—21—

Bi egun lehenago 'pentsamenduaren indar primitiboaz' Tuteralat itzularazi nuen Joana. Muskarian gozatzen ari ginenean, sekretu handitan neskak salatu zidan moto batekin etorri zela, eta ibilgailua Plaza Berri inguruko aterbeetan gakoturik abandonatua zuela. Bizkitartean autoa jesan zion Iruñeko adiskide bati eta harekin genituen Erriberako bideak aztalkatu. Orain Santa Engraziara abiatzeko, Bardeetarik xenderaz xendera, motoak egokiago zirudiela esplikatzen zidan Joanak, pintxoak bata bestearen ondotik ahoan sakatuz. Gormandizaz ala gosez? Sabela minbera neukan nik eta ardoa baizik ez nezakeen irents: hainbat hobe hondarrean.

        Ardoaren baporeek burua arintzen zidaten eta egitekoak zerrendatzen nituen. Jasonek presta eman coltak trabatzen ninduen, baina zaraitzuarraren gomendioen arabera, deus ez bailitzan ibiltzea askitto nuen. Mahats-urak errazten zidan bizitzea, eta landderrak ezin harrapatuta sentitzen nintzen. Beropean isilik, motoa aparkatua zegoen tokira heldu ginen: arnesa ez zen kantoreko Duccati zaharra, trial mehakoil eta zaratatsua baino. Bapatean beldurra jaukitu zitzaidan:

        — Zertako ez gara autoz joaten ahal Santa Engraziara?

        — Sorpresaz bahi dezagun Bill. Horretarako motoz goazen!

        — Lotsa naiz maitea!

        — Igo zaite gibelean eta motüs —larderiatsuaz bukatu zuen neskak solas antzua.

        Joanak manatua egin nuen. Kaskoak banatu zituen, eta berotasunagatik burua gogoz-kontra estali nukeen. Besoak gerrian biribilkatu nizkion eta emazte bakar metalezko zaldiaren bizkarrean Plaza Berrira jautz egin genuen, Tuterako erromatar zubitik, burdinazko zezenak seinalatzen zuen Zaldunen Ejeako kurutzuneraino.

        Joanak nahikoa laster gidatzen zuen arren, emeki-emeki izua ahantzi nuen, haizea gorputzean balakari nabaritu arau. Momentu hartan, Joana maite nuen eta herioaren dantzaldira eramatea ere barkatzen nion. Motoan, konfiantza osoa negiola aitor nezakeen, indar handiko eletrika linea astunen itzaletik pasatzean. Orduan, Easy riders emeak ginela itxuratu nuen eta ezpainek irrimarra plegatu zidaten. Bardeetan zinez sartu ginenean, aire eta errautsetan argiago egin zitzaidan bizitza oro ihesetik herioaren altzorako filme bakar bat zela. Nerea bai funtsean, besterenak agian errealitate gehiago edukiko zuen.

        Bardeetan berriro lautada edo barta erreak ilusitu ninduen: lurraren idorrak zeru urdina gainditzen zuen eta gaita minkorren soinuak gogo-zokoan kabitu zitzaizkidan. Ber denboran bezperako minak iratzarri ziren sabelean, estomakan eta giharretan. Dolorearen baztertzeko mentalki erantsi nuen amoros izatea, munduarekin eta jendeekin batasunean ihardutea zela. Ordea, nere gustuko, orekak guti irauten zuen, bihurgunean hor baitzegoen beti, eromena gure haiduru. Hots, zauriaren sentimendua ardurenean zorionaren jastarekin eskuz esku zebilen.

        Itzuli batean preseski bide-nagusitik hegora makurtu ginen, motoa aurrera zihoala, segurkiro, buztin xehea altxaraziz. Patarrean gora abiatuak ginen, gero eta gorago, berde ilunezko landare apalez estali ordokietan barna. Ezkerraldean, pentokaren maldan, zelai bat hedatzen zen, egiaz urruneko ortzaiz-aintziran galtzen. Harangoia zena? Egun zenbait lehenago Olatzen etxeko patioan hostokatu liburu koloretsuetan ikusi karten arabera, Harangoia zen han beropean nagiki atsedentzen.

        Inguru-minguruka, arte laburrek eta ezkai harroek usantzen zuten gain batera iritsi ginen. Joanak motoaren motorra itzaliz azaldu zuen:

        — Loma de la Negran gara. Seiehun eta berrogei metrotan.

        — Gailurrean beraz.

        — Trufa zaite trufa! Erremulia bildu behar dut etxeko.

        — Ageri dea itsasoa hemendik?

        — Itsasoa, Katalunia edo Kantabria aldean duzu —ahozkatu zuen Joanak landare ttikia erakusten zidan bitartean—. Hau sabina da: arbol urri usainduna.

        — Mare Nostrum —xurxurlatu nuen, birikak hantuz kanpo zoragarriari airea ebatsiz.

        Kataluniatik «ehun mando beren zilar kargekin» hurbiltzen entzun nituen, Peñaflor gazteluko kartzelan errendatzen zihoan Zuriñe erreginaren kontsolagarri. Irri samur gutiziak golkoa kilikatu zidan. Hortzartean murmuratu nuen:

        — Zuriñe, emazte euskaldunen mendeetako abandonua.

        Marmarrak ez zuen inolako loturarik Uritzen memoriaren berpiztearekin, are gutiago Bill zelakoarekin. Instant bateko zimizta izan zen. Besapean neraman coltaz oroitu nintzen mekanikoki: ez nuen sentitzen non zegoen. Oihuz hasi nintzen:

        — Merde, Joana! Arma Tuteran ahantzi dut!

        — Ertzo zara ala? Hor duzu bere opotsean araiz!

        — Beldur naiz —aitortu nuen armaren hotza bular ondoan nabaritzean eta Joanari eskatu nion:

        — Emaidazu pott bat.

        Zaraitzuarrak bere sahetsera tiratu ninduen, eta begiak begiekin uztartzen zirela ezpainek bat egin zuten, izuaren ezabatzeko molde tinkoan. Joanaren mihiak zinezko itsasoaren gazitasuna zeukan. Mintzatu nintzaion:

        — Gaur... Zuriñe...

        — Utzi fantasmak, Amaia —gomendatu zidan eta segitu zuen erranez—: Bai gaur, bizirik ilkitzen baldin bagara!

        — Goazeman orduan.

        Denbora gutitan, errautsez beltzaturik, Antso Abarkaren kapera eta aterbera heldu ginen. Handik ere, balkoi hunkagarri moduan, Bardeak hedatzen ikusten genituen, ilun, deigarri, su eta garretan, noiznahi amor emateko prest: gariz erein lur landuak, oliba-sail desolatuak, zuhaitz tolestuak, bihurdikatuak, gris etsitu koloreko hostoak haizetan, borda ohien hondarkinak, usain ainitzak baltsan, arranoak airean basamortuan hauts zorian zebiltzan hats-erro hilikinen klika gomitaren zain. Mehatxuaren eta bake-aieruaren artean urratzen ziren Bardeak. Nigan halaber izua eta larru-gutiziak pizten sumatzen nituen, zeru urdinetik dindilan bezala. Dudaz bustirik nintzen eta sorbaldan coltaren karreatzeak ez ninduen izpirik lasaitzen.

        Bardeak utzi genituen eta bide zuzen batek Tauste aldera eramaten gintuen. Une batez, ezbairik gabe, ezker hartu genuen, bide hertsiagoren batean barna. Xendera mandrunastatuaren ertzeetarik aitzur pikotxaz zilatu ubide lehorrak lerratzen ziren, noizbehinka arroilaren altzotik desafioka banbu-tusta gotorrak altxatzen zirela. Azkenean seinale batek Santa Engrazian ginaudela erakutsi zigun.

        — Santa Engrazia! —oihukatu zuen Joanak motoaren azantza garraituz.

        Nihauk ere ontsa irakurria nuen bazirela oraino bospasei kilometro herriska hartaratzeko. Eremu idorreko Santa Engrazia honek ez zuela uda apaletako Iparraldekoaren xarmarik errepikatzen nuen nerener: ainara saldoak uluxkaka ortzean hegaldaka ahuspez! Itxurak beldurra zokoratu zidan, barneko alarmak oro orroaz entzuten nituen bitartean. Joanari ere bihotza punpeka nabaritzen nion.

        Santa Engrazia lehorrean ginen ondorioz. Herri sarreran abandonatu genuen motoa, eliza umilaren maldan bildua zen herriko taberna bakarrean Bill zelakoa non bizi zen galdetzeko asmoz. Ibilgailuaren zarata metalikoa bapatean ments genuen. Solasean ahotsa bortxatzen genuen, herabea sustatzen zigun isiltasun madarikatuaren ezabatzeko. Kasko-zokoan hitzak kolpeka ari zitzaizkidan salbamen eske, eta Niko Etxarten ahaide batez askatu nituen hondar eleak:

        — Baikooor...

        Joanak harriturik so egin zidan, eta bere klasikoak ezagun zituela frogatzeko gisa jarraitu zuen:

        — Ez dugu hemen guk oihukatzen amen!

        — ...Holtzarteko arroiletan! —gehitu nuen irriz urratzen ginen artean.

        Beste behin Euskal Herriko kantarien deiak jiten zitzaizkigun laguntzaile, lasaitzaile, lauzkatzaile, ikatzera igortzaile.

        Herriko tabernatxoan inor ez zegoen, arrats fapala izanagatik. Kontuarrean plantatuz, bi kafe manatu genituen, eta pezetatan ordaintzean, andere mutiriari eskatu genion inoxenteki:

        — Non bizi da Bill?

        — Bill? Kaliforniarra?

        — Bai.

        — Begira, Kortesera doan bidexkaren gurutzamenduan, herritik kanpo dagoen karabana batean.

        — Milesker.

        Billetea kaixan plegatu zuen aspertzen zebilen andereak, eta bizkarrez zegoenean agurrik gabe ostatu hitsetik atera ginen. Plaza hertsian txakur baten zaunka behatu genuen, oilar berantiarraren kukurrukua eta leiho batetik zetorren telebistaren hotsa, futbol komentarioz ozen. Oinez segitzen genuen emazteak erran bezala. Bi palmondo miretsi genituen urruntxago, eta iduritu zitzaidan urratsetik urratsera Hawain ginaudela, Joanaren ordez Magnum edo Higgins kide neukala, motoaren zein mendi-bizikletaren partez surf-taularen erabiltzeko gai nintzela eta Erribera osoa Malibu bilaka zitakeela.

        Palmondoen itzalera hurbilduz, aterbe xumea begimendu genuen: Ameriketan ohizkoa zen mobil-home haietariko bat zen, gris eta zilar. Barnean norbait bazebilela ohartu ginen eta hitzik trenkatu ezinean, kontuz ibiltzea erabaki genuen. Are hurranagotik, Bruce Sprinsteenen soinuren baten atabal ukaldi haserretuak hautematen genituen.

                Got in a little hometown jam

                So they put a riffle in my hand

                Sent me off to a foreingn land

                To go and kill the yellow man...

        Bam... Bam... Bam... Bo in de iuesei... Ozena biderkatzen zuen haize epelak orain eta behialako Hawai baino, lekuak Vietnam antza hartzen zuen neure gogoan: gerla, borroka, komunismoaren aurkako etengabeko erasoak, napalm isurketak, My-Laiko sarraskiak, lur bahituak, emazte eta haur bortxatuak, gerlak, gerlak, gerlak, Libertate nahikundeak odolean zanpatuak, denetan, zuzenka edo zeharka pax americana zaintzearren. Zaragozako base militarretik Bardeetako tiro-poligonoaren erdi bidean ginen. Ahoa idor neukan. Eguzkia lurrertzean gordetzen zihoan. Huts eta lasai sentitzen nintzen azkenean. Mobil-homearen atzealdean, Joanaren seinalearen haiduru nindagoen.

        — Aitzina neska!

        Palmondoen gerizatik jalgi ginen eta deus ez bailitzan mobil-home zelakoaren atean jo genuen. Barnean norbaitek musika apaldu zuen eta gaizki urineztatu erroten karrankak bortaratu ziren. Ireki zuen.

        Aurrean genuen gizona, paralitiko kaideran jarririk: Bill zen. Aurpegia labankadaz josirik zeukan eta Oakley markako betaurreko beltzak zeramatzan sudur-gainean. Ez zen guti harritu bi neska —eder?— mobil-homearen atarian ikusteaz. Irri lodi, bekaitz eta protidiko batez agurtu gintuen:

        — Zer nahi duzue?

        — Bill zara?

        — Haaaiii...

        — Mintza gaitezke zurekin?

        — Of course... I am Bill Stam of Santa Teresa, Ca. Freedom fighter.

        Karkaza gurintsu bezain harroaz bukatu zuen bere buruaren aurkezpen laburra. Billek bere 'karrierra' Joanari hitz espantosez kondatzen zion:

        — Borrokatu dut Vietnamen, Ulsterren, Varsovian eta Torinon. San Ferminetan hautsi nuen bizkarrezurra. Eta orain hemen nago, betiko freedom fighter!

        — Apirilaren lauan non zinen bada? —galdetu zion neskak beldurrik gabe.

        Begitartea xifritu zitzaion. Urguluaren ordez haserre gorria bermatzen nabaritu genion. Paralitiko aulkia indarrez gibelera bultzatu zuen, ulertzen ari baitzen zertara gentozen. Eskuaz mahaiaren aldepeko tiretaren idekitzeko keinua egin zuen une berean Joanak oihuztatu zidan:

        — Redios Amaia! Jalgi ezan colta!

        Orduan, saia eta saia ari nintzen, hainbeste denbora armari usatzen iragan ondoan, ez nintzen gogoratzen ere Garesko Gamazadetako pistola zaharra neramala. Besoa altxatu nuen eta mendea zirudien minutua ahitu zitzaidan opotsetik arma ilki nuen arte. Joana enauketua zen, garrasika:

        — Erna hadi! Tuntuna! Bestela biak kalituko gaitin!

        — Hara! Hara! Bill, ez igi otoi!

        Bi ahur durduzatiz natxikan Jasonen aitatxiaren animaleko pipak kaliforniar gaixoa hormatu zuen. Eskua mahaian debaldetan utzi zuen gehiagoko jesturik gabe. Joanaren manuak konplituz, kaiderara hurbildu nintzen eta belarripean kokatu nion Billi pistolaren mutur karroindatua. Joanak galdera errepikatu zion:

        — Non zinen apirilaren lauko gauean, Uritzek Argedasko bidean istripua jasan zuelarik?

        — CIAko agentea naiz. Hilik ere ez dut hitz egingo!

        — Ageriko hori! Hil baino lehen askatuko duzu bai mihia araiz!

        Joanak begi-keinuaz armaren puntarekin gizonaren lepoko zainaren kilikatzera gomitatzen ninduen. Bapatean, kontzientzia txarra hazi zitzaidan, haragiaren malgoa haztatzean eta hitzetik hortzera hiltzaile bilakatzea erraz zitzaidala ohartzean. Bala zeinen eztiki kabituko zen gizaizoaren zintzurrean! Eskerrak finean Billek mintzatzea deliberatu zuela, bestela uste nuen trenputxartuko nintzela seko, net. Ahots ahulez hasi zen amerikanoa elearen bihikatzen:

        — Gau hartan bi gizonekin Argedasko bidean Uritzen autoa ezagutu dugu. Banekien Bardeetan galdua nuen maleta hark zeramala. Orduan bide-juntan haren zain egon gara bazooka batekin. Ziztu bizian zetorren eta gure parera heltzean... banba!

        — Suzko bola —erantsi nuen Billen solasa moztuz—. Zer zegoen maletaren barnean? —galdegin nion coltaren sudurraz lepoa zirikatuz.

        Billen arrapostua bertan atera zen:

        — Planak... Airekoen lurreratzeko aireportua nahi dugu antolatu Bardeetan, tiro-poligono baliosaren osogarri. Nago gazte mukizu antimilitarista horiek nondik jakin duten proiektuaren berri?

        — Lagun zenuen Uritz ezta?

        — Alibia baino ez...

        Kexu eta etsiturik zegoen Bill. Lepozaina tiran zeukala ohartu nintzen. Billek jarraitu zuen:

        — Maleta istripuan erre da. Uritzek memoria hustua du. Proiektuak aitzina eginen du.

        —Uritzen memoria zer gertatu den ikasteak harrotuko du naski —erran nuen eta armaren mihiaren bulkatzeko gogoz nindagoen, mendekuz, Reina Sofiako aparkalekuan bildu nuen zafraldiaz oroituz. Baina ez nuen erhia mugitu. Pistola eskuan, mobil-homeko leihotik kanpora begira geratu nintzen, arratsapal arrosaren miresten, inkiet hargatik, hidoi honetarik nola ote jalgiko ginen neure buruari eskatzen. Joanak bizkitartean begiak diamantearen pare gogorturik zeuzkan.

        Nazka neukan nagusi.