Le Nouveau Nadar

Lur azpitik atera Place Pigallen eta bi minutura zegoen dendatxoa. Pigalle etorbidearekin elkarzut zegoen, kale txiki-estua zen. Bazkal ondoko ordu alferretan joan banintzen ere, hainbat neskak ironiaz eta kuriosidadez begiratu zidan. Kale estu hartara ematen zuten bere lantoki ziren klubetako atzealdeko ateek, eta goiz zen; eseririk ziren, nagi, zigarroak errez. Haientzat goiz zen ezertan jarduteko. Orritxoan neukan apuntea begiratu nuen berriz. Ez al zen Zederrun, txoropito halakoa, helbidez okertuko? Adar joka ibiliko al zitzaidan? Baina ez, kalean gora, hogeita hamar metro atzerago, han zegoen. Le Nouveau Nadar. Ez zen putetxea, nik une batez susmatu nuen bezala, baizik eta arte-galeria deituko dudan tokia. Nolabait deitzearren.

        Zederrunek eman zidan hartarainoko irispidea. Bezperan hots egin zidan, telefonoz, Beliakov hori non kausituko nuen esateko. Azaldu zidanez, Interneten bidez jarri zen harremanean Beliakovekin eta honek bere dendatxoaren helbidea eman. Zederrunen katxondeoa pairatu behar izan nuen: orain kexa hadi Internetez, hi hor ibiliko hintzen, telefono-zerrenden artean galdurik, mozolo halakoa... Betikoa. Ez nion atsegin hori eman nahi izan eta ez nion aitortu, segurutik hark berak sinesten ez bazuen ere, asmatu zuela telefono-zerrendei zegokienez.

        Le Nouveau Nadar ez zen arte-galeria arrunta, oso bitxia baizik. Kanpoko erakusleihoan, txartel batek Van Gogh faltsuen erakusketa iragartzen zuen. Eta horren azpian, beste txartel txikiago batek: Margolari inpresionisten kopiak egiten ditugu. Irribarre ironikoa ezpainetan bultzatu nuen Beliakov jaunaren negozioaren atea eta sartu egin nintzen. Alajaina, esan nion neure buruari. Ez nuen horrelakorik espero, baina negozio klase hori ezagun egiten zait.

        Beliakov jauna ez zegoen; bere ordez hogeita hamar urte inguruko mutil harroxkoa zegoen. Ez zegoen beste inor. Nire frantsesaren kaxkarra nahita areagotuz begiratzen ahal ote nuen galdetu nion. Bai, noski, erantzun zuen, ni aztertzeko, zer usain neukan atzemateko une bat hartu ondoren. Ez, ez naiz polizia, esan nion, eta gorritu egin zen. Gixajoa esperientzia handirik gabea zen.

        Van Goghetan denetarik zen; batzuk nahiko lortuta zeuden, paisajeak eta eki-loreak, esatera. Erretratuak eskasak ziren. Margoaren kalitateek nabarmen uzten zuten margolari batek baino gehiagok eginak zirela. Van Goghen faltsifikazioek «U» baten eitea zeukan aretoaren barrualdeko adarra hartzen zuten. Kanpoaldeko adarrean denetarik zen: Degas, Renoir, Monet, Cézanne, Gauguin, Bazille, Pissarro... Han ere esku asko ibilia zela nabari zen. Gauguinenak ez zeuden gaizki, Renoirren Moulin de la Galette famatua balekoa zatekeen bost metroko distantziatik jatorrizkoa aurrez aurre ikusi ez duenarentzat; gertutik eta egun gutxi zirela, nik bezala, ikusi duen batentzat, aldiz, nahiko ahalegin patetikoa gertatzen zen. Edgar Degasen hipodromo-eszena batzuk ere berdintsu. Urrundik zerbait baziren. Dena den, ezin zen gehiegi espero, oihal horien batez besteko salneurriak 5.000 libera egiten zuela kontsideratuz gero. Kalitatea salneurriaren araberakoa zen. Merkatu zabala al duzue?, galdetu nion. Baietz esan zidan, noski. Eta enkargurik onartzen al duzue? Nire artistek nahi duzun koadroa egiten ahal dizute, jakinarazi zidan, serio, harro. Burua egingo nuke baietz, pentsatu eta Trebian, trebian, esan nuen. Ez da beti gaizki pentsatu behar. Batzuetan zinema-industrian beharrezkoak dira. Gero bada, baita ere, kiebrak jota gelditu den aristokrata, lagunen aurrean bere miseriazko egoera berria aitortu nahi ez duena. Orijinalak saldu egiten ditu, zorrak ordaindu ahal izateko, eta kopiak paratu gazteluko hormetan. Lagunak oso adituak ez badira, kopia oso txarra ez bada eta argiaren baldintzek laguntzen badute, inor ez konturatzea litekeena da. Inoiz museoren batek edo erakunderen batek nahi izaten ditu leheneratze-lanak, eta orduan, segurtasun-kontuak edo beste edozein arrazoi dela-eta, hau bezalako kopiak erabiltzen dira egiazkoaren ordez paratzeko. Horrelakorik kapritxo hutsez erosten dutenak ere badira, bat edo beste. Hortik aurrera...

        Galeriak egiten zuen «U»aren barrualdeko adarreko azken muturrean apalategi txikia bazen, liburu eta bideoekin. Bideoetako biri erantsi nien begia: Fake, Orson Wellesena —Zederrunekin mintzatu nintzenean solasgai erabili genuen hura bera—, eta Moulin Rouge, Hustonek Toulouse-Lautreci buruz eginiko pelikula. «U»a bukatzen zen paretan ate txikia bazegoen. Ez zegoen erabat itxirik eta kafetera bat ikusten zen mahai baten gainean, baso batzuekin. Zaindariaren hatsa nabaritu nuen kokotean, eta bideoak seinalatu nizkion burua bueltatu gabe. Akura litezke? Beliakov jaunaren baimenik gabe ez. Orduan bueltatu nintzen eta nire txarteltxoa luzatu nion. Noiz ikus nezake Beliakov jauna? Itxoin. Ate txikitik desagertu zen. Telefonoz ari zela entzun ahal izan nuen. Atera zen ostera. Beliakov jaunak dio bi ordu barru etorri eta mintzatuko dela zurekin. Ordulariari begiratu nion. Hiru t'erdiak ziren. Tira, bost t'erdietan. Ez zen beranduegi. Konforme. Itzuli egingo naiz. Rolex bat, e?, esan zuen Le Nouveau Nadarko gazteak, miresmena ezin ezkutaturik. Eskarmentu gabea ez ezik, mutila nahiko ergela izatea ere litekeena zen.

        Ez nuen Pigalle ingurutik bi orenez ibiltzeko batere gogorik, are gutxiago ordu horietan, eta Montmartre aldera jo nuen. Zer izan zitekeen hura mende bat lehenago imajinatzen saiatu nintzen. Ez zen ariketa erraza. Oinez ibili nintzen, poliki, astiro. «Hemen hartu zuen ostatu Toulouse-Lautrecek» zioen etxetxo bateko oroitarriak, egun taberna badena. Amore eman nuen erreklamoaren aurrean, edozein turistak egingo lukeen lez, eta sartu egin nintzen. Armagnac bat eskatu nuen. A zer prezioak. Hemen hartu zuen ostatu Toulouse-Lautrecek. Eta segituan aitarenera joan zen diru eske, osatu nuen kanpoaldeko esaldia nire baitan, prezioak orduan ere oraingoak bezalakoak baziren. Gauza jakina da ezetz, baina. Ordulariari begiratu nion, berriz. Poliki-poliki joanez gero bost t'erdiak aldera iritsiko nintzen Nadar Berri horren txosnara.

        Denda berriro bistaratu nuenean, urrundik, atean gizon bat bazegoela ikusi ahal izan nuen. Hurbildu ahala, gizon txikia eta nahikoa edadetua zela ez ezik, sonbrerua bazeramala ikusi nuen. Gehiago hurbildu nintzenerako, ez nuen dudarik: Margotek, afaltzen egon ginen egunean, agurtu zuen agurea zen. Margotek Nestor izenarekin bataiatu zidana, Margoten arabera konfidentea bazena eta, konfidentea ez ezik, adi ibili beharrekoa. Ezin zitekeen kasualidadea izan. Bere parera iritsi eta egongo ez balitz bezala egin nuen atera, sartzeko asmoz, baina atea eta bion artean paratu zuen bere gorputz txikia. Enekoitz Ramirez, galdetu zuen, ahots meharrez. Ezin izan nuen berriro inoreztatu. Beliakov naiz, jakinarazi zidan. Ustekabean harrapatu ninduen arren, ez nuen keinu berezirik egin. Beliakovek, ordea, eztarriko marranta kentzeko ahaleginetan bailegoen egin zuen. Bere irri egiteko modua zen, nonbait. Ezagutzen dugu elkar, ezta? Dendatxo edo galeriaren barna abiatu ginen.

        Jada ez ditut nik margotzen, esan zuen, esku-ahurra zabaldurik eta besoaz zirkulu-erdi bat osatuz, koadroak erakutsiz. Garai batean neronek egiten nituen. Orain ez. Eskua galdu dut, pultsua. Nestor, edo Beliakov, edo dena delako horri hirurogei urtetik gorakoa jo nuen. Nire urrezko garaietan, baina, ez nituen bakarrik kopiak egiten. Kopiak ez du balio handirik merkatuan, hemengo prezioak ikusirik baieztatuko duzunez. Nik artisten teknikak imitatzen nituen, artista jakin baten garaiko oihalak bilatu, markoa eta gisakoak aukeratu. Halako artistaren antzera egiten nituen. Museoak ziren nire bezerorik onenak. Brueghel edo flandriar bat margotzeko berrogei egun behar izaten nituen. Imitatu beharreko artista zaharrago, eta zailago zailtasun tekniko guztiak gainditzea. Hortaz, denbora gehiago behar zen. Van Gogh bat lau egunetan egiten nuen, eta, nik esatea itsusia den arren, orain hemen ditudan hauek baino aise hobea. Modigliani bat hogeita lau ordutan prestatuko nizun.

        Poliki mintzatzen zen. Poliki, halaber, ibiltzen. Elkarren ondoan urrats labur eta geldoak emanez galeriaren barruko adarraren bukaeraraino, apalategi txikia eta atetxoa zegoen paretaraino iritsi eta han gelditu ginen. Dena legezkoa e? Nire margo guztiek faltsifikazioa autentikoa dela egiaztatzen duten agiria daukate. Museoek eta bildumagileek baimena ematen didate euren orijinalaren kopia bakarra egiteko. Jakina, pentsatu nuen. Eta nork egiaztatzen dit baimendutako kopia bakar horren ondoren beste berrogei egiten ez direnik, batere baimenik gabe? Are, nork berrogei kopia egiten dituzuela inori baimenik eskatu gabe? Ez zait interesatzen nire jarduna legetik kanpokotzat joa izatea, esan zuen Beliakovek, nire pentsamenduak irakurri izan balitu bezala. Nestor hura kolega bat zen, dudarik gabe. Legez kanpokoa beharko lukeena da milioiak kobratzea neronek edo nire artistek peto-peto egin dezaketen koadro batengatik, arranguratu zen.

        Lehen bisitaldian hartu ninduen morroia gure aldamenean zen, apalategiko liburuak txukuntzen zituen aitzakian gure solasari adi. Beliakovek keinu arina egin zuen buruaz, eta bestea erretiratu zen kaleko ate aldera. Morroiak apalategian utziriko hutsunea aprobetxatu nuen Fake eta Moulin Rouge pelikuletako bideoak eskuetan hartzeko. Fake ezagutzen? [29]. galdetu zidan. Ezetz erantzun nuen buruz, aurrena gezurra esateko ohitura ez galtzeko, batez ere. Orson Wellesen pelikula bat da, erdi erreportaia, erdi fikzioa, erdi adarjotze moduan antolatua, erritmo bizikoa. Munduan izan diren hainbat faltsifikazio handiren errepasoa egiten da filmean, eta margoen faltsifikazioak protagonismo handia hartzen du. Pelikularen bukaera aldera Wellesek hogei Picassoren faltsifikazioaren berri ematen du. Ikusleak amua jan duenean atzera egin eta Picassoren faltsifikazioena gezurra dela aitortzen du. Baina ordurako berdin da Wellesek zer esaten duen, eta are, gutxienekoa da Picasso faltsuen historia egiazkoa edo gezurrezkoa den. Berdin da, gutxienekoa da, ordurako Wellesek lortu duelako bere helburua, hau da, ikuslea mesfidantzan eta susmo txarrean instalatzea, «faltsu» eta «autentiko» kategorien arteko muga ezabatzea, bi kategoria horiek izatea bera zuzena ote den zalantza eginarazteraino. Wellesen pelikula gurtzeko objektua da nor den faltsifikatzaile-jendearen artean. Harritzen nau zuk ez ezagutzeak. Dudarik gabe Beliakovek eta biok elkar ongi ulertzen genuen.

        Baina ordurako, niri eskuetatik suabe kendu eta gero, Beliakovek Moulin Rouge zeukan esku artean [30]. Lautrecekin interesaturik? Ez zidan nire interesaren nolako edo norainokoa azaltzeko betarik eman, hizketan segitu baitzuen. Ikonoklasta samarra. Tipo bitxia. Edozein pertsona erotzeko menean jar dezaketen gauza gehiegi bere baitan bildua. Biografiak zanpatuko dohakabea, bere biografia laburra osatu baino lehenagotik. Artista zintzoa, e?, burutik orporaino artista, ikaragarri ona, gainera —miresmen-hitzak bihotzetik ateratzen zitzaizkiola iritzi nion—. Degas oso maitea zuen. Ez ziren lagunak, baina. Kontrarioak ere ez. Zakur zaharrak, batzuetan, nekez onartzen duela bere alboan zakur gazterik, hankalaburra izanik ere, besterik ez. Behin esan omen zion: Lautrec, ofiziokoa zara [31]. Arraioa! Degas kabroia. Lautrec ofiziokoena zen, Degas bera baino areago, gazteago zen arren. Margolari puska, oso pertsonala. Putekin liatzen ote zen-eta. Bizitza puta ederra da, putarik ederrena, eta handiena. Nik ez diot inoiz zakilaren puntari heldu arrosa-hostoen artean bildurik nuela. Bakoitzak berea. Picassok zorte handiagoa izan zuen. Ez izaki hankalaburra. Nik, norberaren gustuaren kontua baizik ez da, 1899-1900 urteetan egindakoak maite ditut gehien, lehenagokoak ez hainbeste, orduan ari zen margolari erabatekoa egiten, buruko iletik orporainokoa. Ordura artekoan marrazkilari aparta, bere bizitzako azken urteetan egiazko margolaria, paleta ilunduta, kolorea menderatuta. Auskalo horrek non bukatuko zuen hirurogeita hamar urtera iritsi izan balitz, zen bezalakoa izanik. Gazterik hil zen, gizajoa.

        Handik aste pare batera Albiko Museoko bat edo batekin mintzatu nintzenean baizik ez nuen horrelako zerbait sentitu: norbaiti Lautrecez mintzatzen entzutea bizirik dagoen inoren gainean ariko bailitzan, halako moldez non benetan pentsatu bainuen, une batez, zer izango litzatekeen Henri de Toulouse-Lautrec Monfarekin aurrez aurre topo egitea, bere arnasa hartzeko modua entzutea, ideia menderatu gabeko batek sorraraziriko ezinegonaren ondoriozko izerdia usaintzea, ezpain lodi horien itsusia bertatik bertara ikustea, maingu ikustea bere makilaren gainean, bere tormentu fisikoen aringarri sekretuak ikasten jardutea. Lautrec, transpiratzen duen gizaki inperfektu eta haragizko hori, aurrean edukitzea. Ideiak bizi harrapatu ninduen, ederra eta inkietagarria egin zitzaidan, aldi berean.

        Faltsuak?, segitzen zuen Beliakovek. Mordo bat, toki guztietan. Margolari famatu guztienak. Nola? Aise ulertzen da. Amerikarrek dute kulpa. Jo ezazu XX. mende hasierako Texasko lurjabe txiki bat. Petrolioa aurkitzen du bere lur miserableetan. Aberats izugarri bihurtzen da. Halako batean nazkatzen da zerga pagatzen. Orduan lagun unibertsitario batek esaten dio zerga gutxiago ordaintzeko modu legezkoa badagoela: eros ezazu artea, gizona! Zergetan kenkariak izango dituzu, eta filantropo bihurtuko zara. Goazemak Parisera. Hasieran Manet, Renoir, Cézanne, Degas erosten dituzte, egiazkoak. Frantziakoak, Europakoak, harriturik daude. Nondik azaldu dira zirriborro hauek prezio horietan ordaintzeko prest dauden txoro hauek? Eta, kontuz, orduan, gaurkoekin konparatuta, prezioak interesgarriak dira. Urtean behin osteratxoa egiten dute. Halako batean Texasko milioiduna aspertzen da Parisera joateaz, eta kontseilaria bidaltzen du, bakarrik. Kontseilari azkarra bestelako kontaktuak lantzen hasten da: margolari erdipurdikoak, saltzaile eskrupulo txikikoak... Faltsuak saltzen dizkiote hagitzez merkeago, eta kultur kontseilariak diferentzia eramaten du poltsikora. Izan ere, gure milioiduna ez da koadro bat eta azenario baten arteko diferentzia atzemateko gauza. Horrela hasten dira sartzen faltsuak Estatu Batuetan. Eta handik museora. Nola? Erraza da: milioiduna hiltzen da, eta testamentuan bilduma bere hiriari uzten dio, bere izena eramango duen fundazio bat egingo diotelakoan. Museoa egiten dute, eta kontserbatzailea, zaindaria, oso tontoa ez bada, konturatzen da dituen koadroen hainbesteko bat faltsuak direla. Baina zer egingo du gixajoak? Badu bilduma ikaragarria, koadro gehienak autentikoak dira, eta badu faltsuen ehuneko hamar bat... Ez da hasiko faltsuak direla esaten. Besterik ez bada, milioidunaren ondorengoek koskabiloak moztuko lizkiotelako. Koadro horiek dirua eta prestijioa dira. Faltsuak direla esaten hasten bazara, ez dira ezer. Ongi da, dio kontserbatzaileak, nik badakit, bakan batzuk gehiagok, baliteke, baina gainerakoek ez. Bizi gaitezen. Eta horrela. Egun zailxeagoa da, besteak beste katalogazio-lan serioak egin izan direlako, baina hala ere negozioak antzera irauten du. Oraingoan inbertsore asko japoniarrak, australiarrak dira. Amerikarrak ere bai. Non leitu dut orain gutxi McEnroe artearen negozioan inbertitzeko dagoela? [32] Nola ez dira faltsuak sartuko, bada?

        Kritikariek, museo-kontserbatzaileek, jendilaje horrek guztiak ez du puta ideiarik. Puta ideiarik ez, baina. Noiz eta Lautrecek hobekien margotzen zuenean, hau da, hil baino urte pare bat lehenago, orduan esaten dute alkoholak eta sifilisak sormenerako gaitasuna ahulduta zegoela. Puta ideiarik ez! Orduantxe pintatzen baitzuen hobekien, eta normala da, Lautrecek, Lautrec-artistak esan nahi dut, ez Lautrec-gizonak, inoiz ez ziolako utzi hazteari, handitzeari, pintzel bat eskuetan hartzeko gauza izan zeno. Zenbakiz, kopuruz, koadroen erdia egiten zuela? Eta zer? Baina zer espero daiteke astapotro sail horrengandik? Kojo, itxuragabe zela, «gaixo izan ez balitz, artista bat galduko genukeen» [33], hori besterik ez dute esaten. Denek, baina. Halakorik! Horren arabera, artea ahul, itsusi, gaixo, anormalen kontua da. Ezagutzen al duzu hori baino ideia faxistagorik? Lautrec gixajoa, makina bat faxista sentiberatasunik gabeko elikatzeko obra ikaragarria egindakoa! Gaixo izan ez balitz, laurogei urtetan hilko zen, ez hogeita hamaseitan. Gaixo izan ez balitz, egin zuena baino hiru bider gehiago egingo zuen larrutan, edo familia bat edukiko zuen, akaso. Lautrec-gizona gaixotasun genetikoak, deformidadeak eta aristokraziak suntsitu zuen, ez alkoholak, ez sifilisak, ez beste ezerk. Horiek txorradak dira. «Gaixo izan ez balitz, artista bat galduko genukeen»; entzuten dudan bakoitzean onetik ateratzen naiz. Lautrec-artista hazi egin zen fisikoki desagertu zen unera arte, egunetik egunera handitu zen. Lautrec-artista ez zen kojo, ez zen gaixo, ez zen desitxuratua. Lautrec artista handia, ederra, indartsua zen, gutxi bezalakoa. Gaixo izan ez balitz artista izango ez zelako ideia hori errepikatzen duten kritikarien eta hunkipen estetikoa zer den jakin gabe hamar mila milioi dolar koadro bat erosten erretzen dutenen artean ez da batere diferentziarik. «Gaixo izan ez balitz, artista bat galduko genukeen», diote kritikariek, adituek. «Milioi mordo bat balioko ez balute, uste duzu egongo nintzatekeela monigote hauei begira? Bai zera!», diote arte-merkatuko inbertsoreek. Batzuak zein bestetzuak, kaka bera. Sentiberatasunaren prezioa batere sentiberatasunik ez dutenek markatzen duten bitartean, jai daukagu. Gaixo gara, Lautrec baino mila bider gaixoago. Koadro baten aurrean jarririk —berdin zait zer koadro, norena, noizkoa, nolakoa— zerbait sentitzeko kapaz ez zaren artean, ez dago zer eginik. Bill Gatesek salduriko jolas informatiko batek koadro batek baino mila bider zirrara handiagoa sorrarazten dizun bitartean, gizakia putamierda bat da, eta ez daiteke ezer espero. Badakizue zer esan zuen Van Goghek hil zen egunean? «Miseria ez da sekula bukatuko», horixe esan zuen. Bazekien zer esaten zuen, bai horixe.

        Utzi nion barrena askatzen. Lautrecen obraren inguruan pasioa atzematen nuen bigarren aldia zen. Lehena, Margotekin izan zen. Artista handia behar du, hil eta ia ehun urte geroago grina pizten ahal duena. Bada jendea denetarako. Egin al duzu sekula Lautrecen kopiarik, edo Lautrecen antzerakorik? Sekula ez! Sekula ez!, egin zuen protesta, horrelako profanaziorik inola ere ez zitzaiokeen inoiz burutik pasako oso garbi uzteko moduan. Hustonen pelikula esku batean zuela, eta Wellesena bestean, biak inarrosi zituen nire aurpegi aurrean. Hortxe dago gakoa!, esan zuen, heiagoraka kasik, hortxe dago bi pelikula hauek elkartzen dituen gakoa, izena! Ez nuen ja ere ulertzen. Marcel Vertès! Horixe da gizona, horixe da izena, horixe da gakoa. Mendeak ezagutu duen Lautrecen faltsifikatzailerik handiena! Arte-merkatari ospetsu batek ez zion sekula ezer erosi nahi izaten. Baina bere atelierreko koadro bat gustatu zitzaion. Non lortu duzu Lautrec hori?, esan omen zion. Ez da Lautrecena, nirea baizik, Vertès bat da. Marchand harroak ez omen zuen sinetsi, edo sinesten ez zuenarena egin zuen. Ezjakina, zabarra edo dirugosea ote zen ezin jakin. Zure Lautreca eramango dut, esan omen zion merkatariak, eta halako gehiago aurkitzen baduzu, hartu egingo dizkizut, baita ere. Vertès Hungariako etorkina zen, Parisen, Lehen Gerra Handiaren ondorengo urteetan. Gose hamikatua bizi zuen margolari gaztea zen. Horrela atera zuen eltzekoa margolari gisa izena irabazi zuen arte. Hungariarra. Badakizu hungariarren txistea, ezta? «Tortilla bat egiteko, aurrena arrautza lapurtu egin behar da». Hungariarra. Wellesek halaxe kontatzen du bere pelikula hartan. Moulin Rouge filmean, hainbat aldiz ikusten da bigarren planoan garatzen ari den eszena bat marrazten duen esku bat. Batzuetan marrazki eginak errepasatzen ditu, bestetzuetan hutsetik hasten da. Bada, esku hori ere Marcel Vertès berarena da. Hain azkar marrazten zuenez, eszenaren marrazkia bukaturik zeukan eszena filmatzen bukatu orduko, gogoratzen du Hustonek [34]. Bereak dira, halaber, filmean azaltzen diren Lautrecen koadroen erreprodukzio gehienak. Baita Marieren erretratua ere. Baina hau filmerako propio egina da, Lautrecek ez zuelako sekula halako erretraturik margotu. Ikusgarria da, benetan. Eraman, eraman ezazu bideo-zinta, eta ikusi, merezi du-eta!, esaten zidan, zinta eskaintzen zidala. Konturatuko zara pelikulako kredituetan Vertès azaltzen dela, baina «Dekorazioa-Jantziak» kreditupean [35]. Beliakovek eztarria garbitzen ari bezalako bere barre hori egin zuen. Adierazgarria, ezta?

        Guztiarekin ere, Beliakov ez zitzaidan iruditzen ari Margotek esan bezain arriskugarria. Interneteko mezuaren gaia atera nahi nion, baita Albiko Museoko lapurretarena ere. Galeriari zergatik jarri zion Le Nouveau Nadar ere jakin nahi nuen, gauza asko jakin nahi nuen, baina ez nekien nondik heldu, ez nekien nondik eta nola galdetzen hasi. Azkenean argi eta garbi mintzatu nintzen, galdera zuzena egin nion, aizu, Beliakov, zein da zure jokoa? Oso serio jarri zitzaidan.

        Kasu, lagun. Hemen, Wellesen filmean bezala, ezer ez da ematen duena. Vertès aspaldi hil zen, eta Vertès bezalakorik ez da sekula izan, ezta izango ere. Partarrieurekin berotu nahi izan al zaituzte? Ez egin kasurik. Partarrieu margolari errespetagarria da. Zer kontatu dizute nitaz Yvesek, Margotek, Thierryk? Horiekin zabiltza, ezta?

        Zutaz kontatu? Deus ez, defendatu nintzen. Ni ez nabil inorekin. Nire desenkusak guztiz erretorikoak ziren, garbi zegoelako Beliakovek, nik edozer esanagatik, ez zidala sinetsiko.

        Ez dirudi persona txarra zarenik, jarraitu zuen. Aholku bat emango dizut, kontu handiz ibili. Horixe da nire aholkua. Ba al dakizu benetan norekin nahasi zaren? Ez zara haur bat, eta hala ere zerbaitek esaten dit nahikoa salduta zabiltzala. Luze joango litzateke zure sozioen bizitzaz jardutea. Seguru konfidentea naizela esan dizutela, edo okerrago, polizia naizela esan dizutela. Dena gezurra. Haietaz, aldiz, zer kontatu asko legoke. Yves Carreaux bere aitaren semea da, Parisko aberats baten semea, esan nahi dut. Apetatsu eta alferra, bizitza guztian kolpe zorririk jo ez duena. Bere aitaren asuntoek erreka jo zutenean semeak ez zuen ogibiderik, ez ikasketarik, ez ezer. Ordura arte aitaren fortunaren kontura parrandan ibiltzen baino ez zekien. Zerbait egiten hasi behar izan zuenean arte-kritikari bihurtu zen. Zekien apurra arteaz zekien, aitaren bilduma zela-eta, hain zuzen; gomendio-kartaren bat edo egingo zioten. Halakoetan beti izaten da zailtasunetan sartuta dagoen aitaren semeari eskua luzatuko dionik, aitak inoiz egindako mesede baten ordainetan. Arte-kritikari legez ospe pixka bat irabazi zuen. Mila asunto uherretan ageri da bere izena, makina bat afera zikinekin nahastu zaio. Horretan behintzat abila da: beti atera da aurrera, beti besteren kontura, kolperik jo gabe, besteren izerdiari esker. Thierry, Thierry Legrain Frantziak egun edukiko zukeen pintorerik onena izatera irits zitekeen, baina faltsifikatzaile triste bat baino ez da; ez fio Thierryrekin, biolentoa da eta, halakorik ez dirudien arren, erdi alkoholizatuta dago. Hirurogeita hamar urteen hasieran merituko koadroak egin zituen, baina ez zuen arrakastarik lortu eta amildu egin zen. Oraindik uste dut egunen batean, etorkizunean-edo, bere obrak kotizazio ona edukiko duela. Hiltzen denean-edo; daraman autosuntsipenaren bidetik —irri makabro laburra egin zuen— ez du, agian, denbora luzerik beharko. Thierry zonbi bat da, bereak egin du eta oraindik ez da horretaz jabetu. Eta Margot... Zer esan dezaket Margotez... Zu ere bildu al zaitu sarean?

        Zerbait esaten saiatu nintzen, baina ez zidan utzi.

        Tori, esan zuen, azkenik, Fake eta Moulin Rouge bideoak luzatzen zizkidala. Eraman eta ikus itzazu. Horrela ez duzu aitzakia falta izango berriz ere niregana etorri behar duzunean.

        Hizketan egon ginen denbora guztian ez zuen bekainetaraino sarturik zuen sonbrerua buru gainetik kendu.

        [29] Question mark /F for fake / Nothing but the truth, zuzendaritza eta gidoia, Orson Welles. 1973ko Donostiako Zinemaldian estreinatua.

        [30] John Huston: Moulin Rouge, 1952.

        [31] «Lautrec, tu est du bâtiment». Lautrecek eginiko erakusketa batean Degasek esan zizkion hitzak. Toulouse-Lautreci buruzko liburu gehienek biltzen dute anekdota hau.

        [32] El País, 1993-I-18.

        [33] Hau ere makina bat adituk, eta gutxien espero denean, errepikatzen duen klixe zabaldua.

        [34] John Huston: A libro abierto. Espasa, Madrid, 1986.

        [35] Bai, hala da. Decor & Costumes: Vertès. Ez du marrazkiei buruzko ezer esaten.