—6—

Fonderiako tutuak portukoaren ulua luzatzen zuen sutan legokeen baforearen deia hamabiak emanka, otordu, ontzia abandonatu, makinak isildu, tabernak lantegi bihurtzen ziren tenorea. Tabernak eman zigun gizon titulua, merkea edanez egin genituen lagunak lagunago gaztetasunaren erritu-dantzan, gure aitak zurrutean ezagutu genituen azken belaunaldia izan ginen, neskekin azaldu ginen lehena, haiek ordaintzen zuten erronda batzuetan, leku maskulinoa hartuz noiztenkako kafetegirako gomitetik tabernako zerrauts zikindura, zikintzera, lehen urrats liberatua emanez. Ukondoa zink haietan emanik egin genituen mundua aldatzeko planak eman genituen sasiko hitzorduak eztitu genuen gure frustrazioa handitu genuen gure erresumina.

        — Jo al diok larrua?

        — Hark jo ziok honi.

        Barre egiten genion edanak erasaten zionari, edanak gintuen garrazten, zailduak geunden. Neskek ezin ziguten lagundu hura uzten, sobera harreman lohi limur likits lardatsa geneukan alkoholarekin, ausartu egiten gintuen gordekoak ateratzera isilekoak esatera: dena ez dugu aski.

        — Gurea, intelektuala duk.

        Horretarako esana zen, zurruta kontrako eztarrira joateko, emakumeari barre egiteko.

        — Ez al da posible neska batekin harreman intelektuala edukitzea? Erantzun agudo!

        — Intelektual hutsa banintz, konprenituko nikek.

        — Zuek ez dakizue, honek beste bat zaukak txortarako.

        Tabernaren historiari zegoen lotua gure historia, mintzaleku demokratikoak uste genituen zoko erakargarri haiek historiaurreko leize bihurtzen genituen seigarren txoperan mutilok, konfiantzan, aldamenean neskarik ez geneukanetan. Bi, hiru belaunaldi egiten genuen atzera ardoaren epelean narrasturik.

        — Ez al hidaken esan hiri ere gustatzen zaikela?

        — Beste guztiak bezala!

        — Ba amolai, Gorka.

Copenhagen Riga Bremen Oostende Limassol Plymouth Amsterdametik gure portura zetozen baforeek bestelako duintasuna ematen zioten ostertzari, zer zen hura, eskuinera akasturik gabeko marra horizontal batek bereizten zituen bi urdintasunak, itsasoaren kolorez margoturiko aintzira izoztu bat, gasolino bakan batzuk baino ez arrantza txipian lehorretik hur. Antxetaren bat edo beste errepide bazterreko harkaitzetan, errepidea labarren orpoan labarrei uhina debekatzen, itzalik ez seinalerik ez, itsaso domestiko bat Bilboraino, herri xarmagarriak hoteltxoak hondartzak baserriak mendi magaletan.

        — Ez nuke herriotan bizi nahi.

        Errepideak ingurada interesgarriak zeuzkan, aitortzekoa da, Aleksandrak gidatzen zuelarik.

        — Zure artikulu hori erratua da hasieratik azkeneraino.

        — Nire artikulua? Nondik atera duzu hori! Antxonek idazten ditu GazteArteako gehienak!

        Aitak moilatik askatzen ez zuen txaluparen egoera ikusi nahi zuen, laguntzeko eskatu zidan, lagundu egin behar nion, bai Aleksandra.

        — Eztabaida ez da gizontasuna edo Euskal Herria, ezin duzue konprenitu?

        — Gizontasunaz, emakumezkoek dakizue.

        Mututu egin zen bidearen bihurriari emana, bizkarra tente, behakoa makadam higatuan.

        — Zuloagaren museoa! Bazenik ere!

        — Publizitatearen amua neska hori da, Soberano botila eskaintzen duena, zerbitzari, sexua saltzen. Amuan enpalatua balego bezala, ez duzue konprenitzen!

        Aparkatu genuelarik plastikozko ontzi handi bat atera zuen maleterotik, gasoil bila igorri ninduen.

        — Abesti izena daukan batean egongo naiz.

        — Blowin' in the wind, ezta?

        — Mozoloa!

        Teorian onartzen genuena gaitza egiten zitzaigun atzematea gure zirietan gure solasetan gure idatzietan, gauzen aldaketa hutsak ez zuen ekarriko gizakiaren aldaketa, geure barrua ere behar genuen irauli gauzak zinez aldatuko baziren.

        Euskalérri, egízko gizónen érri!

        Zer ote da harreman normal bat?

        Naizen guztia da nire akats bakarra!

Israelgo gobernuaren pedido handi bat zeukaten fonderian, gobernuarena zela zabaldu zen. Presenta nendila Gorkak, delineazioko ingeniariak esan ziola ingelesa zekien norbait behar zutela, gaztea, hilabete batzuetarako egun erdiz. Gizen samar pagatzen zuten fonderian, bagenekien etxean.

        — Jenaroren semea zera, ezta?

        Nire abizena ikusirik, kontratua sinatzerakoan.

        — Ez.

        Gaztea behar zutelako hark txango politen baten aukera begitandu eragin zidan, nolakoa ote zen Tel-Aviv, kibutzetako sozialismoa benetakoa zenetz jakiteko baliagarria, ausaz.

        Bekaina gaiztotu zidan aitak bazkaritan.

        — Lotsa ematen al dik zeinen semea haizen esateak?

        Galdera huraxe azken hiru urtean.

        — Estudiatu ez balu ez zuten hartuko, zure semea delako hartuko zuten ala?

        Sinaturikoa erakutsi nionean «Esaten nizun nik, hobe zenuela ingelesa ikastea, ez motorista, aitak nahi zuen bezala!». Baina aitak ez zuen inoiz ulertuko emaztea ni bere semea ere banintzela ari zitzaiola esaten, aldarri egiten zuela, sinatu nuen kontratuaren zati bat berea zela, berak ere bazuela meriturik, berak: etxekoandre bat gizontasunaz ari sukalde zokotik.

        — Oraindik ez duzu zoriondu.

        Fonderiatik ekarri azkazaletako azken koipe gantza asperoiarekin harraskan kentzen ahalegintzen zelarik zitzaidan errespetagarria gizon garraztu hura, gure aita. Une hartan ordezka zezakeenagatik, ematen zidan irudiagatik. Debaldetan saiatuko nintzen ulertarazten ez nuela nahi zor ziezaion ezer inori niregatik, haren alderako ere erabiltzen nuela neukan harrotasun apurra. Gizon hark, alabaina, laztan egin zion amari inoizko batean. Edo ez, agian ez.

        — Nolako lana eman ditek?

        Ez pentsatzeko kibutzak ezagutuko nituenik esan zidan Gorkak, maltzur, Smoking papertxoa kopakoan bustitzen zuela Fariasaren muturrean itsasteko.

        — Gomendio bat, utzi besteoi as nosas mulleres.

        — Kala pribatua al daukazue hor?

        — Laborategiko neskek pelikuletako erizainak ematen ditek. Ikusi behar dituk!

        Tel-Avivera bidaltzekoak ingeniariek zirriborratzen zituzten, idazkia ingeleseratu besterik ez nuen egiten nik zertxobait hobeturik. Telefono dei batzuk hartu lanaren jarraipena egin txosten laburrak idatzi handik emandako aginduekin. Astelehenetan «Aquí Mario Kempes!» identifikatzen zen teknikari baten deia hartzen nuen, River Plate-ren porrokatua, Espainiako ligako futbolari argentinar guztien berri galdetzen zidana. Prentsa erraldoi baten piezak moldeatu behar genituen, misilak egiteko zirela esaten zuen jendeak. Mario Kempesek «La Gorda» esaten zion funditzen ari ginen puskatzar hari, «¿Qué hubo de la Gorda?» nire ingelesa gaztelania gozoan mespretxatuz. Aipatu nion boikotaren aukera Gorkari, ahotan zebilen zurrumurrua.

        — Mecajuen o can morto! Lanik gabe utzi behar gaituk!

Nik gordetzeko dirua liburuetarako disketarako, horrelakoak esaten zizkidan biok bakarrik geundenean, aitaren paga estrarekin oparitu nahi zidala trajea, traje gris bat. Trajea behar nukeela, amak.

        — Grisa gainera?

        — Grisak denekin konbinatzen du ondo.

        — Batez ere porra beltza zintzilik daraman uhal beltzarekin, horrekin ongi traje grisak.

        — Lepo zisne batekin esaterako.

        Lepo zisneko poloak erabiltzen zituztela intelektualek, modan omen zegoen. «Intelektualek» hitza, amak. Betaurrekoak ere beharko nituela orduan. Nolakoa nintzen. Ez nuela trajerik behar, ingeniariak ere ez zirela trajearekin ibiltzen.

        — Ez dizut lanerako esaten.

        Telebista piztu nuen solasa bertan behera lagatzeko.

        Zein dira amaren ametsak?

        Ez ditut maite zu sortu zintuzten gizonak.

        Sumendiak bezala dekoratzen dut potakarrez neure burua.

        Aitaren urteak, edo ezkondu zirenekoak, amak arkumea labean prestatzen zuen bazkari lepogarri haietarik batean jakin nuen trajearen ostean arreba zegoela, esan liteke, berarekin harrikoa egiten ari nintzelarik sukaldean.

        — Neska hori altu samarra da...

        — Nik arazoak, benetan, Mondrianekin dauzkat. Brahmsen bost sinfoniak ez zaizkit zailak egiten. Maite al duzu, Mondrianen musika?

        — Ez zara horren graziosoa.

        — Hala ere uzten dit bere igogailuan sartzen, neska horrek. Neska horretaz ari baldin bazara behintzat!

        Platerak idortzen jarraitu zuen deus esan ez banu bezala, gizonkeria bat besterik ez.

        — Neska batzuei gizonezkoak gustatzen zaizkie.

        — Barka, txo, zuk baino hobeto ezagutzen ditut neskak.

        Absurdua zen, benetan, arreba neskei buruz jardutea niri, gizonezkoekin borrokatzen ziren neskei buruz.

        Nor da lotsa bere buruaz? Ni ere ez!

        Euskalérri, egízko gizónen érri!

        Esperma malkoak gure amen eskuetara Aste Santuko prozesioetan.

        Goizeko zer ordu arte Maiatzaren Lehena plazako pausoei erne, barruan neukana ezin hitz eginik, zaunka mindu haiek. Sobera izoztu, sobera amets, sobera kezka, sobera erantzun erraz neure buruari, zalantza mingarri batzuk, ezin izan ninduen loak hartu.

        «Gogorra zera zure arrebarekin».

        Ziririku biren eztanda, alerta seinalea galtzak janzten ari nintzela autodefentsa txandara jaisteko, badatozela, oihuak, lasterka batzuk, eskuko bafore sirenaren ulua kostako trenaren biaduktuaren arkupeetarik hezur guztiak inarrosten, gero poliziaren sirenak isiltasuna inposatzeko. Plazaren erdian bildu ziren aginduak hartzera, aginduak eman zizkieten. Despliege hura ez zen atxiloketak egiteko. Leihoetara ginen herri osoa, zer egin behar zuten. Telefonoa hartu zuen amak. Lorontziren batzuen jausia karrikan, pontxo beroren batzuk, gero arrafagak, garrasiak.

        — Josebek ez du hartzen.

        — Lasai ama, lagun batzuen etxera joatekoa zen.

        Taldetan banatu ziren herrian barrena, dendak tabernak atariak metrailatzen.

        — Mercenarios...!

        Gorkaren ahots beldurgarria zen leiho zubi garabi teilatu guztietarik mehatxuka, karrika estuetan oihartzun egiten zuela, hodi zabalaren hondorik ilunenetik zetorren durundio lupeztua.

        — Mercenarios...! Franco é morto!

        Amorratuagoak orduan tiroen zartak, triskantzaren harrabotsak.

        — Todos os cans ides morrer!

        Alde egin zutelarik kalera murgildu ginen gazteak aurrena, gero dendariak tabernariak, gizonezko asko, emakumezko asko, zenbat ume zalapartaka amen aginduei kasurik eman gabe. Ez zegoen kristal bat bera ere osorik plazako behetan. Txiza eginak ziren soto batzuetan, sarrailak tiroka ostikoka apurturik.

        — Politika, momentu honetan, borroka armatua duk.

        Optikaren bitrinan zeuden eguzkitako guztiak lapurtu zituzten beirak apurturik, Antxonek lan egiten zuen botikan ere harrapaketa egin zuten, ukenduak lasaigarriak barbiturikoak, adituak ziren, antza.

        — Zer egin diegu guk horiei horrela etortzeko?

        — Beldurra sartu nahi digute, ez dute herria mobilizatzea nahi.

        — Zer egin diegun? Bizirik atera ginen trentaiseisko gerratik, gutxi iruditzen al zaizu?

        Zimitorioko murala bere hartan utzi zuten, ez ziren ausartu eliza baten pareta fusilatzen, edo nahikoa bortxatua zegoen tirokatu behar izan gabe.

        — Bortxatua? Pareta, bortxatua?

        Gazte guztiak oholak garraio, gizonezko guztiak mailua eskuan puntapaxak ezpainetan, emakumezko guztiak dendak zabaltzen sotoak garbitzen, ume guztiak kaskilloak biltzen, kafea doan taberna guztietan, gaupasa iraultzailea, faxistek abandonatu gailurraz jabetzea, Aleksandra bere Leica M4arekin metrailaturiko ate leiho beira guztien aitzinean tripodea paratzen, une historikoa, zortzigarren egunaren bezpera.

        — Noiztik bortxatzen dira irudiak, noiztik bortxatzen dira sinboloak?

        — Barka ezazu, Aleksandra. Botikara noa, edukiko dute zer edo zer, ekarriko dizut.

        Portu honetarik ehunka miliatara egon nahi nuen, mahatsa biltzen frantsesa hobetzen tulipanak drogatzen japoniera ikasten, euskaldunik topatuko ez nuen edonon batean, gutaz haraindiko jendea ezagutzeko premia neukan, Marcuserekin hitz egin, beste nonbaiteko poliziak harrikatu, harri berriak ikasi, Marilurekin etzan pintatu hezeko belarretan. Bai, Rikardok nora hoa marmarrean galdetu zidanean huraxe deskubritu nuen, momentu hartan geure buruaren aurkako borroka armatua zela politika zuzena egitea, tiro bana belaunean bihotzean garunean sinesmena behar zuten hitz guztiei. Kontu batzuk ahantzi, gorputza hebaindu, lo egin, bestelako eguzkitan itzarri, maitasunaren barne sintaxiaz jabetu: euskal herri nerea ezin zaitut maite.

        Argia zegoen ehiztarien elkartean.

        — Intendentzia, azpiegitura! Gu gabe zer eginik ez!

        Baratxuri zopa ari ziren prestatzen pertz handi bitan Txurdo Maitane Garbiñe okindegitik ekarri berriarekin.

        — Noiztik emakumezkoak sukaldean? Sukaldea emakumeen presondegia da!

        — Isildu hadi, proba ezak hau.

        — Asanbladak erabaki dik oraintxe herriko soziedade guztietan sarrera libre dutela, bihar bertan estatutu aldaketa dago. Hemen Garbiñe lehendakari, e Garbiñe?

        Jendea sartzen hasi zen, goizeko laurak kukuka kukua.

        — Egon al haiz Gorkarekin? Hirekin hitz egin behar omen dik.

Orriz beteak goizeko txandarako merkatuko plazatxoa elizako eskailerak fonderiako bidea, Lantegiko Batasunak asanblada deitzen zuen, erantzun bateratu bat eraso faxistei. Aldageletan sindikatu guztien oharrak geneuzkan paretan bart arratseko erasoari aurre egin behar geniola esanez. Ez zen makina bat ere martxan jarri, biltegi nagusira abiatu ginen denok. Laborategiko neskak, bata zuria gabe, ez ziren hain mulleres, ez ziruditen pelikuletako erizainak, lilura kontrastean zegoen, lanurdin koipeztatu hautseztatu haien aldean sortzen zuten txori kantuan. Bai, bataren azpian atorrarik gonarik erabiltzen ez omen zutelako hartan ere bai, zer duda egin, gezurra zen baina horrela izatea nahi zuten labeetan moldeoan errebaban, edan egiten zen burdinautsa hartan iraun ahal izateko, edan sorgortu aberetu, zapalketa hark bai. Latzenetarako gizon zaildu haiek ere, kaleko jantzian, ez ziren langileria. Menturaz hunkiberagoa izanen nintzatekeen lehenagoztik aurpegi haiek denak hitza hartu zutenek bezala goi batetik ikusi izan banitu: populu beharginaren buru pentsakorrak.

        — Laneko lagunok, borrokako lagunok! Denok dakigu ezin direla labeak itzali. Gaur ere, lanuztea onartu duenean, direkzioak konpaño batzuk behartu ditu. Lagunok! Denok dakigu labeak mantentzeko nahikoak direla bost langile. Zergatik behartu ditu hogei, orain arte bostekin nahikoa zenean? Puntu hau eztabaidatzea eskatzen dut aurrena, zeren...

        Uzteko amaitzen batek, ozen. Luisek prestigioa zeukan, isildu egin ziren.

        — Hauxe besterik ez bukatzeko: greba egiteko askatasuna dago jokoan.

        Berbaro bizi bat sortu zen kontainer gainetik jaitsitakoan megafonoa hurrengo hizlariari pasatzen zion bitartean, egia al zen, zergatik horrenbeste, arrazoia zeukala.

        — Lankideok! Lankideok! Zertarako bildu gara gaur hemen? Eraso faxistei erantzuteko! Moldeoko atean kaskilloak azaldu dira, balak ere bai, mehatxatu egin gaituzte. Hori ez du direkzioak ordenatu. Luisek planteatzen duena komitetik bertatik bideratu leike, baina atzoko atakeari kalera irtenda erantzun behar diogu.

        Txaloak jaso zituen Arrietak, lider handia zen, hiru barrualdi. Megafonoa eskatu zion Luisek, jende artetik erantzun zion.

        — Konforme nago zurekin, lankidea, burkidea. Baina gaur hamabost konpaño eraso faxistari erantzun ezinda geratuko dira, lana uzten baldin badute santzionatu egingo dituztelako. Greba egiteko eskubidea dago jokoan, lagunok!

        Arrazoia zeukala komentatu zuten ostera Arrieta txalotu zuten askok. Begi bistakoa zen Luisek karisma zeukala, baina ezin izan zituen menderatu, sindikatuek indarra ageri zuten ordurako, handik harat langileen batasuna paktatua izanen zen, izatez gerotan. Bulego berean idatziak ziruditen komunikatuak irakurri zituzten jendea epeltzeko, lortu zuten egun osoko greba ez ateratzea, indarrak gorde behar zirela esan zuen Gorkak berak ere, txaloak jaso zituen, harrigarria zen hilabeteren buruan halako erraztasuna jendaurrean, harritu ninduen.

        — Baina orain ez goaz kalera guregatik. Orain kalera goaz bat egiteko estatu faxista honek egunero, egunero erasotzen duen herriarekin...

        Aliatu ona zuen ahotsa, indarra transmititzen zuen, Luisen limuriaz bestelakoa, modulatzen ikasia zen, bazekien besteen planteamenduen motela azaltzeko ausardiari kalitatea ematen zion patxada erakusten.

        — Langileon borroka ez da soziala bakarrik, ez da antifrankista bakarrik.

        Karriketan barrena abiatu ginen moiletaraino kontsignak oihuka, argazkiak tira ahala ibili zen Aleksandra, lantegi osoa kantari ukabilak goititurik, banderak inarroska pankartaren atzean, zortzigarren eguna horrela etorriko zela jakinarazi zien ingurukoei Gorkak Internazionalaren euskarazko letrarekin LABek atera berria zuen tarjeta tako bat ematen zidala.

        — Hitzik ez, horri hitzik ez.

        Lantegiko Batasunaren azken buletina banatzen ari zen Luis, guregana egin zuen.

        — Hirekin hitz egin beharra zaukaat. Almazenean, ordu batean.

        Uste nuen uzker saltzera igorriko zuela Gorkak, baina joatea komeni zitzaigula, horrelaxe, zitzaigula.

        — Nik ere bazauzkat esateko batzuk berari, ikusiko duk.

        Lekuko behar ninduela esanen nuke, Luisek eskatua baliatu behar zuela berari aurrez aurre esateko herriko paretetan idatzi ez zituen haiek. Ibilia amaitu genuelarik, kioskora igorik lantegiko komiteko idazkariak komunikatu bateratua irakurri ondoren ukabila erakutsi zueneko Zuuutik lurrean zapalduta ekin genion LABen txartela eskuetan geneukala, Internazionala euskaraz portualdean. Gorkak nagusitu gintuen erdarari, mezakantarien fede epela suspertu zuen organoa izan zen bere ahotsa han, infernupeko aingeruak bilduak geunden plazan, elizatik hur, gure hormamargo antikapitalista zaurituaren aitzinean, data historiko hartan.

Termo bat, bi edalontzi, ez zen harritu Gorkaren ondoan ikusi ninduelarik. Ez ekartzeko besterik, nahikoa neukala zigarroarekin. Zertarako hura, zer gertatzen zitzaion, ez al zuten aski langile katoliko biltzen guri kendu ziguten elkartean.

        — Ni ere zuek bezala nagok, elizatik kanpo ari nauk.

        Nekatuaren itxura zeukan, asanbladak atzera bota zizkion proposamen guztiak.

        — Kasik okerragoa duk hori. Infiltratu bat haiz hemen.

        Halako hunkidura bat sortzen zuen neke hark, Bixarberderen ahosoinuak bezala xarmatzen zuen Luisen marrantak. Termoa ireki zuen, kafe lurrin ederra isuriz. Zerbitzatu egin zuen.

        — Zuek, gazteak, problema bezala ikusten zaituzte nomenklaturak, baina zuek ez zarete traba, zuek soluzioa zarete, zuek daukazue etorkizuna eskuan.

        — Baina hi zeinekin hago, patroi batzuekin ez, beste batzuekin bai?

        — Printzipioek balio ditek, ez egiturek.

        Lekuko egon ez nintzen beste eztabaidaren baten luzapena iruditu zitzaidan solas hura, ezagutzen zuten elkar.

        — Arrazoia daukak. Bihar, ziklostilatzeko makina elektrikoa ekarri behar diguk. Gaueko hamaiketan, Laubidetako bazterrean.

        — Guk ere behar diagu makina hori. Hik badakik, Gorka, Lantegiko Batasunak behar duela, hi ere gureetakoa hintzen atzo arte. Hori esplikatu behar didak.

        Biltegi erraldoi hartan, kontainerren kokapenak, kolore askotariko multzo txipitan, Mondrianen erakusketa handi bana osatzen zuen. Bere burua ez zekien artea, bestelako ipuintasuna, kresal usainekoa ez baina zirritu guztietatik sartzen zen errebabako burdinautsak lausotua, azal maiztukoa, esku traketsak edukia emandako koaderno bat.

        — Hik ekartzak makina. Aspertuak gaudek vietnamitarekin, zuei pasako dizuegu. Hik ekartzak elektrikoa.

        — Txantxetan ari haiz.

        — Lasai, behar duzuenean ekarri niri testua, geuk inprimatuko dizkiagu orriak. Doan.

        Zutitu egin zen gure Luis miretsia, bestela hitz eginen zuten ni bertan ez egotera.

        — Esadak, Gorka, zergatik utzi duk Lantegiko Batasuna?

        — Ba... entzun ezak ondo, Luis. Asanbladarena, hori joan duk, orain langileak afiliatu egin behar dik. Ez al duk ikasi gaurkoarekin?

        — Elizatxoak sortu nahi dituzue? Erraz kaptatu haute!

        — Elizatik kanpora omen habil... Horregatik behar duk asanblada, pulpitutik hitz egiteko.

        — Sindikatuek zatitu egingo zigutek batasuna. Asanbladan jendeak diskutitu egiten dik, erabaki egiten dik, gaur bezala. Ez al da hala izan?

        Erretzen jarraitu nuen bazter neutraletik, Gorkak berak irabazi beharreko borroka zen, irabaziko zuen, ikusteko nengoen gomitatua. Horregatik isildu nintzen han, Gorkak jakin behar zuen Luisek arrazoi puska bat zeukala.

        — Ez al hidaken herorrek esan orain erakunde politikoak dauzkagula, elizpeko elkarteak ez daukala zentzurik? Ba egin itzazue zuek ere, egin ditzala elizak bere erakunde politikoak lantegietan, potrorik baldin badauka.

        — Ondo asanblearioa hintzen orain hilabete batzuk.

        — Orain bestelako jokoa zatorrek, gu ez gaituk urtuko idealismoan.

        — Urrutira helduko haiz idealik gabe.

        — Hauteskundeak zatozak. Delegatuak atera behar dizkiagu, ez diagu komitea beren eskuetan utziko.

        — Baina ez al duk ikusten erabakitzeko eskubidea galduko dugula?

        Arnasa hartu zuen sakon nire lagunak, hondorik ilunenetik hasi behar zela pentsatu nuen durundio durduzagarri hartan, baina eztiro egin zuen hitz, esaten zuena buruz ikasia, edo guztiz barneratua.

        — Hik erlijioa egiten duk fabrikan, mezan bildu nahi gaituk. Gu alderantziz ari gaituk, sindikatua herriaren mugimenduan txertatzen, langileria banguardia politikora eramateko.

        — Boto eskubideak ez dik langileria askatuko.

        Tu egin zuen hautsetan Gorkak, amaitutzat eman zuen eztabaida.

        — Jainkoa ez zagok barrikadaren alde egokian. Horixe duk hire arazoa, Luis.

        Aterantz abiatu zen, arratsaldekoa hasteko tutuak jo baino lehen kafe bat hartzeko Leundarenean. Lagunarengana egin nuen nik ere despeditu gabe, zapaltzen nuen zigarrotik gorako behatu uzkur bat baino ez.

        — Gorka!

        Errukitu egin nintzaion, arazoa izanen ginen beretzako ere etorkizunaren umeok, Luisek bihotzez maite zuen langileria sindikatuek hartu behar zuten, nomenklatura berri batek, mendeko.

        — Konfunditu egin haiz ipurdiz, Luis.

        Zinkaren metalgina gailendu zitzaion egiazko metalginari, tabernako doilorkeria hura bota zion burua jiratu gabe, biltegi osoa bete zuen kiratsa, eztabaida hartako galtzailea izan balitz bezain ozen higuin deitoragarri, gizon.

        — Esan beharra al heukan?

        Ez zidan ezer erantzun, damutua zegoela esanen nuke, nik hala nahi behintzat. Aurkari gaitza zen Luis, zorrotza, leuna, burutsua, bihoztuna. Menturaz ni bertan ez egotera arrazoia emanen zion Gorkak. Horretarako behar ninduela uste dut, indar hartzeko, osoro sinesten ez zituen haiek bota ahal izateko. Edo Luisen eztikeriari immunizatua zegoela ikus nezan.

        — Aleksandrak esan zidaken badakitela zein izan ziren pareta bortxatu zutenak.

        — Pareta bortxatu zutenak esan ziken?

        — Bai, halaxe esan zidaken.

        — Badakitela gainera? Zeinek zakitek?

        — Besapeak depilatzen ez dituzten neskazahar horiek.

        Ez galdetzeko nondik zekiten, bazekitela, ez gintezela gehiago saia garajeetan galdezka, kalterako ari ginela.

        — Neskazahar horiek hik uste dukena baino arrazoi handiagoa zaukatek, Gorka.

        Begira geratu zitzaidan delineaziorako eskaileraren orpoan. Lantegiko ehun mila tonako hauts hura guztia harrotu zuen sudurretarik jaurti zuen erremuskadak.

        — Ez zakiat zer ikusten diken hiri Mariluk!

        Bazeukan, bazeukan ezinegon bat barruan, un can, ez morto hala ere, doente baizik, mindua, amorratua.