Izena duen guztia omen da

 

Amancay Gaztañaga

 

      “Nahi duzuna idatzi” esan zidaten. Beste batzuek esan zidaten.

      “Nahi duzuna idatzi” esan zidaten eta sekulako poza hartu nuen. Banekien, beste horien baimenik gabe, ni ez nintzatekeela ausartuko kontatu nahi nuen hori kontatzera, ez liburu batean behintzat. Liburu bat gauza serioa da.

      Beste batzuek esan zidaten, gai nintzela, beste batzuek esan zidaten. Ez da perfektua, badakit. Modan dauden telesail horietako pertsonaia femenino bat banintz, neuk hartu izango nukeen orri zuria aurrean, idatzi eta proposatuko nukeen barruan neramana argitaratzea. Baina ez naiz fikziozko heroi femenino bat; ikasitakoak, jasotakoak eta sistemak gehiegi pisatzen dute emakume gorputz honetan. “Nahi duzuna idatzi”, hori izan da, beraz, kontakizun honen abiapuntua.

      Ez da perfektua, badakit, baina horrela izan zen.

 

 

Nahitasunaz

 

      Gasteizera bidean nindoala editoreak deitu zidan. Batzuetan egiten dut, gidatzen noala mugikorra hartu. Ez manos libres-arekin, aparatua hartu eta belarrian jartzen dut. Editorearen ahots leuna entzun ahala, bada, ezin izan nuen manos libres batetik entzuna izatera kondenatu, eta mugikorra belarrira entxufatu nuen.

      Konfinamenduaz hitz egin genuen luze. Nola sentitu ginen. Nik ez nion egia guztia kontatu, momentu horretan ez nintzen gai garai arraro hauek ekarriko ziguten guztiaren benetako dimentsioa ikusteko. Bakardadeaz bai, horretaz hitz egin nion, eta barruko urak gelditzen direnekoaz. Gelditasun horrek sortutako beldurraz. “Bizipoz falta” zen hitza, agian. Konfinamenduan hori sentitu nuen, bizipoz falta. Baina hori ez nion esan, azken finean euskaldunak gara. Mugikorra belarrian jarrita gidatzen ari nintzela komentatu nionean urduri jarri zen eta gure elkarrizketa transzendental-mistikoa amaitutzat jo zuen. Praktikora jota, Susa eta ehazeren izenean deitzen zidala esan eta Ganbilaz eta emakumeek idatzitako dramaturgien beharraz hitz egin zidan. Zer den bizitza, Gasteizera bidean zure betiko amets bat egia bihurtzen da, pum!, preliminarrik gabe, baselinarik gabe. “Nahi duzuna idatzi, Amancay”, esan zidan.

 

      — Nahi duzuna idatzi —erantzun zidaten nire barruko urek, eta idazten hasi nintzen.

 

      Behin irakurri nuen sortzaileok gure garun infantila mantentzen dugula eta horregatik garela mundu berri horiek irudikatzeko gai. Infantilak gara, beraz; ez beti, batzuetan bai… ez dakit. Nik, sortzean, ezleku batera egiten dut salto eta, hor, fikzio berri horien eraikuntzan, babestua sentitzen naiz. Errealitateak kolpatu ezin banindu bezala. Baina mundu honetara haragizkoak izatera etorri gara eta zer, nondik, nola idatzi pentsatzen nenbilela iritsi zen dolua; mina, beldurra, ausentzia, gas argia... eta amildegiaren aurrean aurkitu nintzen ia espero gabe.

 

      Haragizkoa. Emakumea.

 

        — Zer idatz dezake emakume gorputz honek sistema honetan? Zer idatz nezake orain? Esan ezin ditzakedan gauzak idatz nitzake?

 

        — Segi. Idatzi. Sortu. Eman. Esan —erantzun zidaten barruko urek.

 

      Tienes el síndrome de la impostora, horixe bota zidan behin lagun on batek. Baietz esan nion, ez nuela emakume bat bera ere ezagutzen, momentu batean edo bestean, iruzurti bat sentitu ez zenik bere lanean.

 

        — Sortu dezaket apurtuta banago? —galdetu nien barruko urei—. Zein naiz ni? Sortzailea edo pertsona? Zein naiz ni, sortzailea edo emakume apurtua? Sortu dezaket apurtuta banago?

        — Eror zaitez, ero hori. Egin jauzi gure uretan. Idatzi. Sortu. Eman. Esan —erantzun zidaten.

        — Eta itotzen banaiz? Zer da nire ur horietan itotzea? Erotzea, agian? Eta jada erotuta banago eta ez badakit? Ez dut erotu nahi, ez dut kontrola galdu nahi.

        — Eror zaitez, ero hori. Eror zaitez, ero hori.

 

      Erotzea, erortzea, ez da aukera bat. Azken finean, euskaldunak gara, ezta, irakurle? Zu eta ni. Agian beste toki batean jaio izan bagina. Beste kultura batean. Beste eszenatoki bat habitatuko bagenu ez nuke horrela hitz egingo, baina euskaldunak gara. Badakizu zer esan nahi duen horrek? Gehiegi. Pisu gehiegi. Korrekzio gehiegi. Ongi egin behar denaren sentsazioa uneoro. Perfektua. Sendoa. Apurtezina. Borrokatzen duena. Eutsi egiten duena.

 

        — Zu ez zara hemen jaio. Zu ez zara hemengoa, ez hemengoa bakarrik behintzat —esan zidaten urek.

        — Baina banaiz inoiz apurtzen ez dena. Apurtzen bada, apurtu dela erakusten ez duena. Eutsi, eutsi, eutsi.

        — Askatu, askatu, askatu —esan zidaten.

 

      Zu ez zara inoiz beldur, irakurle? Zure buruaren beldur, diot. Zure desegokitasunaren beldur. Perfekziorik ezaren beldur. Zure sentsibilitatearen beldur. Hauskortasunaren beldur. Ni tximeleta baten hegalen modukoa naiz. Ukitzen banauzu desegiten naiz. Magia galtzen dut. Zuk ni ukitzeko beldur naiz.

 

        — Hauskorra zara —esan zidaten.

        — Agian denok gara hauskorrak? Baina, orduan, zergatik ez gara bestearen aurrean agertzen? Eta denok bagara hauskorrak, zergatik apurtu naute horrenbeste? Nik norbait apurtu ote dut? Apurtu dezaket nik, ni apurtu banaute?

        — Beldur zara. Balio ez izatearen beldur, trebea ez izatearen beldur.

        — Ez naiz parametro hauetan sartzen. Ez naiz kabitzen. Triangelu bat karratu batean sartzen saiatzea da ni hemen egotea. Zaintzapean sentitzen naiz. Gizonezkoen begiradaren zaintzapean, emakumezko trebeen begiradaren zaintzapean… Ze momentutan eraiki dugu beraien sistema bera? Zergatik ez gara tangentetik irten, gu, beste zerbait egiteko gai ginela pentsatzen genuen horiek? Kaiola bat naiz.

        — Egin salto! Egin salto! Salto gure uretara —esan zidaten.

        — Ezin dut! Ez dut dardara sentitu nahi. Ez dut ezerezera salto egin nahi. Ez orain. Ez orain. Ez orain. Ez orain. Ez orain.

 

      Esan, irakurle, zuk sentitzen duzu dardararik? Zure gorputz horretan, badago lekurik dardararentzat? Nirean bai eta, hasieran esan dizudan bezala, ez naiz ematen dudan bezain ausarta. Amildegiaren aurrean egon ondoren hutsik sentitu nintzen luzez, sortzeko kemenik gabe. Momentu batean pentsatu nuen agian inoiz ezin izango nuela berriz sortu, eta, noski, proiektu hau, zuekin partekatu nahi nuen hau, partekatu gabe geldituko nintzela. Barruko urei geratzeko eskatu nien eta, hauek, kasu egin zidaten.

      Ez dakit inoiz ikusi duzun zer gertatzen den urak gelditzen diren tokietan.

 

      Nire gurasoek pezera erraldoi bat zuten, urte luzez utzia, abandonatua. Ez zuten inoiz hustu. Pena ematen zien bertan bizi zen fauna hori akabatzea. Nire gurasoek, bizitzaren aldeko hippy-elfo ederrak, ez zuten gelditasun horretan sortutako bizitzaz separatu nahi.

 

Urak geratzean

hasieran,

mugimendua dago,

biz

           i

                        zenaren

i

     zana,                        erreflexua,

o

     n

dak.

 

Gutxika

        gutxika

erreflexu    hori

geratzen            doa.

 

Eta

momentu

batean

                                              stop.

 

Estankoa dena.

 

                                              Hila.

 

Pezerari begiratu eta

                                               ez.

 

Ez dago mugimendurik.

Gelditasun hipnotikoa.

 

      Bitxia da guk antzeman dugun errealitateak nola funtzionatzen duen. Niretzat hilik zegoen pezera horretan inoiz baino mugimendu gehiago baitzegoen. Mugimendu mikroa, nire begirada egolatrari ihes egiten ziona. Ia konturatu gabe, egun batean pezera ondotik pasa eta kristal guztia lizun berdez estalita zegoela jabetu nintzen. Berriz ere bizia eta berriz ere mugimendua, mikroa. Ustez hila zegoen horri bizitza gailendu zitzaion. Baita niri ere, egun batean berde jaiki bainintzen ohetik, lizunez beteta eta mundura irteteko gogoz. Nire azal berde berri honi buruz hitz egiteko gogoa sartu zitzaidan. Garai hauetan sortzeko beharrezkoa den adoreari buruz, emakume sortzaileei buruz, antzerkiari buruz, pertsonaia femeninoei buruz… zauriari buruz. Ez, egia esan, ez dut zauriari buruz hitz egingo. Zauri horren kostrari buruz hitz egingo dizut, irakurle.

 

 

Prozesuez

 

      Sormen prozesuak misterio hutsak dira. Teknika, taktika eta modu asko daude sortzeko. Prozesu batzuk burutik abiatzen dira, beste batzuk gorputzetik; badira bihotzetik sortzen direnak, eta baita bihotzik ez dutenetatik ere. Prozesu metalikoak daude, samurrak, biziak, estankoak, mamitsuak, blokeatuak, enkarguzkoak, betetzen zaituztenak eta erabat husten zaituztenak.

      Momentu honetan bihotzetik egiten direnetan zentratu nahiko nuke. Barrutik irteten diren horietan, betetzen zaituztenetan, pertsonaletan. Baita beste buru batetik abiatu arren zureak egiten dituzun horietan ere. Ez nuke gaizki ulertzerik nahi: askotan kolpatu zaitzake beste baten proposamenak eta zeure egin, ilusioz eta gogoz. Horietan, tripetatik eta zintzotasunez bizi ditudanetan zentratuko naiz hemen. Besteak azken aldian geroz eta gutxiago interesatzen zaizkidala aitortzen dut.

 

      Besteez hauxe bakarrik esan dezaket: zorte on.

 

      Momentu honetan, bihotzetik irteten direnetan zentratu nahiko nuke. Momentu honetan, bihotzetik irteten direnetan zentratu nahiko nuke ea lortzen dudan. Momentu honetan, bihotzetik irteten direnetan, bihotzetik direnetan, irten, zentratu, nahi, naiz, nuke, nahi dut. Zorte on.

 

      Sormen prozesuak misterio hutsak dira. Sormen prozesuen magian sinesten dut; beste batzuk praktikoagoak dira, baina nik badut sentsazio mistiko bat, dena konektatuta dagoen uste bat.

      Nire kasuan, prozesuak beti hasten dira kaosean. Denetariko ideiak izaten ditut buruan, eszenen imajinak, pertsonaia solteren bat ere etortzen zait, ekintzak eta hitzak. Azken aldian gero eta gehiago konturatzen naiz imajinek diskurtso mental horretan duten garrantziez. Hasiera batean elkarrekin zerikusirik ez duten irudiak dira, sentsazioak, koloreak. Musikak ere betetzen du toki garrantzitsu bat salda horretan, beti sortzen dut guztia musikatuz. Nahiz eta ondoren egindako piezak, antzezlanek eta abarrek musika izango ez duten, edo bai. Musika beti da bidelagun ezinbestekoa.

      Unibertsitatean nengoenean, Madrilen, asko kezkatzen ninduen pentsamendu kaotiko horrek: desordenak, jolasak, sortzen nuen bitartean ondo pasa nahi izateak, seriotasunaren ausentziak, mistikak… Agian, eta hemen hasiko naiz mamian sartzen, sortzeko eman zizkidaten molde guztiak gizonezkoek eraikitakoak zirelako sentitzen nintzen ni tokiz kanpo. Ez dut esaten zuetako batzuek (gizonak) ez duzuenik kaosean sortuko, edo besteek (emakumeak) seriotasun eta ordena totalean. Baina formak, moldeak, erak, maskulinoak izan dira eta dira. Horrela sentitu ditut nik, behintzat.

      Arte dramatikoa ikasi nuen Madrilen, han oso argi utzi zidaten emakume gazte bezala nire burua interprete ikustea zela egokiena, “ona” nintzela horretan. Kualitate guztiak nituen zuzendari (gehienetan gizonezko) baten eskuetan jarri eta berak ni moldeatzeko. Gizonezko taldekideei emandako diskurtsoa, berriz, oso ezberdina zen. Beraiek “onak” izan zitezkeen edozertan, bai interprete eta bai sortzaile bezala. Beraientzat, akzioa zegoen gordeta. Egitea. Ausardia. Ez zuten zergatik moldeatuak izan. Beraiek ziren. Kolegak ziren. Klubekoak ziren. Hizkuntza berdin bat dominatzen zuten.

 

      Ni inoiz ez naiz interpretea bakarrik sentitu. Interprete esaten dudanean beti datorkit, agian musikan hobeto bereizten delako, orkestra bateko biolin-jotzaile baten adibidea:

 

Musika interpreteari pieza bat ematen zaio eta honek interpretatu egiten du.

Musikari sortzaileak, berak sortzen du pieza.

 

 

      Biak dira beharrezkoak. Biak balekoak. Biak ederrak. Eta, nik, biekin gozatzen ikasi dut, izan nahi nuen horri tokia egin diodanean. Ausartu naizenean.

 

      Nire burua etengabe izan da sortzaile. Unibertsitatean, antzezlanaren testuak banatzen zizkigutenean, obra guztia irakurtzen nuen, bi hiru lau aldiz. Segituan etortzen zitzaidan burura obrak izan beharko lukeen eszenografia, soinua, iluminazioa.

      Friki bat nintzen, bai, eta nahiz eta beharrezkoa ez izan, “Amancay, eso no es necesario”, sormena belarri-zuloetatik irteten zitzaidan… eta niri interpretatzeko ematen zizkidaten testuei, neuk egiten nien dena.

 

      Horretarako baziren, Madrilgo eraikin horretan, niretzat, bi toki kuttun:

 

Tailerra: berniz usaina, hotza, egurra, metala, hotza, pintura, zerra, hotza, gizonak eta ni.

Jantzitegia: Jacinta.

 

      Jantzitegia liburutegi handi bat bezalakoa zen, baina jantziekin. Edozein garai eta motatako arropak topa zenitzakeen bertan. Eta guztien zaindaria: Jacinta. Orduak pasatzen nituen berarekin jantzi bat hartu eta berriz josi eta moldatzen. “Niña, ejque no te aburres desta vieja?”. Eta ni ez nintzen inoiz aspertzen.

      Bazen beste toki bat, ordea, nik desio nuena. Honek ez zuen espazio konkretu bat betetzen erakin hartan. Liburutegia izan zitekeen edo kafetegia, behean zegoen Infierno deitzen genion terraza... Bai, bazen toki bat eraikin horretan, nik asko desio nuena: dramaturgoena.

 

      Gizon intelektual haien ezlekua nuen desio.

 

      Beraiek ziren motorra, beraiek sortzen zituzten niri ematen zizkidaten paperak, beraiek markatzen noraino irits zitekeen nire pertsonaia edo bestearena, ze kodetan kontatuko genuen kontatu beharrekoa. Beraiek sortzen zuten nik habitatuko nuen mundua. Uf… brutala. Hasieratik eraikitzea, zerotik, nire istorioak kontatu ahal izatea… fantasia. Nire taldekide gizonezkoak ausartzen ziren batzuetan beraiekin (“beste haiekin”? “Beste gizonezko haiekin”?) tonteatzen, kolegeatzen. Azken finean klubekoak ziren, brandya eta puruak batera erretzen zituzten eguna amaitzean.

 

      Behin istorio bat proposatu nien.

 

      Behin, dramaturgiako klasean, istorio bat proposatu nuen. Behin dramaturgiako irakasleari istorio bat proposatu nion. Behin dramaturgia bat egin nuen, 50 metro karratu zituen eta hiru lagun bizi ginen nire Madrilgo etxean, eta alkimia egiten zuen magoa bezala sentitu nintzen. Behin neuk ere kontatzeko zerbait banuela pentsatu nuen. Behin kontatzeko zerbait banuela pentsatu eta kontatu behar nuela sentitu nuen, kontatzen ez banuen kontatu gabe geratuko zelako, eta kontatu egin nuen. Behin istorio bat proposatu nien, nuen, diet, proposatuko diet, proposatzen dut, brandya edaten zuten, gaur egun edaten duten eta bihar edango duten istorioen zaindariei, istorio bat istorio den edo ez, interesgarria den edo ez, erabakitzen duten sortzaile dramaturgoei, sortzaile dramaturgo progreei, dramaturgo izan ala ez, sortzaile definitzen/sentitzen diren euskaldun brandy edaleei.

 

      Nire istorioari erantzuna Madrilen:

Si te centras solo en contar historias de mujeres pierdes la universalidad y la historia carece de fuerza. Pierde interés.

 

      Nire istorioari erantzuna Euskal Herrian:

Jo, ze pena, ez dugu dirurik istorio horrentzat. Agian beste gai bat tratatuko balu, pluralagoa izango balitz. Zer “target”a dauka? Ya, igual, eske… jo, ze pena, ez dago horretarako dirurik. Baina segi sortzen, e!

 

      Emakumeen istorioak kontatzen dituen beste emakume bat. Horrek ez du interesik.

 

      Sormen prozesuak misterio hutsak dira. Teknika, taktika eta modu asko daude sortzeko. Prozesu batzuk burutik abiatzen dira, beste batzuk gorputzetik, badira bihotzetik sortzen direnak, eta baita bihotzik ez duten pertsonetatik ere. Prozesu metalikoak daude, samurrak, biziak, estankoak, mamitsuak, blokeatuak, enkarguzkoak, betetzen zaituztenak eta erabat husten zaituztenak ere.

 

      Sormen prozesuak oso ederrak dira. Sortzen uzten dizutenean. Sormen prozesuak oso ederrak dira hori guztia alde batera uzteko gai zarenean, sortzeko gai zarela konturatzen zarenean, sortzera ausartzen zarenean.

 

 

Binomioez: Emakume/Gizon

 

      Ez da bat emakume jaiotzen, emakume izatera iristen da.

 

      Etengabe nabil emakume/gizon binomioan jira eta bira testu honetan eta bizitzan. Etengabe nire buruaren kontraesan horretan bueltaka: nik ez dut generoan sinesten, edo bai edo ez edo bai ez bai ez.

 

      Ez dut uste sexuak generoa definitzen duenik. Hori argi daukat.

 

      Nire sexuak nire generoa definitu duela argi daukat. Sistemak emakume bezala definitu nauela argi daukat. Nire generoari dagozkion ezaugarriak ikasi eta integratu ditudala argi daukat.

 

      Nik ez dut generoan sinesten. Genero batean identifikatu ninduten, naiz, naute.

 

      Ez dut sistema emakume/gizon binomioan zatitua egon beharko lukeenik sinesten. Ez nuke belaunaldi berriek identitate binomiko horren barruan heziak izaterik nahi.

 

      Utopia. Ederra. Askea. Zure begien aurrean definitzen nauen azal honen barruan, zerk habitatzen nau? Askea. Ederra. Utopia.

 

      Nire burua oraindik zaharra da. Ez-modernoa agian. Batek hori esan zidan behin. Baina nik ez dut modernoa izan nahi. Nik sentitu egin nahi dut, egiaz, benetan, zintzo, zerk habitatzen nau definitzen nauen azal honen azpian?

 

      Berrogei urteko emakume bat bezala definitu naute. Definitu naiz. Etengabe kolpatzen nau definizio horrek. Nire generoak jasaten duen bizitza periferikoa pairatu dut, pairatzen dut, pairatuko dut. Sistemak emakume bezala errekonozitzen nau. Ni emakume bezala errekonozitzen naiz. Nauzu.

 

      Sortzaile emakume bezala, sortzaile gizonezkoek dituzten pribilegioak errekonozitzen ditut.

 

      Behin irakasle batek esan zidan nire sua kontrolatzen ikasi behar nuela. Nire atrakzioaren jabe izaten, nire erotika dominatzen. Ederra baina pasiboa, misteriotsua, desiragarria izan. Indartsua baina ez basa. Tigre drogatua, hegalik ez duen dragoia.

 

      Behin eszenaren gainean nengoela, lankide batek nirekin oheratu nahi zuela esan zidan. “Ez dakit guapa edo zatarra zaren. Edertasun ezberdin horrek pila bat jartzen nau”. Eta egunero errepikatzen genuen musua aprobetxatzen zuen, niri mihia eztarriraino sartzeko.

 

      Behin zuzendari batek nire tipazoa esplotatu behar nuela esan zidan. Morbosoa, iluna nintzela beretzat.

 

      Behin, progreak ziren nire lankide lagunen misoginiaz jabetu nintzen.

 

      Behin sortzaile sentsiblea zen horrek eraso egin zidan eta inork ez zuen ezer egin.

 

      Behin, hau guzti hau normala zela pentsatzera iritsi nintzen. Ikasia zegoen lezioa beraz, definitua nire burua: subjektua emakumezkoa da, sortzailea, titiriteroa, ez basa, domestikatua, tigre drogatua, hegalik ez duen dragoia.

 

      Hauek nire bizipenak dira, eta bestearenak, eta hark ere kontatu zizkidan, behin. Eta denak ginen/gara emakumeak. Denak definitu gaituzue/gara horrela.

 

      Beraz, testu honetan, emakume/gizon binomioa erabiliko dut. Sendatzeko erabiliko dut. Binomio horren erorketarekin amets egiten dudan bitartean erabiliko dut. Guztiok definitzen gaituen azala urtzen den bitartean erabiliko dut. Hau idazten dudan bitartean, azal horren azpia habitatzen duenaren zain geratuko naiz. Ederra litzateke momentu hori bizitzera iristea, bai.

 

 

Hizkuntzaz

 

      Zergatik sortu euskaraz edo zergatik ez. Askotan galdetzen diot nire buruari, zergatik bete behar ote dudan Eneritz Artetxek idatziz jarri zuen “karanbola hirukoitz” hori: emakumea, antzerkizalea, euskaraz ari dena. Zergatik erbesteratu nire burua, periferietan periferiarik bortitzenera.

      Kontatu beharra sentitzen dut, biluzte osoa, kostra guztia agerian: nik erdaraz amesten dut. Mangoekin eta papaiekin amesten dut, itsasoa diruditen ur marroidun ibaiekin. Izerditan blai uzten zaituzten beroekin, esku bete handi diren intsektuekin amesten dut. Moskitera zuriekin. Nire ama-lurrarekin amesten dut. Itsasoaren beste aldean utzi nuenarekin, Ekuadorrekin. Eta nire mihi hura faltan botatzen dut, leuna eta baikorra. Bizia eta gozoa. Azkarra. Flecha.

       Ia bost urte nituen arte erdaraz hitz egiten nuen. Ia bost urte nituen arte, nire mihiak ez zuen “ama” hitza ahoskatu. Ia bost urte nituen arte euskaraz hitz egiten entzuten nuen baina neuk ez nuen hitz egiten. Ez naiz gogoratzen noiz ikasi nuen euskara. Bost urte egin baino lehen izan zela esan didate. Gogoratzen dut klase bat, euskaraz. Nire mihi leuna noiz galdu nuen ahaztu zait. Bi hizkuntzaren jabe naiz orain. Bi hizkuntzaren jabe naiz orain. Eta euskaraz idaztea aukeratzen dut.

      Hizkuntza hau aukeratzen dut, nahiz eta gutxiagotasun-konplexua sentitu euskaraz idazten dudanean. Nahiz eta ez sentitu horren trebe, azkar, flecha. Euskaraz idaztea eta sortzea aukeratzen dut, baina ez militantziagatik. Militantzia hitza ez zait gustatzen. Hizkuntza hau maite dudalako aukeratu nuen, aukeratzen dut, aukeratuko dut.

Nahiz eta ez izan ni flecha zure besoetan, aukeratzen zaitut. Zure hitzek generorik ez dutelako aukeratzen zaitut. Herri honetako biztanleekin konektatu nahi dudalako aukeratzen zaitut. Bihotzetik bihotzera.

      Beraz, nire istorioak hizkuntza honetan sortzea aukeratzen dut. Erbestea aukeratzen dut. Periferia. Ez militantziagatik. Militantzia hitza ez zait gustatzen. Euskarari diodan maitasunagatik baizik.

 

 

Mistika, tribua eta zaintza

 

      Taroteko kartak botatzen ditut. Kaosean sortu. Jolasetik abiatzen naiz. Dena konektatua dagoenaren ziurtasunarekin eraikitzen ditut istorioak.

      Antzerkiak magian izan du bere sorrera. Lehenengo aktoreak tribuetako xamanak ziren. Bizirauteko beharrezkoak ziren istorioak elkarbanatzen zituzten. Arima sendatzen zuten istorioak.

      Antzerkiak asko du erritutik, batzuetan pentsatzen dut antzerkiak dena duela erritutik. Bada ikusle/sortzaile momentu horretan komunio katartiko bat. Energiaren traspasoa. Hemen eta orain gertatzen ari den horren magia. Berriz berdin gertatuko ez den horren bizipena.

      Azken sorkuntzetan emakumeez inguratu naiz. Batzuetan osorik emakumeek osatutako taldeetan eta beste batzuetan gehiengoa femeninoa zen taldeetan. Klabea izan da nire bizitzan hori. Bizirauteko, arima sendatzeko.

      Zer gertatuko litzateke zaintza jarriko bagenu sorkuntzaren erdigunean? Zer gertatuko antzerki konpainia beharrean tribu sentituko bagina?

      Ez dut sentsibilitatez hitz egin gabe geratu nahi hasierako zati honetan. Sortzaileok sentsibleak omen gara definizioz… eta hala izango da, baina, egia esan behar badizuet, gutxitan topatu dut sentsibilitate hori sorkuntza prozesuetan. Lagun izan ditut normalean gogortasuna eta nekea. Sistema androzentriko hierarkizatu horrek ematen didan neke sakon-sakon-sakona. Nekea salda egin zait barruan. Pozoitua, dentsoa.

      Zer gertatuko litzateke zaintza jarriko bagenu sorkuntza prozesuen erdigunean?

      Nola bateratu zaintza eta egoa? Sortzailearen egoa. Posible da egorik gabe sortzea? Tribuan? Kolektiboan?

      Ez dut galdetuko posible al den zaintzarik gabe sortzea, badakigu baietz.

 

 

Emakumeen dramaturgiak:
zer, nondik, nola, norentzat

 

      Zer kontatu dezaket nik. Ni dramaturgoa naiz? Zer da emakumeen dramaturgia bat? Badakit gizonezkoen dramaturgia bat zer den. Ikusle bezala kontsumitzen dudan % 92a ikuspuntu androzentriko horretatik idatzia dago. Orduan, zer da emakumeen dramaturgia? Zein da gure era? Badago gure erarik? Zer kontatu nezake nik, nondik, norentzat, nola, zuen ikusleon imajinario guztia gizonezkoengandik eraikia izan bada? Nola berrizendatzen da imajinazioa? Nola aldatzen da begirada? Posible da?

      Zer kontatu nezake nik, nondik, nola, norentzat, zuen ikusleon begirada beste zerbait kontsumitzeko hezia badago? Deseraiki dezaket zuen begirada? Nola sar naiteke, irakurle, zure buruan, zure ametsetan, imajinarioan, nola aldatu eraikuntza androzentriko hori? Nik idatz dezaket emakume bezala? Zer deseraiki behar dut nire barruan? Deseraiki naiteke ni? Deseraiki dezaket nire imajinarioa?

      Zein dira gure istorioak? Zein dira emakumeen dramaturgiak? Zer kontatzen dute/dugu? Istorio txikiak dira agian? Intimoak? Barrukoa kontatzen dutenak? Agian azalaren barruan habitatzen duen horri buruzkoak dira? Zoroak dira? “Ze erotuta zauden, tía, ze gauza okurritzen zaizkizun”. Ulergaitzak dira? Ulertu ezin diren gaitzez hitz egiten dutelako agian? Agian falokrazia honek ulertzen uzten ez digun gaitzez hitz egiten dutela ulertuko bagenu, ez ginatekeelako inoiz falokrazia batean biziko?

      Zein naiz ni, hau idazten duen hori? Dramaturgo bat? Sortzaile bat? Sortzaile hitza esaten badut nahikoa da? Zergatik da garrantzitsua nire burua dramaturgo bezala izendatzea? Ausartuko naiz dramaturgoa naizela esaten? Guztion aurrean? Eta ausartzen banaiz, dramaturgo bat naiz? Eta zenbat emakume ez dira ausartu dramaturgo direla esaten? Eta agian beste batek izendatu dituen arte (gizonezko batek) ez dute jakin dramaturgo bezala izendatuak izan daitezkeela?

      Ni naiz unibertsitatean, dramaturgiako klaseetan, emakume dramaturgo bat bera ere adibide bezala izan ez zuen Arte Dramatikoko sortzaile lizentziatua. Ni naiz urtean ia 30 antzezlan irakurri behar zituen ikaslea, zeinetatik bat bera ere ez zen emakumeek idatzia. Ni naiz emakumeen dramaturgian analfabetoa, ez-hezia. Ni naiz berrogei urte dituen sortzailea, zeinak bere bidea ikasi behar izan duen, ikasitakoa etengabe deseraiki bitartean. Ni naiz Nell Leyshonen fana, ni naiz Sarah Kaneren fana, ni naiz Katalina Eleizegi orain dela hiru urte ezagutu zuen antzerkigile euskalduna.

      Ariketa bat egin nahi izan dut. Ariketa bat egingo dut non ni dramaturgoa naizela pentsatuko dudan/duzuen. Dramaturgoek bezala askatasun osoa izango dut ariketa horretan.

      Zer da askatasun osoa izatea antzerkia idazteko orduan? Pentsatuko dut euskarazko antzerkia ez dela antzerki prekario bat. Ez dudala obra honen eszenografia nire Renault Kangoo-an sartu beharko biran noanean. Pentsatuko dut bertan ateratzen diren aktore guztientzat dirua izango dudala, boloko 250 € gordin minimo ordaintzeko. Pentsatuko dut Valle-Inclan (gizon bat mentatzen dut, orain arte beraientzat gordeak izan direlako askatasun horren pribilegioak) naizela eta idazten dudanak ez duela limiterik.

      Zer da limitea izatea antzerkian? Limitea izatea da, gaur egun, ikusle euskaldunek kontsumitzen duten fikzioaren % 90a “ulertu” daitekeen istorio batean oinarrituta egotea. Horrek ez die lekurik uzten beste espresio era batzuei antzerkian. Ohitura, “ondo” egindakoa bihurtzen da eta % 90a horrela izateak % 10 hori “gaizki” egindakora, edo gaizki dagoenaren periferiara, jaurtitzen duelako automatikoki.

      Zer da ulertu daitekeen istorio bat? Nire buruak arrazionalki ikusten duen hori, agertzen den bezala jarraitu ahal izatea. Istorio horren kodea, nire egunerokotasunean, gauzak ulertzeko erabiltzen dudan kodifikatzeko parametroen barruan egotea.

      Zer da kodea? Nire buruak duen ulertzeko era.

      Zenbat kode daude? Ulertzeko erak bezainbeste.

      Beraz, pentsatuko dut euskal antzerkia modu libre batean idazteko askatasun osoa duen dramaturgoa naizela.

      Ariketa hori egin dut, hori pentsatu dut eta 39 lore izeneko antzezlan bat jaio zait.

 

 

Pertsonaia femeninoak

 

      Antzerkigintza pertsonaia femenino indartsuz beteta dago. A ze paradoxa! Profesionalki emakumeek debekatua zuten eszenatoki bat zapaltzea. 1587tik aurrera idatzi zen Espainian emakumeak antzerkilari izan zitezkeenaren dekretua. Ba omen zeuden, furtiboki, titiriteroak izatera dedikatzen zirenak. Gizonen azalarekin kamuflatzen ziren emakumeak. Kuriosoa, beraz, antzerkia bere sorreratik honaino emakume protagonista indartsuz beteta egotea, emakumeek ezin bazituzten protagonista horiek hezur-haragitu.

      Behin, Virginie Despentesi irakurri nion, dramaturgo hauek ez zutela emakumeetan pentsatzen pertsonaia hauek eraikitzerakoan. Gizonezkoek dituzten kualitate femeninoetan baizik. Interesgarria.

      Medea, bere semeak hiltzen. Oholtza gainean gizon bat.

      Antigona, bere neba lurperatu, eta erregearen aurrean jartzen da. Oholtza gainean gizon bat.

      Julieta, gizon bat. Balkoira igotzen beste gizon bat.

      Askotan egin diot galdera hau nire buruari, zer da benetan pertsonaia femenino hauek kontatuko luketena, emakume baten burutik irten izan balira? Zer esango luke Lady Macbethek? Zer Ofeliak? Zer Elektrak?

      Hasieran esan dut sortzen den fikzio guztiaren % 92a gizonezkoen burutik eraikitzen dela. Hau honela izanda, badago pertsonaia femeninorik? Guk, emakumeok ere, sortu genezake pertsonaia femenino bat eraikia izan zaigun imajinario androzentrista horretatik at?

      Zergatik hiltzen ditu Medeak bere semeak? Zergatik hiltzen ditu? Zergatik?

 

 

Antzerkia gauza serioa da: diote brandy edaleek

 

      Nik ez dakit. Serio jartzen saiatzen naiz baina oso gaizki irteten zait. Serio jartzen saiatzen naizenean sobreaktuatua nagoela dirudi. Serio jartzen naizenean Errenazimentuko pertsonaia bat ematen dut, ileorde zuri eta guzti.

 

      Serio jartzen saiatzen naiz, baina ez zait oso ongi ateratzen.

 

      Antzerkia, gauza serioez hitz egin dezakeen, hitz egiten duen, hitz egingo duen eta bihotzetik, tripetatik eta potorrotik irteten zaidan jolas ederra da niretzat. Baina nik ez dut brandya edaten.

 

      Gehiago luzatu gabe, hor doa nire kostra.