Egunkarietan ageri zen gizona

Zer esan zinan amak ezkondu baino lehen, gizonek ez dutela nahi izaten emaztea lotan gelditzea beraiek lanera joan behar dutenean? Ez ohera itzultzeko aginduz, irri batean baizik, bikote gazteen burlakeria gaiztoan, hala uste zuen, baina Anak masaileko bat eman zion. Bakarra, hogeita hamar urte laster. Elkarri beha gelditu ziren, zer uste duk ari zitzaion bekozko harekin emaztea. Une ederra iruditu zitzaion Laxarori, neska txipiño hura beso artean estutzeko gogo handia etorri zitzaion, jaso zituen besoak irri handiagoan, noiz ere Anak ahoa zabaldu baitzuen, bazekien horrela eskertzen al didak edo amaren esana egin banu ez nian kukurutxo bat gaztaina erdi bana janen hirekin esan behar zuela haserre, hartze on hargatik haserreago menturaz, eta bertan behera utzi zituen besoak, barkatzeko eskatzen badidan ordainekoa emanen dinat. Laneko oinetakoak lotzera makurtu zen zainetako dardara gozoa ezkutatzearren, makurtzera egin zuen, orduan besarkatu zuen Anak gerria hartu nahirik, zangotraba egin zion ahul arren egoskor, halakoa zen, eta Laxarok sukaldeko baldosaren gainean utzi zuen etzatera bere burua. Emaztearen gorputz koxkorra inoizko astunen egin zitzaion, laket izan zuen, hila iduri bere gainean umetuta, sukaldeko zoruan hondoratzen zuela haragia asaldatzen hasten zitzaion bezain, ogia txapan xigortzen ari zen bezain. Handik goiti, goizean goiz jaiki beharra izaten zuenetan, ondotik lehorreratzen zitzaion Ana ohetik, isil, ahapean egiten zion hitz semea etxean edukiko balute bezala, iratzarriko zuten beldurrak ibilarazten zituen ahapean kanila kikara koilara kisketa, atean gelditzen zitzaion beheko tranpaletik begiak harengana jaso zitzan, emazteak ez zuen itxiko eskailerak ezkerrera egiten zuen hartan balustrako hagen artetik elkarri azkenez begi eman baino lehen, hitzik gabeko agur haren eskasean ez.

        — Sentitzen diat, Laxaro. Komandantziatik abisatu zidatek.

        — Niri ere deitu egin zidatek gero, ez dituk zuekin fidatzen.

        — Horiek agintzen ditek hemen.

        Ingeniariak hiriburuan daudelako epelean enbatak portu osoa hondatuagatik, pentsatu zuen Laxarok. Guardak ekarritako Renault 4an sartu zen, eta trenbide azpiko tunelerako bihurgunea hartu zutelarik argia ikusi zuen etxeko sukaldean, maite nauela oraindik emakume horrek.

        — Aurrena atelierrera joan behar diagu, lanpara hartu behar diat.

        — Nola dakik lanpararena dela?

        — Ez duk ikusi, ala? Argia zagok portu osoan. Eta lanpara ez bada, ezin diat ezer egin argitu arte.

        Sakela haztatu zuen, bai, hemen zauzkaat, Anak atea ixten zuen horrekin galtzen ari zen giltzen ardura, maiz gertatzen zitzaion.

        — Gau ederra kontrabandorako, ezta?

        Bai zera egin zuen guardak, egun argiz egiten zen whiskyarena aspaldi. Lehenengo sarreratik porturatu ziren, bagoietako biak gainez egindako kanale estuak ziren autoaren argi ahuletan. Haatik, bazirudien euria ez zela inoiz lurrera iristen, haizeak zeramala airez aire zirimolan. Begitandu zituen guardak bizikletan enbatak putzura eramaten, nasatik behera jausten bata bestearen ondotik. Atelier elektrikoaren atarira heldu ziren.

        — Sukaldeko fluoreszentea erre zitzaiguan atzo guri.

        — Etor hadi nirekin.

        Hurrenez hurren piztu ziren sabaikoak, bristada egin zuten harilkatzen ari ziren motorren kobrean.

        — Zenbatekoa daukazue, berrehun eta hogeikoa edo ehun eta hogeita bostekoa?

        — Ehun eta hogeita bostekoa.

        Pintura grisean «Biltegia» zuriz eta eskuz idatzia zeukan atea zabaldu zuen.

        — Hor, ezkerrean, kartoi urdinetan dauden horiek.

        Biltegiko liburu handian «1 fluorescente 125 v. 60 w.» idatzi zuen, «vestuario taller eléctrico», eta azpian «1 Phillips halógena 220 v. 250 w. balizamiento Arando Aundi».

        Kandela luze bat fluoreszentea guardaren eskuan, Adoracion Nocturna-koa izanen haiz koipero hori.

        — Mila esker, Laxaro.

        Komandantziako leihoak argituak zeuden beheko solairuan, soslai bat ikusi uste izan zuen, enbarkaderora beha. Pasarela flotean edukitzen zuen gangil txipia kulunkan zerabilten uhinek, zakar jotzen zuten moilan. Badiaren erdian pailoten kanoa ageri zen, Atanasio, tuku-tuku egoskorrak salatzen zuen. Enbarkaderoko pasarela horizontalean zegoen kasik eta itsasoa txol handitua zegoela konturatu zen, egia duk, ez zagok beste aukerarik, itsasoz bakarrik ailega zitekek.

        Aterpean gelditu zen guarda ere, bere atxilotua kanoan abiatuko zela ziurtatu nahirik agian, horixe bururatu zitzaion Laxarori. Aterpearen zokoenean eguneko egunkarien paketea zegoen utzia, pasaiarien txalupak goizeko lehen bidaian «uhartea» esaten zioten portuaren beste ertzeko auzora eramateko. Egunkari bat atera zuen lotua askatu gabe, kordelaren koadrante batetik tiratuz. Lehen orrialdeko titularretan barreiatu zuen behakoa.

        «Berrogei urteko exilioaren ondoren, atzo itzuli zen Euskal Herrira Juan Astigarribia buruzagi komunista historikoa. Kuban bizi izan da azkenaldian. 'Politika egitera nator' esan zigun aireportuan. Igandean hitza hartuko du Bilbaon Euskadiko Ezkerrak eginen duen mitinean».

        Guardak atzera behatzeko keinua egin zion: kristal zikinen ostean Zulaikaren laguntzaileak bitxeroarekin eusten zion kanoari enbarkaderoaren kontra, zain zeukan.

        — Kontuz ibili, Laxaro.

        — Erne fluoreszente horrekin. Argia kenduta aldatu, aitu al duk?

        Haize hura, konpresore erraldoia piztua zuen baten batek non edo non eta arropa guztietako hautsa kendu behar zuen. Buzoa itsaspean zen eskua pasarelako sokaren eske, hura utzi gabe egin zuen gangilerainokoa. Hiru bat metro izanen ziren pasarelaren kabutik kanoaren kareleraino, baina ez zituen zuzen eman ahal izan, halaxe zabu marinel finlandiarrek ilunabarrean.

        — Egunon!

        — Argitutakoan.

        Ez zuen ezagutzen, laguntzaile berria zen. Kabina barruan zegoen Zulaika, abante agintzen laurehun zaldiei lau nudotan, astiro, indarka ahuldu gabe, palanka slow jarrita izotzezko itsasoa brankatu behar balute bezala.

        — Nolako gaua! Zergatik ez dituk komandantziakoak berak ateratzen bokaleraino?

        — Ontzi handiegiak zauzkatek, Zulaika, badakik hondoa joko luketela harkaitzetan.

        — Mareajea gora daukagula? Ezta atoiontzi handiak ere!

        Erruki zituen tabernako lagunak gero, entzun beharko zuten armadako jendearen kakalarriaz.

        — Zenbat behar dik jaisten hasteko?

        — Ordubete.

        — Itzul hadi bi orduren buruan. Beharko ditiat.

        Pilotuak ez zuen erantzun. Ordu estrak apuntatzeko izanen zela pentsatuko zuen agian, berdin zitzaion. Nahiago zuen ilunpetan eta bakarrik, kanoa han inguruan zelatan eduki baino.

        — Ez zagok eskubiderik, hik uste duk kapitain batek ontzia bokalean sartuko lukeela galerna honekin? Inor baldin badabil inguruetan gau honetan, lau bat miliatara geldituko duk lasai kapan kostari txopa emanda, baretu arte. Inor ez duk arrimatuko harkaitzotara!

        — Horregatik, posizio argiak behar ditiztek.

        — Isilik egon hadi, nahikoa dik Guardaplatako farolarekin, ez zagok ilargirik ez gurmarik, hamabost miliatara ikusten duk hori, nor galduko duk.

        — Aginduak dituk, gu isilik.

        — Isilik? Ez luzerako. Sardinak beste aldetik erre behar dik laster!

        — Ba ote?

        — Franco gabe, horiek ez dituk ezer.

        Bokalera buruz jarriak ziren, handiagotu egin ziren kordokaldiak. Atlantikoko ur guztia Mediterranio txipi hartan sartu nahirik. Karrusel bateko behorrak putingoka pabetan lotutako potinak batelak txalupak txanelak txintxorroak.

        — Atxamarta hor nonbait edukiko duzue noski?

        — Ez, hi, Laxaro, ezin diagu lotu, barraren kontra eramanen gaitiztek bagek, ez diat utziko txikota ematen. Barraren gainean jarriko diat amura, ikusiko duk.

        — Isilik egon hadi, Zulaika, ez duk lotzeko, lajanak.

        Laguntzailea irten egin zen, murrungari. Itzuli zelarik, segundo batzuk, blai eginda zegoen. Panelen gainean bota zuen, Zulaikaren oinetara.

        — Hasi hadi korapilo dobleak egiten metroko tartean.

        Leloturik geratu zitzaion beha. Zulaikak iratzarri zuen.

        — Ez al duk entzun?

        Pilotuaren ondora zutitu zen Laxaro. Telefonoz esan zioten moduan, ezker aldeko seinale berdea besterik ez zen ikusten ahal, lo zegoen Arando Aundikoa.

        — Gilaz jotzen ez badugu barra hori.

        — Lasai, abaorreko argitik ehun brazatara zagok, parean.

        — Nik adinako bista daukak!

        Atxamartaren estatxa korapiloztatuari erreparatu zion, laburragoa zen orain. Lotzen ahal zuten amurako eskudelean bertan lasai samar, behar izanez gero abantada txiki batek askatzeko beste. Alferrik zen Zulaikari ezer, bazekien.

        — Esan diat.

        Arando Aundiko puntan zeuden, abaor maliobratu zuen pilotuak eta apur bateko alditxoan kanoa trebes geratu zen algaretean bokalera libre zetozen bagetan, baina abiaduren palanka zakar erabilirik atzera eragin zion barraren abaroaren bila. Arando Txikiko leinuru berdeak bere bikiaren soslaia markatzen zuen aldiro. Farola itzali haren barra portuaren eta Kantauriaren bitarte, nonbait hor. Bagek gainez egiten zioten arren, itsasgorak eragotzi egiten zien kanoaren gainera jausten, ez zeukaten aski amildurarik.

        — Erokeria duk, Laxaro.

        — Zahartua banago, zertarako ekarri nauk?

        — Frantsesek txalekoak zauzkatek, salbagailuak lotuta ibiltzen dituk Baionako portuko pilotu guztiak.

        Kabinatik irten eta eskudelari heldu zion ezkerrarekin. Segundo batzuk egin zituen horrela, oinak iltzatu nahirik, atxamarta jaurti ezinean. Uhinek goratzen zuten aldiro, gilaz barraren ertza jota lehertu-arriskuan hondoratzen zirela iruditu zitzaion, miretsi zuen laguntzailearen indarra bitxeroa barraren kontra tinkatuta kanoak behar zuen tarte zehatz hura mantentzeko, gurpil-gomazko defentsak sobera behartu gabe. Noizbait, laguntzailearen biraoak animaturik, atxamarta jaurti zuen farolaren eskalaren bila. Burdina hotsa entzun zuten, halakorik, tira egin zion estatxari, bai, aurrenekoan trabatu goi hartan.

        — Bihar arte, txo!

        Eta estiborreko karelaren gainean jarri zituen oin biak estatxaren tinkotasuna baliatuz, amurako eskudela amaitzen zen hartan. Pauso baldarra eman zuen airean, kanoa goratzen ari zelarik egin baitzuen jauzi barrarantz, eta eskuineko aldakak farolaren oinarriaren kontra hartu zuen kolpeak jakinarazi zion lehorreratua zela, hankak uretan baina barraren gainean. Beharrik, estatxa lehorra zegoen oraino. Ozta ikusi zuen bagak laguntzaileari eman zion txikotazoa, putzurakoa izan zen. Nahiz eta bitxeroa galduta, zutik ageri zen oraino Zulaikak abante guztia sartuta ziaboga zakarra egin zuenean abaorrera, hurrengo baga handia txopadan hartzeko. Kanoak laprast egin zuen amuraka harkaitzetara, ez luze, pilotuak brankaz portura zuzentzea lortu zuen barrak itsasoari ematen zion sosegua berriro baliatuz.

        — Lotu ezak salbagailua gerrian, Zulaika...!

        Algara egin zuen atxamartaren estatxan goititzen hasten zelarik korapiloz korapilo. Besoka igotzen zuen gorputza, pultsuan, eskuak tope batetik bestera luzatuta. Bi korapiloz behin gelditu egiten zen indar hartzeko zangoak estatxaren ardatz bihurrian gurutzatuz. Damurik botek ez zuten oinarri hartzen ahal, lerratu egiten zitzaizkion berehala. Farolaren enborra zeukan bizkarrean, eta mendebalak gordin jotzen zuen arren bokalearen beste bazterreko labarrek asko apaltzen zuten. Uhinik handienek ere ez zioten gain hartzen farolari, goitik ez zetorkion urik behintzat eta lasai antzera egin ahal izanen zuen lan. Zementuan landatuak zeuden burdinazko uztaietara iritsi zen. Estatxatik jarraitu zuen, kopeta izerditan, hirugarren mailaraino uztaien barne aldetik, nekez, zutikako tunel estu hartan. Estatxa askatu gabe, farolaren enborretik uztaietara zegoen tarteak uzten zion gehiena tolestu zuen eskuin belauna, lehen uztaiaren bila. Ez zen iritsi, eta estatxa utzita bular parean zeukan uztaian eskegi zuen gorputza galtzarbeetarik, arnasa berdindu asmoz, botek zementuaren lakarrean non atxiki bilatzen zutela. Hara beste hori!, bokalea eginda eskuinera ostendu zitzaion kanoa, arrantzako nasan moilatuko zuen. Han zabaltzen ziren lehenik tabernak, leku egokia zoro kontuak aipatzeko.

        — Nirea ttinttañorekin, otoi...!

        Algara egin zuen ostera, giro zegoen han, atzean galerna joka eta ni hementxe noiz argituko. Oinek ez zuten aurkitzen non eta burdina min ematen hasia zitzaion beso zuztarretan. Eskuineko besoa luzatu zuen goragoko uztairaino gorputzaren kontra goratuz. Horrela gelditu zen puska batean, zer egin behar zuen jakinen ez balu bezala. Gero, jauzi-ordeko batean gorputz osoaren zama beso luzatuan tanpez eskegita, ezkerreko besoa goratu zuen tolesturik galtzarbean edukia zuen uztai gaineraino, ukondoa bertan tinkatuz. Arnasa hartu zuen sakon. Izerditan nagok, bizkarrekoa izerdia duk. Ezkerreko besoaren gainera zamatu zuen gorputza, ukondoa hiru milimetroko burdinan mindu arte. Orduan, arnasa gordez, ezpainak barrura sartuta eta begiak itsuturik, pultsuan jaso zuen gorputza eskuinekoarekin, lehen egina zen gisan ezkerreko besoa bularrean barrena goitituz hurrengo mailari heldu zion arte, zangoez ahantzita. Uztaia kokotsa parean zeukala, zangoak dantzatu zituen. Hor hagoenez! Burdinaren kolpea nabaritu zuen oin-bularrean, ez zituen belaunak tolestu behar izan botek oinarri har zezaten. Farolaren enborraren kontra eman zuen bizkarra lasai, alferkeria hutsean edo, erretzen ez zuen zigarroren bat erretzen eguteran, esateko manera. Euria atertu zuela zirudien, uhinen bitsa izan behar zuen mahuketara aldizka etortzen ziren zipriztinak. Hurrengo uztaian zegoen atxamarta. Estatxa beheragokoan lotzen egon zen minutu batzuk, ez haizearen beldur, baldreskeriaren batean berak botatzeko arriskuagatik baizik. Bizkarra paretatik aldendu gabe igo zen, hankekin palanka eginda txandaka, gorantz lerratuz, zamarra hondatuz, besoak saihetsetara atxikita, hondo urrun batetik pusako laburretan azalera letorkeen urpekari. Azken uztaia lepoan zuelarik, farolaren enborraren amaiera atzeman zuen bizkarrean. Bularrera ekarri zituen besoak, eta ahurrak kanpo aldera zabalik zituela hasi zen bizkarra osoro paretari kendu gabe gorputza itzultzen. Eskuineko sorbaldaren kontra geratu zenean ezkerreko besoa angelu zuzenean eman zuen uztaitik behera, kako eginez, gorputza ahal zuen gogorren paretara zamatuz eta, berehala, besoarekin kasik moko egiten zuela uztaiaren euskarria ez galtzearren, ezkerreko zangoa ekarri zuen bestearen aurretik eskuinerantz. Ezin zuen, luzean gelditua zen bota burdinaren gainean, eskuinekoarekin eskuadra egiten zuela, ezkerrera eroritako T bat. Ezkerrean geratua zen eskuineko zangoari itzulerdia eginarazi zion orduan indarka, belaunak eskatzen zuen posizio naturalera ekarriz. Behar zuen laurdena eragin zion ezkerrari, eta hala berean egin zuen gorputzak, ezkerreko besoari uztaia askatu eraginez. Bizkarrean portua zeukan orain, eta argirik ematen ez zuen farolaren gailurra begi aurrean. Ezkerrean, aitzinago, bokalearen beste bazterra markatzen zuen Arando Txikiko seinale berdea, berrogeita hamar metro gorago zegoen Senekozuloko farola handiaren azpian.

        «Hi, txikitxua, zer egiten duk hor goian!».

        Honetarako aldatu zitean estalkiaren itxigailua, kresalak herdoildua izanen delakoan gizon bakar batek, eta gauez, eta galernaz, inolako estakururik eduki ez dezan lanpara hau ez aldatzeko. Estalkiaren itxigailuaren mihia sakatu baino lehen zamarra askatu zuen lepoaldetik bularreraino, burutik ateratzekoa egin zuen. Besoak azken uztaitik goiti luzatuta, libre gelditua zen txanoa jantzi zion farolari, eta haizeak harro ez zezan lepoari atzera eraginda tinkatu zuen, belaunak farolaren zementu gordinean emanik. Botoiak lehertzen ez baziren, babes bikaina zen. Eskuak jertsepera ekarri zituen, kolkora, lehortzeko. Gero ahora bildu zituen, arnaska berotu nahi izan zituen. Lehorrak zauzkaat behintzat, eta has gaitezen lanean. Atera zuen mahukatik eskuineko besoa ezkerrarekin muturrari eusten ziola, sartu zuen sakelan, lanpararen kaxa eskuratu zuen galtzen sakonduretan, egin diat orain ere, ongi dagoen probatu gabe etorri nauk. Zaila zen horratio lanpara haiek akastuak egotea, alemanak ziren. Ezkerrekoarekin eutsi zion eskuineko besoa mahukan sartzen zuen bitartean, eta haizearen hotzak adierazi zionean eskua mahukatik jalgia zela, kartoi gogorreko kutxatxo hura zabaltzen saiatu zen. Birao zabar bat bota zion bere buruari, alkandoraren sakelan gorde zuen kutxatxoa eta farolaren gailurra haztatu zuen, irekigailuaren bila. Sakatu zuen aluminiozko mihia, bere aldera erakarriz zabaldu zuen estalkia. Zamarrak osatzen zuen toldo tinkatuak berak eutsi zion zabalik leihotxoari. Eskuei azken arnasak bota, bata bestearekin igurtzi eta lanpararen bila abiatu zituelarik, tentuz, goialdetik, trumoiak jo zuen mendi ostean. Erraz askatu zuen bonbilla zaharra, eskuetan erabili zuen, hementxe, kristalaren hanpadura hau, xahartu egin haiz. Ahora ekarri zuen, hortzartean jarri zuen kaskilotik. Kutxatxoa hartu zuen atzera, ireki zuen alde bietarik, ezkerreko atzamar arinarekin bultzatuz atera zuen lanpara zetzan ohea. Hauek alemanak dituk, pizten ez bada matxura larriren bat zaukaagu linean. Inoiz baino maitasun handiagoarekin hartu zuen kristal hura. Haizeak puztu egiten zuen zamarra, nekatua zeukan lepoa indarka. Begiak itsutu zituen.

        «Hi, txikitxua, zer egiten duk hor goian!».

        Aurrenekoan sartu zen kaskiloa harian, adur oneko eguna gau hau. Lau itzuli eman zizkion, toperaino. Segundo batzuk baino ez zituen behar izan beroa atzamarretan nabaritzeko. Biraoka ospatu zuen, marmar gozoan. Begiak zabaldu gabe libratu zuen estalkia zamarraren trabatik, bonbilla ipinia zuen arta bertsuarekin ixteko. Ahoan zeukana berriaren kutxa hutsean gorde zuen, eta kutxa galtzetako sakela luzean. Arrunt nekatua zen, eta bustirik zeudela ari ziren oinak, urratuak zeudela belaunak. Makurtu zuen lepoa haizeak txanoa aska zezan, baina ez zuen guztiz altxatzen nonbait, ezin zuen zamarra gerrira jaitsi. Besoak minberatuak zeuzkan zeharo, txanoa libratzeko altxatu zituenean ohartu zen. Kokospean lotutakoan eskuak farolaren enborrean jarrita ekarri zuen bizkarra uztaien kontra, begiak argira emateko. Burua makur zeukala zabaldu zituen. Bost segundoro, bristada gorri birena nahasten zuen urak hamabost metro beherago.

        «Hi, txikitxua, zer egiten duk hor goian!».

        Uste zuena baino gorago dago, atzera egin du, beldur.

        «Jaitsi hadi hortik!».

        Igo bai, egin diat...

        Brankako txapitelaren goian gelditu da, nola ezean, itsasoaren hondoraino doazela diruditen burdinazko uztaiei beha, zorabioa.

        «Horrela ez, horrela ez, buelta emantzak!».

        Zarpail hark kubertan laga zuen mailua, «Begirazak!» esan zion, eta zeruari bizkar emanik goialdeko heldutokietan atzapartu zituen eskuak aurrena, gero hanka luzatu zuen lehen mailaren bila.

        «Horrela jaitsi behar duk beti, marinelak horrela ibiltzen dituk. Bestela muturrez aurrera eroriko haiz».

        Eta beha gelditu zitzaion, esana ongi egiten zuenetz.

        Hobe zen behera ez behatzea, hori bazekien berak zarpail hark esan behar izan gabe, zangoak bila zezala lehen maila. Herdoilaren pikorrak blakaren geruza lehertzen, portilo zapartatuak, sopletearen pindarra ontziaren hesteetan. Eta behean hautsa eta ilunpea, besterik ez, ontzia desarmatzen ari diren dozenaka mailuek joka ekin diotelarik berriz: minutu erdiz, eskalan behera zetorren umeari beha gelditu dira langile guztiak.

        «Zenbat urte dituk?».

        «Hamalau!».

        «Hamalau, e? Eta zergatik ez hamazazpi?».

        Hamalau urte dituela errepikatu du umeak bekozko.

        «Ba hamalau urteko bizarra izan arren, ez diat nahi han goian ibiltzea».

        Hori esana zion amak, kontuz ibiltzeko esan behar ote zioten lanean. Ez zuen merezi deus erantzutea.

        «Eta behean ere ez, txaflaren bat jausi litekek buru gainera. Hik egin behar duana duk kamaroteetako lana. Hartu mailua eta turnabisa, hoa kamaroteetara eta hasi hadi eskutokiak eta latoizkoak diren guztiak askatzen».

        Oihu zakarra egin du gizon argalak, Angelita Kastoriadis ontzia pikatzen ari den kuadrilaburuak «Nork utzi du hori horrela!», lasterka abiatu da lurrean piztuta utzia zegoen sopleteraino.

        «Hi!».

        Berari zen, hurbiltzeko, eskuarekin.

        «Ba al dakik hau itzaltzen?».

        Eta zer zen azetilenoa irakatsi zion, zer zen oxigenoa, zein zen lehenik itxi behar zen balbula, nola hustu behar ziren hodiak gero.

        «Ez behatu inoiz sopletearen garrari. Begiaren mimikoa erretzen du».

        Bihurkina ezin duenean kanporago, edo herdoilak turnabisa ahokatzen eragozten duenean, turnabisa bera zintzel ipini eta mailuka apurtzen du. Lan polita duk metal distiratsu hauek denak askatzea. Luze jardun behar izan du horrela, gosetua dago.

        «Ez duk ezer ekarri bazkaritarako?».

        «Etxera noa».

        «Esaiok amari bihartik aurrera gurekin bazkalduko duala, gizonak bezala. Eta patroiak pagatzen digula!».

        Patroia langileria Errusia sindikatua langileen errepublika trahitua maitasun librea greba iraultza, soplete bat lurrean piztuta ikusten zuen guztietan koleratu egiten zen Juan buruzagiaren ahotik sortzen ziren hitzak, bazkaritan. Sopleteak bezain ebakitzen zutela etxean ikasitako uste zaharren burdina herdoildua.

        «Bikain, kamarada!».

        Eta ez zen gutiago hanpatuko komunismoa eraikitzeko oinarri sendoren bat finkatu zuela esan izan balio ontziko kableria osoa matazatan bildua zeukan metatxoaren aitzinean. Ikasia zion ederrik, hilabetean. Bazekien zer esan nahi zuen hitz hark, «kamarada», bazekien komunismorako ari zirela lanean lanari utzi ziotenean.

        «Greba...!».

        Anitz hamabi urte zituela abiatu zen etxetik udazkeneko egunsenti zoragarri batean opor iraultzailearen lehen egunean, portu osoa geldiarazi behar zuten. Komunismoa, mundua argituko duen farola. Gizon talde bat sumatu zuen elizako zimitorioan. Deitu egin zioten, desguazeko batzuk zeuden tartean.

        «Ba al dakik irakurtzen?».

        Eta eskuan jarri zioten egunkaria.

        «Irakur ezak hauxe. Ozen, denok entzuteko».

        Azkazalaren ilgora beltza letra xehearen erdian.

        «Atzo arratsaldean gobernadore zibilak adierazi zuenez, duela hiru egun estatuan hasia den zalaparta iraultzailea probintzian zabal ez dadin, zenbait buruzagitxoren atxiloketa agindu zuen. Eguerdian, zenbait zalapartari bilduak zeuden saretegia inguratzen ari zirela, eta alto adierazteko astirik eman gabe, tiroka egin zitzaion indar publikoari. Numero bat zauritu eta ihes egitea lortu zuten. Segurutik dakigu tiro egin zutenen artean zegoela Juan Astigarribia, buruzagi boltxebike ezaguna, esan zigun gobernadore jaunak. Zauritua dagoela uste da».

        Eskerrak eman gabe kendu zioten papera.

        «Ikusten? Ez dizuet gezurrik esan».

        «Zauritua dagoela esan badute, hil egin dutelako da».

        Horrek areago durduzatu zuen gobernadorearen ohar hartan ozenki irakurri gabe utzia zuen esaldiak baino: egia zen hiltzerainoko etsaiak zituela justiziak, aitak hil eginen zuela baserriko baratzea sozializatzen utzi baino lehen.

        «Lagundu egin behar diguk, Laxaro».

        Portura gabe, mendirantz abiatu ziren. Lehen muinora iritsi zirenean eguzkitan zeuden, egun bikaina zetorren.

        «Hilerriko depositoan zauzkatek gorpuak».

        Banandu egin ziren, ez zen komeni taldetan ibiltzea. Umea joaten ahal zen beste norbaitekin, gainerakoak banaka, hiriburuan elkartuko ziren, atelierrak mehatxatu behar zituzten. Pikatzaileetako batek hartu zuen bidaide, zazpi pausoan behin listua botatzeko ohitura zeukan. Baserri erori baten pareta bazterrean hazitako sasian makurtu zen laguna. Pistola bat atera zuen kolkotik, egunkarian bildu zuen eta sasiartean ezkutatu, paretaren kontra zangoarekin zanpatuz.

        «Harrapatzen banaute, badakik zer egin behar duan».

        Ez, ez zekien zer egin behar zuen, hitzik ez ateratzea onena. Zapela zikin bat zeraman gizonak, atzeraka erorian, belarriak nabarmentzen zizkiola. Sopletearekin lan egiten zutenetakoa ote zen. Ihesi, pentsatu zuen, kamarada hau harrapatzen badute ihes egin beharko diat.

        Gain-behera ederrean trenbiderainoko mahastiak zeuzkan baserri baten langan gelditu ziren. Txakurra etorri zitzaien, isil, buztana inarroska. «Lasai, lasai...!» hasi zitzaion soldadorea, lepoa pailakatzen ziola. Eztul eginda urrundu zitzaien oilategiko bazterrak ikertzera. Baserriko kearen ostean gurutze andana ageri zen.

        «Beha ezak, Laxaro. Erail dituzten kamaradak zauzkatek hor, depositoan. Hor guardiak zaudek zelatan, hildakoetan anaia edo semea edo laguna ote daukaten ikustera joaten direnak identifikatzeko, ulertzen duk? Noski, horregatik joan behar duk hik, hi ez haute ezagutzen. Joan hadi eta beha ezak Juan kamarada hildakoetan dagoen. Ni hemen egonen nauk zain».

        Bidezidorrera heldu zenean maldan behera amilduta hanka egitea etorri zitzaion. Ilunaldi gogorra izan zen hura komunismoaren argitasunean. Gibelera behatu zuen, soldadoreak ezin zuen ikusi. Eskuin hartu zuen ordea, goiti, hilerriko sarrera nagusiraino. Zerk bultzatu zuen hartara, horixe galdetuko zion, ondo gerora ere, bere buruari. Ez zeukan arraposturik. Denok harrapatuko gaitiztek, denok harrapatuko gaitiztek esaten zuela ahapetik hilerrira zihoala, horixe besterik ez zekien, denok harrapatuko gaitiztek, ezin zuen burutik kendu mutuan irakurri zuen hura, «Poliziak bazekien zelula kriminal bat ari zela osatzen Molinaoko basatzan, Angelita Kastoriadis-en desguazean, Errepublikaren aurka oldartzeko».

        Apez bat irten zitzaion bidera atean sartu orduko.

        «Goiztar, seme».

        Egunonak eman zizkion zer edo zer esate alde, ez zekien sotanadunei hitz egiten. Komunismoan ez zen halakorik gertatuko.

        «Zer duzu, inor ez da gaur hemen azaldu oraindik!».

        Ez zegoen guardiarik, ez zuen ematen zegoenik. Ezkerreko etxeak izan behar zuen depositoa.

        «Amak bidali nau, aita ez da etxera etorri bart».

        Asaldatu egin zen apeza.

        «Zu bidali zaitu? Ezin zuen berak etorri?».

        «Anai-arreba txipiak zaintzen geratu da etxean, jauna».

        «Esadazu aita».

        Depositora ausartu zen apezaren atzetik. Atea zabaldu zion.

        «Ama ona da zure ama. Ez beldurrik izan, seme. Jaunaren altzoan daude hauek».

        Lore lurrin astun hura gelditu zitzaion akorduan betirako, loreen eztitasun betegarria zen heriotza. Loreen artean hiru gorpu manta nabarren azpian, aurpegia has, gizonezkoak. Kandela lodi bat pizturik gurutze beltzaren oinean. Lepoan jarri zion apezak eskua, eta on egin zion berotasunak, eztitu egin zion hesteetako oinazea, baina besterik ikusi gabe munstro haietan aita ez zegoela esatera deliberatu zenean Jainkoaren ministroak bultzada txipi bat eman zion aitzina, atzaparra zepo lepoan, hildakoen aurpegiak bertatik bertara ikustera zeraman. Bai, bai, mantek balazoak estaltzen ditiztek. Gelditu egin zen, izuturik, apezaren indarrari gogor eginez. Zokoan dauden tanga horiek odolez beteak egon behar ditek.

        «Horrek...».

        Makurtu egin zen, bekoz beko jarri zitzaion. Dentifriko upats batean heldu zitzaizkion hitzak.

        «Aita duzu hori?».

        Hildako hark euli bat zeukan begian, begi zabalduan eulia, begian.

        «Ez».

        Eguzkiak gozo jotzen zuen hilerriko paretan, baratzeetan, udazkenak gorrailtzen hasiak zituen hostoetan. Urruneneko mendigainak garden ageri ziren, hego haizearen lana. Ez zegoen lore lurrinik, nonbait erretzen ari ziren laharren ke sarkorrak garbitu zion barrena. Zalgurdi beltz bat zetorren maldan astun, koroaz gainezka. Hura ere ez zen bere aita izanen. Beheko baserriko lehen mahats ilaran zela guardiak azaldu ziren bidezidorrean. Bi ziren, mauserrak bizkarrean. Baserrira ordez aurrera jarraitu zuen herri aldera, guardien ondotik pasatuta. Kamarada mahastian ezkutatuko zela pentsatu zuen. Lur jotako baserrian maskuria lasaitu zuen puskailetan. Hantxe zegoen pistolaren bildua. Oraindik ez zuten Juan hil, hori zen muntakoena, komunismoa bizirik zegoen grebak porrot eginagatik.

        Inoiz argitu behar ez zuen egun tristea zetorren.

        Harkaitz arteko xendratik egin zion dei Zulaikari, eskuak hemen nago inarroska. Ez zuen ikusi, izorrai, nagitua zegoen beheko arroketaraino jaisteko, mina zeukan aldakan eta belaunak ahul. Ea zer egiten duan, ea nola lehorreratzen haizen atxamarta berreskuratzeko. Egiten ahal zuen, mareajea asko jaitsia zen, baretzen hasia nabarmen eta laguntzaile ona zeukan, eman beharra zegoen. Ez zen gelditu beha, etxera joan nahi zuen zuzenean. Ez zen izanen espero zuen adinako eguna, ez zen matxurarik egonen, etxera joanen zen, oheratu egin nahi zuen, emaztearekin. Bidaiarien txalupak lehen harat-honatak zituen, plaza ondoko enbarkaderoan ikusi zuen egunkari paketea, saltzaileak oraindik jaso gabea. Batena zor zuela oroitu zen, txanpon batzuk utzi zituen gainean. Harrizko eskailera zaharren goiko mailetan jesarri zen, nasa trasatlantikoko enbarkaderoan zegoen oraindik txalupa.

        Hirurogei tonako garabi flotantea zeraman atoian Facal bigarrenak ontziola aldera, bafore handiren bat ariko ziren motorizatzen. Nahiz ordu erdi luzea behar zuen zortzietarako, zamaketak aspaldi hasiak ziren, bafore gehienen puntalak jiraka ari ziren, uretan jausten utzi gabe zekartzan haizeak lanaren zarata guztiak, txatar jausiak lokomotoraren ziztuak garabien intziria birakoan bagoien talkak enbatak gordean eduki zituen antxeten txilioak lotuan amorratzen egondako bajurakoen txanpa bokaleari brankaz.

        Zulaika hantxe, arrokak ikertzen noski.

        Beharbada putzura erori naizela pentsatuko dik. Lana eginda, nolanahi ere.

        Txalupa heldu zen, eta badiaren erditik behatuta ere ez zuen hauteman ahal izan atxamarta jasoa zuten edo ez. Esku artean ibili zuen bonbilla, kristalaren pikor hura laztantzen. Bitxia duk, argiak janzten dik. Halako burutazioa sortu zitzaion, zeinen gauzaño biluzia zen bonbilla itzali bat.

        Zamarra kendu zuen lehorreratutakoan.

        Eskala osorik igo gabea zeukala egin zion dei soldaduetarik batek, zu halakoa zara noski, galegoz, eta hurbiltzeko mesedez komandantziara. Atarira iritsi baino lehen irten zen komandantea, bostekoa eskainka.

        — Esana zidaten nolakoa zaren. Ikusi dut ez zirela gezurretan ari.

        Atelierrera abiatzeko asmoa zeukan goiz hartako aginduak ematera, baina tinkatze hark amorrarazi egin zuen, herrira abiatu zen buru makur eta madarikazioka, Tanqueray Abbot Ale Hornimans Buchanan's Royal Crown, hiriburuko lineak egokitzen zituzten bitartean portuan ikuilututa zeuzkaten Londresek saldutako bi solairuko troley zaharren artetik.

        Kafe on bat zor zioten.

        Moilara baino lehen zamaketariek uxuala hartzen zuten Ongi Etorri-n sartu zen. Hutsik zegoen, Etxezarretaren jarduna entzun beharko.

        — Ikusi duk?

        Egunkaria erakutsi zion tabernariak, politikako atalean tolestua.

        — Bai...

        — Berdin-berdina zagok, sudurra luzatu zaiola besterik ez.

        — Atera iezadak kafe bat.

        Hizketan jarraitu zuen Etxezarretak kafeterakoak egitera itzulitakoan.

        — Gu hemen utzita mulata artera alde egin zian arraioak! Orain zatorrek politika egitera!

        — Ni poztu egin nauk. Botaidak ttinttaño bat anixa, kamarada.

        — Rona botako diat, Kubagatik.

        — Kubagatik.

        — Komunismoa mulatekin, gauza handia izan behar dik!

        Kafea hurrupatu zuen. Horrela, eztarria erretzen zuela. Merezia zuen.

        — Mundua argituko duen farola! Zenbat aldiz ez ote zuen esan, hemen bertan.

        — Lanpara berria jarri zioat oraintxe, eta munduak ilunpetan segitzen dik.

        Etxera jo zuelarik, maldan gora, sukaldeko argia nabaritu zuen. Eginen nikek ez dela oheratu, insolitaritatea irudituko zitzaioan, eta amona izan behar duela jakin duenetik ez duk gelditzen puntua egiten, ito egin behar dik haurra hainbeste txano eta galtzerdi eta eskuzorro. Gau zarratuan irtena zenean bezala piztua, diosala harrera ongi etorria, hemen naukazu aiduru, atxamarta tinko baten estatxa. Ez zeukan sukaldean sartzeko asmorik, ohera nahi zuen kafe pizkortu haren beroa urdailean eta bonbillaren leuna gogoan, Anarekin ohera, emakume horrek maite naik oraindik!

        Botak ezkaratzean kenduta igo zen bigarreneraino, zura ez zikintzeagatik. Atabala jo zuen atean atzamarrekin.

        — Zer ibili haiz?

        Penagarri egon behar zuen Anak horrelakorik esateko. Eta ikara aurpegi hura. Ez zuen besterik eskatu, lagundu egin zion arropak kentzen, karranpatua bezala zeukan gorputz osoa. Toaja garbi bat ekarri zion.

        — Larunbatean Bilbora joanen gaitun.

        — Bilbora?

        — Esaion gure mutilari etortzeko.

        — Bai, zera nahiko dik gurekin etorri, nondik sortu zaik.

        — Datozela biak. Ez, ez berotu ezer.

        — Ahaztu egin zaik Bego haurdun dagoela edo?

        — Neska, ez zion kalterik eginen. Gosaldu al dun?

        Ez, hori ere elkartasun eza dun, ez ditun utzi zaharrak mahai gainean dauden orratzak eta mataza. Hi nirekin gosaltzeko asmoan, eta ni tabernan.

        — Jakin al litekek zer egin behar dugun Bilbon?

        — Orroa fuerte, eta ukabila estutu. Mitinera joango gaitun. Izenak eman ditinat Etxezarretarenean, autobusa antolatu diten.

        Eta ni tabernan gehitxokeria zen, bazekien, baina ironia horrek mingarri ekarri zion sekula atzenduko ez zitzaion lotsakizun hura, urteak ziren, semeak hemezortzi urte orduan, maitaketan gozatuak ziren eta komunera altxatu zen, freskatu egin zen ilunpetan. Gero, gelara baino, esne hotza hartu behar zuela otu zitzaion. Abiatu zen sukaldera, ikusi zuen barnean semea nonbaitetik bildua zen El origen de la familia, la propiedad privada y el estado zeukan Conclusiones del Concilio Vaticano II irrati ondoan, Anarena azalbestetua, nondik atera ote zuen zabor hura, semea ikustea halako titulua eskuan, «Laxaroren semea kristau bihurtu duk!», aitari adarra jotzeko egin ez ote zuten, berariaz. Egongelaren txokoan zeukaten hanka luzeko lanpara piztu zuen. Sofan etzan eta liburua zabaldu zuen. Argitu arte gelditu zen, Ana iratzarri gabe alde egin zuen lanera. Ez zitzaion sekula atzenduko.

        — Ez duk izanen... nola esan... patetiko samarra, gu han, ukabila estututa?

        — Hunkigarria izanen dun.

        — Zer erakutsi nahi diok hire semeari, bagarela...?

        — Ez dinat ezeren eredu izan nahi, berandu samar dun.

        — Baina eredu bat eman zioagu, mitinik gabe.

        Bazkaritara heldu zenean, Anak ez zion hitzik egin. Trumoiaren ondotik helduko dun eguzkia, hobe diat mutu. Igandean sobratutako arrozesnea jaten hasi zirelarik begietara behatu zion, gizonaren zabarra azaldu zion emazteak, «Ez hekien nola sortu zen jabego pribatua?». Ergel ez bestea, «Ez ninan uste hain polita zenik liburu hori! Irakurri al dun?» aitortu zuen. «Emaztea larrutan erabilita gizona liburu bat irakurtzen jarri zenean sortu zuan», eztiro garratz, gomutagarri.

        — Petral horrek ez din onartzen proletargoaren diktadura!

        — Diskutigarria duk proletargoaren diktadura, ez duk uste?

        — Bilbora joanen gaitun, orro eder batzuk egin behar ditinagu ukabila itsututa.

        Ezin izan zuen lo hartu, sobera nekatua zen. Hotzikara txipitan durduzatzen zen aldiro, voltaje apaleko deskargak. Eta zerbikalak deslekuan.

        — Gau txarra, ezta?

        — Txarra, maitasunik gabeko gaua izaten da.

        Ahalketu egin zen, aitortzaren xalotasunak berak egiten zuen esaldia hanpatuxko, eta Anak begiak zorrozten zituela ikusirik igarri zuen barre eginen ziola «Koittaua» esanez edo txarto egiten zuela malmaitatuarena, barre egiten ari zitzaion dagoeneko. Anarena baino irri handiagoan zabaldu zituen besoak, orduan jabetu zen farolan ibili zituen lanez. Soldata igotzeko eskatu behar dinat gaur bertan! Bildu egin zituen begiak, hondora utzi zuen gorputza atelierrekoei telefonoa jo behar ziela ahantzita. Reformista zikina!, oparitu zion Anak belarrira, laztan hutsa zen haserre iduri hura. Hator hona, mulata neurea!, gainera ekarri nahi izan zuen gorputz txipia, beso artera, baina emaztea gaitzitu egin zitzaion, «Mulata?», jesarri egin zen erne ohean, muker gurako muttur, «Mulata esan duk?». Laxarok bildu egin zituen begiak ostera, ogia xigortzen ari zen sukalderen batean... masailekoa baletor!