, Mateorekin batera entsalada eskuan dakarrela.

      “Kulturaz” bota du Axik, “kulturaz ari gara”.

      Joseba harriturik gelditu denez harridura bilatu du besteen begiradan baina besteek —Txatok, Begok eta Landerrek— ez diote batere garrantzirik eman Axik elkarrizketa segitzeari.

      “Eta zer esan dugu, Axi?” galdetu dio Josebak.

      “Muñoz Eugiz-eta aritu zarete”.

      “Baina nor dator?” galdetu du Axik.

      “Idazle gazte bat eta haren andregai bertsolaria” erantzun dio Begok, samurtasuna ahotsean.

      “Baina, orduan, zer da marika ala queer?”.

      Barre egin dute denek berak esandakoarekin. Eta Axik pentsatuko luke barre egin zutela ume baten ateraldiari barre egiten zaion moduan, kondeszendentziaz, oinarrizko gauzak topatu eta esaten dituztenei egiten zaien moduan.

      “Begok erantzun dezala”.

      Begok badaki adarra jotzen ari zaizkiola, badaki —aspertzen hasia da eta Axiri ezkutuan esana zion Txato eta Josebaren hainbat komentarioren atzean misoginia ezkutatzen dela— kudeatzen duen botere kuotaren ordaina dela.

      “Aizue, bat izan daiteke queer heterosexual izanda. Horretaz ez zarete enteratu, zu, zure ileapaindegitan galduta”, egon da “eta nobio ugaritan” gehitzeko, baina Mateoren presentziak atzenarazi du, “eta zu, itzulpen eta bikotekide bizitzan...”.

      Ohartu da Lander adarjotzetik kanpo utzi duela eta “Zu Euskal Gatazka zorionekoa konpontzen duzun bitartean gizonekin larrutan jo eta fuego”.

      “Ze zuek queertasun asko baina bakoitza bere bizitzan galduta” egin die erronka.

      Joseba Txatoren jokaldiaren espera gelditu da, hark bere gogotik iragandakoa jaso, laburtu, atondu eta aurrean duenari aurpegiratuko diolakoan, baina Txato entsalada mahai gainean kokatzen ari da.

      Isiltasunak txintxin egin du, eta dilindan gelditu. Aurre egin beharko lioke Begok ustekabe antzera mahai gainean pausatu duen akusazioari, alegia, urtetan haien bizitza pribatuan aritu direla, munduaz eta beraz gehiegi kezkatu gabe; leporatu egin beharko lioke, “azkeneko urte erdian zerorrek egin duzun moduan”, eta gero “alegia” bat gehitu, edo “hain zuzen” bat, argi gera dadin; baina ez, eutsi egingo dio, aspaldi ez dira elkartu, eta Axik merezi du bere adiskideekin onesean egotea. Gau alaia pasatuko dute, eta bakeak egin.

      Txato bilatu du.

      “Ikusi duzu, Txato?”.

      Gero Axi ere sartzea erabaki du elkarrizketan, batez ere adiskideekin, ongi egingo diolakoan.

      “Ikusi duzue, Txato eta Axi, zer esaten digun Begok, ez dakigula queertasuna zer den gure bizitzetan murgildurik egon garelako”.

      Txato atezuan agertu zaio. Gaztetako Txato izan balitz jada erasoan litzateke, hozkaka, marikitismoaren erreginatxo, baina hark ere atzera egin du Begori ar alfaren tokia utziz.

      “Honek gu baino marikago izan behar du oraindik”.

      Hortxe dago Txato! Txato berreskuratua!

      “Ez dut hori esan nahi!” bota du Begok.

      “Eta zer esan nahi duzu?” arrapostu egin dio Txatok, gero “maitea” ironiko bat gehituz.

      Axi Begorengana itzuli da esango duenaren atezuan, eta mahaian halako isiltasun bat egin da, gauza inportante bat gertatzera balihoa bezala. Bego ez da urduritu.

      “Esan nahi dudana zera da: hainbatetan aipatu dituzuen ehgameko garai haiek, Bilbokoekin izan zenuten eztabaida hura, marikita, identitatea, bisexualak garelakoa, handik asko aldatu direla kontuak, orain queertasuna afera politikoa dela, edo behintzat politikoagoa”.

      “Ze konbersazio rolloa! Betiko kontuak” moztu du Axik.

      Denek barre egin dute.

      “Ez dakit hala den, baina argi daukat queertasuna dela guk marika deitzen genionari deitzeko oraingo modua. Beharbada orain marikitismoa, queertasuna zuk esaten duzun bezala, sartuago dago hainbat arlotan, literaturan, unibertsitatean, telebistan baina marikitismoa deitzen genuen hura queer deitzen zen frantsesez eta ingelesez. Gauza bera da” arrapostu egin dio Txatok.

      “Ez dut uste”, Begok. “Queertasunak identitatea fauntzea, desegitea, mugak ahultzea dakar; eta zuek identitatea defendatzen zenuten”.

      Txato durduzaturik agertu zaio, hutsean harrapatu balute bezala.

      “Bai” lagundu dio Josebak, Begoren kontra egiteagatik ausart, “identitatea zen orduan behar zen zerbait, bereziki hemen —ez dakit nola izan zen, New Yorken ala Parisen, queertasunaren kontzeptua sortu zen tokietan—, baina hemen oraindik denok bisexualak ginela aldarrikatzen aritzen ziren Bilboko ehgamekoak, alegia, identitatearen kontra, eta neurri horretan eraso, errepresio eta bazterketari haize ematen. Queertasuna, behin identitatea eraikita, gay identitatea nahi baduzu, identitate hori desegiten hasten da, baina... nola esan... barnean, barnetik”.

      “Kontua da” hartu du hitza Landerrek, “hainbeste queer eta mueer, ez dugula lortu zerbait berria eraikitzea gure identitateez harantz. Ez dugu bizitzeko modu berri bakarra ere sortu, bikotea, bikotea, edo bakardadea”.

      Josebari berehala bururatu zaio jolasa izan baina jokoa dena, “bikotea eta bakardadea”. Zalantza une baten ondoren, esan ala ez-esan, bota egin du: “Bikotea eta bakardadea”. Harria lez erori da mantel loredunaren gainean. Axiri zor dion errespetua gorabehera, bere gaur egungo egoera da, bakardadezko egunerokotasun geldoa. Beharrik lanean hasiko den laster, nahiago du, mila bider ere, Nafarroako Aldizkari Ofiziala itzultzen aritzea ezen ez goizak Axirekin pasatzea.

      “Nik oso argi daukat... beharbada ez naiz ni egokiena gauza hauek esateko ehgam hasi eta berehala utzi nuelakoz, baina ni gehien harritzen nauena” hasi da Lander, besteek jada suharregi ari dela pentsatzen dutela, “harritu ez, zapuzten nauena da ez dugula ezer sortu, suntsitu bai, Euskal Herriari dagokionez bezala, ezer ez. Ez dugu bikoteaz aparte elkarrekin bizitzeko modurik sortu, ez dakit, hirukoteak, komunak, kuadrillak, taldeak... ezer ez. Dena amodioaren ideia ergel horretara mugatu dugu, eta azkenean, bizitza, heterosexualena bezain murritza bilakatu zaigu”. Bulartsu aritu da, gehienetan bezala.

      “Nik aurkitu dut norekin bizi” bota du Txatok modu burlatian, Mateo sorbaldatik heltzen duela.

      “Esan dudana ez hartu arinki, joder!” mindu da Lander. “Sortu... sortu ez, normalizatu dugun gauza bakarra bikote irekiaren kontua da. Egia da, eta zentzu horretan gu queertasunaren lehendabiziko olatukoak izateagatik kontrako erasoari eutsi egin genion, baina ez dugu gaitasunik izan eutsi eta, aldi berean, gauza berriak sortzeko. Ikusiko ditugu queerrak? Eta ikusiko dugu” Begori zuzendu zaio tonu abegitsuagoan jada, “zer egiten duten queer heterosexual, queer feminista, queer gay horiek guztiek. Niretzat, dena dela, gaurko gayen mundua txorrada eta sinplekeriaz beterik dago. Sexuaren esperimentazioaren bidez eraiki nahi ziren bizimodu berriak kontsumo gaiak baino ez dira. Beraz zuen Etika Marikaren puntuetako batek porrot egin du: ‘Marikak bide berriak jorratuko ditu bestelako bizimoduak sortzeko’”. “Kaka putza” bota du haserre, “orain eta gayak hiltzen hasi behar zuenean...” arindu nahi izan du mahai inguruan haserreak hedatu duen behegalea.

      “Gure alde” egin dio arrapostu Josebak, “zaila izan dugula esango dut, gaur eguneko gay eta lesbianek baino zailago. Ezta, Axi?, zure adiskide Miren Akerretaren kasuan bezala, xxi. mendeko gizon-emakumeak gara baina xix. mendeko arazoei egin behar diegu aurre, gure buruen eta gure egoeren artean desoreka itzela sortuz”.

      “Zer gertatzen zaio Miren Akerretari?” galdetu du Landerrek.

      “Ez nuke kontatu beharko baina... ba bere burua emakume oso modernotzat duela baina afera oso zaharrari egin behar izan diola aurre, alegia, aitaren arbuioari, lesbiana delako. Aita hil zutenean elkarrekin haserre zeuden, eta etxetik bota zuen. Ematen du daraman bizitza, Idoia bikotea, armairutik kanpo, umea izatea oso urruti gelditzen dela aitaren arbuio horretatik, eta horrek halako eskizofrenia antzeko bat sortzen duela”.

      “Ez nekien”, Landerrek.

      “Inork ez daki; Axik izan ezik”.

      “Ze euskalduna dena!” bota du Txatok, Mateori sorbaldatik heltzen diola.

      Isiltasuna egin da. Gogoek Miren Akerretarengana alde egin dute errari. Gaixoa. Denek, Axik izan ezik, hartu dituzte kopak eskuan edateko aitzakiarekin hitzak galaraziz.

      “Zer kontatzen du marikitiki horrek liburuan ba?” galdetu du Txatok, lehengora itzuliz, aurreko aldartea berreskuratu dutelakoan.

      “Neska baten mundu ikuskera ageri da; neska nahiko punkia da, maitale batetik bestera pasatzen da, baina behin maitemindu egiten da eta mutilarekin hasi. Mutil hori, Asier deitzen da, zu bezala, Axi” gehitu du Begok “baina punkitasuna utzi eta mixin-mixina bilakatzen da mutil horrekin. Hark agintzen du harremanean, hark gidatzen ditu, hark hartzen ditu erabakiak neskarekin adostu gabe eta neskaren...”.

      “Neskak izango du izena, ez?” galdetu du Landerrek.

      “Bueno... hori da kontuetako bat... main character neskaren izena ez da inoiz aditzera ematen baina iradoki da idazlea bera dela, are gehiago, hortik queerness-a, ze halako transexuality bat iradokitzen da... Proust”, Begori darion tonu profesionalaz ohartu denean Josebari oka antzeko bat egin zaio, “our transexual Proust!”.

      Begok Prousten izena dilindan utzi du gainontzekoek zerbait erantsiko dutelakoan.

      Proust, Proust, Proust... ongi egongo balitz barre egingo luke Axik, Prousten izena bera dilindan utzi ondoren atzetik ezer ez gehitzeak jakinaren gaineko eremura garraiarazten du Begoren baieztapena, zeina gezur hutsa baino ez baita.

      Balzola berdin Proust, falta zitzaiguna.

      “Bueno, segi” bultzatu du Landerrek.

      “Kontua da, Asier delako mutil horrekin apurtu eta hor inguruan eduki duen mutil batekin hasten dela berehala. Ez du maite, edo hobe esanda, ez dago maiteminduta, baina elkarrekin bizitzen jartzen dira. Bizitza masomenoskoa egiten dute, bikotean bizi zaretenok egiten duzuen moduan, pixka bat libertitu, pixka bat larrua jo, pixka bat aspertu, bikoterik ez dugunoi nagusikeriaz begiratu... gauza horiek”.

      Txatok aurrea hartu dio: “Bikotedunok nagusikeriaz begiratzen dizuegu bikoterik ez duzuenoi?”.

      “Hombre, Txato, zu askotan egon zara bikotekiderik gabe, eta hori badakizu” moztu dio lehor antzean Begok; eta Txatok zurruntasuna ulerturik onartu behar izan du horrela dela, edo ez bada ez dela orain hori eztabaidatzeko abagunea.

      “So Madame Bovary moderno eta nihilista baten moduan mutil lagunaren ezkutuan hainbatekin larrua jo ondoren aurrekoarekin, Asierrekin itzuliko da, berriz ere pasio suhar eta salbaia”. Hemen Begok pausa teatral bat egin du, eta mahaiaren ingurura so egin du. “Eta harremana berrasten dute, oraingoan beste baldintza batzuk ezarriz”.

      “Zein baldintza?” bota dute denek batera, beste baldintza hitzek zerbait oso berea ukitu izan balute bezala.

      “Bueno, hasteko erabakitzen dute beste batzuk direlako itxurak egingo dituztela; gutxi mintzatuko direla afera pertsonalez, eta mintzatzen direnean beste horiek horien kontuak izango dira, bizitza asmatuak”.

      “Bai, baina jolas hori dena pixka bat beharturik ageri da liburuan, ez zaizu iruditzen?”.

      Begok ez dio kasurik egin Josebaren galderari.

      “Eta horrela bestelakoak izaten ikasten dute, bakoitza bere bikotekidearekin bizi den bitartean. Egunetik egunera, ordea, gauza handitzen joaten zaie, gero eta gehiagotan bilatzen dute elkar, eta etxean gezurrak handitu, ugaritu, bihurritu ahala, soiltzen, isiltzen, hitz gabetzen doa haien artekoa, errazagoa bihurtzen, elkar ulertzea sakontzen, baina beti ere beste batzuk direlakoan. It is great”.

      Bego isildu egin da, badakielako orain isildu egin behar duela, etenaldi teatral batek asko laguntzen duelakoz arretari eusten.

      “Baina, orduan, non dago Muñoz Eugik aipaturiko amodio domestikoari uko egin eta erromantikoa aukeratzen duelako kontu hori?”.

      “Esango genuke egunerokotasunetik aldentzen duen bide malkartsu moduan, batzuetan eite tragikoarekin, beti ere heroiko; horren aurrean egunerokotasuna, zehatz eta mehatz deskribaturik, laru ageri dela, hits, hutsal; zentzu horretan Asier eta narratzailearen arteko harremanean despertsonalizatze prozesua aurrekoan bizi izan duten harremanaren errepikapena ere bada, izateak eta ez-izateak ardurarik ez balu bezala, eta zentzu horretan maitasun —sufrimenduzkoa, elkar ez ulertzekoa— handiaren aldarria egiten du gure Ikerrek”.

      Josebari nazka egin zaio, badirudi hitzaldi bat ematen ari dela. Gero eta puztuago dago Bego Agirregomezkorta, Kultura Sustatzeko zuzendari, egunkarietako Euskal Literaturaren kritikari eta Andere Txit Azkarra.

      “Baina bueno, zer pasatzen da?” galdetu du Landerrek.

      “Neska protagonistaren mutil lagunak harrapatu egiten ditu, email baten bidez. Hasieran ez daki Asier dela maitalea, baina gero jakiten duenean izugarrizko istilu baten ondoren, hori ere oso ongi kontatuta dago, utzi egingo du main characterra. Geroxeago jakingo dugu —eta hau aldiz oso gaizki kontaturik dago, ze ematen baitu txisteratik ateratako kontu bat narratiboki justifikatu gabea— Asier ere utzi egin duela andregaiak. Bukaera aldera narratzailea eta Asier elkartu egiten dira, Guggenheim museoaren parean, aurrez aurre erreparatzen diote jada ezin dutela beste izan, bikotekide ofizialik gabe gelditzeak ezinezko bilakatzen duela despertsonalizatzea, eta ohartzen dira haien arteko amodio handi hura ezinezkoa dela”.

      Begok Josebari so egin dio baiezko bila, ez behar duelako, oso sendo eta irmo esan baititu esan beharrekoak, baizik eta elkar ulertzeko moduan edo.

      “Halaxe da; ez da Euskal Literaturako libururik hoberena, baina segur aski haustaileena bai”.

      Josebak Muñoz Eugi irudikatu du irribarre maltzurra ezpainetan, “Zenbat bider entzun ditiagu horrelakoak... bost urtero edo liburu haustaile bat argitaratzen duk, eta denak hire adiskide horrek aurkitzen ditik. Colon Agirregomezkorta deitu beharko geniokek. Hobe eginen likek kritikari aritu beharrean Euskal Kulturaren ajeak konpontzen arituko balitz. Ez zekiat, gainera, kargu hori izanda zer egiten duen kritikak idazten”.

      Eta Begok batere lotsarik gabe bota du jarraian: “Neronek deskubritu nuen... indeed”.

      Josebak erabaki du gogoetetatik, sentimendua esaten zaion gorputzaren mapa horretatik alde egingo duela, ez dela petxu aldean sortu zaion estutasun eta higuinaren arteko adakera horri jarraiki geldituko, Guillermok irakatsi zion bezala “Sentimenduak sentimenduak baino ez baitira, iragankorrak dira, eta haien menpe zaudenean ere horiek baino gehiago zara, areago, eta ez prexiso soberakin bat; mandazaina kontzientzia da”.

      “Queer batek ez luke horrela jokatuko” egin dio arrapostu, “queer batek ez —ezta Txato?—. Etika Marikaren aginduetara dagoenez, jakinaren gainean izango luke bikotekidea, eta zerbait egitera, kontratuaren barnean dagoena egingo luke”.

      “Etika Marika? Laurogeita hamarreko hamarkadatik aipatzen duzue etika hori, baina esanen nuke ez dagoela, desideratum bat baino ez dela, Euskal Gatazka konpon dezagun bezalako desideratum bat, baina praktikan ez dut ikusten hori nik. Orain gazte queerrek praktikara eramaten dituzte desideratumak” argudiatu du Begok.

      “Legatzaren bila noa! Hau lehen ere entzuna dugu” altxatu da Txato, azkeneko komentarioarekin haserre antzean.

      Txatok legatzaren padera zakar utzi duenez, jauzi egin dute olio tanta batzuek gainera, eta han gelditu dira ehuna berazten, mahaiaren egurretan barneratzen.

      Baina Txato horrelakoa da, beharbada hura da adanismoak jota dagoena, ez baitu onartzen haien ondorengoek ere zerbait egin dutela, iruditzen baitzaio hark egindakoa benetakoa dela, eta gazteena, beharbada ezezkeria bat.

      Ohartu da zaharren modura ari direla hizketan. Eta neurri horretan poztu egin da Iker Balzola —andregai bertsolariarekin ulertzea iruditu zaio— etorriko delako gero; haien baitatik ateraraziko ditu, urteetan zehar hainbat afaritan —ez asko, azken urtean egin dio potin minak— sortutako dinamikatik, zeina askotan eztabaida bikarioetan bukatzen baita, elkarri aurpegiratzen ausartzen ez direna, eztabaida gaia, arma gisa erabiliz.

      “Nik faltan bota dut, egia esateko” ausartu da Joseba, “bikoteen arteko leialtasunari buruzko gogoeta; alegia, nola deitzen da, a bai Asier, zu bezala” zuzendu zaio Axiri, “Asier eta haren bikotekidearen artekoari buruzko gogoeta, eta narratzailearen eta haren artekoa. Fideltasuna leialtasun moduan ulertzeko ahaleginari buruzko ikuskera bat, zaintza, zerbitzua, laguntasuna... azken finean etxean dutena izateak ahalbidetzen die gero elkartzen direnean beste bat, askotan inor ez, izatea, neurri batean bizitza eta bizimodu domestiko hori gabe ezin izango luketelako jolas horretan aritu, deseginik bukatuko luketelako”.

      Joseba ohartu da Bego harritzen ari dela.

      “Ez zaizu iruditzen?” galdetu dio erretorikoki.

      “Eta hori da liburuaren hondoan egon, esan gabe izan, baina liburuak ahalbidetzen duena. Hori gabe, liburua ez litzateke posible, pasio-amodioaren alde egiteak liburuaren estiloa —gogoetak bezain sigi-sagakoa— eta erradikaltasun irrika neurri batean itxurakeria eta haurkeria bihurtzen dituela”.

      Begok bizkarra aurreratu eta besoak bermatu ditu mahai gainean, hari bururatu gabeko zerbait bururatu zaiolakoz Muñoz Eugiri, eta Muñoz Eugik jarraituko luke, Joseba lotsatu egin da gogoetaz, besteen ideia —Bestela Izanik liburuaren bestelako interpretazio bat— jaso, berea egin eta berari bururaturikoa bezala saltzeagatik.

      Begok pentsatu du, Josebaren interpretazioak berearekin talka egin eta deuseztatu eginen lukeela; Bestela Izanik, horrela, ez litzateke bizimodu queerraren irakurketa eta interpretazio bat, areago, ez eta nonbait idatzi duen moduan, amodioaren bidez beste identitate bat sortzeko ahalegin indartsua. Baina orain Josebaren ahotik entzun duen interpretazio horren arabera, porrota, Asier eta narratzaileak bikotea osatu eta aurrera ezin egina beharbada pasio-amodioa aukeratu izanaren ondorioa dela argi gelditzen da. Errabiak hartu du interpretazioa berari beharrean Josebari bururatu zaiolako.

      “Bueno, gogoeta ez da nirea” jarraitu du Josebak, “Muñoz Eugirena baizik!”.

      “Muñoz Eugi!?” harritu da Bego. “He is not even slightly queer!”.

      “Eta zer!?” arrapostu egin dio Josebak. “Gainera gu lantzen hasi ginen Etika Marika haren arabera —seguru aski etika queer baten parekoen izan zitekeen etika—, ez da zuzena, esan dezadan horrela, zure bikotekidea engainatzea, engainatze hitzak, desleiala izatea esan nahi duelarik. Horregatik ere ez da liburua queerra”. Eta gehitu du: “Uste dut”, baieztapenaren hondoko mendeku irrika ezkutatuz.

      Begok Bestela Izanik nobelaren azterketa egin zuenean gogoeta egin zuen horretaz, baina bazterreko arazo bat iruditu zitzaion, garrantzitsua baina bazterrekoa, adulterioaren baitan askapen apeta argi dagoelako, eta argudioa luzatuz utopia nahia, beste bizitza errealago baten aukera. Pentsa, bestela, hemeretzigarren mendeko pertsonaia horietan guztietan: Emma Bovary, Ana Karenina, Dama txakurtxodunaren protagonistak, La Regenta. Emakumeen askapena hasi zen garaia, ezkontza maitasunaren bidez izan beharko lukeela aldarrikatzen hasi zen garaia; maitasun... pasio-amodioa. Ez zen ba liburuaren interpretazioan okertuko eta Berrian erridikulua egin?

      Errabiak hartu du.

      “Zergatik da adulterioa ez-queerra? Esanen nuke zuek marikitok inor baino promiskuoagoak zaretela, berdin bikotean izan ala ez. Zuek larrutan egitea baino ez daukazue buruan, eta berdin zaizue zuen bikotekidearekiko leialtasuna. Zenbat aldiz entzun dizuet: ‘Bikotekidea dauka baina hor ibiltzen da larrutan besteak ezer ez dakiela’; eta gainera bestela ere horrela ibiliko dela jakinetarako ematen duzue. We know each other”.

      “Bai, diozuna egia da, baina horrek ez du kentzen Etika Marika bat aldarrikatzea, eta etika horretatik irakurtzea liburua. Nik ez dut irakurri, baina Josebak dioena zentzuzkoa iruditzen zait” laburtu du Txatok.

      “Bai; zentzuzkoa? Zentzuzkoa eguneroko bizimodua da. Ez balizko gauzak; utopia, hemen eta orain. Hori ere oso queerra da, eta zuen Etika Marika hori... zer esanen dizut... auskalokoa da; ezinezkoa eta hemen ez egoteko modu bat. Entelekia. Gutxi batzuen desideratuma”. Axi seinalatu du orduan, “Axi bera ere ez zenuten konbentzitu. Konbentzitu izan bazenute ez zuen amorantea izango...”.

      Esan ahala ohartu da argudiatzeko erabilitakoak urrutiegi eraman duela. Axi ondoan du, esan duena ezin konpreniturik; Joseba, begirada bere baitaratua, oraindik harri eta zur, entzundakoa ezin irentsirik; Txato eta Mateo, besarkaturik orain. Eta Lander. Hark ere bazekiela uste du, ez daki Axik esana berari bezala ala kanpotik jakinda.

      “Bueno, ez nuen hori esan nahi, Bestela Izanik nobelan...”.

      “Nik ez nuen amoranterik” egin dio arrapostu Axik, “nola izango nuen amorantea?”.

      Isilunea egin da. Orduan etorri zaizkio Josebari, arrapaladan, istripu aurretik Axi astegunez sortu zitzaion egun hura; larrualdien bakantzea; hainbat ohituraren aldaketa: Ternua galtzak, gipuzkerazko hitz haiek erabiltzen hastea.

      “Axi” zorrotz begiratu dio Josebak haserreak harturik, estomagoan janaria nahasita, “Axi, amorante bat zenuen nire ezkutuan?”.

      Axik harridura erakutsi du, ohiko harridura, begiak galdurik, inguruan zertaz ari den ez dakien harridura galdu hori. Ezin du sinetsi; ez da egia.

      “Nik amorantea? Ez”.

      “Axi, bihotzekoak eman zizun!”.

      “Niri bihotzekoak? Ez”.

      Begorengana jo du, begiak sutan.

      Berehala ohartu da Begok ihes egin nahi diola. Bat-batean, azken hilabeteetan landu eta hartutako erabakia sendotu egin zaio. Mendekua. Amorantea zuen.

      Begok ihes egin nahi dio eta ez dio utziko. Ez eta batere.

      “Axik amorantea zuen ezkutuan?”.

      Begok badaki ez duela ihes egiterik, egia aitortu beharko dio, dakien egia apurra bestalde... Axik ez zion ia ezer kontatu, urtebetetik gora zeramatela eta Joseba... Ez da ausartu harantzago joaten, baiezkoa egitera baino ez da ausartu.

      Joseba mahaitik altxatu da. Goitik so egin die. Hortxe daude, inurriak ematen dute; mahai gaineko apur eta hondarren artean, haiek, bere adiskide izandakoak, gezur esan diotenak.

      “Txato, zuk bazenekien?”.

      Txatok ezezkoa egin dio. Altxatu eta besarkatzera jo du, baina Joseba aldendu egin da eta Axirengana hurbildu.

      “Axi, amorante bat zenuen?”.

      Axik harriturik so egin dio. Josebak esanen luke irribarre maltzur bat dariola, Axik benetan badakiela haren barrunbeak bor-bor dabiltzala orain, eta adarra jo nahi diola, baiezkoa ala ezezkoa —berebizikoak iruditu zaizkio orain— ahalik eta gehien atzenduz.

      “Axi” garrasi egin dio, “amorante bat zenuen?!”.

      Axik harriduraz so egin die. Zer gertatzen zaie? Zergatik daude horren... serio... zergatik? Sirena hotsak entzun ditu, eta gero iruditu zaio badoazela. Non daude? Zergatik begiratzen dio Josebak, eta Begok, eta Landerrek, eta Txatok horrela. Txatoren ondoan dagoen mutila ez du ezagutzen.

      “Nik ez nuen amorante bat”.

      Isildu egin da.

      “Amorante asko izan ditut”.

      Eta barrez lehertu da. Ez daki zergatik.

      “Txato, zuk bazenekien... eta ez zenidan esan”.

      “Et, et, et... nik ez nekien. Badakizu Axik niri ez zidala gauza askorik kontatzen”.

      “Eta zuk seguru bazenekiela, Lander”.

      Lander isildu egin da. Josebari iruditu zaio urteak joan urteak etorri adiskideek norberarenak izaten jarraitzen dutela, leialtasuna jatorrizkoa dela, bizitzaren amarru, gorabehera, traizio eta saminetatik harantz balego bezala.

      Landerrek baiezkoa egin eta burua makurtu du, damuturik.

      “Joder, gatazka konpontzailearekin!”.

      Badaki injustua izaten ari dela, baina zer ostia... urtebetean ia utzita izan dute, ez dira haren adiskide mina zaintzera etorri eta orain hau.

      Landerrek ez du ezer esan. Apur batzuk hartu ditu mahai gainetik eta pilotaxkak egiten hasi da Asierrek amorantearen afera kontatu zionekoa gogotik uxatu nahian. Baina gogor egiten dio hondoan narraska. “Amorantea dut” bota zion deblauki, Axik zuen bat-batekotasun zoragarri hartaz baliatuz; ez zion garrantzi handirik eman.

      “Eta...” so gelditu zitzaion.

      “Amorante bat dudala”.

      Iruditu zitzaion bere jarrerak Asier itxiarazi zuela.

      “Esan, esan...” egin zion arrapostu, konplizitate tonuz.

      Baina Axi barnera alde egina zen; ez mindua, Joseba izango litzatekeen moduan, baina bai zerratua. Eta ondo zekien handik ez zuela ezerk aterako.

      “Espero dut ezer serioa ez izatea”.

      “Ez da ezer serioa, ez” erantzun zion Axik, afera utzi nahi zuelako tonuan. Gero menua eskatu ondoren beste gai batzuei ekin zieten.

      “Baina uste dut ez zuela garrantzirik” ausartu da Lander.

      “Leher hadi! Ez omen zuen garrantzirik”.

      Lander egon da Axik kontatu zionekoa xehatzeko, baina atzera egin du Josebaren “gatazka nahi” larregikoaz oharturik.

      “Axi, amorantea zenuen. Eta zuk, Bego, zuk zer zenekien?”.

      Begok Asierren deia gogoratu du, gaualdera etxean egongo zen galdezka; Uribarritik Marzana kaleko tartean busti egin zela esanez sartu zela, elkarri eman zizkioten bi musuak; Begok afari lege paratu zituen gazta eta urdaiazpiko platerak; sukaldaritza ez da zure kontua, “definitiboki”; eta hitzetik hortzera bota zion: “Amorante bat dut”.

      Ez zuen gehiegi harritu; inoiz ez zuen ulertu —literaturan ondo geldi zitekeen— harreman irekiaren kontu hura; irekia?; gainera elkarrekin ikusi zituen azkenekotan iruditu zitzaion txinparta falta zela.

      “Seriotan da?”.

      “Uste dut baietz” erantzun zion Axik.

      “Zenbat denbora daramazue?”.

      Eta gero handik gutxira korrika zihoanean bihotzeko hura.

      “Nik uste dut” ahotsa leuntzen saiatu da, nahiz eta badakien ezer ez duela egin, salbu eta bikotekideen arteko gaizki ulertu baten erdian egon “ez zela ezer serioa, afera ergel bat baino ez”.

      Badaki gezurretan ari dela, Asierren hitz erdi eta monosilaboen hondoan harremanaren garrantzia susmatu baitzuen.

      “Zenbat denbora zeraman berarekin? Nola du izena? Hemengoa da, Bilbokoa?”.

      Poztu egin du Bego lehen izorratu zuenak, alegia, ez-jakiteak, orain babestu egiten duelako

      “Ez dakit” erantzun dio, Axiri eskua hartzen dion bitartean.

      “Ez dakit, benetan”.

      Josebak ez dio sinesten.

      “Benetan, amorante bat zeukala baino ez zidan esan”.

      “Bai” garrasi egin dio, Axi seinalatzen duen bitartean begiak sutan, “eta hemengo hau ezer gehiago kontatu gabe gelditu!”.

      “Zer pasatzen da?” galdetu du Axik. Ez du ezer ulertzen.

      “Amorante bat zenuen?” jarraitu du.

      “Nik amorante bat?! Ezzz”.

      Joseba erotzekotan da. Bat-batean hutsala egin zaio Axi zaintzen daraman urte eta erdia. Hutsala haien istorio osoa. Balazta egin dio buruaren abiadurari.

      “Bai, amorante bat zenuen!”.

      Axi durduzaturik gelditu da Josebaren erantzunaren bortitzarekin.

      Zer gertatzen zaio? Zergatik daude denak horren serio? Ona dago goxoki hau. Tarta zati bat ahoratu du. Batzuetan bere baitara so egiten du eta hutsik dago dena, hutsik, hutsik. Sirenak entzun ditu eta begiak jaso ditu. Zertan daude denak zutik?

      Joseba Landerrengana itzuli da.

      “Eta zuk zer dakizu?”.

      “Bueno, Joseba, nahikoa da!” moztu du Txatok.

      Joseba ez dago amore emateko prest. Amorante bat izan badu, jakin beharra du. Areago, jakin beharra zuen, Axik berak esanda. Horretan ari baitziren, zintzotasunean eta egiatan, eta ez xix. mendeko nobela batean. Haiek bikotekide ekinak ziren, arazoak konpontzen saiatzen zirenak, Etika Marikaren gerizpean bizi zirenak... eta ez... adulterio istorio ergel batean.

      “Zer dakizu?”.

      “Begok baino gutxiago” esateko egon da, baina “Begok adina” esan du.

      “Ezer ez, alegia” aurpegiratu dio Josebak lehor. “Ederki gaude. Denok zenekiten istorio bat bizitzen ari zela nire ezkutuan, eta zuek... ezer ez. Gutxienez aholkatu zenioten niri kontatzeko?”.

      Begok pentsatu du Axi ez zela aholkatzeko modukoa, aholkagarria bururatu zaio, aholkatzen erraza. Hori, Axi ez zen aholkatzen erraza, gehiegi zekien bizitzari buruz besteren aholkuak jasotzeko.

      “Esango zenioten behintzat niri esan beharra zeukala?!”.

      Hemeretzigarren mendeko nobela bat ematen du; ezkutuan amorantea, noiz eta, beharbada ez hitzetan baina bai bikote baten elkar ulertze adierazi gabean, are bikotearen beraren oinarrietan zizelkaturik ageri den itunean, “bestelako bikotea” osatzen zuteneneko ustekizuna haien arteko loturarik sendoena baitzen.

      “Joseba, badakizu nolakoa zen...”.

      “Eta zer uste duzu egingo zuela?”.

      Ez daki, ez du erantzun nahi, ez zaio axola. Horrelakoak dira “bikote irekia” asmatzen duten hauek, nolabait haien arteko itunaren partaide egiten zaituzte, eta ituna zartatu, hautsi edo desegiten denean inguruko guztiak dira ia bikotekide, eta, ituna haustea “afera morala” denez, parte hartzera beharturik zaude; antzezlan batean protagonista biek —edo haietako batek— bat-batean papera aldatu edo inprobisatzen hasita gainontzeko bigarren mailako aktoreak beren paperean galdurik inprobisatzera beharturik dauden bezala nabari du bere burua. Eta Axik, bere lagunak, uste du, haien arteko ituna —hari batere gustatzen ez zitzaiona— aldatu zuen bat-batean.

      “Ez dakit, Joseba”.

      “Badakit ez dakizula! Esan didazu. Zuk zer uste duzu egin behar zuela?!”.

      Josebak Axiri begiratzen dio. Iruditu zaio dena ulerturik ez-ulertuarena egiten ari dela; aurpegiari erreparatu dio. Ez zen ausartuko bera uztera, hori badaki, ziur, benetan... Ala bai? Ezin du horrenbeste ezagutzen duen sudur handiko aurpegi hori interpretatu, ezin du irakurri, benetako Axi falta delakoz, Axik Axi izateari utzi ziolako bihotzekoaren ondoren. Arraroa da, lehendabiziko aldia da urte batean Axiren erabaki batek hainbeste garrantzia duena.

      “Nik benetan uste dut ez zela istorio oso serioa” ebatzi du Landerrek, susmatu zuenaren arabera gezurra esaten ari dela jakinda, baina, zer arraio, zertarako balio du egiak une honetan, Joseba aztoratzeko. Egia? Euskal Gatazkaren kasuan bezala, gezurra esan gabe, egiak gauzak hobetzeko balioko lukeen gertakarien inguruko kontaketa baino ez luke izan beharko, Axirena lako amnesiatik ihes egiteko modua: mina, arakatu baina hausnarrean egon gabe, gogoratu, konpondu, eta aurrera egin. Zer on ekarriko lioke Josebari orain Axik zuen istorio hori seriotan zen ala ez jakiteak? Axik hura uztea pentsatu ote zuen? Edo beste toki batera eramanda, bakegintzan ari direlarik, zer axola orain “helburu politikoak”? Orain garrantzitsuena da bakegintza bermatuko duen egiaren zati hori bakarrik kontatzea —biktimak, sufrimendua— eta gero beharbada helburu politikoen eztabaidara ailegatuko gara. Dena dela, aldrebes gertatu balitz, zainduko al luke Axik Joseba?

      “Ez zuen zu uzteko asmorik” gehitu du Begok.

      Josebari berehala iruditu zaio esaldiaren borobiltasunak kontrakoa adierazten duela, borobiltasun hutsagatik beragatik.

      “Benetan” gehitu du gero Begok, Landerren adostasuna bilatuz.

      Gero eta argiago egiten ari zaio uzteko asmoa zuela.

      Berriz ere Axiri begiratu dio mahaiko hondarren gainetik. Zer egitea pentsatzen ote zuen? Ez du uste utziko zuenik. Ala bai? Haren keinu eta usteak ezin irakurriak ernegatu egin du; lehen bai, ia bera balitz bezala ezagutzen zuen 19 urteren ondoren; haren keinuei asmo bat paratzen zien, imintzioei helburu bat, bisaiatiko itzalei nahigabetze bat, begien distirari poz ageriko edo estali bat, irribarreari ironia bat. Baina orain 20 urteren ondoren aurrean duen aurpegi hori mutu bilakatu zaio, ezin du haren aurpegieraz barne aldarterik ondorioztatu, are gutxiago aldarte hori iragandako aldartea bada, Axik berak ezin duelako gogoratu, nahiz eta istripu aurretiko gehienak gogoratu.

      “Uztera zihoan?”. Galdera bera arraroa da. Uztera zihoan? Gauzak hartu eta uztea aukera bat balitz bezala, eta ez ezintasun bat... Eta gero berehala etorri zaio gogora ez dela egia, Axi eta bere artekoa neurri batean bukaturik dagoela, eta hemendik aurrera bukatuago, hartu duen erabakia hartu duelako. Axirendako bera ez da hamar minutu baino irauten ez duen halako ilusio antzeko bat... nahiz eta gero Clive Wearingen kasuaz akordaturik —segundo bateko oroimenak ez zion galarazi andrea ezagutu eta maitatzea— Axik bera ainguratzat duela sinetsi; ez zuen utziko oraindik ere hamar minutuko oroimenarekin, bera baitu helburu, horregatik izan behar du adoretsu eta hedatzen zaion oinazearen gainetik egin beharrekoa egin. Axik hala nahiko luke, eta gupida gidari, aukera bakarra da.

      “Ez zintuen utzi nahi” laburtu du Begok.

      “Nahi?”.

      Begori berriz ere hanka sartu duelakoa egin zaio.

      “Bueno, esateko modu bat da”.

      Josebak Axiri so egin dio. Durduzaturik dirudi. Batzuetan nabaritu egiten dio noiz erreseteatu duen, noiz topatu duen bere burua ulertzen ez duen egoera batean, eta noiz eman dituen une batzuk gertatzen ari dena kokatzen, jendea ezagutzen, baina, badaki, haren garunak abiadura ere galdu du oroimenarekin batera, gordetako antzinako informaziora ailegatzeko abilidadea.

      Badaki, ez zuen utziko, eta horregatik egin behar du egin beharrekoa.

      Begirada ekortu du gelan zehar. Axi, xor; Bego, errudun, hura dena sortu duelako; Lander, ongi ezagutzen badu, deseroso, eta Axi eta beraren artekoa epaituz; Txato eta Mateo elkar hartuta. Eta mahaiko hondarrak, plater gehienak legatza erdizka janda elkarrizketan jakinarazirikoak jatea galarazita. Halako pena antzeko bat egin zaio, eta ez luke jakinen nola, gogoan haserrea pilatzen joan zaio.

      “Axi, goazen!... hemendik!” oihu egin du, mendeku moduan edo.

      Axik beldurtuta ematen du. Sirena hotsak entzuten dira nonahi, eta gero, argiak, Ibaizabala eta pabilioi batzuk argitzen. Nora doaz? Ez du joan nahi. Josebarekin haserre dago.

      “Nora zoazte?” galdetu du Begok.

      Ez diet gure konpainiaren plazera emango!, pentsatu du Josebak.

      Amorantea izan eta uzteko aholkatzeko ez ziren gauza izan. Orain badaki. Neutralitatea. Hori, neutralitatea, nahiz eta gauzak gaizki eginak izan, gauzetan ez sartzea, gauzak gaizki eginak daudela ez adieraztea —salatzea pentsatu du gero—, besteren bizitza delako aitzakiarekin. Errabiak hartu. Larkara begiratu ditu. Bere adiskideak, Axiri aurre ez egite hutsagatik bera saltzeko gai izan diren adiskide horiek. Bego eta Lander. Lander eta Bego. Beharrik Txato daukan oraindik. Txato. Eskertzen dio ezkaratzera kuntzak ez ikustera etorri izana.

      Azkenean jantzi dio zamarra Axiri. Ongi ematen dio berarendako erosi baina Axirendako erabakitako parka berde horrek. Ez zaio ezer gelditzen. Mina bakarrik. Eta Axi. Ez da posible amorante bat izatea. Nola ez zion ezer esan?

      Estropezuka jaitsi dituzte eskailerak, Axi aurretik ia bultzaka eraman duela, atea itxi aurretik zeharka begiratu eta bi putakume horien bisaia harri lakoei so egin ondoren. Halako plazer eri bat nabaritu du, hildura eta sadismoa nahasten dituen plazer bat.

      Ez daki zergatik baina Axik amorantea zuela azaleratu denetik halako bihozkada izan du, orain, eskailerak behera doazela argi baino argiago ageri zaiona, Miren Akerretaren etxera joango da, seguru aski, hark badaki zerbait. Atarira ailegatu direnean Bilboko gau umelegiak hartu ditu. Indautxuraino joan behar dute. Lehendik argi bazuen orain argiago du. Mendekuagatik egingo du.

      “Axi, amorantea zenuen?”.

      “Niiik?”.

      “Bihotzekoak eman zizun” bota dio, hainbatean botatako esaldia herraz botaz.

      Jabe dadila bihotzekoak eman ziola. Bihotzekoak. Eta horregatik erabakitakoa egin beharra du elkar ezagutu zuten tokian, Artxandan.