2

Ozeano arriskutsua zen mundua Oliveirarentzat.

        Giltza sarrailan sartzeko ahaleginetan zebilen, baina lekutan zegoen. Begiak itxi zituen une batez eta barruko zirimola areagotu besterik ez zitzaion egin. Azkeneko bi ron tragoak madarikatu zituen. Bi horiek izaten dira, hain justu, errefusatzen zailenak. Txanbilekoa behar zuen ron hark, marroiz tindatutako alkohola. Pixka bat makurtu zen orduan, lurrean babes hartzeko tentazioari amore emanda. Ez, ez ezazu amore eman, loak hortxe hartuko zaitu. Hatzez arakatu zuen berriz sarraila, forma igarri zion zuloari, arrailduraren kroskak, inguruko metal lau eta hotza; giltza hantxe sartzea, hori zen egin beharreko guztia. Gerturatu zuen, poliki, gorputz osoarekin bultzatu zuen txanbileko pozoiak utzitako energia apurra erabilita, baina giltza krosketan galdu zen, sartzeko asmorik gabe.

        Akaso, kalera itzuliko balitz, arnasa hartuko luke: hauspoa bete, hauspoa hustu, hauspoa bete. Bazekien ezin zuela eseri. Higuina ematen zioten goizeko ordu txikietan ate alboan zerraldo azaltzen ziren horiek. Estiloa behar da edateko. Hanka sartze handia litzateke han esertzea. Goizean irtetean sustoa hartuko zuen Maitek, eta aste luzeko isilaldia sortuko litzateke, beti bezala: enkontrua, desenkontrua, isiltasuna, enkontrua berriz. Zutik eustea zen konponbide bakarra.

        Maite esnatuta egongo zen agian. Begi bakarra ixten zuen lo egiteko. Sartzerakoan izaren igurtzia entzungo zuen, mihia kliskaka, murmurioa, maldizioak. Korridorearen erdian isilik geratuko zen eta mehetuz joango zen murmurioa, mututzeraino. Oholen gainean oso astiro ibili behar zuen halakoetan. Eta hobe ate ondoan hanka hutsik jartzea. Egurrek zarata eginez gero esnatuko zen Maite, euli baten firrindak esnatzen baitzuen: Nor dabil? Denak ohera!

        Belaunak bigundu zitzaizkion kolpetik, kasu egiteari utzi zioten, bakarrik zihoazen lurrerantz... Oliveirak bestela agindu arren. Besoaz indarra egiten saiatu zen, barandan zintzilik geratu arte. Burdinen aurka jo zuen saihetsekin. Lurrean zegoen.

        — Zer ari zara hor? —sorbaldatik heldu zuen norbaitek.

        Baina gaina hartu zion ametsaren plazerak, hara ihes egin zuen atzera.

        — Raul, esnatu oraintxe, puñetas!

        Derrepente desagertu zen loaren kotoi biguna. Eskaileren hotza. Egunsentiaren argia. Errua. Maiteren gomazko botak. Beldurrik gabe estututa biltzen zuen ilea mototsean, aurpegiko zimurrak ere kentzen zitzaizkion.

        — Zain nengoen. Giltzak ahaztu ditut. Ez nuen inor esnatu nahi.

        — Sartu etxera oraintxe bertan, malapartatu halakoa! —Maitek zira jantzia zuen, katiuska berde eskamaz beteak.

        Suminduta bai, desilusiorik ez. Amak halako irudia ia normaltzat jotzeak, horrexek mintzen zuen Oliveira. Berandu ibili behar hori, ordea, integratuta zegoen Oliveiraren nortasunean. Amak ez zekiena zen, noski, gaueko ordu txikietan jokatutako xake partidak zirela balio zuten partida bakarrak. Gau hartan hamasei jokatu zituen Oskarren aurka. Denak galdu arren, ezinbesteko sakrifizioa zen erabateko buhame izateko bidean. Besteengandik bereizten zuen izaeraren zatia zen: erdipurdiko gizagaixoengandik bereizten zuena.

        — Gaur ere bai...

        — Xakean ibili gara —arin zutitzen saiatu zen—. Ez dut ezer txarrik egin.

        — Ongi dakit zertan ibili zaren, eskailera guztian utzi duzu kiratsa.

        Eskuko papurrak kendu zituen Oliveirak, zer esan asmatu gabe. Amak bi hatzekin txamarratik heldu eta etxe barrura bultzatu zuen.

        Idazlea izan nahi zuela esan zionetik zapuztu zen bien arteko harremana. Auzokoek, gainera, homosexuala zelako zurrumurrua zabaldu zuten, eta Maitek sinestea erabaki zuen. Dibertigarria egiten zitzaion Oliveirari. Amak hartutako minaz ez zuen ardurarik; homofobia gainditzen lagunduko zion, guraso guztiei gertatzen zaien moduan. Denbora emango zion, denbora behar bazuen. Amak nahiago zukeen lapurra balitz, edo diskotekako atezaina, torturatzailea, militarra, politikaria, bortxatzailea. Baina aurreiritzi horiek apaltasunez baztertuko zituen noizbait. Geroago esango zion Oliveirak, Oskar ez zela bere nobioa. Lagun ona bai, lagun onena ere bai, eta baita lagun bakarra ere.

        Etxera sartutakoan konturatu zen orduak zeramatzala kanpoan lotan. Sarraila gogoratu zuen, itsaspean pasatako zorabio alkoholizatu hura. Eskaileretako heldulekua, belaunen ahultasuna, lurra, loa. Eta Maite gogoratu zuen ondoren. Buruz ezagutzen zuen bere erreakzioa: zalaparta hura eta ondorengo isiltasuna. Zikin sentitu zen. Hortzak garbitu beharko lituzke sikiera, baina nagikeriak harrapatuta zeukan. Hezurrak ere nekatuta. Zalantzan geratu zen, ohe ertzean eserita. Oinetakoak erantzi zituen, galtzerdiak; oin bustien kiratsa azkar zabaldu zen logelan. Naturaren logika madarikatu zuen. Leihotik egunaren argia sartzen hasia zen, autoen burrunba. Egunsentia. Tristezia sortzen zion gaua ia lorik egin gabe pasatzeak.

        Bobby Fischerren eta Boris Spasskyren arteko lehiaren argazkia zeukan paretan zintzilik. Hari begira geratu zen. Humanitatearen historian izandako unerik zirraragarriena zen beharbada, artearen eta epikaren gailur eguna. 1972ko abuztuaren 31, Fischerrek munduko txapelketa lortu zuen eguna, Spassky maisuaren aurka zazpitan irabazi, hirutan galdu eta hamaika bider berdindu ondoren. Argazkian azken partidaren unea ageri da: xake mahaia espazio zabal baten erdian, atzean gortina eta bulegoetan izaten diren landare handi horietako bat, ustez apaintzeko jarria. Mahaitik hainbat metrotara dago Spassky, eta hara doa oinez. Mahaian dago Fischer, zutitzeko keinua egiten. Zoragarria da argazkia, xakean gutxitan ikusten den unea jasotzen duelako, xakelarien arteko etengabeko joan-etorria. Xakelariek, izan ere, mahaitik aparte pentsatzen baitituzte mugimenduak, aurkariaren txanda denean urrundu ondoren. Aurkaria zenbat eta gutxiago ikusi, orduan eta hobe.

        Hortxe dago garai haietako xarma: jantzi dotore ilunak, eszenatokiaren apaltasun diskretua. Eta hantxe zegoen bera, ohean eserita, dutxara joateko nagikeria ezin kanporatuz. Abailduta. Aldiro egiten zuenez, gauza txarrak gogoratu zituen, gaurkoak bezala iraganekoak, eta horien artean arakatu zuen, dagoeneko oso ezaguna zitzaion bidea eginda; baina ez zuen ezer berririk aurkitu: betiko bide antzua.

        Zerbait ezezaguna zen tristatzen zuena.

        Oraindik Maialenen usaina zuen elastikoan. Eau jeune erabiltzen zuen, fruitu usainekoa. Oparo botatzen zuen lepoan eta eskumuturretan, eta Oliveirari usaina geratzen zitzaion ezpainetan musu ematean. Mihiaz zaporea kentzen saiatzen zen; lurrin garratza geratzen zitzaion orduan, Maialenen haragi zati bat jan izan balu bezala.

        Iragana zen Maialen. Lekuonako izkinan utzi zuen. Ez zen neska bat toki hartan bertan utzi zuen aurreneko aldia. Norbait utzi beharra desgrazia handia iruditzen zitzaion, neskek zitala eta bihozgabea zela leporatzen bazioten ere. Maitatua ez izatea baino askoz nahasgarriagoa zen ezin maitatzea.

        — Neska utzi eta gainera negar egin behar al duk? —esaten zion Oskarrek.

        Oskarrek ez zekien zer zen maitasuna tantaz tanta desagertzen ari zela sentitzea, eguzkitan lehortzen den putzua bezala. Zer zen jainkosa bat hezur eta haragizko emakume akastuna bilakatzea, oharkabean jainkosa izandako emakume haren akatsak besterik ez ikusteko begirada miopea izatea. Maitasunaren eztia dastatu eta biharamunean egiten zion maiteminak ihes, atea ireki orduko etxetik alde egiten duen katuaren abileziaz. Zentzua galtzen zuten musuek, antzerki bilakatzen ziren irriak, jasangaitza egiten zen isiltasuna. Aspaldi zen azalpenak bilatzeari utzi ziola, edo azalpenak bilatzea bere buruaren zoko batera baztertutako ekintza zela behintzat.

        — Haziko zara noizbait —esan zion Maialenek saminez.

        Negarrez hasi zen gero, barkatuka, oro zotin, eta orduan are gizatiarrago bilakatu zen. Ikuskizun hura jasan ezinda, negarrik ez egiteko erregutu zion Oliveirak. Une hari aurre egitearren maitasun zipriztin bat bilatu zuen bere barruan, baina han arrastorik ez. Gezurretan hasi behar izan zuen, enbarazuari ihes egiteko:

        — Ez zaitut merezi.

        — Zerbait hobea merezi dudalako utzi al nauzu?

        — Ez dut hori esan nahi. Ez da hori bakarrik.

        — Zer da ba?

        Ez zen neska ergela, baina utzia izateko atakak modu harrigarrian berdintzen gaitu izaki guztiok. Denok jokatzen dugu zentzugabe, bat-batean bizitzea ahaztu izan balitzaigu bezala. Arrazoi bihurriak bilatzen ditugu arrazoi sinpleen tokian. Ahaztu egiten zaigu garbantzu baten barruan kabitzen dela bizitza. Eta abandonurako arrazoi bakarra dagoela: izakiek elkar gogaitzeko edo aspertzeko duten gaitasuna. Unea iristen denean, ordea, astiroegi barneratzen da begi-bistako printzipio hau, zopa platerkada handi baten antzera. Amorante guztiek besteak platerkada bukatu dezan itxaroten dute mahaitik altxa gabe. Horregatik hainbeste gezur:

        — Ez da maite ez zaitudala. Baina... ez dakit.

        Bazekien azalpenek mina luzatzeko baino ez zutela balioko. Maialenena aurrena, ondoren berea. Maialenek norbait aurkituko zuen laster (neska ederra zen), baina Oliveirak harremanetik harremanera eramango zuen maitatzeko ezintasun kronikoa.

        Musika pixka bat, gogoaren soka mozteko. Moztu egin behar zen, bai. Moztu, moztu, moztu. James Taylor, Tim Buckey, kanta zezatela, arren, entzun zedila besteren baten ahotsa. Easo kalean epeka erositako Philips musika jogailua argiz bete zen, kontzertu bikain baterako prestatzen den orkestra bat afinatzen ariko balitz bezala han barrenean. James Taylorrena boza entzun zenean abiatu zen saltoka dutxara.

        Beharbada bizitzaz aldatuko banu, pentsatu zuen. Beharbada ama utziko banu. Urrun joan. Zerbait handia egin, zerbait ikaragarria. Liburu on bat idatzi, inoiz idatzi den libururik onena.

        Elkarrizketak egingo lizkidakete.

        — Zergatik idatzi duzu liburu hau?

        — Galdera zaila da. Arrazoi bakarra entzun nahiko zenuke, Cassius Clayren ukabilaren indarrekoa, baina erantzuna ez dago nire baitan. Arrazoiak ugariak dira, egunero aldatzen dira. Gaurko arrazoiak gezur ziratekeen atzo, faltsuak bihar. Une honetan egiazkoak izan arren, bost minutura iraungiko lirateke.

        — Motibazioren bat izango zenuen...

        — Zorretan nago neure buruarekin. Barrengo piztia batek zerbait eskatzen dit etengabe, zerbait sublimea. Konturatu orduko atzaparrak zorroztuta dauzkat, gorputza biloz estalita, eta ilargiari ulu egiten diot, otso zahar baten moduan.

        — Izaera filosofikoa duzu, Oliveira jauna...

        — Ez dakit filosofiaz ezer ere! Baina nire aita bete-bete eginda etxera itzultzen ikustean, galtzak txizaz bustita, jostailu baten moduan balantzaka, derrepente agertu zitzaidan filosofia. Hautsitako harlauzarekin estropezu egiten dugun bezala, halaxe topo egin nuen galderak erantzun beharrarekin, ezustean. Ez erortzeko baliabideak bilatzen hasi nintzen orduan. Horra nire filosofia.

        — Zauri horiek sendatzeko modua al da idaztea?

        — Idaztea nortasuna da, jarduna baino lehen. Ez fidatu mendiko jantziez agertzen diren idazle sano eta kaskarinez. Ez dakite ezer literaturaz. Izan nintekeen margolaria (edo eskulturagilea), baina idazlea naiz, akaso errazagoa eta merkeagoa delako, ez delako beste ofizioak bezain aparatosoa... Ez dakit ulertzen didazun. Pintoreak etxetik irten behar du, olioak eta pintzelak eta bastidoreak eta mihiseak aurkitu, aukeratu, konparatu, erosi. Obra baten erdian buka liteke olio zuria edo urdina. Une horretan pintoreak eten egin beharko du bere jarioa. Idazleak beti izango du arkatzen bat inguruan, propagandarako erabiltzen diren boligrafo horietako bat, koaderno bat, orri zatiren bat.

        — Noiztik datorkizu istorioak kontatzeko bokazioa?

        — Bokazioa! Gezurra! Nire ahotsa entzuteak plazera sortzen dit, eta sinetsita nago besteei halako zerbait sentiarazten diedala. Idazleak, gehienetan, munduaz oso irudi okerra du, bere buruaren isla deformatuak sortutako haluzinazioan oinarritua. Ongi pentsatuta, nahiko barregarriak gara. Politikarien antzekoak: hitzontziak eta dantzariak. Gure bizitza engainu hutsa da.

        Miravalles hotelean daude, oro luxu, aspaldiko hotel hauts usaineko batean. Altzariek apaindurak dituzte ertzetan, ilunak dira, pisuak, eta lanparak erraldoiak, ehunka anpuluz hornituak. Horietako bat norbaiten gainera eroriko balitz, labezomorro bat bezalaxe zapalduko luke: krask! Gortina luzeak, zetazkoak agian, beilegiak. Izerditan dago kazetari lodia. Lepoa estutzen dio gorbatak, zigarreta bat pipatzen du. Aurpegi biribila du, eta erdian bibote txikia, laukia, groteskoa. Ordu asko daramate elkarrizketan. Irudi onenaren bila itzulika dabil argazkilaria, marrazo baten zuhurtziaz. Kamera beherantz jarri du, eskuen mugimendua harrapatzearren. Argazkilariei eskuak ateratzea gustatzen zaie, ez dutelako begien keinu zehatza noiz azalduko itxaroten egon nahi. Zabarrak dira. Eskuak desagertuz gero, begien ardura da elkarrizketatuaren adierazgarritasuna ordezkatzea. Elkarrizketa osoan segundo batean gerta liteke hori, bi, hiru segundotan. Baina argazkilariek ez dute une horren zain egon nahi izaten, nahiago dute sotiltasunik gabeko eskuen adierazpena. Efektistak dira. Horregatik jartzen du argazkilariak kamera bertikalean. Flash! Hortxe du argazkia: «Oliveira: lokaztitik zerura». Oliveirak mahai azpian ezkutatu ditu eskuak. Argazkilariak euliari bezala jarraitu dio, ziztuan, traje handiegiaren barnean eskuen zain. Baina Oliveirak azpian gordeko ditu: bila dezala bere begirada, begien atzean ezkutatzen duena. Egin dezala lan, madarikatuak.

        Ardo botila ekarri du zerbitzariak. Bi kopak bete ditu. Irri egin dio ardoa bota bitartean. Ezpain haragitsuak ditu, hortz zuriak, xingola buruan. Beltzez pintatuak ditu begi-ertzak, eta barruko urdinak zerbait esan nahi lioke: «Begi urdinak ditut, idazle, eta bihotz bakarti bat. Hemen nago, zerbitzari soil. Nire bizitza tristea da, zure bizitzan ez badago. Neure iluntasunetik aterako ninduke zurekin egoteak». Alkandora beltza du, paparra bistan, larru zurizko eztanda bulartsua. Emakume betea da, goserik pasatzen ez duten horietakoa. Gozozalea izango da agian. Haren ipurmasailetan lo hartuko luke Oliveirak, arrakalaren ostatuan.

        — Zaude pixka batean —agindu dio zerbitzariari—. Nola duzu izena?

        — Nastassia, jauna.

        — Nongoa zara ba?

        — Hemengoa, jauna, Oiartzungoa.

        — Eta izen hori?

        — Zuretzat aukeratu dut —erantzun dio irriño batekin.

        Txundituta geratu da. Neskaren xalotasunaren atzeko emea azaldu da: piztia. Zakila harrotu zaio Oliveirari. Zorabiatzen hasi da, neskaren alkandora urratu du eskukada batez, ardo kopa mantal zurian lehertu da, odola. Airean geratu dira Nastassiaren bularrak, bigun, dantzan. Argazkilariak flasharen lanpara aldatu du: «Begira ezazue une batez!». Fluk!

        Kea.

        Halako ametsak izaten zituen Oliveirak, eta ia beti amaitzen ziren berdin: Nastassiaren titi zurien dantzarekin.

        Txorien kanta entzun zuen leihoaren bestaldean. Besoa luzatu zuen. Nastassiaren arrastorik ez. Hobe sentitu zen, hala ere. Ahoan katuarraina zuen jaikitzeko tenorean. Hamabiak, ez zen horren berandu.

        Sofaren izkinan eseri zen, artean begiak zabaltzear zituela, eta Oskarri deitu zion. Gau txar baten ondoren, beti deitzen zion Oskarri. Batik bat gaua elkarrekin pasa bazuten, zeina, ezinbestean, beti gertatzen baitzen. Oskarrek lasaitu egiten zuen Oliveira, bera bezala galduta zebilelako, edo mundua galduta zebilela jakitun. Beti xakean jarduteko xakelarien gaitz sendaezina zeukan. Maisu Handia izan nahiko zukeen, FIDEren lehia handiak jokatu, munduko txapelduna izan. Baina ikastolako maisua zen, letra larririk gabea; Euskal Ligan jokatzen zuen, ez zuen nahikoa talentu errusiarren aurka lehiatzeko, Oliveiraren begietara jenioa izanagatik. Urrun iristen zen Oskarren pentsamendua. Ez zen bere burua behin eta berriz errepikatzen duten horietakoa behintzat. Oskarrekin hitz egitea zen Oliveiraren plazer handienetakoa. Hiztun ona zelako eta, bereziki, bera ere hiztun ona sentiarazten zuelako.

        — Capablanca!

        — Eta?

        — Bof.

        — Puta.

        — Mozkorra.

        — Eta ama?

        — Biraoka hartu nindian sotoan.

        — Sotoan?

        — Ezin nian giltza sarrailan sartu!

        — Giltza? Zuloan, Oliveira!

        — Ostikoka hartu nindian, arrandegiko gomazko boten ezkatak ditiat jertsean. Ez dik gupidarik: «Hasi lanean!, alferra!».

        Oliveira pozik sentitu zen lagunaren ahotsa entzutean. Bizitzak aurrera segitzen zuen, horratik, bere arintasunean. Oso sentimendu lausoa zen hura, baina sentitzen zuenean ia hegan egiten zuen. Halako axolagabekeria faltsu bat zen, inozoa, animalia, oinarrizkoa. Ideiarik jasoenek ezertarako balio ez zutenean iristen zen sentimendu horretara, eta istant batez horrela sentitzea lortzen zuen. Film amerikarren irudiak etortzen zitzaizkion gogora, errepide bazterreko eserleku gorriko tabernak, kafe txarro haiek, edo paisaia hori bat, gari soro luze-luzeak... Irudi solteak ziren, baina denak zetozkion zineman emandako une zoriontsuen akordutik. Beti esaten zuen filmek asko laguntzen ziotela gauzak modu irrazionalean erlatibizatzen, ze arrazionalki ezer erlatibizatzea ezinezkoa baita. Zinemaren terapia bezalakorik ez dago. Ez edozein film. Osagai zehatzak izan behar ditu filmak. Jaws, adibidez, hura izan liteke film egokia. Itsasoa du, trama ederra, marrazo ikusgarria eta marinelen bizitza epikoa. Ezinezkoa da Jawsen aurrean arazoak une batez ez ahaztea, eta parentesi horretatik abiatuta erlatibizatzeko arrazoi bat ez aurkitzea, arrazoia funtsik gabea izanagatik ere.

        — Maialenek deitu al dik?

        — Ez.

        — Neska jatorra zuan.

        — Jatorregia, beharbada.

        — Nola izan liteke inor jatorregia?

        — Misteriorik gabea, tolesdurarik gabea, gardena, zer dakit nik!

        — Gardena? Zer...?

        — Gustuko baduk emango diat haren telefonoa.

        — Norena?

        — Maialenena, gizona!

        — A, bai... telefonoa.

        — Bai, deitu nahi badiok...

        — Nori deitu?

        Eztul egin zuen Oliveirak:

        — Oskar, zergatik ez haiz telefonoa hartu aurretik esnatzen? Zergatik hartzen duk telefonoa oraindik lo bahago?

        — Ze lo eta ze kristo! Azkazal hau duk, azkazal puta hau. Moztu egin behar diat —esan zuen Oskarrek—, azkazalak moztekoa aurkituko banu.