Introitus

Argia itzali zen.

        Hotza nabarituagatik, harpearen beroa nigan isuri zen, odola bailitzan. Besoak gurutzatu nituen eta umekiaren egon moldea bilatu nuen, arrautza kuskuan biltzen balitz bezala. Ongi sentitzen nintzen. Hurbilean, ur xortak erortzen entzuten nituen, beren txikitasunean erraldoi. Beldurra zainetan igotzen sumatzen zuten bisitarien oihuek hausten zuten isiltasuna eta haur bat negarrez lehertu zen.

        Esku bat pausatu zitzaidan sorbaldan. Hasieran, harpean aterpetzen zen abere zital batek atzaparkatzen ninduela uste nuen, baina oroitu nintzen Jean d'Amou batekiko hitzordua neukala. Haren partetik, seinale baten aiduru nengoen, Izturitzeko harpearen lehen gela handia miresten ari ginela: irudi zuen gure arbasoek sua egin berri zutela harrizko hormen maldan eta kearen usaina usna nezakeen oraindik. Neanderthala hor bizi zen eta ez nintzen, fisiologiko eta fisikoki, hartarik sobera urrun: ameslaria nintzen erabat eta denbora galtzea atsegin zitzaidan. Alabaina Homo Sapiens-aren jazartzearekin, egunerokoan abiadura hilkorra sartu eta dagoeneko denboraren ezabatzea lehiatzen zen.

        Jean d'Amouk ez zidan, nonbaitik ere, ezer erran nahi telefonoan.

        — Telefonoz ez.

        — Zergatik ez?

        — Lineak ez dira sekurizatuak. Bihar elkartzen gara Izturitzeko harpeetan, arratsaldeko lauretan.

        — Emadazu arrazoi bakar bat hara agertzeko.

        — Gaiak interesatuko zaitu, eta misterioa argitzen baldin baduzu, munduak, euskal munduak, sariztaturen zaitu.

        — Ez naiz horretaz segur, baina bale, Izturitzera etorriko naiz. Nola ezagutuko zaitut?

        — Badakit nor zaren, lasai. Lehen urratsa eginen dut.

        Ahotsa urtu zen ene urrutizkin zelularraren bihotzean.

        Pentsatzen nuen Izturitzeko harpearen sarrera nagusian kausituko nuela Jean d'Amou. Ez zen horrelakorik gertatu. Pentsatu nuen halaber, aitzina gindoazela, gidak bazterren edertasuna azpimarratzen zigula, Jean d'Amourik ez eta telefonoko boza ene imajinazioaren jokoaren ondorioa baizik ez zela. Hogei mila urte atzerago nenbilen, udatiarren erdian, gidari beha eta harpeko gozotasuna preziatzen. Argi iturria zehaztu genuen, hormen koloreak eta Otsozelaira jaitsi aurretik, zaldi eta orein zizelkatuak zekarzkigun harri peza. Maite nuen Izturitzeko harpeen bisitatzea, urtean behin edo bietan, aspalditik. Amaren sabelerako itzulera hunkigarria zen, eztitasuna eta laguntasuna falta nituelako bizitza normala deituriko zer madarikatu horretan.

        Eskaileretan behera gindoazela, esku ahurraz balakatzen nituen harriak, eta Otsozelairatzean, ohituraz kasik, estalaktita baten puntan borobiltzen zen ur tanta behatzetan gatibatu eta ahora ekarri nuen: urak zintzurra eta erraiak baketzen zizkidala sinesten nuen. Harrigarriki gidak ez zituen, duela zenbait urte nola, kaltziozko azaloreak, xingar azpiak, talo kauserak edo olentzero bermatuak erakusten. Gaurkoan gidaren hitzak zientifikoagoak ziren, eta egungo izaera historia aurrekoarekiko amildegian kokatzen zuen. Aldaketaz ohartu nintzen eta harpea are hunkigarriagoa zitzaidan. Hargatik, mendeak ahitu ahala, harpea etxe ideal gisa kontsideratzen narraikan.

        Esperientzia baten egiteko gidak argia itzali zuenean, harpea hatsa hartzen eta pil-pil mugitzen aditzen genuen. Ordu hartan nuen ezezagunaren atzamarra sorbaldan astun nabaritu. Izutu nintzen. Ahantzia nuen. Ilunpean, ahots lakar bat sartu zitzaidan belarrira, mintzalariaren aurpegia iragarrezin naukalarik.

        — Jean d'Amou naiz.

        — ...

        — Segundo gutxi daukat. Ene aita hiru egun hauetan desagertu da. Bere lagunekin Bilbora joan da eta geroztik ez dut haren berririk.

        — Hemezortzi urtez gorakoa da? Beraz nahi duena egiten du, ez?

        — Ez. Laurogeietara hurbiltzen ari da, bere hiru adiskideak bezala. Euskaltzaina da. Iparraldeko euskaltzaina.

        — Erran duzu haren semea zinela? Iparraldeko euskaltzain guztiak apezak direnez, nola daiteke hori?

        — Jainkoaren bideak ez dira erraz asmatzen.

        — Baiki.

        — Amaia Ezpeldoi, ez zaitut anitz begiko, baina orain laguntza eske natorkizu. Aita non dagoen jakin behar dut, bizirik ala hilik den, norbaitek bahiturik edo bere kabuz ihesean.

        Kopeta askorik ez nuenez, ezkerreko eri erakusleaz kokotsaren eskubiko zatia karrakatu nuen. Dudaz kiribiltzen nengoelarik keinu horren egiteko usantza nuela aitor dezaket, ahoa arinki zabal eta ezpainak zimur. Ilunpearen esperientziak zirauen. Jean d'Amou ez nuen ikusten, begiak beltzaren beltzari ohitu arren. Eleka ari zen, ahapez eta une batez iruditu zitzaidan malkotan urtzen zela. Bihozberatu nintzen:

        — Bai. Ikertuko dut bederen nondik nora ibili diren Bilbon.

        — Zoaz Euskaltzaindiaren egoitzara. Ni deika aritu naiz, baina ene euskalkia ez omen du nehork ulertzen.

        — Ez dute astirik zure ahozko euskalkiaren ulertzeko —ihardetsi nion irriz—. Alfabetatu behar zenuke, indar bat egin ulergarria izateko, zure euskara zaharra modernizatu, hots.

        — Aise mintzo zara zu. Oizu aitak zer gerta ere utzi zidan gutunaren kopia bat. Ez dut irakurri baina menturaz horko hitzek lagunduko zaituztete.

        — Mil...

        Gidak argia piztu zuen, esperientziaren azkena joaz.

        Aldamenera xerrent begira egon nintzen. Errondan bilduak ziren jende horietarik nor zen Jean d'Amou, Gexan Hiriart apez euskaltzainaren semea? Espero nuen galde bat edo beste eginen ziola gidari eta horrela haren boza ezagutuko nuela. Baina debalde: bisitak iraun zueno ez zion inork ezer eskatu, lañoki harpearen berezitasunak azaltzen zizkigun andere gazteari. Zena zela, eder zitzaidan adibidez, lehenagoko jendeek, harpe barneko bide hertsi eta urrunak nola zedarritzen zituzten agertzen zuelarik: buztin kolorezko ttakak tuaz marrazten zituzten hormetan, zutoinen gibelean, nehork, salbu haiek, ez zitzan ikus. Harpearen bake sakratua segurtatuz, ttaka gorriz ttaka gorri heltzen ziren gela sekretuetara eta han otoitzean ari, edo lanean, edo erritual ameslariak errespetatuz elkarri gainka.

        Nik ere ttakaz ttaka ibili beharko nuen Jean d'Amouk urrezko ontzi batean oparitzen zidan ikerketaren bururaino eramateko. Ttakak aldion gorri baldin baziren, ez ziren buztin burdintsuzkoak izanen, baizik eta odolezkoak. Gogoetaren hariari tiraka nenbilela, bisita bukatu zen. Udatiarrak banaka harpetik jalgitzen segitu nituen: zein zen Jean d'Amou? Konprenigarria zen funtsean, apez euskaltzain ospetsu baten semearen incognito geratzeko xedea. Nahiz eta eskandaluek ez zuten gehiago euskal herritarraren izpiritua inarrosten, barrabaskeria bakarra borroka armatuaren eta haren errepresio berdin itsuarena zen, ene irudiko, Gexan Hiriartek semea zuela tipustapastean ikasteak bazterrak harrotuko zituzkeen. Agituak agitu, moralak salbu eta sano behar zuela errepikatzen genuen, ahoak beteka.

        Gidak zerratu zuen harpeko atearen azantz metalikoa ozen, giltza bortizki inguratuz, sortu zuen harramantzak ametsetarik iratzarrarazi ninduen. Otsozelaiko freskura atenporaletik jalgitzean kanpoko berotasun dorpeak neuronak malgutu zizkidan. Bisitari taldea begiztatzen nuelarik, ostatura igo nintzen, ttaka-ttaka. Ez neukan neholako presarik eta agian hango mahaian lasai egonez, baso bat uren aitzinean, jendeari so, Jean d'Amou nor zen asma nezakeen, batez ere bozetik. Udatiar taldea, txori txiki herabeen maneran, briu-brau hegaldatu zen, lau postal eta entrebaleko peluxezko ardi bat erosirik, haurrarentzat badakizu!

        Laster, ostatuan edo erakuslekuan nehor ez zen.

        Ipar Euskal Herriko toki xarmangarriak biltzen zituen bideogailuaren aurrean ttottotu nintzen, erosi nuen izozki erraldoia milikatzen. Batean Mauleko gaztelua, bestean Garaziko zubia edo Donibane Lohizuneko Ravelen etxea begiratu nituen, hara engoitik Holtzarte eta Donapaleuko karrikak. Mihiaz izozkiaren txokolate tximistak lekatzen nituela, Jean d'Amouk behiala harpearen iluntasunean paper bat utzi zidalakoaz oroitu nintzen. Txülülariak aditzen zirela, gutunazala ireki nuen, arrabiaz. Gizon adineko baten izkirionea jauki zitzaidan. Iragan mendeetako idazkera zen, euskara zaharra, gure haur denborako katixima liburuetan haztatzen genuenaren antzekoa: Xren ordez CH zebilen, Zren lekuan C, adibidez. Euskaltzainak, zirudienez, batua ez zuen meneko.

        Dokumentua belaunen gainean pausatu nuen. Bideoari behako bat eta Herri Urratseko arratsaldeak gogorarazten zizkidan izozkiari nakako bat eman nien. Batu mentalez irakurtzeari ekin nion: "Jean, seme kuttuna, zerbait gertatzen baldin bazait, Amaia Ezpeldoi detektibe ruralarekin harremanetan jar zaitez. Anitzek bezala, ez daukat estimu handitan, bere molde pagano eta emaztekoiekin, baina konpetentea ez den arren, efikaza da. Ez dakit zenbat ardi edo zaldi galdu harrapatu dituen, eta zenbat familia afera korapilatsu argitu. Idatzi hau emaiozu eta beherean ezarri dudan enigma honi esker atzemanen du non nagoen, sekula desagertzen baldin banaiz...".

        Gexan Hiriart ordukoz erabat galdua zen. Gutuna ene eskuetara heltzea seinale bat zen. Seinale txarra. Harpearen jabea begi luzeekin beha sumatu nuen. Bisitaldi berria hasia zuen gidak eta udatiarren asots alegeren ondotik, isiltasuna egin zen Izturitzeko harpeen harreran. Euskaltzainaren idazkia inguratu nuen, enigmaren bila. Lehen kolpean ez nuen ezer aurkitu. Baina han zegoen, dokumentuaren zolaren zolan, ifrentzuz eta lapitz arinez izkiriatua, mirail batean leitzeko moduan. Poltsan, mirailik ez neukan, ahurrean urtzen zihoakidan izozkia baino. Ez nituen alabaina ezpainak gorritzen eta matelak erraustatzen emazte planttakoen eran. Bizkitartean, telebistako pantailan gizon-ahots koroak, Oldarra zitekeen, maitea nun zira abestia oihartzen zuen, apalek harpearen muinetik ernalduak ziruditela.

        Etxeko bainugelako miraila behar nuen beraz enigmaren deszifratzeko. Izozkiaren buztana hortz artean kraskari, zutitu nintzen, nagitasunez asea. Harpearen jabea agurtu nuen mila esker ozenka. Irriz ihardetsi zidan. Elaire nuen. Hurbildu nintzaion.

        — Ezagutzen ote duzu Jean d'Amou izeneko bat?

        — Bai. Bat bederen. Biduze ertzean Ilarreko eihera eroria konpondu eta publikoari zabaltzen duena.

        — Harpearen bisitarietan zen egun enekin batera?

        — Ez, ez dut ikusi. Hor izan baldin bazen solasean egonen ginen eta oraindik hemen zatekeen, eleka. Jakintsu bat da. Unibertsitateko irakasle ohia.

        — Zein gaietan?

        — Ertaroko Historia. Barkatu, denbora labur daukat eta zuk galdera sobera duzu.

        — Berdin du, lasai. Banoa. Mertzi biziki.

        Amikuzeko ene euskalkiaren erabiltzeak larrutu ninduen. Ez nuen horretarako aitzakia askorik. Etxekoak zenduz geroztik batez ere, jendetasunaren aldetik bezain hizkuntzarenetik, lurraren azalean umezurtz nenbilen, norabide zehatzik gabe loakeen harri borobilaren pare. Arima erratua nintzen. Arima kameleoia, mertzi biziki pentsa eta mila esker ahoskatzen zuena. Adibideak biderka nitzakeen. Batzuetan herriko hilerrira nindoan eta bakartasun linguistikoz negarrez eta doluz hausten nintzen. Plastikozko liliak antolatzen nituen, gurasoen alde pausatu ziren marmolezko plakei hazten zihoakien goroldioa kentzen nien eta egiazko loreak ureztatzen. Baina gaurkoan ez nuen zainetarik ahultzeko estakururik. Euskalki guztiak, batua barne, erabil nitzakeen eta menturaz Jean d'Amouk esperantza errearen mugetara bulkatuz, eskaini zidan kasuaren argitzeko ontsa baliatuko zitzaizkidan.

        Pozik nengoen behingoz.

        Autora nindoala, Amorotzeko Guanes artistak Izturitzeko harpeak jendeari zabaltzearen berrogeita hamargarren urteburua kari lurrean tindatu hatz zuriak jarraitzen nituen. Ipularrean, ez aspaldi moztu eta beroarekin kasik ketan zen belar pulo batetik zetorkidan herots berezia hauteman nuen. Soa azantzaren iturburura plegatzean, ez nintzen gutxi harritu lau suge elkarren artean txirikordatuak ikusi nituenean. Itsezkatzen zirela ziruditan eta lehen larruko ikara protohistorikoa gainditu eta ttattit nindagokien beha: suge bat zut-zuta zegoen, eni begira, eztena sar eta ateraka, beharbada mehatxuka baina oro har baketsuki, balentriaka. Bigarrenaren gorputz mehearen desplegatzeak fazinatzen ninduen liburu bat hostokatzeak bezain, eme, grazios eta nasai zelako. Hirugarrena, ziuntaz joan zen sasietara gordetzera, eta laugarrenak lehenaren espantuen azkena igurikatu zuen osoki desagertzeko. Kulebrinak ziren. Herrestari trankilak. Luzaz egon nintzen oraino belarraren aitzinean, emakumearen amesgaizto arketipiko zaharrenaren oinarrizko sugeak ene neuronen artean zirurika zebiltzala.

        Izturitzetik Aiherran zehar, Hazparnera iritsi nintzenean, oraindik ere sugeen ikusgarriaz gogoetatzean, bizkarrezurraren alde biak dar-dar nabaritzen nituen. Jean d'Amou misteriotsuak halaber ikara jaitsarazten zidan eta etxeratzea berantetsia nuen, gutunaren behereko zatiko enigmaren testuaz jabetzeko. Aspaldi zuen ez nuela inkesta baten eramatea onartu. Lanaren eta langabeziaren artean nenbilen kulunka, garai honetako kide frankoren antzera. Justuki, aurreko astean, nagusiak despeditu ninduen. Ene behin-behineko lan-kontratua ebaki zuen, uda zetorrela, noizbehinkako kontratupean gazte hotzak ene ordez hartzeko. Erratzaren kudeantza zen neure destinua. Alor horretan txapelduna nintzen, baina adin eta esperientzia gehiegi neukan, lan finko batean jarduteko. Epe laburreko lanaldiekin tematzen nintzen ondorioz, Baionako Herriko Garbitzaileetan sartzea amets. Lauzpabost aldiz ene kandidatura proposatu nien, curriculum vitae aberatsa eta motibazio sakonak azalduz. Dagoeneko erantzunik gabe. Baina esperantza ez zitzaidan higatzen.

        Zenbait aste libre banituen orduan. Jean d'Amouren arrangura arintzen saiatuko nintzen. Diru apurra baztertua nuen eta ikerketaren aitzakiaz Bilbon egunak pasatzeko xedea gozo zitzaidan. Banuen han adiskide bat. Deus erran gabe hartaz maitemindua nintzen. Laurogeiko hamarkadan, no future no fun, elkarrekin joaten ginen San Mames-era Athletic-en futbol partidaren ikustera, batean Bordeleren aurka, bestean Borussia Dortmund, Europa guztiaren kontra azkenean. Carmeni deituko nion, derrigorrez. Eta ez bakarrik zango-baloiaz hitz egiteko. Carmenek Bilbon gidatuko ninduen, Izturitzeko harpeetakoak ilunpean adina amultsuki.

        Baionan bizi nintzen egoitzaren azpian ohiko eskalea gurutzatu nuen. Hamabost asteetako bizarra zeukan eta pobreziaren urrin zizkolatsua.

        — Euro bat bazenuke?

        — Baahaha... Oizu. Eta ongi ibili.

        — Nitaz trufatzen zara ala? Ez al duzu ikusten zein egoeratan naizen? Ni, lau haurren aita eta hargin enpresa bateko buruzagi ohia? Ongi ibili!!! Bazaizu bai.

        — Lasai, gizon. Ez dut zure kolpatzeko xede izpirik. Barkatu.

        Asaldatzen zihoakidan. Erasokor plantatu zen. Laidokari. Ez nuen konprenitzen zergatik justifikatu behar nuen. Etxeko atea bultzatu eta damu nuen, haserrekor bermatzen zitzaidanari euro soil bat emanik, hereneguneko seiehun eta berrogeita hamar franko zahar, ez baitzen naski gutxi.

        Apartamenduan nintzen. Harpeko bisitaldiak baketua eta Jean d'Amouk manatu lanari ekiteko prest. Leihotik, lainoztatua, Larrunen betikotasuna azpimarratu nuen neurekiko. Ordenadorea piztu eta bainu-gelara zuzendu aitzin, musikagailuan Michel Portalen Minneapolis KDa abiarazi nuen, Mozarten Requiema bere poltsan sakatu ondoan.