11

Urteko azken egunean Gabriela bisitatzea erabaki zuen Oliveirak. Etxe hartara itzultzeko gogoz, aitzakiak pentsatzen eman zituen egun batzuk. Liburuak saldu zizkionez, eskaria bere osotasunean iritsi ote zitzaion egiaztatzera joan zitekeen. «Eskerrik asko kezkatzeagatik» esango lioke Gabrielak, eta barrura sartzeko gonbitaz batera interesatuko litzateke Oliveirarengatik: «Zer moduz? Anai-arrebarik baduzu?». Eguberriez eta amari buruz hitz egitera behartuko lukeen arren, gezur txiki batzuk asmatuko lituzke. Gezurrak esatea beti da bizitzan aurrera egiteko modu aproposa, alferrikako oztopoak saihesteko baliabidea.

        Tinori hots egin zion.

        — Ebakuntza egin diote aitonari. Bainugelan erori eta aldaka hautsi du.

        — Hara!

        — Erortzean ezin jarriko zituen eskuak eta... Bera ez da ezertaz akordatzen, gizajoa. Harreman ona dugu aitonak eta biok, ongi dakizunez. Gaztetako kontuak kontatzen dizkit, maitaleak zituenekoak...

        — Bat baino gehiago?

        — Itsasontzi bateko makinetan aritzen zen. Mundu osoan zituen amoranteak. Larru-jotzaile porrokatua zen!

        Tinoren irria entzun zuen telefonoaren bestaldetik. Gogoko zituen lizunkeriak. Oso erraza zen bide horretatik haren laguntasuna lotzea. Lizunkeriak aipatzen hasi ahala, ahaztu aldaka eta ahaztu lanetik libratzea.

        Aitona ozta-ozta ezagutu zuen Oliveirak. Egia zen makinista ibilia zena, baina emakumetan, besteak bezala, ezer gutxi. Horrela bizi izan zen Juanito, ozpinduta baina alaitasun faltsua erakusteko beharrik gabe, eta hala joan zen, protesta artean, minbiziaz, mundu guztia egiten zuela errudun.

        Gabrielarena herriko etxe guztiak bezain itsusia zen. Ume batek marraztutako auzoa zen hura, inolako harmoniarik gabea. Horiz margotuak hormak, laranjaz balkoiak eta azpialdean marmol beltza, babes ofizialekoak ez zirela azpimarratzeko jarria seguruen. Ezkaratza ohikoa, ohiko handikeriaz apaindua alegia. Bigarren solairuan bizi zen atsoa, baina une batez zalantza egin zuen zein ote zen atea. Behetik azalpenak eman behar ez izateagatik beste tinbre bati sakatu zion, eta korrika igo zituen eskailerak. Ate aurrean geratu zen. Ez zen ezer aditzen, eskailera zulotik zetozen telebista hotsa, haur baten negarra eta lehorgailu bat izan ezik. Zopa usaina zegoen atarian.

        Txirrinari sakatu bezain laster hasi ziren zaunkak.

        Neska gazte batek zabaldu zuen atea. Txakurra irten zen hankartetik, buztana zut.

        — Gabriela etxean al dago?

        — Gabriela? —goitik behera begiratu zion; ezpainak gorriz, sudurpean bilo itzal bat eta dirutza balioko zuen soinekoa (hori iruditu zitzaion Oliveirari).

        — Bai, Jose Zarateren emaztea.

        — Badakit nor den Gabriela. Bere laguna al zara?

        — Ez zehazki. Duela egun batzuk liburuak erosi zizkidan eta...

        — A, zu zara orduan amonari liburuak saldu zizkiona!

        — Berak erosi zizkidan.

        — Eta jakin al daiteke zertarako behar dituen amonak liburuak?

        — Hori berari galdetu beharko zenioke.

        — Baina zuri galdetzen dizut.

        — Ulertu dut galdera, bai, baina ez dakit zer erantzun. Berak erosi zituen, berak esan beharko dizu zergatik eta zertarako.

        — Zergatik: zuk saldu zenizkiolako; zertarako: ezertarako ez.

        — Aizu, ze galdeketa klase da hau?

        — Ez dut gustuko inork nire amona engainatzea.

        Sudurra oker zuela begitandu zitzaion Oliveirari: «Sudur okerra, umore petrala».

        — Nik ez diot ziririk sartu. Liburuak zuretzat behar zituela esan zidan.

        — Niretzat, entziklopedia bat?

        — Bai, zera esan zuen, eguna telebista aurrean pasatzen zenuela, eta entziklopediarekin beste zerbait edukiko zenuela entretenitzeko.

        — Ez txorakeriarik esan.

        — Ez naiz ezer asmatzen ari.

        — Oraintxe hartuko dut lehen liburukotea, atea itxi orduko.

        — Ezkerretik eskuinera irakurri, badakizu...

        Oliveirak hankak gurutzatzeko erari erreparatu zion diskrezioz. Agian itzultzaile jardungo zuen kongresuetan eta halakoetan, uniformez jantzita. Baina beste zerbait gordetzen zuen buru horretan, pozoiren bat:

        — Ezkerretik eskuinera irakurriz iritsi al zara zu horren urrun?

        Sugegorria!

        Begi beltzak zituen, eta inolako lotsarik ez. Amonaren etorria zuen, zalantzarik gabe, jario erakargarri berbera; amona baino askoz ere hotzagoa ordea. Ez zuen bizitzaren laburraren berri: horra aldea. Azken esaldiarekin Oliveira lotsatzea lortu zuen, jolasaz haratago joan baitzen, zuhaitza errotik ateratzera. Neska horren akorduan inolako arrastorik utziko ez zuela pentsatu zuen Oliveirak. Zein erraz sartzen diren neskak gizonen postalen kutxan, eta zein zaila den kutxa eder horretan toki bat egitea. Noizbait liburukoteei erreparatu eta lanbroa baino ez zuen gogoratuko neskak: nor ote zen saltzailea? Baina Oliveirak ate horretan Gabrielaren biloba baino gehiago ikusten zuen, eta lipar txiki horretan jabetu zen sentimenduaz eta lipar txiki horretan borrokatu zen sentimendu haren kontra, artean esateko kontu egokirik aurkitzen ez zuela. Orduan pentsatu zuen, zakur ttattar hark tamaina eta pisu aproposak zituela ostikoz beste izkinaraino bidaltzeko modu zorigaiztoko batean, eta halaxe behintzat neska betiko akordatuko zela berarekin.

        — Esaiozu etorri naizela, gehiegi eskatzea ez bada.

        — Utzidazu telefono zenbakia, nahi baduzu.

        — Ez daukat —pentsatu gabe erantzun zuen Oliveirak, eta berehala damutu zen.

        Zigarro bat piztu zuen kalean, pixka bat asaldatuta, pozik hala ere. Edertasunak poztuta. Ez ageriko edertasuna, arrunta eta ikusten erraza den hori, ikusten ez dena baizik: norberak nahi duenean eta nahi duelako ikusten duena, horren prometagarria izan daitekeena.

        Aita Donostia kaletik Beraungo futbol zelaira jo zuen, etxera oinez joateko asmoz, euritik babestearren balkoipeetan ostatu hartuz. Zergatik ez zuen inoiz ere aterkirik eramaten?, horra zer zerabilen kaskoan bueltaka. Pontikatik gertu egonagatik, lotsagarri eta garestia zitzaion autobusa hartzea, baina eguraldi zakurra zegoen. Markesinan geratu zen beraz. Bizkar zorrotik Alvaro Mutisen liburu bat atera zuen: La última escala del Tramp Steamer. Liburu txikia baina trinkoa eta aberatsa. Esaldi guztiak kopiatzeko tentazioa sentitzen zuen Oliveirak, haiek idazteko plazeragatik bakarrik.

        Zigarroa ahoan hartuta irakurtzeko ahalegina egin zuen. Kea begietan sartu zitzaion, amorratuta bota zuen harrika. Zorrotik egunkaria atera eta liburua paperean biltzen hasi zen. Aspaldi zen Oskarri oparirik egiten ez ziola. Bazekien berak ez zuela Oskarrengandik oparirik jasoko. Ardura gutxi. Etxekoen aurrean emango zion, maitagarriki begiratuko zion Oskarren amak.

        Gizon edadetu bat zeukan alboan. Markesinako eserlekua lan-mahai gisa erabili zuen Oliveirak.

        — Lagun bati oparia egingo diot gaur —esan zion, haren jakin-minaz ohartuta.

        — Ongi da —esan zuen zaharrak.

        — Gustatuko zaiola espero dut. Liburu bikaina da: atoiontzi baten istorioa.

        — Diozun hori egia bada —txotxa batetik bestera mugitu zuen ezpainetan—, a zer liburu aspergarria!

        — Egia bada, zer?

        — Ontzi bati buruzko istorioa dela. Emakume bati buruzkoa balitz, edo asasino bati buruzkoa... Baina ontzi bat... seko aspergarria.

        Liburua eskuetan hartu zuen Oliveirak, zalantzati, eta kartazal baten hegalaren kola erabili zuen paperarekin bilduki sendo bat egiteko. Ez zen itxuroso geratu, horratik. Zatar xamar.

        — Egiozu keinu horri —esan zuen zaharrak eserlekutik mugitu gabe.

        Oliveirak urrutitik keinu egin zion autobusari. Ozta-ozta gelditu zen hala ere. Gidariak haserre antzera ireki zuen atea. Donostiatik zetozen autobusek Pontikara iristeko azken-aurreko geltokia zuten Beraungoa; askotan pasatzen ziren gelditu gabe, ezikusiarena eginda.

        Arineketan joan zen azken lerrora. Emakume batean aldamenean paratu zen, literatur kritikari hasiberritik aski urrun.

        — Idazle izan aurretik beste lan batzuetan ibili zinen, adibidez: liburuak atez ate saltzen. Zein eragin izan du horrek zure literaturan?

        — Egundokoa, baina uste dut ez naizela outsider bat; gure belaunaldiko idazleek badakite zer den babarrunak eltzetik ateratzen ibili beharra. Bizitzarekin izandako enkontru horrek literatura asko aberasten du, noski. Idazleak ezin du ikusle huts izan. Gaur egun supermerkatu batzuek etxera ekartzen dizkizute erosketak; telefonoz deitu eta hau eta bestea eskatzen ditu bezeroak: patata zaku bat, kolakao potoa, hortz-orea, gazta laurdena, iratzargailuarentzako pilak... eskatu eta ekarri. Erosleak badaki zer ekarriko dioten, baina dagoeneko ez daki zer den eroste ekintza bera: harategiko usain gozo-ozpindua, esnekien korridoreko hotza, arraina trapu zaharra balitz bezala gobernatzeko axolagabekeria, kutxaren ilaran aurrera egiteko atsoen trikimailuak, barra kodea irakurtzeko gailuaren soinua (bihotzaren taupadak neurtzeko gailuena bezalakoa)...

        — Noiz erabaki zenuen idazle izatea?

        — Liburu salmentan nenbilela, egun batean neska batek hartu ninduen etxean. Aspaldi ikusitako ederrena zen. «Zuk baduzu zerbait, ez ezazu alferrik galtzen utzi» esan zidan. Harrituta geratu nintzen: nola konturatu ote zen? Tira, neskak halakoak dira, ezta? Dena dakite gutaz. Gure erraietako Gestapoak dira, nolabait. Egun euritsua zen, itzuleran autobusean igo nintzen, hutsik zegoen, Errenteriako ingurumariak zeharkatzen hasi ginen: sasi-etxe-orratz horiek (txikiak izateko handiegiak eta handiak izateko txikiegiak), okindegiak, mertzeriak, bizkor egindako graffitiak (te quiero, Sonia), Farias intsentsuz lurrindutako tabernak... Euria ari zuen erruz, ematen zuen autobusa uraren azpitik lentan zihoala. Trumoiak, tximistak, dinbili-danbala autobusa. Ikuskizun irreala zen, koadro inpresionista baten gisakoa. Bai, koadro eder baten barruan nengoen. Une horretan erabaki nuen gerora lehen liburua izango zena idaztea: Jose Zarate margolariaren bizitza.

        — Ez-fikziozkoa beraz.

        — Abiapuntu bat behar nuen. Horregatik aukeratu nuen Jose Zarateren pertsonaia, ia oharkabean. Behin bere koadroak ikusteko aukera suertatu zitzaidan, hain justu liburu salmentan nenbilela. Misteriotsuak ziren, koadroetako pertsonaiek zerbait sotila azaltzen baitzuten: ironia edo angustia edo lotsa... ez dakit, oso espresiboak ziren. Eta horrek idazketarekin lotura garbia zuen, bai neronek literatura ikusteko nuen moduarekin behintzat. Asko ikasi nuen Zarateri buruz, baina gero informazioa guztiz bihurritu nuen, narrazioa erakargarriago egitearren.

        — Nobel sarirako lehen hautagai euskalduna zara. Ze sentipen sortzen dizu?

        Barrez hasi zen Oliveira, haluzinazioen mailaz harrituta. Aldameneko emakumeak zorotzat hartu zuen.

        Gabrielaren biloba sugegorriaz oroitu zen: arazoa izango zen neskatila, baldin eta neskatila etxean sarritan egoten bazen. Eta aldi berean, hura berriz ikustea zen buruan zeukan gauza bakarra. Agian haren hankartean igarotzea eternitatea. Eternitatea eta egun bat gehiago, Angelopoulosen filmean bezala.

        «Jose Zarate urte batzuk lehenago ezagutu ez izana, hori da nire bizitzako damu handiena. Hogei urte nituen artean. Errenteriako periferian bizi zen Jose Zarate, Beraun izeneko langile-auzoan. Urteak Buenos Airesen eta New Yorken eman ondoren itzultzea erabaki zuen, eta huraxe zuen etxea, langileen herri txiki hartan...». Horrela hasiko zuen liburua.