Susa literatura

Aitona hil zenetik astean behin joaten zen amona Luciarenera. Halaxe adostu zuen Norak amarekin tanatorio atarian, errautsen epelean: Celso Peña Martín, falleció el día 27 de febrero de 2005, a los 89 años de edad. Maite zaitugu / te queremos.

Belarri erraldoiak, lur koloreko azala, gorreria irri karkailez disimulatzen zuen gizona eta bere txapela hauts eskukada bihurturik.

Gidariaren ondoko eserlekuan ipini zuten ontzia eta ama atzean eseri zen. «Sarriago joan beharra dago orain amona ikustera» esan zuen Norak hirugarren pertsonan, amaren aurrean beratzen zen aldiro bezala. Eta amak antzeko moldean erantzun zion: «Kasu gehiago egin beharko zaio, bai». Noraren amak ez zuen inoiz hasperenerako tarterik hartzen, malkorako ere ez, eta irribarreak esaldiak biltzeko parentesiak ziren harentzat.

Lauburudun ontzia aukeratu zuen amak, eta apaizari esan zion hildakoaren akats larriena Burgosen jaiotzea izan zela, eta enterradore itxurako enterradoreari galdetu zion non ordaindu behar zuen, txartela onartzen ote zuten.

Astegunetan joaten zen amonarengana, arratsaldean, ile-apaindegian ordua zuenetan izan ezik. Nora jai egunetan. Urtebetez, iazko otsaileko azken egunetik hona.

Norak beheko txirrina jotzen zuen, hiru kolpe motz, igoko zela adierazteko, eta bere giltzez zabaltzen zuen atea. Txabusinaz agertzen zen amona Lucia, ezpainak margotu berri. Garbi usain kolpe batek hartzen zion barnea, eta arnasa hartu orduko gaziagoa, edo ustelagoa, edo ilunagoa zen zerbaitekin nahasten zen higiene fabrikatu hura, eta horregatik egiten zituen Norak arnas hartze laburrak amonaren etxean.

Senarra hil zitzaionetik kamustua zegoen. Ukabilaren antzekoa zuen aurpegia, ia begirik gabea, hazpegiak bata bestearen gainean metaturik, ile zuri trinkoa, kaioaren lumajea lakoa. Atea zabaldu eta argiak pizten zituen, eta ordura arte non egon ote zen galdetzen zion bere barruari Norak: «Gela guztiak zarraturik, ate ondoan kaio bihurturik jagonean egon ote da?». Arnasa labur hartu eta musu zaratatsua ematen zion egurastu gabeko emakumeari, eta sukaldera abiatzen ziren.

Bonbilla ekonomikoak indarra hartzen joan ahala amonaren diosal irriberak, urtebete baino lehenagokoa bailitzan. Eta hori baino ezinezkoagorik ez zegoen, urtebete lehenago aitona ondoan izango zukeen-eta sukaldeko mahaian, eta orduan inor ez zatekeen ikustera joango.

«Café, chocolate, fanta, coca-cola» esaten zuen amonak hondartzako freskagarri saltzaileak imitatuz. Eta bonbilla ekonomikoaren intsektua pausatzearekin bat, amona Luciaren ukabil aurpegia ere laxatu egiten zen. «Mañana va a hacer un año» esan zion Norari, eta eskuak igurtzi zituen, gorputzarekin alderatuta handiegiak eta gazteegiak ziren eskuak zamau loredunaren gainean korapilaturik, bilobari begira, azalpen eske bezala, «un año».

Atsoa urez beteriko ontzia sutan jartzen ari zela, Norak gerrari buruz hitz egiteko eskatu zion. Bizkarrez ikusita, gotorleku bat zen Lucia, haragizko bunker bat. Ez zion erantzun, eta Norak grabagailua gelditu zuen. Azken saiakera egitera etorri zen, narrazio baterako dokumentazio minez.

«Qué quieres que te diga, que hacía chicharra, que hacía tanta chicharra que los gorriones caían muertos de las ramas, así, plop, como piedras», eta neskak errepikatzeko eskatu zion, grabagailua itzalia zuela. «Hoy no me nace» azkendu zuen atsoak, «otro día», eta bi antoxinetan isuri zuen ur beroa. Birentzako neurria ikasia zuen Luciak eta ez zen inoiz ekibokatzen.

Norak erlojuari begiratzen zion amonari hatsa eman nahi zion bitartean, gutxieneko ordubetea joan zain, esfera estutuz, uhala laztanduz. Ez zen neska friboloa eta beti izan zitzaizkion laket orrazdun erlojuak; denbora hori zela pentsatzen zuen, zarata apur bat, kinkila apur bat... orratzak, mina, heriotza, egoera beraren hiru dimentsioak.

«Mañana va a hacer un año» esan zuen, galderaren erantzuna pentsatzeko ikasleari denbora gehiago eman nahi dion maistra bigunaren antzera. Norak esku bat ukitu zion hatz txikerraz, eta paseoan ibili al zen galdetu zion, artean aitona hilik egongo ez balitz bezala, eta hark «ez dut gogorik» ihardetsi, «dagoeneko ez dut ezertarako gogorik», dolu gabeko esaldi bat, hitzek beren berezko esanahia baizik ez dutenean hartutako bortizkeriaz. Hitz bortxatu gabeak ziren amonarenak, umeek lehen aldiz puta ebakitzen duteneko eztanda bera sortuz, ezein errietak, ezein argudiok estal ez ditzakeen zarata sortzen duten hitzak. Norak entzun ez izana nahiko luke.

Koadernoa atera zuen poltsatik, txoriei buruzkoa idazteko: «Caían muertos de las ramas, así, plop, como piedras». Nahiago zukeen gerrari buruzko kontuak entzun. Bizitza denborari probetxua ateratzea zela iritzita zegoen, eta narrazio erdi epiko bat josteko lagungarria izango zitzaion bide batez. Norarentzat, denborak bazuen esanahiren bat.

Grabagailuaren zama sentitu zuen poltsa jasotzean. Alde egiteko imintzioa egin zuen, aitzakia batekin. Haragiaren usteltzea usain zezakeela iruditu zitzaion. Errauts bilakatuko zen egunotako batean amona ere. Nork nahi du hezur ere ez den, haizeak eramango duen errauts meta izango den norbait laztandu, maitatu. Nork ahal du.

«Cuando voy a la compra, suelo ver a nuestra vecina Gloria en el secadero» esan zion amonak, kokotsaz seinalatuz egoitzaren norabidea. Ez zion sekula «nuestra» esateari utzi.

«Es un asilo, amona, el secadero es para los alcohólicos».

«He dicho secadero y he dicho bien. No hay más que verlo, ponen a los viejos al sol, para que se vayan secando».

Aitona Celsok halaxe esaten omen zuen behintzat. Seme-alabek Gloria etorbidetik paseatzera ateratzen zutenean, zaharrak «begira zein ondo doan markesa bere karroxan» esaten zion amonari. Aitona Celsoren ahotsa imitatuz esan zituen hitzok erdaraz, hain maisuki, Norari jauzi txiki bat eginarazi baitzion. «Menudo era el viejo» esan zuen amona Luciak, eta neskak eskua bildu zion, sagar bat helduko lukeen gisan. «Gerrako kontuak esan behar dizkidazu, amona, hurrengoan grabagailuan jaso behar ditut», baina amonak begi urdinduak eskaini zizkion, eta goizean erroskilak egin zituela beretzat, «hilabete osorako gutxienez», joan aurretik ez al zuen beste kafe bat hartu nahi.

Luciak mahaia bultzatu zuen gorputza aulkitik altxa ahal izateko, eta lorontziko plastikozko loreek dardaran jarraitu zuten Norak atea itxi bitartean. Atximurka egin zion masailean zaharrak, eta ahizpa baino alferragoa atera zela esan zion. Boxeolari batena izan zitekeen besarkadan bildu zuen, eta arnas txikia egin zuen ostera neskak.

Mp3a belarrietan, eskuak sueterraren poltsiko bakarrean sarturik, etorbide luzea zeharkatu zuen Norak, eta zaharren egoitzatik igaro zen, eta errekara begira jarri zituzten gizon-emakumeen siluetak antzeman zituen argikontran. Gaua zen eta ez zuten ezer ikusiko, farola baten argitan gelditutako zisneren bat eta ilargia baino ez. Ibilera dantzariko mutil gazte bat errenkada osatuz zihoan, karroxetan zeuden zaharrak geometrikoki aparkatzen. Aitonarentzat markesa izan zitekeena bilatu zuen.

Ate ondoan utzitako erroskilez oroitu zen Nora, eta atzera ibili zuen bidea, poliki, amonarenera itzultzeko gogorik gabe, ilargiak zuritutako ihia laztanduz, mp3an Piazzollaren bandoneoia arnasestuka, malko mulkoak begi zokoetan, zahardadearen amoniako usaina eztarritik atera ezinik.

Beheko txirrina hiru bider jo, eskailerak binaka igo eta atea zabaldu zuen. Amona ez zuen kaio bihurturik zain. Lurrean atea zabaltzea oztopatzen zuen toalla batekin estropezu egin, usain metaliko bat sumatu eta sudurra eta ahoa estali zituen eskuaz.

Sukaldeko mahaian amonaren zirriborroa ikusi zuen atearen kristal horiztak lausoturik.

Betileekin kristala ukitzen nuela oroitzen dut, eta eskuin eskuaz sukaldeko maratilari oratu niola, izerdia, atea zabaltzeko behar besteko indarrik egin gabe. Lanbroturik, amona ikusi nuen, mahai gainean metaturik. Eztultxoa ere egin zuen, suabe, burua apur bat jasoz.

Mahukaren ahoan muturra sartu izan arren, gasaren mozkorrak hartu ninduen. Toalla lehen zegoen tokian ipini nuen atzera, zorabiaturik. Erroskilak hartu, hotsik atera gabe atea itxi eta etorbidea zeharkatu nuen, mp3an Piazzollaren bandoneoia, cul de sac batean egon eta bertatik hegan atera nahiko lukeen tximeleta gizena, arnasa hartzeko txikiegi lituzkeen birikak hauspotuz bezala.

Zain gelditu nintzen, nire erlojuaren esferari eutsiz, zisne baten lepo ikarak soilik zuritzen zuen errekara begira. Ibilera dantzariko mutilaren silueta zaharren errenkada desegiten hasi zen. Supermerkatuan balego bezala eraman zituen karroxak. Erroskila bat jan nuen, anis hazi bat lehertu zitzaidan ahoan, amona Luciaren esku handiegiak irudikatu nituen forma ematen.

Sakelakora deitu zion amak. «Non zaude?». «Kalean». Negarrik gabe, zehaztasun milimetrikoz azaldu zizkion amak amona Luciaren etxekoak. «Bizilagunak usaina sumatu eta udaltzainei deitzerako ordea beranduegi izan da». Nora, dolua adierazten ahalegindu zen. «Zatoz hona, elkarrekin afalduko dugu».

Erreka bazterrean egon zen pixka batean, mp3a gordeta, uraren hotsa aditzen.

Zakurra paseatzera irtendako gizon bat igaro zen aldamenetik, zigarroaren kearekin ahotikako lurruna lainotzen.

«Emango zenidake zigarro bat?».

Igande gau hartan hasi nintzen berriro erretzen.