22

Carmen Mussche, bizitza osoan, haurtzaroko itsas galeratik iristen zitzaizkion gauzak metatzen ibili da, eta bere bihotzaren balkoiko zulotxoetan gordetzen, umetan Paul Fredericq Straateko etxean egiten zuen gisara.

        Neuengammeko esparruaren berrogeita hamargarren urteurrenean, Lubeckera laguntzeko eskatu zion Marc senarrari, hantxe ito zela aita eta eskertuko lukeela bere konpainia. Ordura arte Carmenek ez zion aitari buruzko aipamenik egin izan senarrari. 1995ean hasi zen aitaren paperak miatzen eta benetan zer gertatu zitzaion ikertzen. Amak, Vicek, den-dena gordeta zeukan kutxetan: liburuak, gutunak, argazkiak, dena. Bizitza oso bat, kartoizko kutxen barruan.

        Marc eta biak Neuengammera joan zirenean, jazoera bitxi bat izan zuen Carmenek. Neuengammetik Lubeckeko portura oinez egindako ibilaldi luze eta agoniazko harekin du zerikusia.

        Milaka preso oinez gau eta egun, atseden hartzeko astirik gabe. Ibilaldi hartan parte hartu zutenen artean baziren bi anaia poloniar, leherrenak eginda, ahituta, lur jota zeudenak. Ez zuten uste Lubeckera bizirik iritsiko zirenik. Halako batean, gazte frantses bat kantari hasi zen, haur kanta bat abesten, À la claire fontaine.

                À la claire fontaine,

                M'en allant promener,

                J'ai trouvé l'eau si belle

                Que je m'y suis baigné.

                Il y a longtemps que je t'aime,

                Jamais je ne t'oublierai.

        Kanta horren errepika etengabeari esker heriotzatik libratu ziren preso asko eta asko. Haren erritmora hasi ziren oinez, indarberritu egin ziren kanta xalo hura abesten zuen gaztearen ahotsarekin.

        Berrogeita hamar urte geroago, poloniarretako bat, urteetan sartua, beterano frantsesen taldera hurreratu da eta hasi zaie kantari: À la claire fontaine, m'en allant promener... agian baten batek jarraituko diolakoan.

        Agure zaharretako bat jiratu egin da kanta entzun baiko. Harako gazte frantses hura bera da! Elkar besarkatu dute mende erdi baten ondoren.

Estutasun handiarekin gogoratzen zituen aita hil ondorengo urteak Carmenek. Anberesera bizitzera joatea erabaki zuen amak, bere familiaren babesa idoro guran, eta Carmen amonarekin geratu zen Ganten, Roberten amarekin, Vicek senarrari emandako hitza bete nahi zuen-eta, alegia, umea Ganten haziko zela eta hantxe egingo zituela ikasketak.

        Amarengandik aldentzea latza izan zen umearentzat. Zain egoten zen autobus geltokian, Anberestik noiz etorriko. Eta busetik berehala jaisten ez bazen, larritzen hasten zen Carmen, pentsatuz ama ez zela bere bila bueltatu. Baina Vic hantxe izaten zen beti. Ganten amarekin paseoan zebilela, tranbiaren bat igarotzen bazen, iruditzen zitzaion ama hartara igo eta joan egingo zela betiko. Azkenean, minak gainditu zituenean, Anberes utzi eta Gantera itzultzea erabaki zuen Vicek, alabaren ondora. Unibertsitateko jantokian sukaldari lanetan jardun zuen erretiratu zen arte.

        — Zure ama berriro maitemindu al zen inoiz? —galdetu diot lotsa apur batekin Carmeni.

        — Bai, beste gizon bat izan zen Vicen bizitzan. Medikua zen, gizon ona, zinez. Gogoan daukat oso atsegina zela nirekin. Edonola ere, familia katoliko hertsi batetik zetorren eta ez zuten Vic begi onez ikusten, haur baten ama alarguna... Bertan behera utzi zuten harremana, nahiz eta gerora gizon hori nire bizitzako gertakari garrantzitsu guztietara agertu izan den. Ezkondu nintzen egunean, hantxe zegoen elizan, atzealdean eserita. Nire bi umeak jaio direnean ere zoriontzera joan zait ospitalera.

        — Beste norbaitekin ezkonduko zen medikua.

        — Ez dut uste.

        — Damutu zitzaion zure amarekin ez jarraitu izana.

        — Bai, seguru. Edozein modutan, amak halako lasaitu bat ere hartu zuen harremana eten zenean. Tinko besarkatu eta esan zidan: «Gu biok elkarrekin hemendik aurrera, Carmen; gizonik gabe, gu biok bakarrik». Eta hitza bete zuen. Harreman estu-estua izan dugu harrezkero. Zahartu zenean geurera etorri zen bizitzera, Lochristira. Emakume alaia zen. Ez zidan sekula erreminik adierazi, hori, bizitzan pasatu zuen guztia pasatu eta gero.

Carmen eta Marc kontzertu klasiko batez gozatzera joan ziren Ganteko Bijloke musika aretora 2006ko abenduaren 10ean. Michael Haydnen sinfonia bat interpretatu behar zuten, Florian Heyericken zuzendaritzapean. Kontzertua hasi baino lehen Heyerick entzuleei mintzatu zitzaielarik, hainbat konturen artean esan zuen bere amak, Dora Mahyk, konpositorearen biografia itzuli zuela alemanetik nederlanderara eta eskuragai zegoela aretoko atarian paratutako mahaitxoan.

        — Dora Mahy esan al du? —galdetu zion Carmenek Marci.

        — Hala iruditu zait.

        Carmenek aitaren paperetan irakurria zuelako egin zitzaion izen ezaguna. «Hori da!, Ferrerlaan kalean bizi zen Dora Mahy, aitaren kale berean», esan zion Marci, «hamar bat urte gazteagoa izango zen». Carmenek bazekien Robert eta Dora oso lagunak izan zirela. Emakume horren gutunak zeuden etxean, aita Espainiako Gerran izan zen garaikoak, hain zuzen. Beraz, pentsatu zuen Carmenek, Karmentxu Cundin ere ezagutuko zuen seguruenik.

        Atsedenaldian atariko mahaitxora hurreratu zen. Liburuak saltzen ari zen gazteari galdetu zion Doraz, artean jakin gabe mutil hura iloba zuela.

        — Hantxe dagoen emakume nagusia da Dora —erantzun zion mutilak.

        Laurogeita bost urte pasatuak izango zituen, baina emakume dotorea zen oraindik. Senarraren alboan eserita zegoen. Hura ere itxura oneko gizona.

        — Dora Mahy?

        — Berbera.

        — Carmen Mussche, Roberten alaba.

        — Jainkoarren, ezin dut sinetsi! —Dorak aurpegira eraman zituen bi eskuak.

        Bazter batera gidatu zuen Carmen eta gauza ugari kontatu zizkion. Bere senarra legelari gaztea zenean Belgikako Gerrako Biktimen idazkaritzan lan egin zuela. Roberten gorpua aurkitu ez zutenez, Vicek ezin izan zuela Gobernuaren diru-laguntza jaso. Urteak itxaron behar izan zuen, baina azkenean eman zioten, Doraren senarraren laguntzari esker. Bila eta bila aritu ziren agirietan eta frogatu ahal izan zuten Robertek Lubecken galdu zuela bizia.

        — Zure ama Anberesera bizitzera joan zenean galdu genuen harremana —azaldu zion Dorak.

        — Eta gomutan ote daukazu Karmentxu izeneko neskatila bat?

        — Noski, ondo baino hobeto. Errepublikako kantak kantatzen ibiltzen ginen egun osoa! —eta kantari hasi zitzaion, ahots fin-fin batekin eta oso apal, begirada urrunean jarrita.

        Atsedenaldiaren bukaera iragarri zuten. Kontzertuaren bigarren zatiak hasi behar zuen.

        — Etorri etxera egun batean —gonbidatu zuen Dorak—. Gauza bat eman behar dizut.

Bisitan joan zitzaionean Dora Mahyk zapi bat atera zuen gerezi oholezko komoda batetik. Lau toles eginda zegoen zapia. Kontu handiz zabaldu eta brodatu txiki bat atera zuen barrutik.

        — Karta batekin batera bidali zuen Karmentxuk Bilbotik, esker ona adierazteko. Begira zeinen ondo josita dagoen! Gutun bat ere igorri zigun. Flandrieraz idatzi zuen gaixoak. Gogoratzen zen oraindik hizkuntzaz. Hiru lau hitz ziren, esateko ondo zegoela, ez kezkatzeko. Baina hitzekin baino, brodatuarekin adierazi zuen hobeto, bere esku txikiez egindako oihal honekin. Eta ordutik aurrera, isiltasuna. Kontaktua galdu genuen. Gure bizitzako Carmen biak desagertu egin ziren... gaur arte.

        Carmenek Karmentxuren brodatua hartu zuen esku ikaratietan eta eztiro laztantzen egon zen hatz lodiarekin.

        — Har ezazu zuretzat —eskaini zion Dorak.

        — Ez, ez dagokit niri. Zuri bidali zizun. Zaindu ezazu orain arte bezala.

        Adio unean, ate ondoan, Dorak aitortu zion:

        — Nik benetan maite izan nuen zure aita, Robert. Tamalez, berak beste asmo batzuk zituen. Hasieran ez genuen ondo ikusi zure amarekin hastea. Denok inbidiatan geunden pixka bat. Baina orain ziur naiz Vic baino hoberik ez zegoela. Onena aukeratu zuen.

        Carmenek opari eman zizkion Dorari, gaztetan Roberti bidali izan zizkion gutun zaharrak, aitaren kutxak miatzean aurkitu zituenak. Pozarren jaso zituen Dorak. Eta trukean, Dorak azken urteetako poema bat erakutsi zion, non Robert eta Carmen bera aipaturik diren lehenengo ahapaldian:

                Iraganak esan nahi du noizbait

                maitatu zenuen gizonaren umea ezagutzea.

— Zergatik kontatu nahi duzu Robert Musscheren historia? —artez galdetu zidan Marcek, afaldu ostean egongelan biok bakarrik geratu ginenean—. Badakit Medellingo festibalean Julio Flor kazetariak Karmentxu Cundini buruz hitz egin zizula, eta baita Roberti buruz ere. Zoragarria iruditzen zait, gainera, Robertek joan nahi izan zuen kontinente hartan bertan berari buruz kalakan aritzea. Baina, kontatu egidazu, zein da zure nobela idazteko sakoneko arrazoia?

        Ezustean harrapatu ninduen Marcen galderak, bidaiez edo politikaz nahiko azaletik eta umorez berbetan jardun ondoren etorri baitzen.

        — Hilabeteak neramatzan ezer idatzi gabe —esan nion—, eta hurrengo liburua nolakoa izango zen ere ez nekien. Nire lagun min baten heriotzak erabat galduta utzi ninduen. Hura galdu eta alabatxo bat etxean, dena aldi berean. Noraezean sentitzen nintzen, alde batetik pozik, bestetik triste. Ezagutzen nituen gerrako umeen kontuak, betidanik piztu zidaten arreta euren bizipenek, baina oso zaila egiten zitzaidan behar bezala kontatzea.

        — Ez zen momentua izango.

        — Beharbada ez. Hala ere, Karmentxuren hariari tiraka hasi eta konturatu nintzen oso neurea sentitzen nuela Roberten historia. Herman agertu zen, haren lagunik onena, hura ere idazlea. Eta Carmen txikerra, euskal neskato haren izena hartu zuen alabatxoa. Eta batez ere Vic, Carmenek aita bat izan zezan oroimena gorde zuen emakumea... liburutegia, kartak, idazkiak, objektuak, den-dena gorde zuena. Barruan zerbaitek esaten zidan hau dela kontatu behar dudan istorioa, nirekin guztiz bat egiten duena, orduan sentitzen nuena islatuko duen nobela, hortxe agertuko direlako galdutako laguna, maitasuna, alaba. Zoriontasuna eta hutsunea. Mundu baten galera eta beste baten hasiera. Horrek erakarri ninduen hona. Benetan diotsut, mina leuntzeko modu bat izan dela Roberten bizitza ezagutzea. Baina...

        — Esan lasai —bota zidan Marcek, edalontzietan izotzak ipintzen ari zela.

        — Egun hauek zuekin igaro eta gero badut beste gurari bat.

        — Zein?

        — Izan dadila liburu hau paperezko hilobi ñimiño bat Robertentzat. Carmenek bisitatu ezin izan ez duen hilobi hori.