Ilehoriaren kontakizuna

 

 

Begiak itxi. Entzun. Nire gorputza irudikatzen dut geografia bat balitz bezala. Nire gorputza ulertzen ez dudan mapa bat da.

 

      Rec. Play.

 

Merlinek bota militarrak salatu dizkit, “piura horrekin berehala geratuko gaituzte lehen kontrolean”. Ez dira garai estetiko errazak. Ez dakit zergatik daramadan itxura hau. Moda kontua besterik ez da? Munduan leku bat betetzeko beharra? Tribu baten parte izatearen mesede? Martensak, belarritako erraldoiak, Nafarroa Oinezeko kamisetak, galtza mila koloredun petatxodunak, edo bakero hautsiak, ilea arras moztua eta albo batean xerlo bakarti bat. Barre egin diogu elkarri. Antipoda estetikoetan dago Merline, atzerri ideologikoetan, beste mutur linguistikoan. Hogei urte zaharragoa balitz bezala janzten da bera, alkandora koadrodun niretzat itsusiekin, arropa ondo konbinatzeari sekula garrantzirik eman gabe, kirol zapatilak beti soinean.

      Eta, hala ere, hil edo biziko gara lagun, elkar ezagutu genuenetik anaia, eta ahizpa. Etxera bueltatzen garen aldiro, gaueko abentura bakoitza zigarroak errez desglosatu ostean, ezpainetan muxu eman eta kariñoz begiratzen diogu elkarri, “nor operatuko da lehenbizi, zu edo ni?”. Sarritan hartu gaituzte bikotetzat, guk jakin gabe, baina ez zaigu inporta.

      Hogeita hiru urte gutxiago ditudala oroitzen dut.

 

      Pause.

 

Noiz hartu dugu hegoaldera joateko erabakia? Ez dut gogoan.

 

      Pause.

 

1997an eguneroko bizitza eszenatoki gaineko lanaren luzapen bat dela uste dugu. Oker. Asko dugu ikasteko oraindik. “Poesiaz zure bizitza egin, eta bizitzaz poesia”. Lotsagorritu egiten naiz behin eta berriz errepikatzen genuen leloa gogora ekartzen dudanean. Baina, era berean, sekretupean, mende laurden zaharragoa den gorputz honen intimitatean, zokondoetan, zinismoarekiko miran, aitor dut: miresten ditut orain hogeita hiru urte garen haiek.

 

      Stop.

 

Dead Poets Society filma 1989an estreinatu zen. Zenbat kalte egin zuen film hark, kar-kar.

 

      Zigarro bat.

 

Supermerkatu batean topatu dut ideologiakide bat, bidaiarako erosketa batzuk egiten ari naizela. Hegoaldera goazela esan diot, eta berak maltzurki galdetu dit berehala, “Nafarroara?”. Touché. “Ez, Afrikara” erantzun behar nion, baina mantso ibiltzen naiz halakoetan. Ozpindurik aldendu naiz, erosketen poltsak eskuetan zamatsu ditudala. Topatutako ezaguna ideologiakide dela diot, neure burua joera politiko jakin batzuekin identifikatzen dudan arren, oro har ezkertiar eta euskaltzale direnekin, ez dudalako apenas lagunik haien artean. Estetikaz, pentsamenduz, posizionamenduz haietarikoa naiz, baina gero gutxitan nago beraien artean eroso. Kuriosoa da. Egunerokoan gehiago disfrutatzen dut nik ez bezala pentsatzen dutenekin eztabaidan, ustez eta teorian burkide ditudanekin baino. Ez dut sekula oso argi izan zergatik. Agian muturreko garaiak bizi ditugulako, ideologiakide ditudanen jarrera erradikalak ez ditut konpartitzen. Erradikala naiz, gainera, horretan. Denborarekin ñabardurak topatu dizkiot sentsazioari: nik neuk erradikaltzat dut neure burua, baina ezin ditut jasan batzuen jarrera intoleranteak. Askotan topatzen dut neure burua benetan adiskide ditudanekin, ideologiaz ezberdin diren horiekin, neure ideia erradikalak defendatzen. Dela borroka armatuaren zilegitasuna, dela autodeterminazio eskubidea, dela kultur politika berrien beharra, dela hizkuntz jarrera. Luzaz, orduak eman ditzakegu eztabaidan, gozatu egiten ditut sesio hauekin, behin ere ez direnak su etenean amaitzen baina mozkortzera eramaten gaituztenak beti. Edozein aitzakia da ona parke batean kalimotxoa edan eta porroak erretzeko.

      Ideologiakide ditudanak, ordea, gero eta urrunago ditut. Nahiago dut kanpo enbaxadore politiko sutsuaren papera antzeztu eta bizi, eguneroko erbestean.

 

      Zigarroa amatatu.

 

Merlinek bigarren eskuko auto bat erosi du. Gure lagunartean lehena izan da auto bat eskuratzen, eta hori egun asko da. Are gehiago, guztia da. Autodun direnak ia beti daude saltsa guztien erdigunean. Merlinek aspaldi utzi zituen ikasketak, badaramatza urte batzuk fabrikatik fabrikara beharrean. Ideologikoki langileriaren parte naizela diodan arren, praktikan nigandik ezin urrunago daude kontatzen dizkidan lantokiko gatazkak. Karrera amaitu berri, ikasitakoaren ildotik nabil herrigintzan, herri komunikabideetan lanean. Gehien-gehienetan soldatarik gabe, noski, eta lanaren prekarizazioa aintzat hartu gabe, militantziaren izenean. Pozik.

      Merlinek badu soldata, eta are, badu autoa. Bigarren eskuko Seat Ibiza gorri bat. Oso egoera onean dagoen bigarren eskuko autoa, ezustean hildako gizon baten emazteak saldutakoa. Merlineri utzi dion prezioan, ganga bat.

      Hondarribiko etxe baten garajean autoa jaso dugunean, pozez txoratzen dago Merline. “Hemendik aurrera hau gu guztion autoa izango da”, berehala ekin dio elkarbizitzaren arauak ezartzeari, “guztion lana izango da hautsontzia hustea”, barruko zirrikituak aztertzeari ekin dio, “bertan sartuko ditugu gasolina denon artean ordaintzeko txanponak”.

      Neu oraintxe ez naiz kontziente autoa konpartitzeak etorkizunean ekarriko duenaz: autoa gure bigarren etxea bilakatzear da, pentsatu ahala asteburuero abenturak abian jartzeko aliatua. Seat Ibiza gorri bat, ezerezaren ertzean, basamortuaren erdian, oihanaren lausoan.

 

      Pausa.

 

Kaseteak. Akaso autoa berria delako erabaki dugu bidaia luze hau egitea?

 

      Pausa luzeagoa.

 

Zergatik Andaluzia?

 

      Segi.

 

Ez dut oroitzen, esango nuke une honetan Andaluzia ez dela gure arbasoen jatorria baizik. Ez gehiago, ez gutxiago. Andaluziak sortzen digu halako erakarpen bat, guztiz ulertzen ez duguna. Hara abiatuko gara, oso ondo jakin gabe zergatik. Hamarkada batzuk geroago hasiko gara Andaluziaz, arbasoez, iraganeko arrastoez, gure guraso eta aitona-amona etorkinen barne gatazkez eta haiek guri utzitako herentziez gomutan. Baina orain dela hogeita hiru urteko orainaldi honetan ez, bagoaz besterik gabe.

      Macondo, Obaba, Kalaportu, Comala. Guretzat, Andaluzia.

      Poeta surrealistak miresten ditugun garaia da. Erakarri egiten gaitu haien inguruko guztiak. Surrealismoak badu gazteekin konektatzen duen zerbait, eta horrek, halaber, badu arrisku puntu bat. Denborarekin ez ote den surrealismoa, XX. mendeko azken kondar hauetan, gaztetasuneko gauzekin lotu, alegia idealista, alegia hasiberrien gauzak, alegia heldugabea. XX. mende hasiera bera eta orduko -ismo eta mugimendu politiko guztiak aro garaikidearen gaztaroa izan balira bezala, inozentzia artistikoaren denbora, gauzak probatzeko tenorea, porroten album handiegi bat pentsamenduaren benetako profeta ilusiogabetuentzat, “nik ere egin nuen gazte garaian halakorik, ni ere joaten nintzen beltzez jantzita tabernaz taberna, irudi surrealisten aitzakian poema kaskarrak idazten”. Horixe esango dizute diru publikoz elikaturiko antzezlan erraldoietatik, handinahiak aseturiko nobela mardul best-seller xedekoen ertzetik. Aleluia. Eta arrazoi puntu bat agian ez zaio falta argudio horri. Epaitzen duenaren harrokeria eta ezintasun ezkutuetatik haratago, agian XX. mende hasierak badu erromantikotik zerbait Mendebaldeko kulturan, gaztaroarekin lotu daitekeen energia berezi bat, gerrek oraindik sobera bortxatu gabeko indar bat. Eta guk hori sumatzen genuelakoan nago.

      Begiak itxi eta esfortzurik gabe uki ditzaket orduko liburuen azalak. Bigarren eskukoak gehienak, edo liburutegi publikoetatik lapurtutakoak. Espainiara eta Hego Amerikara begiratzen genuen gehienbat. 27ko belaunaldia, Antonio Machado, Juan de Mairena liluragarria, Manuel Machadoren mitoa, Federico Garcia Lorca eta Salvador Daliren arteko harremana, ikasleen egoitzak. Poeta en Nueva York zen gure mesanotxeetan sekula hutsik egiten ez zuen liburua. Obsesioraino berrirakurtzen genituen Kubako beltzei eta Harlemgo krokodiloei buruzkoak. Haren pare egon zitekeen bakarra Pablo Neruda zen, Veinte poemas de amor y una canción desesperada liburuko bertsoak imitatzen saiatzen ginen etengabe, bertako poemen gardentasuna eta amodio zehatza. “Puedo escribir los versos más tristes esta noche”, esaldi horretako egitura plagiatuz hasten zen orduko gure poemen ehuneko handi bat. Gerraostera begira jarriko ginen berehala, gehiagoren bila. Angel Gonzalez batez ere, eta tarteka Jose Manuel Caballero Bonald.

      Hego Amerikan Nerudaren bitartez sartu ginen. Poesia soilik ez, Confieso que he vivido liburua komentatzen genuen sarri. Hasierako atalek liluratzen gintuzten batez ere, gaztaroari zegozkienek. Gazte idazle-nahi batzuk kapa luzez jantzita, dirurik gabe, gaueko abenturen xerka. Haiek bezalakoak izan nahi genuen guk, eta baita saiatu ere. Imitatzen genuen literatura, ala literatura hark iradokitzen zuen bizitza? Zer zen garrantzitsuagoa, poesia idaztea ala poeta izatea? “Poesiaz bizitza egin, eta bizitzaz poesia”, behin eta berriz errepikatzen genuen leloa. Are, Merlinek eta biok etxerako bueltan elkar agurtzen genuenean, gaueko abenturen errepasoa egin eta azken zigarroak erre ostean, sarritan honela agurtzen genuen elkar: “Gaur gauean gertatutakoa zuk idatziko duzu, edo nik?”. Eta barre egiten genuen, maltzur. Berak ez zuen benetan sinesten, baina nik banekien inoiz egin nahi nuela, benetan saiatuko nintzela guri buruzko Confieso que he vivido bat idazten.

      Eta Roque Dalton, “Lisa: / desde que te amo, / odio a mi profesor de Derecho Civil”. Eta Mario Benedetti. Eta Eduardo Galeano. Eta handik berehala Silvio Rodriguez, gure soinu bandaren estandartea. Bitxia egiten zait nola ez ginen sekula Julio Cortazarrengana iritsi. Gogoan dut inoiz Kapelu lagunak gomendatu izana Rayuela, behin eduki nuen esku artean liburu haren ale bat, baina ez dakit zergatik sekula ez nintzen hartan murgildu. Orain nekez imajina nezake neure bizitzarentzat iragan kronopioagorik, rayuelistikoagorik, baina erreferentzia geroago heldu zen, Merline dagoeneko urrun zela, Cortazarren imajinarioa behinola bizi izan nuen haren guztiaren oihartzun bat izan balitz bezala. Garai hartan pentsaezina egiten zitzaidan orain ezinbestekoa zaidan Roberto Bolaño baten existentzia gure irakurketen playlist-ean. Beste garai batzuk ziren, baita munduko literaturan ere.

      Kuriosoa da. Kosta egiten zait duela hogeita hiru urteko orainaldi hartako hainbat xehetasun berreskuratzea. Baina erraz iristen naiz ordea orduan neuzkan liburuen edizioak irudikatzera, oroitzen ditut haien azalak, lodierak, paper mota, usaina.

      Ezkertiarrak, gorriak, esperimentalak. Gerrako galtzaileak, erbesteratuak. Arau hausleak. Banan-banan errepasatu ditut nire mesanotxeko liburuen tituluak. Gizonezkoak denak, portzentaia ia absolutuan. Salbuespen gutxi batzuk datozkit tantaka burura: Claribel Alegriaren poesia, Gioconda Belliren La mujer habitada, Isabel Allenderen hasierako La casa de los espíritus eta Paula. Ezinegona sortzen dit orain urritasunak.

 

      Pause.

 

Konturatzen naiz homosexualitatearen inguruko imajinarioa presenteago dagoela gure erreferentzia kulturaletan feminismoa baino. Emakumeen borrokaren eragina oso presente zegoen gure giroan, gure lagunartean, gu baino zaharragoak zirenekin genituen harremanetan, baina ez kultur erreferentzietan. Homosexualitatea, nolabait, bazen. Gizonen arteko maitasunari bagenion halako mirespen bat, gaueko giroetan gay borrokako militanteekin edukitako solasaldi etilikoei esker, agian: belorik gabeko galderak, gure jakin-nahiak, eta hiesa, harremanak ez ezik elkarrizketen lerroarte izuak bustitzen.

 

      Pause.

 

Eta Lorca. Lorca. Lorca.

 

      Pause.

 

Zuhaitz eta landareen izenak irakasten tematzen zaizkit Merline eta bere lehengusina Hiber. Haiek ere kalekumeak dira, baina mantentzen dute naturarekiko halako lotura bat. Ez direna konturatzen da nik izenak ahazten ditudala haiek ahoskatu orduko.

      Hiber, lehengusina izateaz gain, Merlineren lagun mina da. Fideltasunaren langa oso goian uzten duen pertsona. Zaila da Merlinerentzat lagun hobeagorik topatzea. Baina, hala ere, Merline eta bion artekoa gailentzen hasi da denbora gutxian, segur aski Hiberrekin ezin zituelako eduki nirekin dauzkan eztabaida, digresio eta antzaldatze teorikoak. Bion artean gai gara bizitzaren eta heriotzaren misterioei izena jartzeko. Aski dugu eguneroko gertakizun bat, ezezagun batek egindako komentario bat, hitz egiten hasi eta elkarrekin gizatasunaren funtzionamendu sakona laburbiltzen duen eskema bat egiteko. Idatziz gainera. Biok gabiltzalako beti libretatxo bat eta boligrafo bat soinean. Ingurukoek gutxien espero dutenean ateratzen ditugu, erronkari, esku artean arma bat edo lore bat edukiko bagenu bezala. Edo iraungitako txokolatezko bonboi ilun bat.

      Hiber ordea ezberdina da. Lagun isila. Nik uste dut mirespenez begiratzen gaituela beti. Gure arteko maitasun intimoaz jabetzen da, badaki —ondo jakin ere— bera ez dela ez bata ez bestearekin maitasun ia orgasmiko horretaraino sekula helduko. Berak sekula sumatu ez zuena, ordea, nik bera ezkutuan miresten nuenik zen. Hogeita hiru urte geroago berdin jarraitzen dugu: agian lagunen gorputzak dira benetako denboraren makina. Agian oroitzapen batzuk konpartitzea da haietan benetan berriro bidaiatzeko modu bakarra.

 

      Beste zigarro bat. Kafea.

 

Gertaera bat pertsona batzuei aldi berean gertatzen zaienean, gertakizun horrek hainbat lekuko dituenean, oroitzapen ezberdin bat fabrikatzen du haietako bakoitzak. Ondokoa gordetzen ari ez den xehetasunak ari da gordetzen norbera, osotasunaz jabetzea eginahal ezinezko bat izango balitz bezala. Denborarekin jabetuko zara horretaz, noski. Oroitzapen batzuetara bueltatu nahiko duzu, eta ezinezkoa izango zaizu. Besteen beharra sumatuko duzu berehala.

      Horregatik lagun baten heriotza konpondu ezineko matxura bat da denboraren makinan. Jada fabrikatzen ez den tramankulu bat bezala, pieza hori galdu den momentutik makina bera galdu da. Kasurik onenean, makina partzialki erabiltzea lortuko duzu, funtzio batzuk betetzea, baina inoiz ez da gehiago izango lehen izan zena.

 

      Zupada.

 

Oroitu nahi dudan garaiko lagunik ez da oraindik hil. Nor izango da lehena oroimen puska bat ezabatzen? Haietako zein? Merline? Hiber? Kapelu?

 

      Kea.

 

Agian ni?

 

      Pentsakor.

 

Hiber behin zaldi zuri batera igo zen, gauez. Nik zaldi zurien gainean igotzeari buruz idazten nuen bitartean, bera zaldi zuri batera igo zen.

      Gauez izan zen, bizi ginen auzotik hurbil. Han oraindik ere mantentzen ziren garai bateko bazter auzoetako txabolak eta baratzeak. Bere aita halako eremu baten jabe zen, eta bertan gordetzen zituen ehiza txakurrak. Garai hartan ehizaren kontrako jendea egon zitekeenik ere ez zitzaion burutik pasatu Hiberri. Ehiza bizitzaren parte bat zen eta kito, animalien heriotza maitasunez, errespetuz eta erritual kutsu nabarmenez egiten zuen belaunaldi horretakoa zen. Alaba bakarra bera, aitak zekien guztia transmititu zion. Urteekin, kurioski, interesa galduko zuen mundu horrekiko. Denboraren joanean ikusitako saminak nahikoa odol isuri balio bezala barruan. Ehizarekiko interesa galdu zuen, baina naturarekiko harreman horren jabe izateak nolabaiteko immunitatea eman zion bizitzaren kolpeen aurrean, egunerokotasun bortitzaren ausazkotasuna ulertuko balu bezala.

      Nik ez ordea. Nik bizitzaren joan-etorriei izena ematen nien, eta gauzak alda zitezkeela sinetsi nahi nuen. Nahikoa zen bizitzaren atal bat berrizendatzea, bizitzaren atal hura ezberdina izateko. Hiberrek bazekien ezetz, bizitza ez zela horrela, horretarako gogoeta metafisikorik egin behar izan gabe.

      Hiber ez zen Andaluziara etorri. Ez dut gogoan zergatik. Segur aski lanean egongo zen. Harakina zen garai hartan, ehiztari izatearen luzapen naturala balitz bezala. Zer pentsatzen ote zuen berak horrelakoetan? Merlinek eta biok bizitza markatuko zigun kapitulu bat abiatzen genuen bakoitzean? Inbidia zuen? Miresmena?

      Begiak itxi eta nire barne denboraren torlojuetan murgiltzen naiz. Non zaude duela hogeita hiru urte, Hiber?

      Hiberrek harreman sexual bat zuen denborarekin. Esan nahi dut, bulkada sexual bati erantzunez bizi zituela bizitzako gatazka kotidianoak eta egunerokotasunak tarteka zabaltzen zituen gozamenezko zirrikituak. Horrekin ez dut esan nahi beti orgasmo betean zebilenik. Ez, beste zerbait zen. Bulkadei intelektoa gehitu gabe jarraitzeko gaitasun bat, sena irakurtzen jakiteko abilidade naturala. Bizitzaz gozatzen jakiteko gaitasun iraultzailea. Ene aburuz, jakinduria maila gorena. Niretzat bera izan zen beti taldeko benetako idazlea. Idazle oro, are gehiago esango nuke, artista oro da ezertarako balio ez duen medium bat. Eguneroko bizitza bitartekaririk gabe bizitzeko ezintasuna duen pertsona bat.

 

      Pausa.

 

Orain, ia mende laurden geroago mintzo naizen honetan, gauzak ez dira hainbeste aldatu. Duela bi asteko solasaldi batean, Hiberri pasioz azaltzen ari nintzaion Werner Herzogen lanarekiko miresmena. Haren dokumentaletako paisaia natural txundigarriak, musikaren erabilera, irudi dokumentalen bitartez sortzen duen poesia eta fikzio sentsazioa. Errealitateari eskaintzen dion begirada, funtsean. Hiber isilik geratu zen une batez: “Asteburuero mendira bakarrik noanean edukitzen dudan sentsazio bera da”. Esanez bezala: “Nik ez dut pelikularen beharrik pelikulak sortzen dizuna sentitzeko”. Edo are gehiago: “Ez dut artearen beharrik sortzailea izateko, eta zuk bai; horren beharra baldin baduzu agian ez zara bizitza bizitzen ari”.

      Garai batean beti pentsatzen nuen niretzat idaztea denbora gelditzeko modu bat zela, heriotzaren aurreko ekintza intsumiso bat, utopia posible bakarra. Baina zertarako denbora gelditu, ez bada une batean guztiz eta gorputz osoz murgiltzeko? Eta hori ezinezkoa da idazten ari bazara. Hori da kontu honen paradoxa: denbora gelditzea posiblea da, baina beti zaude denbora gelditzeko ariketa horretan okupatua. Alegia, denbora gera dezakezu, baina geratu duzun une horretan denbora geratzeko ariketa bera besterik ezin duzu egin.

      Orain ezberdin ikusten dut, ordea. Itzalean dagoena argitara ateratzea da orain idaztea niretzat. Eta Victor da argira atera nahi nukeen izen bat.

 

      Begiak itxi.

 

Senti dezaket gorputz osoa bultzaka. Merlineren autoak dardara egiten du autobidean. 110 kilometro orduko erdiestean bidaia astralean hasten da salpikadero osoa, bikoitz ikusiko bazenu bezala da.

 

      Begiak zabaldu.

 

Nire aitona-amonak emozionatuta daude bidaiarekin. Gurasoak ez dut oroitzen, ez dakit non dabiltzan ere. Haragi honetan ez da haien arrastorik. Ez dago haiekiko orbainik, ez zaratarik. Beren bizitza egiten dute seguruenik. Hogei urteko gazte batek urruntasuna eskatzen die soilik. Bakean utz dezaten. Gurasoak beti daude beren haurren gaztaroaren amaieraren esperoan, heldu egin eta bueltan izango dituzten unearen peskizan, inoiz solaserako gogoa edukiko duten tenorearen zain. Haiei gaztetan gertatu zitzaien bezala. Beti dago inflexio puntu bat zeinean gazteak atzera begira jartzen diren, arbasoei galderak egiten dizkieten, ile eta pikorrez osatutako ispilu bat bailiran.

      Baina oraindik ez da hau unea. Ez dakit non dauden nire gurasoak. Haien bizitza egiten akaso, herriko tabernetan eta asanbladetan.

      Baina aitona-amonak bai, ikus ditzaket oraindik sukalde zahar horretan. Bertako gauzak ukitzen saiatzen naiz. Hozkailu zaharraren soinua, ura galtzen du tarteka, edo imajinatu egin dut, ez dakit, baina haren zarata oroit dezaket, entzun dezaket, haurtzaroko haur kanta bat balitz bezala, hozkailu zaharraren zarata. Eta sukaldeko mahai retro hura, neuk baino urte gehiago dituena. Aulki ezerosoak, kuxinek arinduak. Aluminiozko marko izotzak dituzten leihoak, behinola modernoak, behinola hamarkadako inbertsiorik garrantzitsuena izan zirenak, kanpoko hotza apur bat eusteko kapazak, orain kristala bera baino hotzagoak. Eta harraska zakarra, butanozko sua, kafetera italiarra. Aitonak egun osorako kafearekin betetzea pasio zuen kafetera hura, niri erraldoia iruditzen zitzaidana. Ez zen, noski, hain handia izango, baina irudimenezko egun xume honetan erraldoia iruditzen zait. Bertara salto egin nezake ia. Bat-batean pentsamendua datorkit burura: agian kafezaletasuna, kafe dependentzia, bizioa da aitonarengandik geratu zaidan gauzarik nabarmenenetako bat.

      Eta egun hura zeinean joan egingo garela esan diedan, edo joatea pentsatzen ari garela, edo agur bagoazela. Emozioa sentitzen dut azalean, haien begiradak, haien irribarreak. Haiek ere nire bitartez bueltatuko balira bezala da, apur bat. “Joan zaitez Osunara”, dio amonak, “joan Arcos de La Fronterara”, berriz, aitonak. Haien jaioterriak. Haien Arkadiak. “Eta erosi txorizo bat”. Txorizo oso on bat. Txorizo bikain bat. “Topatzen duzun txorizorik onena. Txorizo bikainak daude Andaluzian”, hango txorizo bat dastatzearekin amesten dute. Tori dirua txorizoa erosteko, eta apur bat gehiago zuretzat, bidaiarako. “Baina ez ahaztu”, dio aitonak, “txorizoa”.

      Eta bagoaz, ez dakit zenbat dirurekin, gutxi, nik Merlinek baino gutxiago, eta noiz atera garen, egunez edo gauez, ez dut gogoan. Itxaron, orain bai. Gauez, esango nuke. Ahaztua nuen irudi bat etorri zait burura, zer gauza den akordatzen hastea, irudi bati bestea kateatzea. Burgos etorri da gurekin. Hitzontzi hutsa, bidaiarako primerakoa. Gu baino helduagoa da, bizizalea, edozein unetan edozein modutan edozein aitzakia medio larrua joko digun sentsazioa dugu beti. Maite dugu, beldurra diogu; maite gaitu, beldurra digu. Ez dugulako ezer isiltzen, bizitzako uneak poemak bailiran idazten ditugulako, hitz gutxirekin irudi inpaktanteak sortu nahian bezala. Eta berak dagoeneko badaki ez dela horrela, badaki bizitzeak min ematen duela, badaki ez dagoela poema honentzat amaiera biribilik, edonork idatz lezakeela poema mediokre bat, eta guk ez dakigula oraindik. Eta maite gaitu horregatik. Eta beldurra digu horregatik.

      Madrilera doa Burgos, niretzat Mordor den horretara iritsi aurreko herri batera. Nora zehazki, ez dakit. Ez dut gogoan. Baina gurekin dator, bidaia erdia elkarrekin egingo dugu, gasolinaren parte bat ordainduko digu.

      Gauez abiatu gara.

      Zeri buruz mintzo gara autoan? Ez daukat ideiarik ere. Zeri buruz hitz egiten genuen berarekin? Edo berak hitz egiten zuen soilik? Akaso ez zigun hitz erdirik egiten uzten? Berak garai hartan erre egiten zuen? Ez dut gogoan, hainbeste jendek utzi dio jada erretzeari azken hogeita hiru urtean.

 

      Pause.

 

Oraindik ez dut hitz egin Kalhisablefilikoak taldeari buruz. Gure idazle taldearen izena. Eta Kapeluri buruz. Beste batean, agian. Oraingoz, bakarrik esango dut asko ginela. Izen bitxi hori Kapeluk berak asmatu zuela, taldekide bakoitzaren izenen eta ezizenen lehen letrekin. Dirurik gabeko poeta klub gauzalea.

 

      Pause.

 

Gau honetan eklipsea dago. Hori da etorri zaidan irudia. Horregatik akordatu naiz Madrileraino Burgosekin joan ginela. Eklipsea zegoen iragarria gau osorako, komunikabideek kontu horrekin zeramaten aste osoa, ilargi eklipsea. Akaso kontu hau ikertuko banu, bidaian irten ginen egun zehatza eta ordu zehatza topa nitzake. Baina berdin dio. Akorduan dut eklipsea. Akorduan dut gure atzean ikusi zela bidaia osoan. Horrek eman zion lehenengo gau hari halako aire irreal bat. Bidaian gindoazen, Madrilerako bidean, Fuente Vaqueros bisitatzeko asmotan, bidean gure hurrengo antzezlana izango zenaren gidoia idaztera, inspirazio bila, Burgos izeneko emakume izugarri batekin. Eta eklipse bat genuen jarraika.

      Ilargi gorria oroitzen dut. Askoz gehiagorik ez. Gogoan dut ederra zela eta ezohikoa, irreala, hasi berri genuen bidaia hura bezala. Uneren batean pixa egitera geratu ginen, errepide bazterren batean. Eta hirurok egon ginen ilargi laranja eta berde eta urdin eta marroi hari begira. Sutan egongo balitz bezala zen, sumendi baten ahoa balitz bezala, gainetik ikusia. Eta autoa hartu genuen berriro, eta nik tarteka atzera begiratzen nuen, eklipsea atzetik zetorkigula baieztatzeko. Ni beti joaten nintzen atzeko eserlekuan horrelakoetan. Nahiago nuen. Kosta egiten zitzaidalako hitz egitea, gidariari konbertsazioa ematea, suertatzen zitzaizkidan aukera guztiak baliatzen nituen hitzik egin behar ez izateko. Bizitzen ari nintzena buruan, edo beti alboan neraman libretan, idazten joateko. Zigarroak pizteko, eta aurreko eserlekuetan zihoazenei emateko.

 

      Zutitu, ibili pixka bat.

 

Goiz-partean heldu gara Madrilgo herri hartara. Burura datozkidan irudiak honako hauek dira: herri lasai bat, egun argitsua, plaza biribila, bandera espainolak nonahi. Akordatzen naiz urduri jarri gintuela horrek. Beste garai batzuk ziren, nahiz eta niri oraindik ere patriotismo ozen eta sukar horrek beldurra, edo, gutxienez, egonezina sortzen didan. Topikoak dira, jende guztia ez da horrelakoa, noski, baina egon badago patriotismo hori, eta kutsatzen duen ideologia zinez bortitza da. Gogoan dut Merline bereziki urduri zegoela kontu horrekin; Seat Ibiza gorri erosi berriak euskarazko pegatina politiko batzuk zekartzan atzeko kristalean, ez oso esanguratsuak, baina bera urduri jartzeko nahikoak. Eguzkiren “Nuklearrik ez!” eta halakoak, garai hartako autoetan klasikoak. 90eko hamarkada zen, oraindik ere kezka puntu batez, tentuz, arriskuaren kontzientziaz joaten ginen gazteok abenturan Espainiara. Kezka are nabarmenagoa zen zure itxura eta janzkera ezkutatzen ez bazenituen, nire kasuan bezala. Kontroletan susmopeko beti. Ordu batzuk generamatzan kanpoan eta Merline sumatzen nuen nire galtza koloredunei eta bota militarrei zeharka begira. Urduri. Gure matrikulak ez zeraman SS bat aurretik behintzat, Zaragozako Z bat baizik. Sarritan entzuten genituen Donostiako edo Bilboko matrikula izateagatik Espainian autoa apurtu zietenen istorioak. Herriko kaleei begira gabiltza, aparkatzeko lekua topatu nahian. “Hemen militar askok du oporretako etxea”, dio Burgosek... oharkabean? Eskerrik asko informazio lasaigarriagatik.

 

      Barrezka.

 

Mendiz inguratua dagoen herria da. Kale zabalak, isiltasun gozoa, atezuan dagoen baretasuna. Indio eta bakeroen pelikula zakar batean sartzea bezala da: giro beilegia. Eta non ote dagoen Burgosen lagunaren etxea.

      Topatu dugu azkenean. Gauez autoan bidaiatu ostean nekatuak gaude. Goizez iritsi, eta atseden hartzera gonbidatu gaituzte. Merline eta biok beti jende berria ezagutzeko prest, beti poemak idazteko aitzakiak erruteko prest. Gelara eraman gaituzte, gepardo tanga bat oroitu nahi dut etxeko jabearen izter artean, baina agian oker nago, agian beste garai bateko, beste leku bateko oroitzapen bat da. Gerora izan nituen lagunak Madrilen, ipuin kontalariak, eta haiek bazuten lagun bat oso eskandalosoa, ahal zuen une oro galtzak kendu eta biluztu egiten zena jendaurrean, izugarri maite zuena bere gepardo tanga erakutsi eta hortzekin kenduko zionaren peskizan ibiltzea. Baina ez, hori beste oroitzapen bat da, geroagokoa. Hala ere gepardo tangak oroimenaren atea jotzen dit kax-kax Madril inguruko etxe hartan. Zergatik? Ez dakit. Burgos bere lagunekin hitz egitera joan da gu atseden hartzen utzita, etxeko jabearen logelan. Ohe desegina oroitzen dut, eta koltxoia: urezko koltxoi bat. Esango nuke garai bateko pelikuletan ohikoa zela urezko koltxoiak azaltzea, baina guk ez genuen sekula ikusi holakorik, lehenengo aldia izan zen, hogeita hiru urte geroago ere aldi bakarra izan zela uste dut. Gogoan dut sentsazioa, likatsua, hondoragarria, zaratatsua. Funtsean, ezerosoa. Merlinek eta biok elkarri begiratuko genion, hitzik gurutzatu gabe komunikatuko ginen beste behin, “hemen ez dago atseden hartzerik”.

      Kanpora atera gara halako batean, erretzera. Burgos hor dago zain, eguzkipean. Bera bai, iritsi da bere geltokira. Galdetu egin digu, “eta orain zer?”. Guk gure helburua errepikatuko diogu, errezo bat bezala. “Fuente Vaquerosera joango gara, eta gero Cadizeko San Roquera. Han Merlinek dituen lehengusu batzuen etxean hartuko dugu ostatu. Ondoren Sevillara joango gara, Sandro Peleak telefono bat eman digulako, antzerkia egiten duen jende batena”. Altxor baten moduan gordetzen dugun telefono zenbakia. Victor delako batek hartu behar digu bestaldean. “Buena gente, muy buena gente, vais a conectar. Dile que vais de parte del Pelea”, Sandrok zioena errezoaren parte da. Hori dugu plan bakarra. Besterik ez dakigu. “Honek ba omen du bidean beste kontakturen bat”, Merlinek niregatik. Bidean inprobisatu egingo dugu, camping denda ekarri dugu. Aste Santuaren bezperako egunak dira, apiril honetan hotz dago oraindik gauetan. Burgosek isilik entzun ditu “camping denda” hitzak. Miresten gaitu, gurekin nahi luke, beldurra digu, txortan egin nahiko liguke urezko koltxoi batean.

      Bagoaz. Hemen ez dago atseden hartzerik. Merline urduri dago autoa kanpoan utzita, “Nuklearrik ez!” dioen eguzki batek zaindua, bandera espainolez itogarriki inguratua.

 

      “Maitale unibertsala”.

 

Hala deitzen zuten tipoa. Hau da hau, ahaztua nuen bere ezizena, bidaiaren puntu honetara heltzean etorri zait haren irudia gezi bat bezala. “Maitale unibertsala”, hala esaten ziotela entzun genuen behin baino gehiagotan, betiere emakume helduagoen ahotik. “Maitale unibertsala”, behin ere ez genuen jakin zer esan nahi zuten zehazki, baina gure irudimena kitzikatzen zuen. Alfredo zuen, berez, izena. Ketamako abeslariaren antza zuela esaten zioten denek: beltzarana, ile lisoa, sudur luzea, argala, begi biziak. Hura baino isilagoa zen ordea, ez baitzuen hitzik esaten guztiz beharrezkoa ez bazen. Merlineren lagun batek antolaturiko festa batean ezagutu genuen urtebete atzera, Nafarroako herri txiki batean. Orduko hartan parranda egin genuen elkarrekin, arraro, fellini eta emozional. Parranda egin genuenik esatea ere kosta egiten zait. Gaua pasa genuen elkarrekin, hori bai, mozkortu ere egin ginen, baina ez genuen bestela apenas hitz egin. Garaiz kanpo jaiotako indigena bat iruditu zitzaidan, bide luzeetan aztarnak jarraitzen zekien horietakoa. Nafarroako gau hartan korri egin genuen erdi biluzik arto soroetan. Zergatik, ez dakit; bere ideia izan ote zen, auskalo; zer egiten genuen oihu, ez dut oroitzen. Ilargi betea zegoela, hori bai. Haren telefonoa gorde genuen gau haren ostean.

      Eta orain, Burgos utzi eta gero, etxe orratz handi baten atarian gaude bere txirrina jotzen, Madrilen, izenik oroitzen ez dudan lotarako auzo erraldoi batean. Zabaldu digu atea, igo egin gara. Etxe orratzeko azken solairuan bizi da. Bere bohemio aura indio-sexuala osatzeko aparteko etxea. Ganbara bat etxe orratz baten hemezortzigarren solairuan. Begiak arranpalo egin dugu so ingurura. Sorpresaz beterik dago tipoa: egur txikiz egindako eskulturaz beterik du gela nagusia, eta erdian etxe orratzeko teilatura igotzen den eskailera. “Teilatura, benetan?”, ezin izan diogu tentazioari eutsi, atera gara Merline eta biok, berak kafea prestatzen digun bitartean. Madrilgo beste ikuspegi bat atzeman dugu bertatik, eta baita altuera horretan beldurra sentitu ere. Teilatuko tximinia guztiak kolorez pintatuak daude, “zuk egin duzu?” galdetu dio Merlinek, “bai” Alfredok, beste azalpenik eman gabe.

      Kafea erre dugu, marihuana edan dugu. Barre egin dugu elkarrekin, baina Merline komunera doan bakoitzean Alfredok eta biok ez dakigu zer esan. Saiatzen naiz konbertsazioa ematen baina barregarri sentitzen naiz, ezeroso. Nirekin gustura ez dagoen sentipen argia dut. Hautsontzia hustera noa, “non dago sukaldea?”. “Ez dago sukalderik”, isilik geratu da berriz ere, Merlinek entzun egin du bere azalpena komuneko atetik. Auskalo zergatik, Alfredok begiko du Merline. “Ez dago sukalderik?”, berriz honek, “eta nola egiten duzu?”. “Behean gurasoak bizi dira”, solairu hau berez beraien etxeko ganbara da. Akabo. Joan zait kolpez lilura. Dar-dar moduko bat sumatu uste dut “gurasoen etxea” hitzen azpian, erru zantzu bat. Berehala atzeman diot antzezlana: burges txikia den hippy bat gehiago, tortilla ziztrin bat sukaldatzen ez dakien izain progre bat gehiago. Ezeroso sentitzeari utzi diot bat-batean. Gaua bere etxean pasatu, eta bidea jarraitu dugu berandu baino lehen. Andaluziara iritsi nahi dugu egunean bertan.

 

      Isilunea.

 

Biotatik Merlinek daki soilik gidatzen. Berari dagokio bidaia luzean indarrak neurtzea, geldiuneak erabakitzea, gidatzen laguntzen dioten musikei oniritzia ematea. Nire lana da behar duen guztia eskura jartzea, mapa begiratzea, solasgaiak aletzen joatea, isilune neketsuak arintzea. Ura, edo zigarro bat. Musika lasaia, edo bizia. Nire aiekan daude kasete guztiak, haiek antolatzen eman dut Madrildik atera bitarteko tartea.

      Salpikaderoa dardarka, beste behin ere. Merlinek zanpatu nahiko lioke azeleragailuari, auto gehiegik pasatzen gaituzte albotik, Madrilgo ingurumarietan karril ugari daude, ziztu bizian doan auto gehiegi gure bigarren eskuko Seat Ibiza gorriarentzat. Animoa durduzatzen diguten nahasketa batzuk prestatu ditut nik ekarritako kaseteetan. Nahasketa ezinezkoak. Gustukoa dut horrelakoak egitea, sorpresaz hartzea kantatik kantara doan isilunea, jakin gabe zer etorriko den. Bereziki gustukoa dut nahastea kanta biziak eta lasaiak, tartekatzea Esan Ozenkiko taldeak kantautore brasildarrekin, Epitaph zigiluko taldeak eta poeta kubatarrak. Kalhisablefilikoak lagunarte sasipoeta sasiabenturazalean asteburuko planak egiten ditugunean, bereziki maitatuak dira nire mix ezinezko hauek. Baita oraingoan ere. Hil da jainkoa. Ojalá. Mari. Libre izateko haiz jaioa. Eta bagoaz aurrera, bidean kantatzea da xedea. Nondik ateratzen dugun beti hain goian, beti hain zutunik, beti hain energetiko bizitzeko indar hau, ez dakit nik. Gaztetasuna dela diote. Eta diot.

 

      “Granada”.

 

“Uste dut haurdun nagoela”, esan dit Merlinek esnatu garenean. Beti egiten zidan gauza bera. Esaldi bakar batean Hiroshima, Nagasaki eta Gernika batera astintzeko kapaza zen, eta gero hura justifikatzeko gogoeta arrazional amaigabeetan galtzeko, bonba nuklear baten existentzia ohiko bilakatzeraino, normala.

      “Zer egingo duzu?”, galdetuko nion nik, edo ez nion ezer esango, agian isilik geratuko nintzen. Merline inteligenteegia zen mundua ulertzeko, bere gorputzean jaiotzen ziren gatazkak barneratzeko. Etengabeko haustura zen Merlineren barnea, ez zelako logika mundutar honetarako jaioa. Kontzienteegia zen norberaren minaz, besteenaz, mediokritateaz eta herraz. Batzuetan kapaza zen pertsonen izaera sakonaren funts hori bere alde bilakatzeko, besteen amarruak berehala atzeman eta haiekin berekoi jolasteko, katuak saguarekin nola. Beste batzuetan, aldiz, jakituria sakon horrek suntsitu egiten zuen, gehiegizko kontzientziaz eta zamaz. “Uste dut haurdun nagoela” esan zidan, eta gauza bakarra baino ezin izan nuen pentsatu: pena handia litzatekeela une honetan espero ez genuen zerbaitek elkarrengandik urruntzea.

      Merlineren aitorpenaren ondoren bakoitzak bere aldetik eman du goiza. Hori uste dut. Senti dezaket oraindik leku haren hustasuna, hotza, camping ireki berri orok duen desolazio kutsua. Campingeko kaleetan ibiliko nintzen puska batez, bezperan galdutako txiskeroaren ordezkoaren bila agian, edo ez, tabakoa errez besterik gabe. Segur aski campingeko taberna are dekadenteagoan eseriko nintzen. Oraindik suma dezaket tabernen barruan erre zitekeen garaietako plazera. Telebista topera egongo zen piztuta seguruenik, auskalo zein kirol emankizunekin. Nobelista ona banintz, edo telesail bateko gionista, hurrengo kapituluetan letorkeenaz aurrerapena egingo nuke orain, iragarpen bat. Taberna dekadente honetan telebistako albistegia altuegi jarrita dagoela pentsatuko dugu “Fuente Vaqueros se viste de gala para la visita de esta semana de...”.

      Nik ez diot kasurik egin. Poema bat zirriborratzen ari naiz bidaia hasi aurretik estreinatu dudan libretan. Ez nator inspiratua, baina jakin badakit inspirazioak beti harrapatzen zaituela lanean. Saiatu naiz. Zupa. Beste behin ere. Zupa. Kaka. Ezin ditut Merlineren hitzak burutik kendu. Bere aurpegia. Bere beste dimentsio bateko begirada, ikus dezakedanetik metro batzuk aurrerago beti. Ortzimugak ez du sekreturik Merlinerentzat. Agian horregatik ez da sekula lorerik agertzen bere poemetan.

      “Uste dut haurdun nagoela”, eta sumatzen dut nigandik urruntzen, tai gabe, beste bizitza mota baterako norabidean. Eta berak badaki, nik oraindik ez baina berak segur aski bai, bidaia hau ez dela antzerkiari loturiko ibilbide berri baten hasiera, amaiera baizik.

      Bueltatu naiz, mantso, pentsakor. Petatxodun galtzak ez dira Granadako hotzetik babesteko modukoak. Bero handiagoa espero nuen. Martensak ordea bai, oinak eroso sentitzeko balio didate. Jendea zeharka begira sumatzen dut, hasi belarritakoekin, jarraitu tarteka ezkutatzen saiatzen naizen kamixetako euskarazko letrekin, segi galtza koloredun eta bota berdeekin. “Benetan uste dute komando bateko kidea banintz honela jantzita joango nintzatekeela?”, esan diot Merlineri kotxean sartu garenean. Barre egin du, “ezin zenuen behingoagatik alkandora bat jantzi?”. Ez dugu goizeko elkarrizketa berriro aipatu. Sarritan gertatu izan zaigun bezala, isileko paktua da momentua bizitzea, eta une honek bigarren eskuko auto baten forma dauka. “Jarrai dezagun”, dio Merlinek, “San Roquera iritsi nahi nuke gaur”. Baina lehenago, noski, Fuente Vaquerosen egin nahi dugu geldialdia. “Zer jarriko dut?”, goiz da ozenegi kantatzeko, “Silvio eta Auterena, Mano a mano”. Ez dugu ozenegi kantatu, baina ozenegi kantatu dugu. Buruz dakizkigu bi hauen doinu guztiak.

 

      Pause.

 

“Muerte en Granada” oroitzen dugu tarteka txantxetan, autoan kar-kar. “Espero dezagun ezetz”, isilean nik, hala ere.

 

      Pause.

 

Surrealismoa askatasuna da. Sutsuki zirriborratzen ditugu Poeta en Nueva York liburuko pasioa plagiatu nahi duten metafora inkonexoak, irudi ustez bortitzak, hitz elkarketa ezinezkoak bertso librean. Veinte poemas de amor y una canción desesperada liburukoez gain, Walking around da Nerudari barkatzen diodan poema bakanetako bat, surrealismoarekin lotura estuena daukana. “Sucede que me canso de ser hombre”. Me canso. De ser hombre. Orain poemako lehen lerro hori irakurri eta ezin iradokitzaileagoa egiten zait, beste irakurketa bat topatzen diot XXI. mendetik. Garai hartan sekula imajinatuko ez nukeena, edo bai. Barru-barruan eduki dudana betidanik. Zergatik idatzi, bestela, poesia? Zergatik elkartu gara hainbeste jende, poesiaren aitzakian harreman mota berri batzuk eraikitzera? Ez al da esanguratsua? Agian ez. Agian gizonezkoek duten guztia kolonizatzeko gaitasuna da, fokua bereganatzeko sen asegaitza: emozioena ere bilaka daiteke gizonezkoen eremu, komenientziara. Nola azaldu, bestela, idazle ororen historiaurre pertsonalean poesia maritxuen kontutzat hartua denean, iseka iturri, euskal literaturan gizonezkoena izatea poesia titulu portzentaiarik altuena?

      “Sucede que me canso de ser hombre”. Sucede que tal vez me cansé de fingir que lo soy. Merlinek eta biok hankarteari begiratu diogu elkarri, arretaz, ilez ile, zulotik zulora. Gure inguruan oraindik ez da gauzak beste modu batean definitzeko gaitasunik, intuizio ideologikoak izendatu ahal izateko saiakera bildumarik. Bada oraindik definitzen ez dakigun gorputz intuizio bat gure artean. Bada gure buruaren definizioak deuseztatzeko grina oraindik ulergaitz bat. “Uste dut haurdun nagoela”, dio Merlinek, eta hala da.

      Campingeko dutxan sartu eta samurki laztandu ditut bularrak, pasioz ondoren, oroitzapen ezkutuen bila. Azalak oroimenik balu. Braillez idatziriko liburua balitz, begiak itxi eta hatzekin zeharka nezakeena, iraganean bizitako pasio uneak bikoiztuz, sentitutako gauzak berrirakurriz, esperientzia hautatuen peskizan. Batzuetan gorputzak isiltzen duena mintzo zait ozen, eta orbainen malgukietan barneratzen naiz, une batetik bestera saltoka. Gorputz honek nauka, baina soilik isiltzen naizenean, pentsamenduak joaten uzten ditudanean naiz naizena. Eta 1997ko apiril honetan azaleratzen naiz egun berri batera.

 

      Beste zigarro bat.

 

Bagoaz. Campinga utzi eta Fuente Vaqueroseko bidean. Gaur da eguna. Zergatik dugu bertara joateko hainbesteko grina? Ez dut gogoan. Aitzakia bat da. Aitzakia oro bilakatzen dugu esperientzia iturri. Gaitasun hori dugu une honetan. Gaztaroa diot, agian beste zer edo zer da. Itxaropena. Bizitzak harritu ahal zaituen itxaropena, zinikoek egun desesperatuki ments duten itxaropena.

      Goizetik iritsi nahi dugu Federico Garcia Lorcaren jaioterrira, goiza bertan eman eta ondoren Cadizerako bidea jarraitzeko. Merlineren autoa orduko 110 kilometroekin lehian, nekez, dardarka hasten zaizkio behin eta berriz bolantea eta inguru guztia. Fuente Vaqueros gertu dago Granadatik, ordu erdi eskasera. Bertara hurbildu ahala, berehala aldatu zaigu paisaia. Autotik erreparatzen diegu larre gero eta zabalagoei, han-hemen barreiatutako zuhaitz guneei. Edozein errepide bazterretan irudikatzen dugu Lorcaren hilobia.

      Fuente Vaquerosera iritsi gara, larre arteko zubi txiki bat zeharkatu dugu, bihurgune betean. Azpitik doa ubide txikia, hiru metro inguruko altueran. Zubitxoa pasatu eta berehala gaude erdiguneko zumardian. Herri txiki xume bat, Lorca bertan jaio zelako ez balitz gure arreta nekez piztuko lukeena. Plaza nagusia dut akorduan, lasaitasuna. Argi berezi bat, edo hori da nire oroimenak fabrikatu nahi izan duena. Argia berezia zen han, nik hala nahi nuelako, Lorcaren hainbat poema argi berezi batekin irudikatzen nituelako.

      Herrian bada, nola ez, Lorcaren jaioterria museo bilakatu duen etxe bat. Han bertan aparkatzen saiatu gara, eta horra hor, gure harridurarako, iraganetik zuzenean etorritako mamu oldarkor bat bezala, guardia zibil saldoa. Haiek ikusi eta berehala atera zaizkigu, ahapeka, haientzat gordeta ditugun adjektibo guztiak. Euskal Herriko kontroletan antzerkia ikasi duen belaunaldia da gurea. Merlinek lasai arraio jaitsi du leihoa, poliziarekin mintzatzen hasi da. “Zer gertatzen da?”. “No podéis aparcar aquí. Hoy va a venir una personalidad”. Bost axola guri haren hitzak, haren tonu beti mehatxuzkoa, haren kolore ubela. Bost axola, egia osoa esateko, Lorcaren aitzakian sortutako museo komertziala. Kanpoaldean utzi dugu autoa, eta museoaz paso eginez, sarrera ordaindu behar da gainera eta ez gara diruz sobera gu, herritik paseatzera joan gara. Egia esan, gure poeta egoak beste zeozer nahi zuen orduan, benetako Lorca bat topatzea, benetako poetaren benetako eragina benetakoak ginen poeta haien benetako artean islatu zedin. Hau da, Lorcak inguru haietan sumatu zuena, hitz bilakatzeko gai izan zen airea arnastu nahi genuen. Guretzat. Paisaia bera txertatu nahi genuen azalean, argitasun bera, itxitura traumatiko bera, New Yorkera ihes egiteko gogo bera. Goizeko eguzkipean eseri gara zigarro bat erretzera, eta bertako eguzkia azalean eramaten saiatu. Bai Merline bai ni isilean hitz zoragarri batzuk ehizatu nahian, gerora Kalhisablefilikoei esan ahal izateko: “Hau idatzi nuen Lorcaren herrian”. Baina ez, keba. Goiz gazi-geza besterik ez genuen pasatu, guardia zibilek hartutako herri ez hain fantastiko batean. “Jarraituko dugu bidea?”, “bai”.

      Autoa hartu dugu berriz ere, Polizia atzean utzi dugun heinean azeleragailua gogoz zanpatu du Merlinek. “Jarri abesteko zerbait!”, Los Fabulosos Cadillacs-en kasetearekin erantzun diot nik erronkari, ahots goran ekin diogu oihuka “¡Matador! ¡Matador!”. Eta zubi txikian bihurgunea hartuta eztanda egin du eskubiko gurpilak.

      Merline bolantea bihurritzen hasi da, eskuz garbitutako alkandora bat balitz bezala. Ez ditut ulertzen haren besoen oihuak, lengoaia ezezagun batean mintzo baitira abiadura bizian, gorren zeinu hizkuntza eskuekin ez ezik besoekin ere hitz egin ahal izango balitz bezala.

 

      Kea.

 

Eskubiko eskua leihatilaren gaineko heldulekuari oratuta oroitzen ditut bolantearen kolpe guztiak. Autoak astinduak ematen ditu ezker-eskuin, atzeko partean kolpea sumatu dut zubiaren aieka batekin, konturatzerako geldirik gaude bide ertzean. Merline arnasestuka. Denbora tarte neurtezin bat igaro da hitz egiteko kemena berreskuratu duenerako. Begira dut Merline, heldulekuari itsatsita jarraitzen dudan bitartean, “ez zara konturatu zer gertatu den?”. Niri barrutik atera zait “bai, baina lehenago ez zaidanez sekula halakorik gertatu, ez dut jakin nola erreakzionatu”. “Joder, egin oihu edo zerbait!”. Mutu darrait, erreakzio posibleen katalogotik bat aukeratu nahian. Merline barrez lehertu da, urduri edo isekari. Hogeita hiru urteren ostean jarraitzen dit esaldi hura umorez aurpegiratzen. “Lehenago ez zaidanez sekula halakorik gertatu, ez dut jakin…”.

      “Muerte en Granada, kaka zaharra”, dio Merlinek. Autotik kanpora atera da, eta ni bere atzetik. Gutxigatik ez gara zubian behera erori. “Ez nekien zer gertatzen ari zen, eta instintuz zubiaren alboetako piboteak jotzen saiatu naiz”. Horrek salbatu gaitu, harrizko pibote bat hautsirik datza zubiaren ertzean. Isiltasun moduko bat oroitzen dut, sentsazio arraro bat: hau da heriotzaren ostean sumatzen dena, bizitzak harrigarriro aurrera jarraitzen duela ezer gertatu ez balitz bezala. Guk iskin egin diogu, zorionez, gorputzaren azken dardarari, baina isiltasunak kolpatu gaitu ondoren. Urrunean lurra lantzen ari diren nekazariek burua altxatu dute segundo batzuez, kolpea entzunda, baina berehala makurtu eta lanean jarraitu dute. “Ez digu inork galdetuko laguntzarik behar dugun? Izorrai, hau da hau”, barrez lehertu da Merline, “jarrai dezagun”.

      Autoa erosi berri, ez du oroitzen non den ordezko gurpila. Kosta egin zaigu baina lortu dugu maletategian ezkutuan zegoen gomazko bigarren bizitza askatzea. “Baina zer arraio da hau?”, Merlinek. Sekula halakorik. Ordezko gurpila jarrita dagoena baino txikiagoa da, hau da, estuagoa, finagoa. “Klaro, gurpil honek tailer baterako bidea egiten lagundu behar liguke”. “Eta?”. “Lekutan gaude inolako tailerretatik, eta, gainera, ba al dugu mekanikoetarako dirurik?”. “Ya”, nik, “zer egingo dugu?”. “San Roqueko lehengusuek edozer lortzen dute edozein lekutan, gaur iritsi behar gara hara kosta ahala kosta”. “Gurpil honekin?”. “Gurpil honekin”. Lanari ekin dio Merlinek, torlojuak askatzen.

      Ez naiz inoiz eskuekin iaioa izan, autoen gauzak misterioa dira niretzat, gizonezkoen mundu estrainio bat, ez dut gertuko erreferentziarik izan inolako mekanikaren mundurik nire egiteko. Hala ere, ahal bezala lagundu diot Merlineri: lan egiten zuen bitartean zigarroak piztuz, eta konbertsazioa emanez. “Zure ardura izango da San Roqueraino gurpil hau erretrobisoretik zelatatzea, zer gerta ere”, “baina iritsiko al gara honekin haraino?”, “ke remedio”.

      Merlinek mapa zabaldu du. Mapak zabaltzen diren garaiak dira. Autoa geratu eta ezezagun bati kale baten izena galdetzen zaionekoa. Ezezagunek ezezagunak laguntzen dituzten garaia da oraindik. Merlineren mapa zarratatuak abegi egin digu, “hiru ordu gutxienez izango dira San Roquera”, “iritsiko al gara?”, “ez dakit”.

      Bideari ekin diogu apurka, gurpil berriarekin. Granada bertatik bertara dugu, eta geldiunea egitea deliberatu dugu, eguneko gorputzaldi txarra baretzearren, “honek ez digu ba bidaia osorik zapuztuko!”. Alhambran geratu gara, goiz pasa. Saiatu gara paisaiaz gozatzen, saiatu gara argazkiren bat ateratzen, umorez, poseak eginez, argazkiok paperean errebelatuko ditugun unea amestuz. Alhambra ederra da, batez ere freskoa haren itzala, baina ez dugu nahikoa dirurik zirkuitu osoa egiteko, eraikin ederraren barrenak sarrera ordainduta arakatzeko. San Roqueraino geratzen zaigun bidaiaren mamua dugu gainean, ezin dugu guztiz lasai pasatu goiza. “Bagoaz?”, dio Merlinek.

 

      Pause.

 

Abiatu gara. Nire gorputzean sartzen naiz sentsazio haien peskizan. Begiak itxi berriz. Kuriosoa da nola oroit ditzakedan gauza txikiak hain argi. Zergatik xehetasun batzuk bai, eta beste batzuk ez? Nola funtzionatzen du memoriak? Zeren arabera erabakitzen du zein xehetasun gorde eta zein ez? Nik erabakitzen al dut nire memoriaren mekanismoa, nik aukeratzen ote ditut filtroak. Edozein modutan, neure burua ikusten dut kopilotuaren eserlekuan, erraz. Tentsioa. Eskubiko erretrobisorea nirea balitz bezala, atzeko gurpilaren zelatan une oro. Merlineren kezka, nekea, isiltasuna. Iritsiko ote garen goma zati horrekin. Aguantatuko ote duen. Ez dut berriro horrelako gurpilik ikusi, gerora gidatzen ikasi dudan arren, zulatutakoak aldatzen ikasi dudan arren, ez dut berriro horrelako gurpil probisionalik ikusi.

      Granada probintzia atzean utzi dugu. Noizean behin altxatzen ditut erretrobisoretik begiak, errepide bazterreko herrien izenei erreparatzen diet. Malagako txartelekin piztu zait barrena, “Mariola!”. “Zer diozu?”, Merlinek. “Mariola!” nik atzera, urrea topatu banu bezala. “Herri baten izena da?”. “Nik badut lagun bat Malagan”. “Hara, bai, lagunarena, Malagan al zen?”, Merlinek arnasa hartu du, lasaiturik. “Agian bertan pasa genezake gaua eta San Roquerako bidea bi zatitan egin”, izan ere, gurpil eskas harekin Merlinek ez baitu azeleragailua sobera zanpatzen, beldur da, errepidean gehiegi luzatzen ari gara. “Baditut libretan bere helbidea eta telefonoa apuntatuta nonbait”, “ados, geratuko gara”.

      Libreta salbatzaile. Libreta memoria esternoa. Libreta memoria internoa. Libreta norberaren bizitzako memoria historikoa. “Zertaz ezagutzen duzu?”, galdetu dit, “gutunak trukatu ditugu bi urtez”, “no jodas”, “bai”, “eta nolatan?”, “behin iragarki bat jarri nuen aldizkari batean”. Merlinek zeharka begiratu dit, barrez lehertu da. “Benetan?”. Batzuetan pentsatzen dut Merlinek horregatik maite nauela: gutxien uste dudanean harritzen dudalako, inoiz ez dakielako oso ondo zer espero nitaz. “Eta zer jarri zenuen?”, “lotsa ematen dit esateak”. Barrez jarraitu du, “ez badidazu oraintxe kontatzen, autoa bazterrean geratuko dut”. Isilunea. “Hauxe: nahi baduzu zure bizitzaz poesia egin, eta poesiaz bizitza, hementxe duzu lagun bat, horixe jartzen zuen”. Merline malkotan.

      Sentsuala oroitzen dut Mariola, argazkietatik bederen, lerro arteko hitzek zioten hartatik. Interneten historiaurrean gutunak dira, pazientzia edo beharra dutenentzat, ohiko harremanetatik at zubiak eraikitzeko modua. Aldizkari eta enparauetan sarritan daude horrelako sekzioak. Harremanak egiteko aukera gutxi-asko serioak. Gaztetan gutako askok eduki genuen inoiz harreman epistolarrik, aldizkarien bitartez kontaktatutako ezezagunekin ez bazen, inoiz parranda batean edo opor batzuen bueltan labur ezagututako norbaitekin. Horrela ezagutu nuen nik Mariola, aldizkari batean jarritako iragarki ustez poetiko batekin. Tira, Mariola eta beste hamaika lagun, izan ere iragarkiak sekulako arrakasta izan zuen. Egun batzuetan zehar hamarnaka gutun jaso nituen etxean, estatu osotik, harrigarria izan zen nire dei nerudar hark eduki zuen oihartzuna. Zirraragarria zen etxera iritsi eta buzoia ezezagunek idatzitako gutun poetikoz lepo topatzea. Denbora hartu nuen guztiak irakurtzeko, gehienekin probatu nuen zortea, askok ez zuen bigarren pausorik eman, edo nik ez nuen eman hirugarrenik, baina batzuekin harremana luzatu zen. Mariola haien artean. Bidaltzen zizkidan poemak horrorosoak ziren, nirekin kontaktatzeko aitzakia hutsa, baina bere lerroek bazuten halako indar eta pasio bat erakartzen ninduena. Garai hartan neure buruari aitortuko ez nion arren, tentsio sexuala tarteko, noski.

      Keinukariak, autopistatik atera gara. Restopeko tabernan bada telefono txiki berde bat. Bertan irentsi dizkigu txanponak, Mariola da beste aldean. Ez ditut gogoan hitz zehatzak, baina bai sentsazioa. Galdetu diot “zer moduz”, bota diot herrestan “barkatu aspaldian idatzi ez izana... jende berri bat ezagutu dut eta poesia betean gabiltza, gau giro amaigabean...”. Beste aldean lehortea, isiltasunezko Almeria zurrun bat. Ekin diot berriz ere, abenturan goazela lagun bat eta biok, istripu bat izan dugula, Malagaren parean gaudela, ea hartuko gaituen gau batez. Siku darrai. “Aukera aparta izan daiteke azkenean elkar ezagutzeko”, nik, etsian. “Nire etxetik gertu ba omen da zelai bat”, dio, “agian han kanpatu dezakezue”.

      Merlinek badu beldurgarria egiten duen eskaner psikologiko bat, bi segundotan gai da pertsona baten ahulgune guztiak detektatzeko eta hori bere alde erabiltzeko. Jendeak beldurra dio, bere itxura xaloaren azpian kapaz delako kolpe batez ia edonor biluzteko, deuseztatzeko, edo salbatzeko. Nire gorputz jarrerak dena esan dio, nik jakin baino lehen. Pazientzia galtzen hasia da, “utzidazu niri telefonoa” esan dit. Pasatu diot, harriturik. “Kaixo, Merline naiz, zure lagunaren laguna. Aizu, barkatu galdera: gu hara joatea nahi duzu bai ala ez”. Ezin sinetsirik so egin diot. “Zu prest baldin bazaude, gu ere gogoz joango gara, gurekin ez zara aspertuko. Baina, bestela, esan lasai, eta bidea jarraituko dugu”. Mariolak dioena entzun du. “Ados, ondo izan”. Klak.

      “Zer gertatzen da?”, “ez du gu hara joaterik nahi” Merlinek, zigarroa piztuz. “Benetan? Baina zer diozu? Zer esan dizu?”, “ez dizkiozula gutunak urtebetez erantzun”. “Ostia, hainbeste denbora pasatu al da?”, atzera egin dit gogoak. Merline eta beste poeta fanzinezaleak ezagutu ditudanetik denbora azkar pasatu da, edo mantso, edo sakon. Gauek beste zentzu bat hartu dute niretzat, poema dadaista baten protagonista sentitzen naiz, deskubritzen ari naiz sexua eta pasioa neurri berean, poesiaren ezintasun antropologikotik at. Merline da garai berriaren ardatza, ez dut luzaroan beste lagun edo kontsolamendu epistolarren beharrik izan. Urtebete, joder.

      “Jarrai dezagun, denbora asko galdu dugu”. Bidaiari ekin diogu berriz, biharamunean jaieguna da, datozen egunak Aste Santu betea, Andaluzian gaude eta jakin badakigu egun hauek eromena behar dutela izan, basamortu komertziala, santuek denbora izozten duten egunak. Bien bitartean ezin sinetsirik nabil gertatutakoa, hau lotsa, Mariola. Dirurik ezean, bidaia honi egin niezaiokeen ekarpen urrietako batek kale. Nire kontaktuak, nire kaseteak jartzeko trebezia, beharrezkoa den kanta beharrezkoa den unean, eta, batez ere, Merline pazientzia infinituz eta tolerantzia intelektualez entzuteko gaitasuna. Azken honi heldu beharko diot bidaia txartela jenerotan ordaintzeko. Eta Merlinek badaki, eta nahi du, eta espero du. Bizitzan aurrera egiteko, bizitza ulertzeko, bizitzari gailentzeko, elkarren belarrien beharra dugu oraindik. Isiltasuna irauten duen elkarren denbora.

 

      Pause.

 

“Haurdun nagoela uste dut”, eta sentitzen dut Merline urruntzen, eta urruntzen, eta urruntzen. Non geratu da bidaia honen erronka. Nork nahi luke haur baten esperoan antzerki gidoi bat idatzi. Nahiz eta momentu klabea izan, nahiz eta konpainia sortu berri bat, nahiz eta estreinaldi osterako hiru emanaldi dagoeneko lotuak eduki. Leku txikietan, noski, baina hasiera bat da.

      Merlinek ez du haurdunaldi probarik egin. Uzkur kontatzen dizkit gauzak. Ez dakit informazioa dosifikatzea den, edo neu kolpe bortitzerako prestatzea. Agian berak ere atzeratu nahi du baieztapena, poeta eroa izan, oraindik, egun gutxi batzuez.

 

      Pause.

 

“Espero dut afalordurako iristea”, San Roque dugu xede, Merlineren lehengusuen etxea. Harrera, habia, salbazioa, “nire lehengusuek jakingo dute non lortu gurpil bat”. Bien bitartean, eskubiko borobil meharra zelatatzea da nire lana. “Espero dezagun San Roqueraino aguantatzea”, behin eta berriz diotsogu elkarri. Bidean utzi ditugu Torremolinos, Fuengirola.

      Gorputzari oroitzen utzi. Sentsazioak biltzen ditut nekearen aztarnetan, nekea bizitza osoa estaltzen duen itsaso bat balitz bezala. Nabigatzea lortuko banu nekearen azaletik. Banoa. Ordu horietako gauza gutxi topatu dut memoriaren zokondoetan: ezezagun zaizkidan paisaiak, han ezkerrean itsaso geldo bat, Marbella deritzon argi urdinkara.

      Gero eta nekatuagoa sumatzen dut Merline, baina kilometroak badoaz.

 

      Pause.

 

Etxean grabatutako zintak. Merlinek ekarritakoak Silvio Rodriguez, Extremoduro, Triana, Enrique Morente, Martires del Compas. Neuk ekarritakoak Silvio Rodriguez, PiLT, Negu Gorriak, Deabruak Teilatuetan, Mano Negra, Red Hot Chili Peppers.

 

      Pause.

 

San Roquera iritsi orduko urdaiazpikoa inauguratu du Merlineren izebak. Oparo ebatsi ditu bertatik zapata zolaren moduko xaflak. Ogia, gurina, “hartuko duzu beste bat”. Merlineren izeba hitzontzi, ez dut lortzen oroitzea haren izena. Jatorra, abegikorra zela egingo nuke. Hiberren amaren antz fisikoa du, ahizpak. Ba ote daki izebak bere ilobak zaldi zuriak zamalkatzen dituela gauetan. Zeinen gertu fisikoan, zeinen urrun gomutan, batzuetan, familiak. Ni goitik behera errepasatzen imajina dezaket Merlineren izeba. Ez dakit benetan hala izan zen, baina ez litzateke harritzekoa. Bere semeak ezagutu ditut urdaiazpikoaren bueltan, etxe barruko patio andaluzean. Batzuetan inpresioa dut Merlinek lehengusuak asmatu egiten dituela, edo fabrikatu. Ez soilik kantitateagatik, haien arteko antz eskasagatik baizik. Horrelakoxeak dira izeba honen semeak: ezin ilegorriagoa Roge, ezin beltzaranagoa Pablo. Biak isilak, hori bai, ezinean jartzen diot arreta beren hizkera andaluz itxiari, diotena tarteka bada ere ulertu nahian. Gauean zaildu egin zait erronka, noski. Telebistan, telediarioa oroitzen dut, eta Merline asaldaturik: “Ikusi duzu nor zen Fuente Vaqueros bisitatu behar zuen pertsonalitatea?”. Zur eta lur geratu naiz, pantailari begira, “Aznar! Txo, hori zer joan da, Lorcaren hezurren gainean dantza egitera?”. Alboetara begiratu dut, harrera egin didaten lagunek entzun ote duten.

 

      Isilunea, txiskeroarekin pentsakor jolasten.

 

Haien etxetik gertu dagoen taberna batera eraman gaituzte, Er Carrí. San Roqueko jende, nolabait aitortzeko, interesgarri guztia bertan biltzen dela esango nuke. Artistak, irakasleak, Andaluziako ezkertiar girokoak. Taberna toperaino, rock musika, kea. “Ezingo zarete hemendik atera lau egunetan”, diost Rogek. Ez dakit informazioa den, edo mehatxua. Autoaren gurpila aldatzeaz jardun gara. San Roquera onik iritsi bai, baina ezin izan dugu ekidin jai bezpera. Herri guztia dago prozesioei begira mobilizatua, ez dago beste zereginik. Aste Santuko jaiegunak pasatu arte itxaron beharko dugu bidaia jarraitzeko. Orduan eraman gaituzte, zuzenean, tabernara. “Ezin ditut enkaputxatu hauek jasan, nahiago ditut zuenak”, diost, berriz, Rogek. Ez dakit zein neurritan ari den serio, zein neurritan brometan. Antza, obsesionatua dago Euskal Herriarekin, gatazka politikoarekin. Etxean bere txiskero bilduma erakutsi dit, guztiak euskaraz, guztiak lelo edo aldarri. “Oparitu zurea”, esan dit ahapeka Merlinek. Roge sumatu dut “Amnistia” dioen supiztekoari zeharka begira. “Ados, lagunak egin behar ditugu Aste Santua San Roquen bizirauteko”. Opariarekin pozik, lehenengo garagardoak eskatu dizkigu. Solasean hasi gara, alkohola, zigarroa, politika; politika, zigarroa, alkohola. Tarteka petaren bat. Gerturatzen zaizkit etengabe Roge eta haren lagunak, aurkezten digute jendea, hitz egiten digute musikari buruz, komunismoari buruz, bizitzari buruz. Nik gero eta astunagoa dut burua, baina gozo nabil: maite dut politikaz hitz egitea, Euskal Herritik at Euskal Herriaz hitz egitea, borroka armatuaz, independentziaz, besteen kuriositatea asetzeko euskaraz hitz batzuk esateko prest beti, gehiegizkoaren mugan. Exotikoa sentitzen naiz, protagonista. Euskal Herritik at nork ez du garai hauetan diplomatikoa izatea gogoko, kausaren nazioarteko ordezkari. Are gehiago Espainian bertan, egingo nuke guztiz sinetsita nagoela baseko lana egiten ari naizela. 90eko hamarkadaren amaiera da, hilabete gutxirengatik oraindik ez da Miguel Angel Blancorik, ez zaizkigu borroka armatua zilegiztatzeko edo gutxienez erlatibizatzeko argudio eta teoria ausartak eztarrian trabatzen. “Zuen medioek kontrakoa dioten arren hau gerra bat da, torturak daude, hildakoak daude alde guztietan, eta bortizkeria ez da lau zororen gauza. Neurri handi batean, egiten ari garen gauza bakarra autodefentsa da. Kaleak sutan topatuko dituzu astero, herri oso bat dago inplikatua borrokan. Badira gertatzen denaren inguruko beste ikuspegi batzuk ematen dituzten komunikabideak, haiek irakurriko bazenituzte, jakingo zenukete”. Ez dago oraindik Egin egunkaria itxita, Euskaldunon Egunkaria ez zen oraindik garairik beltz eta babesgabeenen sinboloa.

      Nik nire diskurtsoa bosgarren garagardoarekin ozenagotzen dudan bitartean, Merlinek zabaldu du sarea. Beti egiten du gauza bera, eta nik jakin, baina sutsuegia naiz ezer onerako. Nik politikari buruz hitz egiten denbora galtzen dudan aldiro, berak beti bukatzen du norbaitekin ohean. Bost axola zaizkio nire diskurtsoak, jakin badaki niri ondo ematen zaidala berba, jendeak interesgarritzat jotzen gaituela eta berak etekina atera dezakeela hortik. Zeharka ikusi dut batarekin, bestearekin amarauna zabaltzen, Hamelingo txirula bat iduri haren mihiak. Merlinek badu zerbait balizko ohekideak liluratzen dituena. Ausardia bat esanetan, espero gabeko zintzotasun erakargarri bat, baduzu kanpoan nirekin zigarro bat erretzea baino zeregin hobeagorik?”, berehala antzematen ditu ardi galduak, mediaren gainetik isilik bizirauten duten begirada argiegiak, inteligentziaz herren diren gizonezkoen bikotekide emakumezko isilak. Azken hauek zituen bereziki gogoko, arriskua zuen maite, espero gabe irakurriko zien haien isiltasunaren lerro artea. “Noiztik zaude pentsatzen zer egiten dut hemen?”. Eta badoa leku intimoago batera, inor limurtuta. Nik nire euskalduntasun exotikoan jartzen dut borrokaren arropak erantzita diskurtsoak isilaraziko dizkidan gorputzen batera hurbiltzeko itxaropen sexuala. Ahotsa leuntzen dut, begirada malenkonikoa jarri, uztartu borroka esaldi sendoak eta poesia, Hego Amerikako idazle ezkertiarren baten aipua ekarri, Espainian oso ondo funtzionatzen du horrek. Neska gazte begihandi bat dut zelatan, bere lehen garagardoa nire seigarrenaren kontra. Espero dut gehiegi ez mozkortzea, mihia mantsotu dut, trago txikiagoak edan.

      Hala ere, etorri da zazpigarrena, “euskaldunak zarete horrelako galtzekin kaletik normal joateko gai zareten bakarrak”, diost emakume helduago batek. Une horretan ohartu naiz zenbat erreparatzen dion jendeak nire janzkerari. Gorpuzkera maskulinoa dut, ilea arras moztua, bota militarrak. Badaezpada euskarazko hitzak dituzten kamiseta gehienak etxean utzi ditut, gutxi geratu zaizkit ekartzeko moduan. Eta hala ere, antza, zirku abertzalearen etorreraren gisakoa naiz Andaluziako herri txiki honetan. “Inbidia ere ematen didazue”, emakume helduak.

      Banator azalaren barrura, memoriaren kantoi ezinduetara. Saiatzen naiz gorputza une horretan kokatzen. Gertuago ikusten dut tabako makina, gertuago ikusten dut halako batean tabernako leihoa. Erakusleiho baten tamainakoa da. Ahaztua nuen xehetasun hori. Barraren ezkerraldean, atearen ondoan. Komunerako pasabidetik joanda ezkerralderago bada beste gela bat. Disposizio arraroa du tabernak, aurretik beste zeozer —denda bat?— izan balitz bezala da.

      Emakume honen akorduan barneratzen saiatzen naiz, baina ez dut lortzen. Sentsazio gozo bat dut haren oihartzunetik, taberna hartako kearen modukoa haren mintzoa. Jardungo ginen politikaz, seguru, jardungo ginen bizitzaz. Baina ez dut gogoan zehazki zer. Zazpigarren garagardoa, zortzigarren garagardoa. Neure buruari galdetzen diot zenbat holako. Zenbat gaueko eztabaida, zenbat enkontru zirraragarri, memorian ehortzirik. Zenbat jende ezagutu dudan infinituak, agorrezinak, garaiezinak ziruditen zenbat momentutan, zenbat gau eta eztabaidatan. Zenbat jende zoragarri ez naizen oroitzeko gai. Oroituko al naute, uneren batean, haiek ni? Lauso, zikin, labur bada ere?

      Hogeita hiru urte geroagoko gorputzetik atzera begira, emakume haren presentzia dut gogoan. Ez zitzaidan sexualki erakargarria egin, ni baino puskaz helduagoa zela esango nuke. Ez zatekeen ni baino helduagoak ziren pertsonekin txortan egingo nukeen lehen aldia, baina ez zen kasua izan. Neure buruari galdetzen diot konbentzitu ote nuen gaueko kalakarekin, “ondo ikusten baduzue zapatistek armak hartzea zergatik guk ez? Iritsi al zaizkizue hona torturei buruzko txostenak azkenaldian?”. Beti lortzen nuen neurera ekartzea. Akordatuko al zen nirekin gatazkaren sozializazioak irentsi gintuenean, indar armatu okupatzaileei aurre egitetik jomuga ziren kargu publikoen eta kazetarien zerrenda zabaldu zenean, handik hilabete gutxira? Akordatuko al zen zinegotziz zinegotzi argudioak hautsi zitzaizkigun urteetan? Akordatuko al da orain? Edo bizi ote da. Imajinatu al dezake emakume hark, demagun bere erretiroaren erdian, harekin orain eta hemen akordatzen ari naizenik, ahanzturarentzat idatzia zirudien une hura ateoki berpizten ari naizenik?

 

      Pause.

 

Tabako makinara gerturatu naiz, ondoan hortz gutxiko lagun batek egin dit oihu “zertan ari zara!”, munduan egin daitekeen gauzarik okerrena egitera joango banintz bezala. “Inork ez du tabakorik hartzen makinan, disimulatzeko dago”. Jarraitzen dut ulertu gabe, Roge gerturatu zait, nirekin beti adi, “zer marka erretzen duzu”, “Camel”. Garestiagoa izaki ez dut beti gamelua daraman kutxa erosten, baina besteen aurrean intelektual plantak egiterakoan glamour handiagokoa da. Rogek barrako tipoari eskatu dio, eta honek eman, “barran merkeagoa da makinan baino”. Ez dut ezer ulertzen. “Begiratu atzeko pegatina” diost Rogek. Ez da, ez, ikusten ohituta nagoena, Espainiako logoa daramana. “Kontrabandoko tabakoa erretzen dugu hemen denok, baina itxurak mantendu behar dira. Bihar Gibraltarrera joango gara, eta dena ulertuko duzu”. Zigarroa eskaini diot, esker onez. Amnistiaren aldeko txiskeroarekin piztu du Rogek nire poltsiko urratuak berez erosi ezin duen Camel zigarroa. Zein baino zein poseago. Niri porro bat pasatu dit Merlinek, “kostoa ez zait behin ere gustatu, nahiago dut marihuana; baina honek ez du zerikusirik guk han erretzen dugun kaka zaharrarekin, probatu hau”.

      Ordaindu egin dut tabakoa. Tabernaria gizonkotea da. Ahots garratzekoa oroitzen dut, motorista baten leinukoa, tatuajeak edukitzea moda hipsterra izan aurreko garaietan tatuajez beterikoa. Keinu egin dit, zaplasteko bat emango didala pentsatu dut, ez dakit zergatik. Zuzen so egiten dit begietara, besoa luzatu du barraren barruan dauden botilen apaletara. Ez dut zalantzarik. Whiski botila buruan apurtuko dit eta horren aurrean ez naiz ezer egiteko gai izango. Guardia zibilen seme ote da? Mozkorregi nago.

      “Tori, zuretzat”. Ezin dut sinetsi, maketa bat da. “Gure taldearen izena”, azalean datorren komiki itxurako marrazkiaren letretan jarri du hatza. Ez dut ulertzen, eta zeozer ulertu behar dudan inpresioa daukat. Los Caimanes du izena taldeak. Tabernaria begira dut isilik, barre egin behar nuke? “Originala da, bai. Entzungo dut”. Rogek atera nau atakatik: “Joder tío, los cai-manes, los hombres de Cádiz. Nosotros Cádiz pronunciamos así, cai. ¿Pero tú no eras poeta?”. Oraingoan bai, barrez lehertu naiz, bat-batean eta espero gabe. Marihuanaren efektua? Oroitzen ez dudan beste zerbait?

      Garagardoak bai, hamaika. Kalera irten eta etxerako bidea hartu dut, buru barruan zabuka. Izkina batean Merline ikusi dut neska begihandiarekin, elkarri lotuta.

 

      Zigarroa piztu.

 

Gibraltarreko mugak Irun eta Hendaia artekoa ekarri dit gogora. Mugan bizitzea zure nortasunaren parte bilakatzen da nolabait. Gure kasuan muga ez den muga, Euskal Herriko ebakia, kontrabandoa, Behobiako azpimundua eta ustelkeria, trafikoa, gizakiak gehien desio dituen gauzak komertzio bilakatuak. Begirada luzatu eta mugak ditut barruan, nonahi: itsasoa ere muga bat da, muga lausoa baina muga. Hendaiakoa muga politikoa, umiliazioa, kontrola. Hegoalderago nik erabaki dudan muga, beste batzuentzat existitzen ez dena, etengabe sortzen eta sakontzen saiatzen naizena.

      Nola eta den ere, ezaguna egin zaidan ahapeko errealitate bat topatu dut San Roqueko lagunengan, mugako biztanleek berehala bere sentitzen dutena, duguna. Mugak lepoa estutuz sentitzen dituenak soilik ulertzen du zer den mugaz gaindi bizitzea. Gibraltarrera pasatzerakoan arropa zikinaren poltsan gorde ditugu kartoiak.

 

      Pause.

 

Egun hauetan San Roquen ez dago zeregin askorik. Gurpila lortu bitartean Merlineren lehengusuek entretenitu gaituzte. Desguace batean lortu beharko dugu antza, Aste Santua pasatuta. Bost egun, herri honetan geldirik. Inguruetara eraman gaituzte ahal izan duten guztietan, paraje hauek ezagutzera. Gauero, berriz, Er Carrí tabernan dugu hitzordua, ordu txikietan itxi arte. Inpresioa dut Aste Santuko iltze odoleztatuetatik ihes egin nahi baina ospa egiteko dirurik ez duten guztiek taberna honetako gauetan hartzen dutela ostatu, katolizismo sutsuaren gorrotatzaileen arnasbide. Kuriositateagatik, gu ere prozesio bat ikustera irten gara gau batean. Asaldatuta oroitzen ditut barrenak, badu erakargarria egiten duen zerbait kontu honek. Ku Klux Klanarekin egiten diren parekotasunak ez dira broma, eta ez kapusaiengatik, ez bada airean sumatzen den ideia abstraktu batekiko atxikimendu suhar eta beldurgarriagatik. Zapatisten garaia da, aurpegia estaltzeko arrazoien garaia. Aurpegia estali, ikus zaitzaten, norbaiten haragian iltzeak sartzeko denean ere?

      Lurrak harritu nau gehien, irrist egiten dute San Roqueko kale estuetako espaloiek, “prozesioetako kandelen argizariagatik da hori”, dio Rogek. Ezin sinetsirik nabil. Ez dakit ez ote nauten suhartasun kontuetan irabazi prozesiodun hauek, pankartarik gabeko manifa hauek. “Ahal bezain pronto ospa egin behar dugu hemendik”, diost Merlinek. Sumatzen dut suhartasun itsu honek, emakumeak negarrez eta oihuka espaloietan, gizonak birjina eta martirien zama eramanez misio santu bat balute bezala, ezinegon larria sortzen diola. Baina oraindik ez dago autoarentzat gurpil berririk.

      Er Carrín ahotsa urratu beharrean kantatzen tabernaria, barraren bestaldean. “Baina berak ez al zuen bateria jotzen?”, galdetu diot Rogeri, “Egunaren arabera”, diost berak.

      San Roqueko azken egunean plan berezia prestatu digu Rogek. Ikaragarri ekartzen dit Hiber gogora. Honen prozesiokoa nahi nuke izan. Arretaz, miraz jarraitzen ditu gure kulturari buruzko dibagazioak, gure irakurketen aipu handiusteak, gure azken poemen errezitaldi inprobisatuak. Miresmenez, berak sekula erdietsiko ez duen zerbait balitz bezala, eta nik ordea bera miresten dut, Hiber miresten dudan bezala. Bizitzari errotua bizi delako, disfrutatzen dakielako. Batzuek bizitzaz disfrutatzen duten bitartean, bestetzuok bizitza disfrutatzeari buruz idazten dugu. Hori ginen Merline eta biok, edo agian jada ez, bere azken aitorpenak bizitza errealera gerturatzen ote zuen pasatu zitzaidan burutik. Zer nolako amets lehiatu liteke haur bat edukitzearekin, haurra edukiko duzula jakin duzun unean bertan bederen.

      Baina berak susmoa baino ez du oraindik. Ez jakiteaz gozatzen ari dela iruditu zait tarteka. Badaezpada ez da ari sobera erretzen, ez edaten. Balizko askatasunaren luzapenaz eta ez jakiteaz unez une gozatu nahiko balu bezala da. Agian horregatik, inoiz baino zirtolariago dago.

 

      Tabako paketearekin jolasean, pentsakor.

 

Artistak bizi diren herrixka batera eraman gaituzte Rogek eta Pablok. Leku ederra da, muino batean eraikita dagoen Erdi Aroko gaztelu baten barnean. Gazteluaren zokondoetan hippyak, artisauak, artistak, bakoitzak eskulana ogibide. Postu batetik bestera jardun gara paseatzen, Rogeren lagun baten tabernara iritsi garen arte. Barra txiki bat, eta kanpoaldean, batez ere, terraza. Lau aulki nahikoak dira munduko lekurik erakargarriena bilakatzeko. Gogoratzea lortzen ez dudan likore bat atera zigun tabernariak, oparo. Luis Eduardo izena zuela esango dut, bere izena batere gogoan ez dudan arren. Tipo bizardun bat oroitzen dut, isila, mistikoa, beltzarana, ile mataza erdi askaturik zeraman alkandoraren goialdetik iheska. Likorea lagun, mingainek askapenaren bidea hartu zuten. Bero zen, eguzkiak terrazako mahaietan oparitu zizkigun lehen itzalak, berba eta berba, gero eta ozenago. Momentu batean Roge, Pablo eta Luis Eduardo auskalo zertaz jardun ziren eztabaida sutsuan. Bien bitartean, Merline beha nuela jabetu nintzen, X izpi makina metafisikoa begietan iltzaturik edukiko banu bezala. Bota didan galdera kolkoan izan duela konturatu naiz, luzez. Oskola apurtzeko tenorea da, “zergatik daramazu belarritako hori?”. Hasieran ez nuen ulertu zertaz ari zen, gero bai. Garaian modan zegoen belarritako mota bat zen, ikurrinaren koloreekin segidan jarritako hiru bolatxo, eta amaieran egur argiz taillatutako Amnistiaren Aldeko Batzordeen sinboloa, Txillidak egindakoa. Diskretoa, baina zintzilik neramana. Jakin banekien aspalditik ari zitzaidala gaia gordetzen. Normalean gure artean bazen nolabaiteko tregoa tazitu bat, ez genuen elkar erasotzen, guretzat garrantzitsuagoa zen batzen gintuena banatzen gintuena baino. Ahizpak ginen, su etena mantentzen genuen gai politikoen inguruan, errespetuak baino areago elkarren beharrak gatibaturik. Baina egun hartan ez, Merlinek galdera egiteko beharra sentitu zuen, “zergatik daramazu belarritako hori?”.

      Belarritakoa ez nuen beti jartzen. Tarteka baizik. Garai hartan ez nintzen leloen eta aldarri agerikoen bereziki zale, euskararen aldekoen salbuespenarekin, agian. Nire itxura nabarmena da, ez da oharkabean pasatzen: arropa koloretsuak, bota militarrak, aire serioa. Beldurra ematen dudala esaten didate, kutsu isil eta grabea lotsagatik izan arren harrokeriagatik baino gehiago. Hori izaten da sarri lotsation patua: erraz nahasten dira harrokeria eta komunikaziorako ezintasuna. Beharrez gara isilak, gure baitan itxiak, eta, harrokeria mehatxutzat hartzen denez, lotsatiek sarritan jaso izan ditugu besteen mesfidantzaren kolpeak. Euskara patua.

      “Ez dakit zerk harritzen zaituen, badakizu nola pentsatzen dudan”, erantzun diot nik.      “Bai, eta oraindik ezin dut ulertu”, arrapostu berak.

      Isilunea. Ez dakit eztabaida honetan sartzeko gogorik badudan, norekin eta Merlinerekin. Non eta une honetan, Andaluzian.

      “Sinbolo horren atzean ezkutatzen den jendea jasanezina egiten zait”, ekin dio berriro, “faltsua, harroa, eta batez ere intolerantea. Jende horrek muturren aurrean duena baino ezin du ikusi”.

      “Merline, zu ere eroriko zara horrelako errazkerietan?”.

      “Benetan ari naiz. Nik beti izan zaitut pertsona argitzat, nahiz eta mundu ezberdinekoak izan. Zuri esker ikasi dut errespetatzen euskal kultura, zuri esker deskubritu dut badela euskaraz sortzen duen mundu bat, nire etxean irakurtzen diren periodikoetan agertzen ez dena. Baina ETAkideak eta haien ingurukoak? Haien gisakoek beti jazarri izan gaituzte ni bezalakoak, mehatxatu eta baztertu. Tabernetara, txosnetara, kontzertuetara sartu eta berehala nabarmentzen dira, haiek dira nagusiak, haiek dira heroien leinukoak, eta gu, noski, sobran gaudenak. Haien alde edo kontra zaude, ez dago erdibiderik. Ezin dut halakorik jasan”.

      “Gauza batzuetan bat nator, badakizu”.

      “Ba horrelako jendea da sinbolo horren atzean dagoena”.

      “Ez zaitez izan hain sinplista”.

      “Ni kapaza naiz nire ustea argudiatzeko”.

      “Baita ni ere”.

      “Benetan?”.

      Akabo, zabaldu du beste behin ere amarauna, konturatzerako bertan naiz harrapatua. Merlinek ez dit eztabaida sakon eta zabalki politiko bat eduki gabe ihes egiten utziko. Ezta nahi ere nik, egia esan. Eztabaidari iskin eginez gero errespetua galduko dit, galduko diot neure buruari. Isilik geratu naiz. Ondo neurtu ditut hitzak.

      “Zuk badakizu nola janzten naizen, oro har”.

      “Noski, atentzioa deitzeko moduan”, kar-kar, berak. Ronari tragoa eman diot.

      “Ezker abertzalearekin lot daitekeen estetika daukat, gustukoa dut, eta ez dut inolako arazorik sektore horretakotzat har nazaten. Hala naizelako”.

      “Eta?”

      “Konturatu zara ez dudala sekula kamiseta hertsiki politikorik janzten?”

      Ez zen konturatua, ahoz goran aitortu ez zidan arren. Nire estetika markatuak agerian uzten ninduen, jendeak modu jakin batean irakurtzen zuen nire presentzia fisikoa. Gorputz politiko bat nintzen, agerikoa, ezkutatzen ez zena. Baina uniforme ez ofizial horren parte izan ohi ziren garai hartan lelo politikoak zituzten kolore guztietako kamixetak, nahi adina lelo zeuden aukeran herriko jai eta tabernetako arropa erakusleiho ez ofizialetan. Nik, ordea, behin ere ez nuen jantzi lelo politikorik zuen ezer, ez garaian boladan zegoen “Euskal Herria askatu”rik, ez “Independentzia”rik.

      “Zergatik?” diost Merlinek.

      “Hara, gogoan duzu iaz Iruñeko San Ferminetan hiru egun jarraian parrandan egin genuenekoa, ezta?”.

      “Noski. Bueno, zatika” barre egin dugu biok, “jardinetan ibili ginen lotan” oroitu du Merlinek.

      “Bai, eta gau batez altxatu egin nintzen ni. Ezin nuen lorik egin. Gau hezea tokatu zitzaigun orduko hartan, lagunekin pega-pega lo egiten saiatzen ari baginen ere nik ezin nuen zelai hartan gorputza kokatu, ez kakotu. Altxatu eta paseatzera joan nintzen, artisauen postuak ikustera. Haietako batean Boliviako gazte bat zegoen, era guztietako pinak eta txapak saltzen. Ernesto Che Guevararen irudi gorri bat erosi nion. Ordura arte ez nuen sekula Guevararen irudirik eraman soinean, ez nuen nahi izan, ez dut gogoko aldarriak modakeria hutsez erakustea. Neure buruari zin egin nion ez nuela Che Guevararen pin hura jantziko bere diskurtsoek eta, batez ere, ekintzek ziotena ondo ezagutu arte. Bere liburuak irakurri eta gero erabakiko nuen soilik pin hura jantzi ala ez”.

      Pina atera nuen gerriko poltsatik, “oraindik ez dut jantzi” esanez bezala. Merlinek nire argudioen norabidea asmatu uste zuen, ez zuen galdera egin izanak eman zion abaila galdu nahi.

      “Bale, ados, badakit diozuna egia dela, eta zintzoa zarela. Baina kontziente zara MLNV famatuko ehuneko laurogeita hamarrek Che Guevararen kamixetak janzten dituela haren liburu bakar bat ere irakurri gabe?”.

      “Agian, baina ez da nire kasua”.

      “Ya, baina zu haiekin lerratzen zara. Eta kanpotik nik ez dut zertan jakin ezberdina zarenik”.

      “Ados, eta portzierto, portzentajearena tranpa bat da. Zu ados egon ala ez, sektore horretan balioa duen, kritikoa den, autokritikoa den, benetan hobe beharrez ari dela sinesten duen jende asko ezagutzen dut”.

      “Asko? Bai? Benetan?”.

      “Bai. Bale, asko ala gutxi diren ez dakit, baina niretzat nahikoa”.

      “Orduan... zergatik ez duzu ezker abertzaleko lagunik?”.

      Galdera berriak bigarren kolpe bat ekarri zidan. Merline eztabaidaren erraietara iristeko gogoz zegoen, halakoetan uneren batean beti jotzen zuen aurkariaren ahuldadeak erasotzera. Oso ona zen horretan, begi kolpe batez aurrean zituen pertsonen soslaiak detektatzen. Kasu honetan prestatua zuen galdera, ezustean noiz harrapatuko.

      “Zer esan nahi duzu?”

      “Zergatik ez duzu ezker abertzaleko kuadrillarik, lagunik, maitalerik? Nik dakidala euskararen alde lan egiten duen jendearekin batzen zara, gehien jota, edo kultur giroan. Baina politikaren inguruko giroan ez. Poeta erdaldun friki hauek gara, nik dakidala, zure lagun bakarrak”.

      Bete-betean harrapatu ninduen. Merlinerekin ezin zaie geziei iskin egin, ez du ihesbiderik uzten. Hortik ateratzeko modu bakarra zintzotasun erabatekoa da, biluztasun osoa. Hor behin ere ez dago galtzerik, baina nor egon ohi da nudismo psikologikorako prest? Biluztasun osoaren beldur garelako irten ohi da hainbestetan, hainbeste jenderekin, Merline eztabaidetan garaile.

      “Ezin dut mundu horretako itxitura jasan. Nahiago dut ezker abertzaleko kide sutsua izan ezker abertzaletik kanpo. Nire zalantza etikoek ez didate uzten gauza batzuetan guztiz militatzen. Horregatik, beste arlo batzuetan topatu dut nire lubakia, herria egiteko nire modua: kultura, eta euskara. Euskaraz ahalik eta gauzarik esperimentalenak egin nahi nituzke komunitatean parte hartzeko, ezker-eskuin dauden korronte ideologikoetatik ihesi. Horretan sinesten dut, hori da nire ametsa. Mikel Laboaren Lekeitioak. Ezin dut jasan jende baten intolerantzia, baina horrek ez du esan nahi haiekin gauza askotan bat ez natorrenik”.

      “Ezker abertzaleko militante autoerbesteratua”.

      “Hobeagoa naiz nire ideiak ezberdin pentsatzen dutenen artean defendatzen, ni bezala pentsatzen dutenen aurrean baino. Ezin dut jasan ardien moduan bizitzea, edo, are okerrago, soldaduen moduan bizitzea. Ez dago pentsamenduaren kontrakoagorik”.

      “Eta hala ere...”.

      “Pentsamenduaren alde nagoelako uko egiten diot soldadu izateari, eta neure kabuz pentsatzen dudalako naiz ezkertiarra eta independentista”.

      “Internazionalista zinela uste nuen”.

      Ahulago jo du, oraingoan, kolpea.

      “Bai, hala da. Nire kasuan internazionalista izatearen ondorioz naiz independentista, herri guztiek dutelako autodeterminaziorako eskubidea”.

      “Gorria zara, beraz”. Eztabaida galtzen ari da Merline, argudio gehiagoren faltan ironiara, aurkaria barregarri uzten saiatzera jotzen du beti. “Badakizu zure laguntxo kontzeptualek ez dutela ondo ikusten gorritasuna, ezta?”, tematu da.

      “Kar-kar, horrela jarraituz gero gorriak ikusiko dituzu, bai horixe!”.

 

      Isilune laburra.

 

Barre egin dugu. Trago batez amaitu ditugu ron txupitoak. Beste bi ekarri dizkigu Luis Eduardok. Elkarrizketaren azken birak eman didan abantailaz jabetuta, eutsi egin diot hariari.

      “Zu ez al zinen ba zapatisten eta Kubako iraultzaren aldekoa? Oker ez banago Fidelek eta Marcosek, etsaia lo uzteko moduko diskurtsoez aparte, zer edo zer gehiago erabiltzen zuten haien eraso, ejem, militarretan ”.

      “Kabroia. Ezin da konparatu, badakizu ezetz”.

      “Hau Europa dela ekarriko didazu orain gogora, eta ez gaudela gosez hiltzen?”.

      “Ba bai, oraintxe esan duzu, eskerrik asko!”.

      “Intxaurrondoko tortura gela batean ikusi nahi zintuzket nik...”.

      Ahizpatasuna ahultzen zigun politikarako grinak.

      “Maitasunagatik esaten dut esaten dudana. Maitasunagatik jantzi dut belarritako hau. Neuretzat garrantzitsuak diren gauzek biziraun dezatela nahi nuke”, azkenean lortu dut biluztea.

      Merline isilik geratu zen. Sakon kezkatzen zuen maitasunaren gaiak.

 

      Begiak itxi.

 

Sartu barrura, eta barrura. Nire gorputza denboraren makina bat da.

      Kuriosoa da zer oroitzen dudan, eta zer ez. Presente daukat elkarbizitzan obsesionatzen ninduen afera. Nik ez dut sekula oinetako usainik izan. Mediaz gaindiko kiratsa, esan nahi dut. Baina Andaluzian ez nau abandonatzen. Bota militarrengatik ote da? Akaso bertako beroarekin oinek ez dute berdin transpiratzen? Bota berriak ekarri ditut gainera, antezko berdeak, oraindik haien larrua aski bigundu gabekoak. Ez dakit zer egin usain hau gainetik kentzeko. Boten ordez kirol zapatila zaharrak erabiltzen hasi naiz San Roquen, dauzkadan bakarrak. Behatzen artean begiratu eta kezka eragin didaten zauriak topatu ditut. Mina, oinazea. Onddoak? Hogeita hiru urte atzeragoko egun honetan, ezin dut azkura arintzeko kremarik egon daitekeenik imajinatu ere. Egun, edozertarako dago krema bat. Are gehiago, maite ditut kremak, zentzugabeko plazer absurdo bat iruditzen zaizkit. Baltsamikoa, lasaigarria. Zeure burua maitatzeko ukendua. Maitasuna.

 

      Begiak zabaldu.

 

Kuriosoa da. Agian oinetako kiratsarekiko kezka da bidaia hartatik bizien oroitzen dudana. Nire behatzei begira, orain, ez dut zauri haien arrastorik topatzen. Badira betirako bidelagun geratuko diren orbainak, bertan, geografia mutu honetan. Baina badira konkorrik, orbainik, markarik utzi gabe ere desagertu diren zartak. Behatzei arretaz begiratuz gero ikus ditzaket oraindik ere iraganeko haiek: usain txarra, ustel airea, behatzen arteko haragi biziak. Zergatik Andaluzian? Zer du bertako beroak?

      San Roquen kirol zapatilak janzten. Penaz begiratu ditut nire bota berdeak gelaren bazter batean, nire gorputzaren parte diren oinetako altuak.

 

      Zigarroaren hautsari begira.

 

Ospa egiteko tenorea da. San Roque atzean uzteko unea. Ezagun batek kudeatzen duen desguacera eraman gaitu Rogek. Bertan topatu dugu, azkenean, jai egun madarikatu hauek guztiak bertan pasatu ostean, behar genuen gurpila. Bidea jarraitzeko moduan gaude.

      Penaz begiratu gaitu Rogek bagoazela entzutean. Kasete bat oparitu digu, bere musika gogokoarekin. Zer esan diezaiokezu begiak malkoz beteta kasete bat oparitzen dizun lagunari? Besarkatu dugu elkar, Hiber ekarri dit berriz ere gogora, nola diren kapaz odol bereko ilegorri hauek dena emateko, une eder soil baten truke. “A ver si pronto subo para allí”, “Cuando quieras, no dudes en llamar”.

      Kasetea jarri dugu, San Roque atzean uzten dugun bitartean musika entzuten hasi gara:

 

            No sé qué tiene San Roque

            que to el que llega se queda

            será porque está en un monte

            o porque tiene una alameda.

            Al lado un bocado de Londres

            en frente, África

            Algeciras que se esconde

            La Línea que viene y va.

            Qué es lo que tiene

            que tanto me gusta

            serán sus mujeres

            el perfume de su polen.

 

      Chico Ocañaren ahots urratuak astintzen ditu bafleak, esku talkak eta gitarra elektrikoak uztartzen diren diskoan. “Badakizu zer den polena, ezta?”, ez dakit Merline nitaz barrezka ari den, edo benetan ez dakidan zerbaitetaz ari ote den, “txokolateari, kostoari horrela deitzen diote hemen”. Barre egin dut letra oroituta, nola ez ba.

 

      Pause. Ura edan. Segi.

 

Er Carrí-ren aurretik pasatu garenean, malenkonia aire batek hartu dizkit barrenak. Eta horrek, ezinbestean, etxera eraman nau une batez. “Gelditu! Gelditu autoa!”. Merlinek azkar zanpatu du frenoa, ingurura begiratu du izuturik, norbait harrapatu duen beldur, “nire aitonari txorizoa erostea ahaztu dut”, “joder”, Merlinek, “izutu egin nauzu”.

      Ezin diot aitonari hutsik egin, bidaiarako dirua ematearen truke hori da jarri didan baldintza bakarra. “Ekar iezadazu txorizo on bat. Baina ona izan dadila, e?”. Harategi bat ikusi dut Er Carrí-tik gertu, aste osoan kale hau gauez bizi izan dugunez ez nion erreparatu ere egin orain arte. Ez dakit ezer txorizoez, ez dakit zer den txorizo on bat. Harakinari eskatu diot, eta ez dit konfiantzarik eman. Hala ere, txorizoa erosi, maletategian gorde, eta bagoaz berriz ere bidean.

 

      Pause.

 

Aitona-amonek emozioz hartu zuten gure bidaiaren berria. Gutxitan ikusi izan ditut nire proiektu batekin hain emozionaturik, beraien parte bat bueltatuko balitz bezala da. Ez dakit zergatik ez duten egin, Andaluziatik sekula joan ez balira bezala bizi direnean. Jubilatu direnetik ez dira apenas etxetik ateratzen, bakoitzak bere telebista ikusten du, gelatik gelara oihuka komentatzen dituzte minutuero ikusitakoak, Canal Sur-en batez ere. Batzuetan sentsazioa dut ezaguna zaien lekuren bat, txokoren bat, aurpegiren bat berriro ikustearren bizi direla telebistari pegatuta, baina haien Andaluzia ez da existitzen, duela berrogeita hamar urteko gerraostean hil zen gosez. Eta hala ere haiek tematuta, heriotzaren batek, izen ezagunen batek orainean iltzaturik geratu zaien iraganera eramango dituen itxaropenez. Sutu egiten nau iraganean bizitze horrek, dauden lekuan ezin errotze horrek, Euskal Herrian daudenik ukatze horrek. Beste batzuetan, berriz, hunkitu egiten nau, eta ulertzen dut berrogeita hamar urte etxetik kanpo bizitzen eman ostean sekula bueltatu ez izana: ezin dira bueltatu ezagutzen ez dituzten kaleetara, herri txiki jada ez hain txikietara, dagoeneko bizi ez diren bisaietara itzultzeak errotik deuseztatuko luke haien mundua. Ezin dira iraganera bueltatu, beraz, nahiago dute dauden lekuan egon hura irudikatzen. Nahiz eta kanpoan ulertzen ez duten mundu bat egon, jasan ezin duten hezetasun bat, zeru gris bat, borroka armatu bat. Nahiz eta haien ondorengoek ulertzen ez duten hizkuntza batean hitz egin. Nongoak dira haiek, nora egiten die hegan irudimenak unibertsitateko lanak boz goran euskaraz egiten entzuten nautenean? Herriko merkatura erosketak egitera joan eta ateratzerakoan manifestazio batean oihuka ikusten nautenean?

      Poltsikoan daramadan dirurik gehiena aitonak azken orduan emandakoa da, “ekar iezadazu txorizo bat. Baina ona izan dadila, e?”. Maletategian gorde dugu, ondo bildurik, txorizoa. Aitonaren aurpegia oroitzen dut, emozionaturik, bueltan eramango diodan aberri zatia dastatzearekin amesten.

 

      Zupada. Keari begira.

 

Sevillarako bidean gasolindegi batean geratu eta tabernako telefonotik hots egin dugu. Ni naiz Sandro Peleak pasatutako lagunaren zenbakia gordeta daramana, paper zati batean, urrea balitz legez. Garai honetan altxor bat da lagun baten lagunaren telefono zenbakia edukitzea, batetik bestera bidaiatzeko artisten Còmete sare ez hitzartua. Ez naiz iragan den garai oro hobeagoa dela esaten hasiko, gezurra delako, baina egia da interneten mendean faltan botatzen ditudala sare horiek; “egun pantailatik lor dezakezu lotarako lekua nahi duzun prezioan, ez etorri niri eskean, ez eskatu niri auto-stopean hartzea, ez grabatu niri kaseterik”. Yes, I know, oraingoak beste bide batzuk dira, lehengoak bezain onak, biharkoak bezain kaskarrak, baina ments ditut hala ere harrera sare haiek. Aski zen telefono zati bat paper batean idatzia, eta atzetik nork eman zizun aipatzea: “Hola, ¿eres Víctor?”, “sí”, “mira, venimos viajando desde el País Vasco, y necesitamos pasar una noche en Sevilla. Nos manda el Pelea”, “hombre, ¿el Sandro Pelea?”, “sí”, “no hay problema. Oye, déjame media hora y vuelve a llamarme”.

      Betisen futbol zelaiaren ondoan jarri dugu hitzordua, arratsaldez. Estadioaren ingurumarietan aparkatzen saiatu gara, eta ez da erraza izan: hortzik gabeko gorpu ibiltari batzuek modu ez ofizialean antolatuta dituzte aparkalekuak, zuk nahi ala ez maniobra guztiak gidatuko dizkizute autoa haiek esandako lekuan kabiarazteko, noski, txanpon baten truke. Ez gaude etxean, ez dakigu nolakoak diren bertako kodeak, beldur gara gure autoaren pegatinek diotenaz. Merlinek txanpon txikiren bat bilatu du autoaren zirrikituetan, “ez daukagu besterik” diotso hortzik gabeko gorpuari. Soilik gertutik ikustean konturatu naiz gaztea dela.

      Estadioko ate zehatz bat eman digu Victorrek telefonoz, ez dakigu zergatik. Hau da, guri guztiak iruditzen zaizkigu berdinak, “zergatik aukeratu du bat eta ez bestea?”, Merlinek bota dit teoria: “Itzala dago hemen eta besteetan ez, beroa sumatzen da jada”. Benetan, horretarako ere kapaz dira andaluzak? Batzuetan harritu egiten nau egunerokotasunaren zirrikituetan bizirauteko trebeziak, bero sapari ihes egiteko duten abilezia ia iniziatikoak. Hala izango da, bai, San Roqueko jendilajea ezagutu ostean edozer espero nezake.

      Ez dakigu zer nolakoa den Victor. Zer espero dezakegu? Nik nire antzeko norbait irudikatu dut, ikusi orduko janzkeragatik artista dela pentsatuko nukeena, edo aktore handi baten aurarekin gerturatuko litzaidakeena, ibilera pausatu baina seguruarekin. “Ondo moldatuko zarete elkarrekin, seguru” esan zigun Sandrok elkar agurtzerakoan. “Zuek bizitzari buruzko teoriak ari zarete une oro egiten, haiek bizitza bizi dute. Konbinazio perfektua da”, gehituko zuen zirikatzaile, eta barre egingo zuen, euliak izutuz bezala.

      Ordua galdetzera gerturatu zait tipo bat. Ustez. “¿Ustedes son los vascos?”, galdetu dit ezustean. Bai, gu gara. Tipo normal bat da, arropa normalaz jantzita, inoiz atentzioa emango ez lidakeen moduan, Euskal Herrian bageunde sekreta bat dela esango nuke asko jota, eguzkitako betaurreko ilun haiekin, modaz pasatutako janzkera klasiko eta politikoki kontserbadore horrekin. Bostekoa luzatu digu, “Victor”.

      Bere atzetik joatera gonbidatu gaitu. “Pelearen lagunak gure lagunak dira. Zuen autoa hemen dago?”. Hara mugitu gara, Merlinek ez du ulertzen, “autoa lekuz aldatu behar dugu?”. “Bai, ni hemendik gertu bizi naiz, baina zuek beste etxe batean hartuko duzue ostatu”. Antza Victor bere gurasoekin bizi da oraindik eta ezin gaitu bertan hartu, baina haren taldeko Chusok eta bikotekide Mariak etxea konpartitzen dute Sierpes kaleko ganbara batean, oporretan omen dagoen hirugarren batekin, “gela horretan egingo duzue lo”.

      “Gau bakar bat, ezta?” Victorrek, “gau bakar bat, bai” guk.

      Kalerik kale gidatu gaitu kopilotuaren eserlekutik. Tarteka apunte turistikoren bat egiten digu. “Hori Giralda da, hartuko duzue tarte bat ikusteko, ezta?”. Ezker-eskuin gidatzen gaitu hirian barrena, “han bestaldean ikus daitekeena Cartujako irla da, han egin zen Expo 92 madarikatu hura”. “Oraindik zabalik dago?” guk, “zeozer geratzen da, lan prekarioa zer den ikasteko akademia bat...”, barre egin dugu gogotik, baltsamikoa iruditu zait lehen kolpean sailkaezina egin zaidan gizon honen ahotan “prekario” hitza entzutea. “Non gaude orain?”, nik, “Hercules alamedan, hemen aparkatuko dugu”. Buelta parea eman diogu enparantza erraldoiari leku baten bila. Harrigarria egin zait bertan dagoen bizitza. Hauts eta harri koxkorrez beteriko plaza bat da, zuhaitz bakan batzuk sakabanaturik, elegantea izan nahi lukeen iraganeko elkargunea, baina dekadentea, zaindu gabea. Mutur batean Hercules bera gogora ekartzen duen estatua bat. Herculesen itzalera, autoen artetik, kale kantoietan, segundotik segundora harrigarriagoa egin zaidan izaki konkordun, ibilera hautsidun eta herrenen bilduma sailkaezina. “Leku hau segurua da?” galdetu dio Merlinek urduri Victorri, pegatinak oroitzen dituela. “Ez dago hau baino leku seguruagorik”, dio Victorrek karkaila artean. Gero eta gehiagotan sumatzen diot barre hori: serio arraio dago denborarik gehienean, baina, gutxien espero duzunean, hormigoia zulatuko lukeen barre ozena botatzen du. Orain, distantziatik, Sevilla bera halakoxea dela iruditzen zait.

      Aparkaleku bat topatu dugu, bertan sartu dugu Seat Ibiza gorria. Victorrek abileziaz uxatu ditu hortzik gabeko aparkatzaileak, “hartu autoan dituzuen balioko gauza guztiak eta utzi kotxea irekita”. Victor barrez noiz hasiko den itxaron du Merlinek, esandakoa broma dela adieraziko dion unea, baina ez da iritsi. “Benetan ari zara?”, “bai. Etxerik gabekoek eta jonkiek autoen barruan egiten dute lo batzuetan, atea zabalik uzten badiezu behintzat ez dizute sarraila apurtuko”. Ongi etorri, lagunak, beste dimentsio batera.

      Hercules alamedatik kale nagusira doan kantoitik harago jarraitu ditugu Victorren pauso abilak. Espaloi estutik errepidera, jendea saihestuz errepidetik espaloira. Niretzat mundu berri bat, aurretik sekula ikusi gabeko denda moduak, pornoa deika, denda hippyak, tatuatzaile postuen hastapen urrunak. Neska gazte batek keinu txikia egin dio Merlineri, bera ezin sinetsirik dago, “ikusi duzu zer guapa den?”. Oraindik ez daki nola definitu ezagutzera goazen mundua, idealizatzen hasia da nahi gabe. Victor aurreraka begira doa denbora guztian, baina hala ere ohartu da, “prostituta bat da”. Mutu geratu da Merline, gure Euskal Herriko burbuila kaletarra urrun dago bertako blade runner girotik.

      El Corte Inglés ageri den etorbide nagusia zeharkatu eta berehala heldu gara Sierpes kalera. Ezaguna da kale hau ere, peatonala, komertzioz betea. Bertan sartu eta berehala egin du Victorrek ezkerrera, kalexka baten hondora. “Tira, ez da zehazki Sierpes kalea, baina hemen da”. Burdinazko hesiz osatutako ataria pasatu eta eskaileretan gora egin dugu. Oroitzen dut sorbaldetan motxilen pisua, irakurtzeke genituen liburuena. Oroitzen dut eskailera zahar haiek igotzeko ahalegina, maila altuak, aldiro salto batez igo beharrekoak. Goraino egin dugu, lauzpabost solairu izango ziren, goi-goian burdinazko hesi gehiago, “baina zer gertatzen da hemen?”, “80ko hamarkadaren arrastoak, badakizu. Babestu egin behar zen dena”.

      Ganbarara sartu eta berehala Chusok egin digu harrera, “Pelearen lagunak!”, abegitsu baina serio eman digu besarkada bana. “Tira, nik joan beharra daukat”, diost Victorrek, “hartuko dugu gero garagardo bat?”, “bai, noski” guk, desiratzen. Chusok erakutsi digu etxea, txikia baina goxoa da, egia esan. Sartu orduko egongela dago, sofa txiki bat eta, haren eskumatara, liburuz beteriko apalak. Sofaren aurrean musika aparatua, telebistarik ez. Diskoak, biniloak, barra-barra. Haien artean deskubritu dut deigarria egin zaidan bat, niretzat ezezaguna, “Tom Waits, ezagutzen duzu? Ez? Eta zeren zain zaude?”, mundu berri baten atarian nago. Koadroren bat, ezagutzen ez dudan emanaldiren bateko posterren bat. Egongela karratuaren izkina batean komun txikia, oso txikia. Komunaren alboan gela txikiago bat, “aquí la de la Francisca, que ahora está fuera”, bertan egingo dugu Merlinek eta biok lo, gela konpartituz. Ez dauka leihorik, armairu baten gisakoa da, egia esan. Eta segidan gela handiago bat, patio moduko batera ematen duena, ez oso handia baina behintzat habitableagoa. “Hau da Maria eta bion gela”. Salak baditu leihoak, ia sabaiaren kontra doan lerro zuzen bat, teilatura ematen duena, argitasunik ez dute falta behintzat. “Etxe honen gauzarik onena erakutsiko dizuet”, Chuso etxetik atera eta jarraitu egin diogu gora, teilatura. Maindire batzuk zintzilik, teilatu zuriz beteriko Sevillako gainaldea agerian utzi digun terraza bat. “Ederra, ezta?”, “ikaragarria”, “arazo bakarra dauka”, “zein?”, “udan ezin da goian egon”. Nik ulertu ez, “zergatik?”, “beroagatik”, diost Chusok, “Sevillako beroa”.

      Egia da San Roquen baino are bero handiagoa egiten duela hemen. Itsasoa falta da, Afrikak dakarren haize zoroarekin. Apirilean gaude baina beroa hasia da arnas dezakegun airea okupatzen, “egunean zehar kalera irten daiteke, oraindik”. Tipo argala da Chuso, kokospeko txiki bat daramana. “Goazen Hercules alamedara, garagardo bat hartzera. Gero elkartuko gara Victorrekin”. Gero eta gehiago ezagutu, orduan eta gehiago gustatzen zait tipo hau. Victorri ez diot berehalakoan puntua hartu, baina Chusori bai. Gardena dela iruditzen zait. Agian horregatik da horren isila. Hitz egiten hasi orduko tolesturarik gabe mintzo da, beharrezko diren hitzak soilik erabiliz, Andaluziako jendeari buruzko topikoetatik urrun. Pertsona sentsiblea iruditu zait, inteligentea. Isilik, besteei entzuten, bere ideiak mamitzen dituena. Hitz egiten duen aldiro esateko zerbait duelako izaten da. Bestela egonean egoten da, apal, bizitzari beha.

      Hercules alamedan badira terrazak, baina inor ez da haietan esertzen, “horiek turistentzat dira, edo dirudunentzat”, terrazetan hortzik gabeko emakume batzuk ikusi ditugu jendearen peskizan, ardo merkea lagun dutela. Guk garagardo litroa hartu eta parkeko petrilean eseri gara, espaloiaren ondoan. Merlinek autoari erreparatu dio, dena dago bere lekuan.

      “Zuek zer egiten duzue?”, dio Chusok. Orain arte gurekin gogoz kontra ote zegoen pasatu zait burutik, baina erlaxatzen hasi da antza. Onartzen hasia da eskatu gabeko bisita duela etxean. Pelearen lagunak, nola esan ba ezetz. “Antzerki talde bat sortu berri dugu”, hasi gara azaltzen.

 

      Zigarroa amatatu. Pentsakor gelditu.

 

Begiak itxi. Duela hogeita hiru urteko gorputzean sartu. Sentitu izan nintzena, orain naizen honetan. Gorputzaren memorian barneratu. Zango hauek han egon ziren, orain ukitzen ditudan izterrak Herculesenak izan ziren une batez.

      Batzuetan galdetzen diot neure buruari zergatik izan ziren hain inportanteak egun haiek. Zer zuen jende hark memorian iltzatuta geratzeko. Ez daukat erantzun argirik. Batez ere solasean aritu ginen, eta garagardoa edaten. Bi munduk bat egin genuen ezustean, elkarren berri izan genuen, maitasunezko harreman bat jaio zen bi unibertsoren artean. Bi kultura, bi geografia, antzerkiaren internazionalak elkartuak. Antzerkiaren bide horretan jarraituz gero etorriko zitzaiguna ikasi genuen La Marabunta taldekoekin pasatu genuen aste hartan. Gu haiekin egon bitartean bizi besterik ez zuten egin, hau da, beren egunerokotasunarekin jarraitu zuten gu Chusoren etxean okupa egon ginen egunetan. Eta gu haiei beha. Ez zen, noski, gau bakarra izan han pasatu genuena, eta ez dut gogoan nola iritsi ginen egonaldia astebetez luzatzera. Gertatu egin zen, besterik gabe. Haiek mila eta bat lan prekariotan ikusi genituen zazpi egunez. Orain catering batean, orain porrot egindako bulego batetik altzariak ateratzen. Chusoren bikotekide Mariak zirudien lan haien guztien ardatza, diru iturri posible guztien zurrumurruak jasotzen zituena. Ganbara hura lan prekarioen agentzia moduko bat zen, edo Marx anaien kamarotea, edo biziraupenaren zirku eroa. Maria iristen zen ia egunero proposamen batekin, handik eta hemendik ezezagun genituen lagunak azaltzen ziren etxera, bi ordu eskasetan osatua zuten trebeki lan hura egin ahal izateko gazteen komandoa. “Nik ez dut inoiz zerbitzari lana egin jauregi batean”, esango zuen batek; “lasai, erraza da” erantzungo zion Mariak, lau argibide eman eta zalantza guztiak uxatuz. Nola joan elegante, nola hartu esku bakarrarekin erretilua, nola inprobisatu uniforme txukun bat bi minutu eskasetan, “zuek baduzue alkandora zuririk?”, Merlinek utziko zien berea, inoiz gehiago ikusiko ez zuena, eta badoaz lanera korrika, gu sofan begi arranpalo utzita.

      Gainontzekoan egunak mantso eta bete zihoazen Sevilla hartan, eguneroko arratsak ziren bizitakoen ospakizuna. Beraiekin egunaren bazterrean elkartu bitartean, El Salvador plazan ekin genion guk, azkenean, gidoia idazteari. Gure bigarren obra, lehen urrats herabeen ostean gure taldea katapultatuko zuena, luzaroan amestutakoa mamitzen hasteko abagunea. Batzuetan pentsatzen dut ez ote zen gidoia idatzi behar hura aitzakia hutsa, abentura berri bat bizitzeko koartada, fikziozko bulkada bat. Akaso La Marabuntakoek kutsatu ziguten behar genuen indarra. Taldea soilik ez, konpainia bat osatuko genuen, antzerkiaz profesioa egingo genuen, edo are gehiago, bizimodua. Orain, distantziatik, Merline absente sumatzen dut une oro, barrura begira. “Haurdun nagoela uste dut”, egun horietan berriro aipatu ez genuen gaia. Momentua bizi, erre, eta ya.

 

      Pause.

 

Sutsuki ekin diogu Merlinek eta biok lanari El Salvador plazan. Hercules alameda nahiago dugu garagardoetarako eta iluntzeko topaldietarako gorde. El Salvador plazak ere ematen digu zeri egon beha. Emakume heldu batek garagardoak salgai dituela dio oihuka. Ez darama ezer esku artean, baina guk eskatu diogu bat. Estolda bat zabaldu eta bertatik atera ditu fresko, eta merke. Lataren muturra garbitu eta barrura doa inspirazioa. Elizaren eskaileretan gaude, eta tarteka atzetik datorkigu jende ondo jantziaren prozesioren bat. Dira ezkontzak, dira politikariak. Ezin jakin guk, baina irudimena aske da. Orrialde beilegi batzuetan egiten ditugu gure obraren eskemak, ezin gogoratu orain paper haien jatorria. Merlinek lortuko zituen seguru, bere aurreko lanean, auskalo zer material, torloju edo faktura biltzeko erabiliko ziren aurretik, ezin aukeratu poesiarentzat oinarri egokiagorik. Izan ere, poesia baita gure gidoia, antzerkia baino. Ez dakigu istoriorik kontatzen, ez dakigu argudiorik idazten, eta ez dakigu jakin nahi dugun ere. Intuizioak dio irudiak direla gure dohaina, baina ez dugu aski probatu oraindik. Poesiak iradokitzen diguna eraman nahi genuke gorputzera: metafora bat, hitzik gabeko sentsazio bat, irudi kolpe bat, erraietatik mintzo den ekintza bat, erritmo bat, musika bat. Bakoitzaren poemarik gogokoenak aukeratu ditugu, gaiaren arabera sailkatu, hurrenkerari zentzu bat eman. Ondoren poema bakoitzari hiru aktorek egingo lituzketen ekintzak imajinatu dizkiogu. Inpaktanteak izan nahi dugu, nahi genuke, nahi genuen.

      Garagardoak bata bestearen atzetik. Apirilean gauden arren, egunetik egunera sarkorragoa den beroa. Taldeko hirugarren hanka dugu gogoan, Kapelu, “zertan ariko ote da orain?”, “tabernan lanean, zertan ba”. Sekretupean nahiago ditugu bakarka bizi abenturak, maiteminak, elkar ukitze eta espantuak, baina antzerkiari beha berarekin baino ezin dugu imajinatu taldea. Badu bulkada, badu egin nahia, badu jarioa eta irudimena, “oholtza gainean kapaz da edozer gauza egiteko bi aldiz pentsatu gabe” diot Kapelu gogoan, “ausardiak edo egoak bultzatzen du?” berriz ere Merlinek, “egoak? Zu adina, edo gutxiago” nik, zirikatzaile, “ausardiak orduan” berak, gaia desbideratzearren. Tabernako lanak kateatua dauka Kapelu sarri, astean zehar baino ezin dugu jarri hitzordurik berarekin. Gustura etorriko zen gurekin bidaian, “baina dena ezin da”. Antzerkia bizimodua dela diogu, horregatik gara hirurok aurki elkarrekin bizitzera joatekoak. Ni naiz, ohiko moduan, oraindik lanik topatu ez duen bakarra. Kapeluk dagoeneko etxearen fidantza ordaintzeko aurreztua dauka.

 

      Zupa.

 

La Marabuntakoen bizimodua ikustea akuilu etengabea da. Esango nuke Merlinek egun haietan uxatu zituela ernaltzen ari zitzaizkion zalantzak. Bere buruari etorkizun horretan sinesten utzi zion, eta nik aldentzen utzi nuen neure buruari aitortu nahi ez nion intuizioa. Merlineren isiluneetan, hitz erdietan, hutsunera bezala begira geratzen zen momentuetan bazen agurraren antzeko urruntze bat. Bikotekidearekin harremana amaitu dela jakin bai, baina zeure buruari onartu nahi ez diozunean bezala. Sevillako egunetan gure buruari su eten bat eman genion, sinatu gabeko tregoa bat. Merline desio genuen bizimoduarekiko krisi sakonean ari zen murgiltzen, balizko haur bat zuen gogoan, etortzear den betebehar bat. Nik ez nuen sinetsi nahi, ezin nuen imajinatu bizimodutik bizimodura jauzi egitea bera gabe. La Marabuntakoek bidea erakusten ziguten, une oro sentitu nuen bizipenetan gure aurretik zihoazela, ezusteko itsasargi bat eskaini zigutela denbora gutxian. Talde batekoak zein bestekoak, erritmo biziko lanbidea erritmo biziko gaualdi eta harremanekin uztartzen hasiak ginen: drogak, sexua, harreman ororen ertzeko amildegia. Antzerki esperimentala egin nahi bagenuen, bizitzarekin ere esperimentatu beharko genuen ba. “Bestela, nola edukiko dugu zer kontatu?”, gustuko zuen esatea Merlinek. Egun haietan ordea, Sevillako egonaldian, menia bat eman genion talde batekook zein bestekook abiadura hari, parentesi kontzeptual bat. Une batez geratu, elkarren ispiluari so egiteko. Haiek gugan ikusi zuten aspaldian akordura ekarri gabeko erabakien hazia, funtsezko motiboa, arrazoia; guk haiengan, berriz, erabakien iparra, borroka baten koordenatuak.

      Neuk gero eta argiago ikusten nuen nire bidearen norakoa, emozioz bizi nituen Chuso, Victor edo egunetara ezagututako Rociorekin eztabaidarik sutsuenak. Haiek zartako ideologikoak ematen zizkidaten etengabe, gazte izanik gazteago sentiarazten nindutenak.

 

      Zutik jarri, leihotik begira.

 

Egun haietan erabaki genuen, El Salvador plazan nola ez, gure taldearen izena: MAK. Chusok barre egin zigun iluntzeko solasaldietako batean, “MAK? Zer esan nahi duzue horrekin”. “Esan? Ezer ez, gu hiruron benetako izenen inizialak dira, Kalhisablefilikoekin egin genuen bezala”. Chuso pentsakor geratu zen, “Eta non zaude zu?” Merlineri. Barre honek, “ezetz asmatu zein ezinen jarri zidaten hauek...”. Gutxitan egon ginen, egia esan, hiruki moduko solasean Merline eta biok Chusorekin. Bere etxean sartu ginen egunean bai, eta ondoren Hercules alamedan luze, arratsalde batez, Euskal Herrira buelta egin aurretik. Orduan esan zidan sekula ahaztu ez dudan esaldia, konbikzio, segurtasun, naturaltasun osoz: “Ni proletario bat naiz”. Ordura arte ez nuen behin ere neure burua horrela ikusi, neronek irentsi egin nituen kulturan lan egiten dugunon inguruko aurreiritzi zaharkituak, gurea lana ez den uste orokortu bezain interesatua. “Aktorea naiz, antzerkian lan egiten dut, eta proletarioa naiz, eskubide osoz”, oraindik ere burrunba egiten didaten hitzak dira haiek.

 

      Pause.

 

Arratsetan Victor zen arreta gehien bereganatzen zuena. Hasiera batean umil jarduten zuela emango zuen, baina konturatzerako solasaldi guztien erdigunea bilakatzen zen, oihuen beharrik ez zuen sendotasun batez. Begirada konplexua zuen Victorrek, ez zen irakurtzen erraza. Merline eta bioi kosta egin zitzaigun gure trikimailu manipulatzaile psikologikoak harekin erabiltzea. Ez zuen atea erraz zabaltzen. Besteon arreta bereganatzen zuen berehala, La Marabunta taldeko lagunen energiaren bateratzailea zen, zalantzarik gabe. Ingurukoak ondo entzuten zekien mekanikaria, edozein autotan motorra gakoa zela jabetzen zen, baina era berean ezertarako balio ez zuela lau gurpil on eduki gabe, haien arteko orekarik gabe. Eta Victor anbiziosoa zen, oso: bere helburuak betetzeko ingurukoak hil arte maitatu behar bazituen, egin egingo zuen, berekoikeriagatik bazen ere. Lilura eragiten zigun Victorrek, errespetua eta misterioa.

      “Zuen gustukoa izango den leku bat erakutsiko dizuet, hemendik hurbil dago”. Astean zehar eraman gaitu hara, “nola du izena?” nik, “El Local”. “El Local? Zer izen klase da hori?” Merlinek, Victorrek berriz barre eginez “izen probisionala da. Hercules alamedatik hur dagoen espazio autogestionatua da, ireki berri dute eta oraindik ez diote izenik asmatu”. Iritsi gara, “ikusten?”. Atea zabaldu orduko eskuz egindako buzoi bat topatu dugu, espazioa bataiatzeko izenak botatzea eskatzen diete bertan bisitariei. “Lekua nolakoa den ezagutu eta gero, noski”. Sartu eta berehala horma batera luzatu dut begirada: Gasteizko gaztetxeko afixa bat. Irribarrea atera zait, horrelako sinpleak gara euskaldunak, batzuetan ez dugu askorik behar etxean sentitzeko.

      Merlinek aho zabalik zeharkatu ditu espazioko txoko guztiak. Euskal Herriko edozein gaztetxeren traza dauka, espazio handi bat, barra bat, grafitiak, aldarriak, eta gu liluratu gaituen berezitasun bat: forma irregularreko zulo handi bat zabaldu dute pareta batean, eta taula bat jarri dute atzean agerian geratu den gelan. “Pareta batean enpotraturiko eszenatokia hi, tumatxa!” esan du Merlinek. “Zergatik ez duzue errezitaldi bat eskaintzen?” dio tupustean Victorrek. Merlinek eta biok elkarri begiratu, eta ez dugu askorik behar izan, “noiz?”, Victorrek barrakoarekin hitz egin du, “etzi, ni arduratuko naiz publikoa ekartzeaz”. Emozionaturik joan gara Herculesera, Sevillako astea lagun egin berriekin ospatzeko aukera aparta, “gure nazioarteko lehen emanaldia” bota diot nik, “joan zaitez pikutara, terrorista”, berriz, Merlinek.

 

      Etena. Komunetik buelta.

 

Hogeita hamar bat lagun daude publikoan, haietako gehienak egunotan ezagutu ditugunak, lagunen lagunak, La Marabunta taldekoen jarraitzaile fidelak. Horman enpotratua dagoen eszenatokira igo gara Merline eta biok. Banaka joan gara aletzen norberaren poemak, elkarrekin tarteka. Euskarazkoen itzulpen azkar batzuk egin ditut bezperan, gaurko emanaldian pentsatuta. Aukerak merezi zuen salbuespena, nire kasuan. Merlinek horrelako egoeretan beti du abantaila: gazteleraz pentsatutako jatorrizkoek indartsuago kolpatzen dute publikoa. Nik, neure itzultzaile gabezietan trabaturik, bidean galdu ditut euskarak dituen erritmoa, musikaltasuna, eta norberaren ahotsetik jardun ahal izatearen egiazkotasuna eta sedukzioa. Eutsi diot poema sortari, nola edo hala. Egunotan irakurtzen ari naizen Mario Benedettiren poemaren bat tartekatu dut, neureak arintzearren, publikoa neureganatzearren.

      Victor igo da bat-batean nirekin oholtzara. Ez dut ondo gogoan nola gertatu den. Nik proposatu diot, ala berea izan da bulkada? “Utzidazu euskarazko poema bat”. Harriturik egin diot so, zer egin nahi du honek orain? Errezitatzen hasi da. Nire poema bat. Euskaraz. Eta serio ari da gainera. Noski, desastre hutsa da. Poeman aurrera egin ahala algaraka hasi da. Eutsi egiten dio. Negar malkotan hasi da. Neuk hasieran ez dakit egoerari nola erantzun. Jendea barrez hasi da, publiko osoa bere algaren erritmora. Merline begiak arranpalo, barrezka hasi da azkenean bera ere. Ni saiatzen naiz ere barre egiten, baina gaizki ez gelditzearren. Jendea Victor eta bioi so. Malkoak malkoen gainean, baina poema badoa aurrera, ez du etsiko amaitu arte. Ez da poemaz barrezka ari. Egoerak gainditzen du, eta tematzen denez barre egiten du, egoeraren jabe eginez. Bizitzan bezala da. Eta jendea berarekin bat amaiera arte, azken hatsa eman arte. Poeman. Eta bizitzan. Amaitu du. Txalo zaparrada.

      Zerbaitek egin du kra! nire barnean. Sevillan nago, nire aitona-amonen ametsezko Arkadian, euskarazko poema bat irakurtzen. Sevillar aktore batekin, eskuz esku. Orain, une hartan berriro murgiltzen naizenean, inflexio puntu bat izan zela senti dezaket. Naizena izatea erabaki nuen ezer ezkutatu gabe, etorkinen ondorengo euskalduna. Naizena naizelako da posible bizi dudana, beste inork bizi ezin duena. Norbera den guztiarekin bat egitean bilakatzen da bizitza bakana, ezer ez ukatuta zauden lekuan bizitzen hastean. Eta naizela diodan idazle euskaldun honek berretsi egin du egun batzuk lehenago Laboaren kontzertuan egindako hautua: euskara hutsez sortu, eta, aurrerantzean, nireak izango dira soilik hautu horren mugak, ez hizkuntzarenak. Euskara hutsez munduko edozein lekutan transmititzea lortzen ez badut, unea irakurtzen jakin ez dudalako da, beti dagoelako publiko ororekin zarena izanik bat egiteko modu bat.

 

      Pause.

 

Dagoeneko gehiago da neure buruaz ez dakidana, dakidana baino. Gehiago da ahaztu dudana, gogoratzeko kapaz naizena baino. Neure gorputza denboraren makina bat dela diot, guztia dagoela nolabait hor gordeta. Neure burua jada ez dago bizi izandako une guztietan, baina bada haien guztien lekuko izan den haragi multzo bat. Ni.

      Gorputzak memoria dauka, esan ohi dugu antzerkian. Eta hala da. Egon zaitezke luzaz emanaldi bat taularatu gabe, zorabioa ematen du emanaldi bat luze egin gabe egon ostean hura berriro taularatu behar izateak. Gorputzak memoria dauka, esan ohi dugu, ikasia dauka bidea eta kapaz izango da berriz ere hara iristeko. Errepikapenaren poderioz ikasi du bidea gorputzak, bizitzaren partitura bat balitz bezala, eta denbora luzearen ostean kapaza izango da eszena bat berriro bizitzeko. Ez soilik mugimenduak, ez soilik ibilerak eta espazioan kokatzeko gorputz jarrerak, baita emozioak ere, esaldi bat ebakitzeko modua, hitz bakoitzaren esanahi ezkutua. Neure buruari galdetzen diot ea gorputzak egin lezakeen gauza bera oroitzapen batekin ere. Bizi nezake berriro une bat, oroitzapen bat, lehen aldian bizi izan nuen zehaztasun berarekin?

      Nire bizitzako zein une bizi nahiko nuke berriro? Sarritan egin izan diot galdera hori neure buruari. Noski, maite dudan norbaitekin izandako larru jotze basatiak dira sarritan datozkidanak gogora, orgasmo bat berriz ere bizitzeko aukera, denbora gorputz hutsez suspentsioan utzi duzun estasi une horietako bat. Notizia garrantzitsu bat jaso duzun unea bestela, denboraren gelditzea, “ama izango zara”. Badira zeure buruari kontatzen diozun narrazio etengabean ezinbestekoak direla erabaki duzun uneak, bizitzaren kapituluak, oihartzunak. Neure burua definitzeko akorduak zenbatuak dira, edo are, besteen aurrean neure burua definitzeko aukeratuko nituzkeenak. Besterik da norberak bere buruari kontatzen dion autobiografia intimoa.

      Gero badira oharkabean bezala pasatu izan diren uneak, baina zoriontasun bitxi eta zintzo bat ezkutatzen dutenak. Agian ez dago ezer inpaktanterik haietan, baina eszenografia perfektua osatzen dute. Soilik denborak eman ahal dizu momentu horiek balioan jartzeko abilezia. Adinak, esperientziak, porrotak. Halako batean jabetzen zara izan direla bizipen batzuk zeinean isiltasuna musikaren parte zen, eta etena kantarik ausartenaren pausagunea, ostera zatirik indartsuenari bide emateko. Opor batzuetan itsasoari begira norbaitekin emandako tartea, afalostean lagun arteko isilune bat, segundo hori zeinean maite duzuna besarkatu duzun etxetik milaka kilometrora. Bakarrik ez zaudela deskubritu duzun abagunea. Eta horrelako sentsazioen ildotik, sarritan pentsatzen dut, une bat zehaztasun osoz berriro bizitzeko aukera izango banu, Sevilla utzi aurreko azken gauean igarotako hura izango litzatekeela.

 

      Isilune luzea.

 

Nire gorputza denboraren makina bat da. Begiak itxi eta haragi honetan murgildu naiz. Batzuetan inpresioa dut gorputz honek nik ez dakizkidan gauzak dakizkiela. Edo beste modu batean esanda, nik ahaztu ditudan gauzak oroitzen dituela.

      Itaundu egiten ditut eskuak, belarriak, begiak. Zer ikusi zuten, nola entzun zuten. Bada agian bizitzatik at sentiarazten nauen elektrizitate kolpe bat, dardara, noizbehinka azaleratzen dena, orgasmo neurtu bat, olatu sakabanatu bat. Une hartan, sentitu egin nuen. Benetan. Dardara haren memoria berreskuratu nahiko nuke. Xehetasunak.

      Merline eta biok Sevillako etxe batean gaude, Sierpes kaleko ganbara batean. Astebete daramagu bertan, eta biharamunean bueltan gatoz etxera. Irteeraren bezperan despedida dugu aste osoan zehar sortu ditugun adiskidetasun berriekin, eta sorpresa bat prestatu digute. Gaua da. Bost lagun gaude ganbaran, edo agian sei. Victor oroitzen dut unearen gidari. Berak ematen zituen instrukzioak, berak esaten zigun nola jarri kameraren aurrean. Haren alboan Chuso, ia seguru. Eta bere bikotekidea akaso, Maria. Eta Rocio isilik, irribarrez.

      Victorrek tripodea prestatu du, bideo kamera atera du zorrotik, eta harekin grabatzeko zinta. Inork gutxik du horrelakorik duela hogeita hiru urteko garai honetan, argazki kamerarik ozta-ozta. “Esperimentu batean parte hartzea proposatu nahi dizuegu”, esan du erabakimenez, “denbora bat daramagu gure inguruko artistei galdera batzuk egiten eta erantzunak grabatzen. Haien lan artistikoari buruz: zer egiten duten, zer ibilbide izatea espero duten, zeintzuk diren beraientzat erronkak, zeintzuk diren haien ametsak. Funtsean, nola ikusten duten beren burua hemendik hamar urtera. Denbora hori pasatuta, noski, berriro guztiekin elkartuko gara, eta galdera berak egingo dizkiegu. Gure helburua amets horiekin gertatu dena ikertzea da”.

      Hamar urte. Eternitate bat. Gure orduko hiztegian ez zuen lekurik distantzia horrek. Hasi dira galderak, gure ego inauguratu berriaren antsietateaz ekin diegu erantzunei, bizitzaz dagoeneko gehiegi, sobera jakingo bagenu bezala. Nire gorputza denboraren makina bat da, baina ez dabil. Saiatzen naiz Victor, Rocio, Chuso, Mariaren galdera zehatzak entzuten, Merlinek eta biok emandako erantzunak berriz ere ahotsera ekartzen, eta ez dabil, ezin da, makina izorratu da. Badut akorduan, ordea, modu fisikoago batean agian, Merlineren ahots dardara, eta nire sentsazioa. Segurtasun osoz ari da arteari buruz hitz egiten, poesia bizitzeko modu bat dela eta abar esanez, kultura ideologikoa dela, bizimodu hau erabaki politiko bat dela, baina ez dut sinesten, zeozer gaizki doa Merlineren ahotsean. Benetan, bere barruan, beldur da hamar urte barru bere burua non egongo den ikusteaz.

      Itauntzen ditut belaunak, sofa hartan eserita, itauntzen ditut nire orduko oin zola kirasdunak, dagoeneko iletsuagoak direnak. Itauntzen ditut piercing ezkertiarren zuloak, oraindik buruan irauten dutenak. Erantzunik ez da. Gure etorkizunaren zimenduak ezarri genituela oroitzen dut soilik, nire bidea hurrengo hamarkadetan izan dena orduan erabaki zela. Nire bizitza aldatu zuen unea izan zen hura, baina ez dut ezer oroitzen.

      Oraintxe esku bat emango nuke VHS zinta hori ikustearren.