—8—

Zomorroide hura marikoia zela pentsatzera iritsi nintzen; izan ere, errukiak, begiruneak edo gaizki ulerturiko kultura-zentzu batek, edo hirurek, egia gordina estaltzen duten arren, denok dakigu, jakintza zahar batek erakutsita, liburu artean ibiltzen diren gehienak, denak ez esateagatik, marikoiak direla. Bestela, zergatik ibiltzen dira liburuen artean? Marikoiak ez balira, jende normalak —hots, heterosexualak— egiten dituen gauza normalak egingo lituzkete: dirua irabazi, hondartzara joan, mozkortu... Baina, orduko hartan, laster ikusi nuenez, Berlusgoñiren kezkak ez zuen zerikusi handirik aukera sexualekin.

        Berlusgoñik, aitortu zidanez, gorputz guzti-guztia, burutik orporaino, tatuajez beteta zuen. Hasieran ez nion sinetsi, nik neuk alkandoraren mahuka igo eta besoa ikusi nion arte.

        Baina, gainera, harrigarriena ez zen hori. Harrigarriena zen zer tatuaje-klase zeukan ikustea. Galdera moduko zerbait egin nionean, begiz, zera esan zuen: bo, bo, bo, hasieran tatuaje normalak erabiltzen nituen; tigre baten burua zakil puntan, eta horrelakoak. Baina, adin batez gero... tigrea kendu eta bildots baten buruarekin konformatu nintzen. Hala ere, besteak ez, besteak liburua, euskarri bezala, desagertzeko bidean zegoela konprenitu nuenean hasi nintzen egiten.

        Hitz hauek entzunda, eta besoa ikusi eta gero, eskuak askatu nizkion, baina oinak lotuta utzi nuen, zer gerta ere, eta Balzacen obrak gordetzen zituen poltsa ikaragarria eskutik hurbil atxiki nuen.

        Eskuak libre eduki zituelarik, Berlusgoñik alkandora kendu zuen. Ikaragarria zen. Besoak, bularra, bizkarra... azal guztia, zentimetro koadro bat ere libre utzi gabe, belztua zuen. Letrek, esaldiek, lerroaldeek, liburuek belztua. Larrua ehun milioika xinaurri korrituko balitzaizkio bezala zen, eta xinaurriak letrak ziren.

        Londresen jaioa naiz, esplikatu zuen Berlusgoñik, arbasoak errusiarrak zituen Parisko aristokrata judutar baten seme nagusia; txikitatik eduki dut letra inprimaturako joera oso errotua; familiatik datorkit. Aitak erakutsi zidan irakurtzen; bost urte nituenerako Ovidio irakurria nuen, latinezko jatorrizkoan; etxeko hizkuntzak errusiera eta ingelesa baziren ere, Firenzetik propio etorritako inude batek ematen zizkidan italierazko eskolak, eta ikastetxe frantses batean ikasten nuen; buruz oso betea ez zen osaba batek irakurtzen zizkidan Bibliaren pasarterik adierazgarrienak polonieraz; sei urte nituenean buruz nekizkien Dostoievskiren nobela gehienak, errusierazko bertsioan edo galegozko itzulpenean; zortzi urte nituenean nire familiak Berlinera joan behar izan zuen, aitaren lan-arazoak zirela medio, eta han, ezinbestean, alemanarekin familiarizatu nintzen; baina nire egiazko pasioa serbokroaziera zen, nire lehen amoranteak, Belgradeko opera-kantari batek ohean hitz egiten zidan hizkuntza. Hori Tuaregekin bizitzera joan baino lehen izan zen; islandieraz eta moldavoz defenditzen naiz, Reyjavikeko azentu markatuegia dudala leporatzen didaten arren. Tira, inor ez da perfektua. Hamabost hizkuntza, hil zein bizi, menderatzen ditut, hogeita hamarren bat hala edo nola lardaskatzen, arabiera irakurtzen badakit, baina oso ahoskera txarra daukat. Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi hizkuntzatan, eta beste hainbeste itzuli. Horietako bat, nik idatzia zena, ingelesez idatzi eta frantsesera itzuli nuen; gero frantsesezko bertsioa hartu eta alemanera; halaxe egin nuen, hizkuntzatik hizkuntzara, zortzi aldiz, azkeneko bertsioa, jada zer hizkuntzatan zegoen gogoratzen ez dudana berriz hasierako ingelesez jarri nuen arte. Inork ez zuen emaitza hasierako liburuarekin identifikatu; hortaz, beste jatorrizko liburua bailitzan pasa nuen merkatuan, baina geroztik itzulpenak egiteari utzi nion.

        Hala ere, entzuten ari nintzena harrigarria izanagatik, munstroaren gorputz tatuatuaren ikusgarria izan zen zorabiotik gertu utzi ninduena. Inpresionatuta, ezta? harrotu zen Berlusgoñi. Ikusten biribilean zabaltzen den hau? —esaten zidan, titiburuaren inguruan ernatzen eta gero eta handiagoa egiten zen biribil handi bat seinalatuz— Kixotea da. Eta beste hau? Orain zilborraren inguruan zirimolatzen zen beste milioika xinaurri sutsuen arrastoa seinalatzen zidan. Prousten Denbora galduaren bila da. Baina alperrik esango dizut azal gainean tatuatu ditudan liburuen izen guztiak. Aurkibidea ipurdiko txoko batean daukat. Kanona, zenion? Hau da nire kanona!, esan zuen, harro.

        Hori al zen kanona? Hankabiko bat, gizabanano bat goitik behera marraztua? Egia esan, nik beste zer edo zer espero nuen. Une batean pentsatu nuen zer harrera-klase egingo zidaten Arantzazun gizaki estrafalario harekin iritsi eta «hemen daukazue kanona» esaten banuen. Gainera, ez zuen berez eta onez etorri nahiko, eta Arantzazuraino garraiatzea ere... laurogei-laurogeita bost kilo izango zen kabroia. Ideia ez zitzaidan oso laket. Bestea ohartu zen nire zaputzaz.

        Pentsamendua leitu izan balit bezala, lupa bat atera zuen praketako sakelatik. Nik irakurtzea nahi zuen. Besoa altxatu eta galtzarbeko izkina bat seinalatu zidan. Irakurtzen hasi nintzen:

        «Neska urrezkoak pedaletik egin zuen dzanga uretara, eta gizon oliba-koloreko burusoilak besoak astindu zituen hurbiltzeko, ur-azalera itzuliko zeneko unea ikusteko, uraz eta eguzkiaz zipriztindutako haragi hezearen dirdira atzemateko. Eguerdiaren argiak min egiten zuen. Gizon oliba-koloreko burusoila zutik jarri zen, urak ez zuela erabat estaltzen baieztatu zuen, eta hondar gainean behar zuen familia zehazki non zen ikusten saiatu zen. Emakume kubiko batek haurra garbitzen zuen, kemenez. Gizonak, aurpegia neska urrezkoa gelditu zen tokira itzuliz, bere begiradaren bidezko ehiza koldarrarekin jarraitu zuen; neskak bizkarrez egiten zuen igeri, itsaso bareak doi mugitzen zuen pedaletik beste alderantz.

        Orduan ikusi zuen ur gainean flotatzen zuen gorputza, pedalaren aurkako talkan. Ordura arte ikusi ez zuen neska urrezkoaren laguna, noski. Hala ere, horrek ez zion galaraziko begiradaren jolasarekin jarraitzea. Inork ezin zion neska begiratzea debekatu, inork ez zion galaraziko erretina gatzak eta argitasun dirdiratsuak biziberrituriko haragi zehatz eta gogor horretaz mukuru betetzea. Aldi berean begiratu zituen neska eta flotatzen segitzen zuen gorputz geldia; neskak lasterka egiten zuen ur gainean, arrasto apetatsu eta jarraigabeak utziz, gorputza pedalari atxikia zegoen, setati. Poliki-poliki konturatu zen gorputz-jarrera hura tematiegi zela, baita arnasa hartzeko legeen aurkakoa ere. Baina bada arnasarik hartu gabe luze irauten duenik, esan zion bere buruari, eta ez dut ergelarena egingo, ez naiz laguntza eske hasiko; bestela, gero, makarra lasai-lasai aterako da eta neskak gogotik egingo du irri nire kontura. Neska, pedalera iritsi baino metro bat lehenago gelditu egin zen, eta uraren joan-etorri geldoak ematen ziona beste mugimendurik ez zuen gorputz tematiari erreparatu zion, susmoz hasieran, harrituta gero. Neska laguntzaile baten bila hasi zen, begiradaz. Handik hogei bat metrora eszenari so zegoen gizon oliba-koloreko burusoilean tinkatu ziren bere begiak. Bakarrik ez egoteak susperturik, gorputzerantz hurbildu zen. Esku batez ukitu zuen, eta ohi ez bezalako igerilaria metro bat urrundu zen pedaletik, hildakoek men egiten duten bezala men eginez. Begiluzearengana itzuli zen neska, zerbait oihukatu zuen hizkuntza arrotz batean. Gizonak ez zuen gehiago itxoin. Bizkor eta txukun igeri egiten saiatu zen, ahalik eta lasterren eta dotore iristeko, halako neska ederrak ez zuen-eta gutxiago merezi. Neskaren parera iritsi zenean, gizon oliba-kolore burusoilak gorpua bultzatu zuen alde batera, eta neskari hitza zuzendu: dantzan ingo al deu?».

        Et, et, et, moztu zuen Berlusgoñik. Gaizki ari zara, ohartarazi zidan pazientzia galtzen ari zela erakusten zuen doinuaz. Hor ez, hemen baizik! Galtzarbeko beste puntu bat seinalatu zidan, aurrekoaren ondo-ondoan zegoena. Berriz hasi nintzen irakurtzen, ozenki orain:

        «Zer da literatur kanona? Edonork ulertzeko moduan erantzungo dut: beren kalitatea dela kausa, ikastea eta ikertzea merezi duten liburuen zerrenda. Definizio honek hainbat gauza ematen du ulertutzat, eta hainbat ondorio dauzka. Ulertutzat ematen diren gauzen artean, lehena da liburu guztiek ez dutela oroimen kolektiboan gordetzea merezi, hau da, batzuk kalitatezkoak direla, besteak baino hobeak direla, eta haiek direla denen oroimenean gordetzea merezi dutenak...».

        Tira, tira, moztu zidan Berlusgoñik. Gaur ez nago saiakera irakurtzeko umorez, are gutxiago entzuteko. Begira, kanon bat asmatzeko honako osagai hauek behar dituzu: lehenbizi, hizkuntza bat; bigarrenik, hizkuntza horretan idazten duten idazle batzuk; hirugarrenik, erakundeak: udalak, epaitegiak, gobernuak, ministerioak, poliziak, armadak, banderak, mugak, monetak... badakizu; a!, eta denetan garrantzizkoena, unibertsitatea. Jakina, esan gabe doa erakunde eta gauza hauek guztiak mantentzeko nahikoa hiztun, kristau, zergapeko ere eduki behar dituzula. Osagai horiek guztiak dituzunean, kokteleran sartu, astinaldi bat eman, eta koktel horretatik atera diren liburu batzuk gainerakoetatik bereizi: hor daukazu kanon literario bat. Hau biziki inportantea da, baina: liburuak. Libururik gabe ez dago zer eginik, ulertzen? Eta hori guztia zertarako?

        Berlusgoñik Danteren Jainkotiar Komedia tatuatua zeukan tokian —eskuineko mitxelina, zehatz esateko— hazka egin zuen, pentsakor, aurrera egin baino lehen.

        Hori guztia zertarako? —errepikatu zuen, erantzuna jakingo ez bailuen— Ba... handik hainbat mendetara esateko kanonak ez duela ezertarako balio, Teoria barreiatu eta mila zatitan hautsi dela, aztergaia bera zein den ez jakiteraino (eta hortaz, are gutxiago kritika nolakoa behar den), eta hondar-hondarrean esateko Literaturari buruzko ideia bera dela hautsi dena, zeinak inork ez baitaki oso ongi zer esan nahi duen baina oso sakon ematen baitu. Hortik aurrera... Hortik aurrera...

        Berlusgoñik pilotatxo bat osatzen ziharduen ezker belarrian hatza sartuta.

        Hortik aurrera, hor konpon, bakoitzak ahal duena egin dezala; nik, ikusi duzunez, nire liburu maitatuenak, nire kanona, azal gainean grabatu dut, Amsterdamgo morroi batek egiten dizkit, helbidea emango dizut, nahi baduzu... Ez bada zuk nahiago duzula tigre bat tatuatu zakil puntan... Baina ez, zure itxura orokorra ikusita bildotsa komeniago zaizula dirudi, are katutxoa... Enfin, zeuk erabaki.

        Berlusgoñik uste zuen engainatuko ninduela, antza. Baina ez horixe; kanon bat egiteko hainbeste gauza behar baziren, Kolko Mitxoletak jakin behar zuen non zeuden, nondik atera, nola egin Berlusgoñik aipatutako horiek guztiak. Agian moneta berri bat akuñaturik zuen, edo bazeuzkan ministerio bat eratzeko planak. Bai, horixe liteke Berlusgoñiren azpi-asmoa, ni nahastea Mitxoletaren eta bere altxorren bila abia ez nadin... Baina Berlusgoñik jai zuen nirekin.

        Eraman nazazu Mitxoletarengana, agindu nion.

        Berlusgoñik ezetz eta ezetz, eta beste kankateko bat emango niolako mehatxua egin nuen.

        Tematia zara, gero, harritu zen Berlusgoñi, partez izuturik kankatekoaren mehatxuaz, eta partez nire setak inpresionaturik. Begira, nik ezin zaitut Mitxoletarengana eraman, baina, nahi baduzu, liburu bat idazten laguntzen ahal dizut. Horrela, kanon osoa ez, baina zure kanonaren lehen liburua osatuko duzu.