–

      Gazterik hil zen Maria Merce Marçal, XX. mendearen akaberarekin, berrogeita sei urte baino ez zituela. 1952an jaio zen Ivars d’Urgell-en, Lleidan, baina bizitzako zati handi batean lan egin eta bizi izan zen Bartzelonan. Poeta da batez ere ezaguna, baina beste hamaika kultur ekimenetako partaide eta sustatzaile izan zen. Llobres del Mall argitaletxearen sortzaileetako bat, Kataluniako PEN Club-aren bultzatzaile, eta beste. Feminismotik, emakume idazleen ahalduntze eta aintzakotzearen alde lan handia egin zuen orobat. Hainbat poema liburuz gain, nobela bat eman zuen argitara 1994. urtean, La passió segons Renée Vivien (Pasioa Renée Vivien-en arabera), makina bat sari jaso zuena. Itzultzaile gisa ere lan nabarmena egin zuen, Colette, Marguerite Yourcenar eta, poesian, Anna Akhmatova eta Marina Tsvetaievaren lanak katalanera itzuliz.

      XX. mendeko poesia katalanaren kanonean ia emakumezko bakarra dugu Marçal. Urrutira joan gabe, Gerardo Markuletak Literatura Unibertsala bildumarako itzulitako Zenbait poeta katalan antologia ederrean azaltzen zaizkigun bederatzi poetak gizonezkoak dira. Horretaz landa, ordea, arestian aipatu legez, Marçalek kontzientzia feminista —ezen ez femenino— zorrotzetik idazten duela da azpimarratzekoago. Neurri horretan, XX. mendearen hondarrean poesian ez ezik beste hainbat kultur eremutan jazotako identitatearen gaiaren balioztatze eta eztabaidatze gisa uler liteke baita ere bere poesia.

      Bere aktibismo politikoak isla poetikoa du, nolabait, bere lanean. Nortasun feminista, lesbiana, abertzale eta marxista baten artikulatze berezi bat ikusten ahal da bere lanean. Identitate aski konplexu eta kontraesankorra, baiki, Kataluniako historiari eta, oro har, Europako historiari erreparatuz gero, ez baitira berez eta errazki uztartzen lau identitate horiek. Auzi horren haragiztatzea irakur daiteke, esaterako, bere poema sonatuenetako batean, Dibisa-n.

      Ildo horretan, Marçalen poesia feminismoaren goiburu klasikoetako baten eredugarritzat har daiteke, ezin hobeki ikusten baita bere poemetan pertsonala den oro dela politiko. Dimentsio intimo nabaria dute ale ugarik, baina dimentsio txiki horretan, luze-zabal estuan eta bi gorputzen artean gertatzen denean, gizarteko eta giza-harremanen arteko auzi handiak azaltzen zaizkigu ezbaian: botere borroka, askatasuna, presio soziala, autoritarismoa, berdintasuna... Maitasunaren ideiaren birformulatze bat ere suma liteke. Ezagun da poesia izan dela amodioaren irudikatze literarioa era aski emankorrean gauzatu den eremua, baina Marçalen poemak, horietatik ugari behinik behin, amodiozkoak izanagatik, itzuri egiten diete maitasunezko poema topikoei. “Maite zaitut / (...) Gorputzak eskatzen didalako / (...) Nahi dudalako” diote Marçalen lerro batzuk Joseba Sarrionandiaren “Inork agintzen ez didalako” poema gogorarazten digutenak bidenabar.

      Bizitzaren gezak eta makurrak ere ez dira Marçalen poesiatik urruti. Oinazea eta norbere buruaren zatikatzea azaltzen zaizkigu usu, poemetako batean Silvia Plathen —ez alferrik— aipu bat lagun dutela. Deboila da Itxaro Bordaren itzulpenean behin baino gehiagotan irakurriko dugun terminoa. Kasu, bada, poemok eragin dezaketen deboilarekin.