Analisi, ortzimuga eta
eszenatoki berrien beharra

 

 

      Mundua ulertu nahi dugu, mundua eraldatzeko. Ordea, mundua modu askotan uler liteke, eta ulerkera bakoitzak irudikatuko ditugun eraldaketa moduak baldintzatzen ditu. Beraz, errepara diezaiogun, ez soilik errealitatea eraldatzeko bideei, baizik eta baita oinarriak finkatuko dizkigun errealitatearen beraren ulerkerari ere.

      Liburuaren atal honetan marko materialistatik edota marko idealistatik egin daitezkeen patriarkatuaren analisiak, ezberdinak baitira, azalduko ditut. Pentsamendu markoak pentsamendua antolatzen duten egitura diskurtsiboak dira, eta pentsamendu marko bakoitzak mundua ulertzeko eta eraldatzeko oinarrizko kategoria ezberdinak barnebiltzen ditu. Hala, edozein planteamendu egiteko garaian, garrantzitsua da marko baten edo bestearen hautaketa kontzientea egitea.

      Finean, esan nahi dut sexu zapalkuntza nagusiki bi marko ezberdinetatik azaldu edota uler daitekeela, eta marko edo ulerkera bakoitzetik eraldaketarako tresna eta proposamen ezberdinak eratorri nahiz ortzimuga desberdinak finkatuko direla. Lehenengoa, sexu zapalkuntzaren ulerkera idealista izendatuko dudana, gizartean zabalduena dena, problematikoa dela argudiatuko dut. Bigarrena, aldiz, sexu zapalkuntzaren ulerkera materialista da, eta aukera berri eta erradikalak irekitzen dituela defendatuko dut.

      Marko idealistaren baitan, eta oso orokorki, mundua jatorri sozialik ez duten ideiek zuzentzen dutela ulertuko da. Ideia hauek ezerezetik edo naturatik sortuak izango dira; hau da, ideia hauen jatorriari ez zaio kausa sozialik (sozio-materialik) aurkituko. Platon izendatu ohi da marko honen autore erreferentzial gisa, autore honen proposamenetatik gaur eguneraino idealismoa asko garatu den arren. Pentsamendu marko idealista partekatzen duten autoreek, mundua aldatzeko, jatorri sozio-materialik ez duten ideia kultural hauek aldatzean jarriko dute indarra. Begi-bistakoa den lez, pentsamendu marko hau erabiliz gero, ez da erraza izango gatazkaren nahiz borrokaren norabidea finkatzea. Izan ere, ez ginateke talde sozial, eta beraz, politiko baten, bere interesen eta horiek sortutako egitura materialen (sozial, ekonomiko, politikoen) aurka ariko, jatorri sozial eta materialik gabeko balio kultural (hots, ideia) batzuen aldaketaren bila baizik.

      Aitzitik, marko materialistaren baitan, mundua antolatzen duten ideiak, gizarte-harreman batzuen ondorio eta hauen isla direla ulertuko da; hala, gizarte-harreman hauetan egongo da gatazka. Garrantzitsua litzateke zehaztea materialismoa asko garatu dela marxismoaren baitan azken hamarkadetan; izan ere, feminista materialistek^[6], orain arte kapitalismoa azaltzeko erabili diren tresna marxistez baliatzea proposatuko dute, baina, oraingoan, patriarkatua azaltzeko.

      Bestalde, esentzialismoaz ere arituko naiz. Esentzialismoak, esentzia bat badela defendatuko du; hots, badirela gauza batzuk aldatu ezin daitezkeenak, berezkoak edo naturalak direnak (marko esentzialistaren baitan, natura aldaezin gisa ulertuko da). Esentzialismoa aplika dakioke emakume eta gizonen existentziari nahiz lan banaketa sexualari, besteak beste. Esentzialismoak idealismoarekin lotura hertsia du, ikusiko dugun bezala.

      Marko idealista eta esentzialista sozialki sustraituta daudenez gero, ohikoa izango da erabiliko dugun diskurtso feminista marko hauetatik eratortzea. Zentzu komuna idealista eta esentzialista da; hots, iruditegi kolektiboaren parte dira marko hauetatik eratorritako diskurtsoak eta inor ez dago hauen eraginetik kanpo, ezta iraultzaileen arteko iraultzaileena ere.

      Horregatik, kapitulu honetan sozialki zabalduta dagoen sexu zapalkuntzaren analisi idealista azaldu eta problematizatuko dut, patriarkatuaren erreprodukziora kondenatzen gaituen heinean. Analisi materialista ere proposatuko dut, eta patriarkatua pentsamendu marko honetatik aztertzeak irekitzen dituen eraldaketarako bideen potentzialtasunaz ere arituko naiz.

 

 

SINBOLIKOA VS MATERIALA:
DIKOTOMIA FALTSU BAT

 

      Ezkerrean, bai akademian baita gizarte mugimenduetan ere, zapalkuntzak bi multzotan banatzen dituen sailkapen klasiko bat dago zabalduta: batetik, zapalkuntza materialak edo sozioekonomikoak leudeke (klasikoki, langile zapalkuntza kokatu da multzo honetan); bestetik, zapalkuntza sinbolikoak edo kulturalak genituzke (sexu zapalkuntza edota arraza zapalkuntza, kasu). Menderakuntzen banaketa hau marko idealistatik eratorria da.

      Sailkapen dikotomikoa bere egingo du, besteak beste, Nancy Fraserrek. Autore estatubatuarraren aburuz (2000), zapalkuntza materialak gizartearen egitura ekonomiko-politikoan leudeke errotuta, injustizia (zapalkuntzei injustizia deituko die Fraserrek) mota honen adibide klasikoa langile-zapalkuntza izanik. Injustizia ekonomikoak esplotazioa^[7], prekaritatea edota bizitza material egokiaren nahiz enpleguaren ukazioa barnebilduko lituzke.

      Zapalkuntza-mota kulturalek edo sinbolikoek, aldiz, sexu edo arraza menderakuntzari egin ohi diote erreferentzia. Fraserren arabera, zapalkuntza hauen jatorria kulturan legoke eta injustizia mota honen adibide lirateke dominazio kulturala^[8], errekonozimendurik eza, inbisibilizazioa edota errespetu faltak.

      Zapalkuntza materialei aurre egiteko, autore bakoitzaren arabera proposamen ezberdinak planteatuko dira: berregituraketa politiko-ekonomiko klasikoetatik (birbanaketa politika^[9] gisa ezagunak) klase borrokaraino doazenak. Kontrara, zapalkuntza sinbolikoei aurre egiteko, aldaketa kultural bat bilatu beharko litzateke, errekonozimendu politiken^[10] bidez susta litekeena.

      Hala ere, Fraserrek, zapalkuntza material eta sinbolikoak praktikan gurutzatuta daudela defendatuko du, emakume langileen zapalkuntzaren kasuan gertatuko litzatekeen bezala, hain zuzen ere. Emakume langileak materialki nahiz kulturalki zapalduak lirateke: materialki, ordaindu gabeko etxeko lanen gaineko erantzukizuna eta enplegurik prekarizatuenak esleitzeagatik; kulturalki, irain ugariren bidez mespretxatuak izateagatik, androzentrismoagatik eta sexismo kulturalagatik.

      Esan bezala, Fraserrek sostengu teorikoa emango dion sailkapen hau marko idealistatik eratorria da. Marko materialistatik zapalkuntzen banaketa dikotomiko hau kritikatu egingo da.

      Goikoetxeak (2021), perspektiba feminista materialistatik, bi esferen arteko harremanean baino (hots, arazoa ez litzateke nola gurutzatzen diren zapalkuntza edo esfera “material” eta “kulturalak”), arazoa marko dikotomikoan bertan dagoela defendatuko du. Alegia, zapalkuntzak bereizteko bi multzo sortu eta menderakuntza bakoitza esparru material edota sinbolikoan kokatzea litzateke problematikoa. Izan ere, beranduago azalduko dudan gisan, Goikoetxearen arabera egiturazko zapalkuntza oro litzateke materiala. Butlerrek (2000), Goikoetxearen posizio beretik, defendatuko du kontua ez litzatekeela sexu zapalkuntza esfera sinbolikoari edo materialari dagokion, bi esparruen arteko aldea nola lausotzen den baizik.

      Sailkapen “analitiko” orok ondorio politikoak ditu, eta hain zuzen ere, horixe izango da feminista materialistak sailkapen hau kritikatzera eramango dituena. Izan ere, beranduago azalduko dudan bezala, feminista materialisten aburuz ezinezkoa izango da emakumeen zapalkuntza gainditzea, berau zapalkuntza “sinboliko” gisa ulertzen den bitartean.

      Hel diezaiogun berriro, bada, zapalkuntzak bi multzotan banatzen dituen sailkapenari. Fraserrek azalduko du zapalkuntza “materialak” pairatuko dituzten komunitateen arteko aldea desagertzea posible izango litzatekeela. Langile eta burges komunitateak bereiziko dituena kapitala edota boterea^[11] izango da. Hala, bi komunitate hauek “klase” gisa izendatuko dira. Ondorioz, bi klaseen arteko kapital edo botere berdintasunak (birbanaketa politiken edota klase borrokaren bidez erdietsiko litzatekeenak) komunitateen desagerpenera eramango gintuzke: klaserik gabeko gizarte batera.

      Ordea, bidegabekeria batzuk “kulturalak” edo “sinbolikoak” direla diogunean, ulertuko da bidegabekeria hori pairatzen duten komunitateek zerbait berezkoa partekatzen dutela (emakumeek, kasu). Hala, emakume eta gizonen desagerpena ezinezkoa litzateke, marko honetatik haien artekoa ezberdintasun biologikoa dela ulertuko baita, ezberdintasun esentziala edo naturala.

      Desberdintasun natural horri, gerora, botere ezberdintasuna edo bidegabekeria batuko zaio, zeina debaluazio kultural baten ondorio dela argudiatuko den: hau da, balio kultural edo ideia batzuetan oinarrituko litzateke zapalkuntza eta horregatik esango diote “sinboliko”. Ondorioz, sexu zapalkuntzaren kasuan (zapalkuntza “sinboliko” ororen kasuan bezala), ulertuko da irits gintezkeela gizon eta emakumeen arteko berdintasunera, komunitate hauek desegin gabe. Areago, emakume eta gizonen arteko ezberdintasuna, errekonozimenduzko politika egokiak aplikatuz gero (debaluazio kulturala desagerraraziz gero), ospatu beharrekoa litzateke (Goikoetxea, 2023).

      Alabaina, perspektiba materialistatik ez litzateke posible izango emakume eta gizonen arteko botere berdintasuna, hain zuzen ere, gizonak eta emakumeak bereizten dituena botere ezberdintasuna izango delako (langile eta burgesen arteko berdintasuna posible ez litzatekeen modu berean). Azalduko dudan bezala, perspektiba honetatik emakumeak eta gizonak klase gisa definituko dira eta kapital-botere berdintasunaren alde egingo da borroka. Botere berdintasunarekin emakume eta gizonik ez legokeenez, ortzimuga klase sexualen desagerpena (emakume eta gizonen desagerpena) litzateke.

      Horregatik da problematikoa, hain zuzen ere, zapalkuntza materialak eta kulturalak banatzen dituen sailkapen dikotomikoa: zapalkuntza “kulturalak” pairatuko dituzten komunitateak, klase sozialak direnak (emakumeak eta gizonak, zuriak eta arrazializatuak), betikotu egingo direlako. Sailkapen honek oztopatu egiten du emakumeen zapalkuntzaren gainditze totala, ez duelako espaziorik utziko emakume klasearen desagerpena irudikatzeko.

 

 

      Bada, ordea, sailkapen idealista erabiltzeak dakarren bigarren inplikazio edota ondorio politiko bat ere, zeina arrazoi bat gehiago den feminista materialistentzat sailkapena bera alboratzeko. Butlerrek (2000) ohartaraziko du sailkapen honek “gizarte mugimendu berri” gisa ezagunak direnak (borroka feminista, antiarrazista edota sexu-genero disidenteen borrokak, besteak beste) bigarren mailako gisa identifikatzea helburu duen taktika bultzatzen duela. Izan ere, zapalkuntza edota borroka “soilik kulturalak” borroka “materialei” azpiratuko zaizkie.

      Azpiratze hau justifikatzeko, emakumeen zapalkuntza kapitalismotik eratorria dela argudiatuko da. Hots, ulertuko da “zapalkuntza kulturalak” (emakumeen zapalkuntza, kasu), zapalkuntza “materialetik” (langile zapalkuntzatik) eratorriak direla. Burgesak langile batzuen (emakumeen) debaluazio kulturalaz baliatuko lirateke, langile hauek oraindik eta gehiago esplotatzeko. Fraserrek dioenez, hain zuzen ere, horregatik leudeke emakumeak instituzio kapitalisten bidez menderatuta. Delphyk (2023) azalduko du menderakuntza espezifiko baten existentzia aitortuko dela, baina kapitalari egotziko zaiola.

      Beranduago helduko diot planteamendu hau azaltzeari; oraingoan, planteamendu honen inplikazio begi-bistakoena seinalatu nahiko nuke. “Soilik kulturalak” liratekeen menderakuntza espezifikoak kapitalismoari egozteak, batasun bat (langile guztien artekoa; emakumeen eta gizonen, zurien eta ez zurien artekoa) eraikitzea iradokiko du; kapitalismoa izango baita zapalkuntza guztien kausa. Kontraesan edo gatazka bakarra egongo da gizarte antolaketaren oinarrian. Beraz, eratorriak diren gatazkek zentraltasuna galduko dute, interpelatuko den klase antolatu bakarra burgesia izango da eta, ondorioz, borroka feminista eta antiarrazista zailduko dira (Butler, 2000).

      Ordea, perspektiba materialistatik, emakumeak ez leudeke, “emakume” izateagatik instituzio kapitalistaren mekanismoen bidez menderatuta, “langile” izateagatik baizik. Ondorengo azpiataletan azalduko dudan bezala, emakumeak sortzen eta emakume gisa zapaltzen dituena, ez da kapitalismoa izango. Izan ere, kapitalismoa baino lehenagotik existitzen ziren emakumeak, beti gizonekin botere-harremanetan (Goikoetxea, 2023).

      Emakume klasea desjabetuko^[12] duena (hain zuzen ere, “emakumeak” sortzeko), ez da burgesia izango, gizon klase politikoa baizik. Gizonak ez baitira talde natural bat, ez behintzat marko antiesentzialista batean. Hala, patriarkatuaren ulerkera materialistaz baliatzeak (edo zapalkuntzen sailkapen dikotomikoari uko egiteak) emakume klasearen eta gizon klasearen arteko gatazkak erdigunea eskuratzeko baldintzak sortuko ditu, patriarkatuaren desagerpenak klase hauen arteko borroka eskatzen duelako, berauek desagertu arte.

      Aitzitik, Butlerrek aliantza ere aldarrikatuko du, aliantza hau politikoki produktiboak diren gatazkak mantenduz osatu beharko litzatekeela defendatuz: “Aliantza zentzua garatzea ezinbestekoa izango da, baina topaketa gatazkatsu berri baten bidean” (2000).

      Gizonekin artikulazio politikoak ezinbestekoak izango dira, baina aliantza hau klase kontzientzia nahiz gatazkak mantenduz egin beharko da; izan ere, bestela, domestikazio berri batez arituko gara (Euskal Herriko Neska* Gazteak, 2023)^[13].

 

 

SEXUAREN ETA
ZAINTZA LANEN ULERKERAK
IDEALISMOTIK ETA MATERIALISMOTIK

 

      Aztertuko ditudan greba dosierretan emakumeak eta gizonak, lan banaketa sexuala, produkzioa eta erreprodukzioa, zaintza edota publifikazioa kontzeptu zentralak izango dira. Hirugarren kapituluan termino hauen guztien erabilera aztertuko dudanez, lehenik eta behin kontzeptu hauek azaltzeari helduko diot, bi pentsamendu markotatik.

 

 

SEXUA

 

      Emakumeen zapalkuntzaren analisi idealista ulertzeko, premisa nagusiak analitikoki banatuko ditut: batetik, emakumeak “naturalak” dira, eta, bestetik, zapalduko dituen gizarte antolaketaren jatorrian “kultura” dago (balio kulturalak edo ideiak).

      Lehenengo premisari eutsiz, emakumeak gizonen aldean “berez ezberdinak” direla ulertuko da; hau da, jaio egiten direla. Beraz, sexuen arteko ezberdintasuna “biologikoa” litzateke, sexua kategoria biologikoa litzatekeen heinean. Lehenengo premisa hau esentzialista izango da; izan ere, emakumeak jaio egiten direnez, izaki batzuek emakume egingo dituen zerbait partekatuko dute: berezkoa den zerbait, naturala edo esentziala, eta, beraz, aldaezina.

      Bigarren premisari eutsiz, sexu zapalkuntzaren tesi idealisten arabera, emakumeen zapalkuntzaren jatorria kulturan kokatuko da. Hau da, emakumeek berezkoa duten hori (identitatea edota ugaltzeko gaitasunarekin lotuko diren lanak), kulturalki-sinbolikoki debaluatuta egongo da. Hala, emakumeak, lehenengo jaio egingo dira; eta, ondoren, zapalkuntza kultural edo sinboliko bat gehituko zaie. Ez zaio kausa sozio-materialik aurkituko debaluazio honi: ez da zehaztuko nola eta zein unetan “erabaki” eta “gertatu” den emakumeak kulturalki-sinbolikoki zapaltzea.

      Lehenengo premisa esentzialista izango da: emakumeek naturala den zerbait partekatuko baitute, non “natura” aldaezin edo antipolitiko gisa ulertzen den; bigarrena, idealista: emakumeak zapalduko dituen mundua, gizarte antolaketa, ideia-multzo batek zuzenduko baitu, kausa politiko-sozialik aurkituko ez zaion arren. Egungo idealismoa ezin da esentzialismotik banatuta ulertu: idealisten aburuz, kulturak jaio egiten diren emakumeak zapaltzen baititu.

      Idealismoak esentzialismora garamatza, eta alderantziz. Izan ere, emakumeek propio duten hori ezin izango da aldatu; baina, bai ordea, debaluazio kulturala. Hala, arrazoibide politiko-sozialik, hots, materialik, aurkituko ez zaion debaluazio hau desagerraraztean jarriko da indarra: ideologia sexista abstraktu, natural eta betiereko baten aurka egingo da, eta ez emakumeak sortzen dituen sistema politiko-ekonomiko baten kontra. Ondorioz, emakumeen eta gizonen existentziak jarraituko du (esentzialismoa), baina emakumeen balioa handiagoa izateko borrokatuko da (idealismoa).

      Ideologia sexistaren aurka eginez, Goikoetxeak (2023) azalduko du perspektiba idealistatik “emakumea” etorkizunean “emakume” izaten jarraitzeko borrokatuko dela, emakume libreago bat izateko, baina gizonekiko ezberdina izaten jarraituz. Kapitalismora eta kolonialismora estrapolatuz, logika bera jarraituz gero, proletarioak proletario libreagoak izateko borrokatuko lirateke, eta ez langile klasearen desagerpenerako; edo antiarrazistek arrazializatu libreagoak izateko borrokatuko lirateke, eta ez arrazak desagerrarazteko. Zentzu horretan, marko idealistatik uste da, behin emakumeen zapalkuntza kulturala desagerrarazita (eta “berdintasun soziokulturala” erdietsita), emakume eta gizonen arteko berezko ezberdintasun biologikoa ospatzen jarrai genezakeela.

      Badira ezkerrean emakumeen debaluazioaren jatorrian kapitalismoa kokatzen duten mugimenduak eta teoriak, aurrez ezkerreko idealismoaren aterkipean kokatu ditudanak. Hauek, kapitalismoaren zapalkuntza eratorritzat lukete emakumeen zapalkuntza. Perspektiba hau partekatuko dutenek diote, burgesek, langile batzuk (emakumeak liratekeenak) oraindik eta gehiago esplotatzeko, debaluazio hau sortu eta iraunarazten dutela.

      Hala, badirudi emakumeen debaluazioaren jatorrian harreman sozial bat identifikatuko dutela, burgesen eta langileen artekoa. Baina orduan ez da emakumeen debaluazioa azaltzen, soldatapeko langileena baizik. Hau da, emakumeen existentziaren jatorrian ez dute harreman sozialik identifikatuko; hots, emakumetasuna eta gizontasuna biologikoak lirateke. Ondorioz, banatu litezke emakumea izatea eta zapalkuntza; edo, bestela esanda, emakumea jaio egingo da (esentzialismoa) eta ondoren zapalduko da, sistema kapitalistan.

      Ordea, kapitalismoaren aurretik emakumeak ez zeuden zapalduta? Edo zergatik “erabaki” zuten gizon burgesek emakume langileak zapaltzea, eta ez emakume burgesek gizon langileak? Bada, kapitalismoaren aurretik ere emakume eta gizonak existitzen zirelako, beti botere-harremanetan.

 

      Ellen Meiksins Wood historialari marxistak zioenez, lanak, prozesu abstraktu gisa, ez du inplikatzen sexualizaziorik; eta modu berean, sexualizazioak ez du inplikatzen lan abstrakturik, patriarkatu feudalak erakusten duen bezala (Goikoetxea, 2023).

 

      Patriarkatua aurrekapitalista da, beraz. Areago, patriarkatuaren iraupena eta patriarkatuaren produkzio-erlazio eta mekanismoak ez dira bakarrik existitzen kapitalismoaren onurarako (Lujanbio, 2023), baizik eta baita gizon klasearen onurarako ere, beranduago azalduko dudan bezala. Horrek ez du esan nahi, hemen eta orain, sistema kapitalista eta patriarkala hertsiki lotuak ez direnik:

 

      [Lan abstraktua eta sexualizazioa] hemen eta orain batera existitzen dira, giza gorputz bera osatzen duten nerbio-sistema eta digestio-sistema balira bezala (Goikoetxea, 2024b).

 

      Ordea, patriarkatua aurrekapitalista den heinean, kapitalismoa ez dago emakumeen existentziaren eta zapalkuntzaren jatorrian. Baina orduan, zein sistema politiko-ekonomikok debaluatu ditu emakumeak (emakume izateagatik), baina ez gizonak? Ezkerretik, oro har, ez zaio erantzun materialistarik emango galdera honi, erantzun idealista-esentzialista baizik, hau da, emakumeak jaio egiten dira (esentzialismoa) eta gerora, inork ez daki nola eta zergatik, emakumeen debaluazioa gertatzen da jatorri sozio-material eta historiko-politikorik ez duten ideia batzuk direla eta (idealismoa).

      Perspektiba materialistatik emakumeak ez dira jaiotzen, egin egiten dira, eta botere erlazio materialek egiten dituzte, hau da, menderakuntza sistema zehatz batek. Emakumeen existentzia eta zapalkuntza ezingo dira bereizi; eta, ondorioz, azalduko dudan bezala, sexua kategoria politiko bat izango da marko honetan (Goikoetxea, 2021). Dena den, patriarkatua materialismotik azaldu aurretik, perspektiba idealista alboratzearen abantailez aritu nahiko nuke.

      Batetik, perspektiba idealista-esentzialista alboratuz gero, emakumeek ez dute ezer partekatuko aldatu ezin litekeena, berezkoa edo naturala (transfoboez gain, nork izenda dezake zer den emakumeena, propioa, naturala?). Hala, esentzialismoak garamatzan blokeoa saihestuko da.

 

      Esentzialismo guztiak dira problematikoak, esentzia aldaketaren ukapena delako (Lizarzaburu eta Ulazia, 2024).

 

      Naturala denaren aurka ezinezkoa da oldartzea, baina perspektiba materialistatik natura politikoki egiten dugu gizakiok; beraz, emakumeei esleitu nahi zaien edozer izango da disputatzeko modukoa. Areago, emakumetasunaren beraren desagerpena izango da ortzimuga, eta beraz, posible izango da sexu klaserik gabeko etorkizun bat irudikatzea.

 

      Norbera ez da oldartzen naturala eta, beraz, saihetsezina, edo saihetsezina eta, ondorioz, naturala denaren aurka. Emakumeen matxinadaren inplikazio logiko eta beharrezkoa da, matxinada ororena bezala, haien egoera alda daitekeela sinestea; bestela, zertarako matxinatu? Aldaketaren posibilitatean sinesteak egoeraren jatorri sozialean sinestea eskatzen du (Delphy, 2023).

 

      Bestalde, perspektiba idealista alboratzeak, jatorri sozialik gabeko ideia batzuen aurka baino, gizon klasearen edota bere interesen aurka egiteko baldintzak sortuko ditu. Jatorri sozialik gabeko ideia batzuk aldatzeko borrokan, zaila da aurkaria eta gatazkaren iturria finkatzea eta, ondorioz, politika egitea. Izan ere, ez dugu jarduten klase sozial baten edo bere interesen aurka: ideia batzuen aurka baizik (eta beraz ez daukagu, zuzenean bederen, talde sozial osoekin gatazkarik).

      Aldiz, perspektiba materialistak borroka norabidea argitzeko gakoak emango dizkigu. Jada ez dugu jatorri sozialik ez duen ideologia sexista baten aurka egin beharko. Ulertuko da ideologia sexista hau klase menderatzailearen tresna politikoa dela: gizarte-harreman patriarkalen ondorio eta bere isla. Hala, borroka ez da ideologia abstraktu, natural eta betiereko baten aurkakoa izango, gizon klasearen aurkakoa baizik: ez gizonak, organismo bizidun banakako eta anekdotiko gisa, baizik eta gizonak, klase sozial gisa. Gatazka materializatzeko aukera emango du honek, eta hala, politika egitea ahalbideratuko da:

 

      Politika demokratikoa ezin da mugatu interes edo balioen arteko konpromisoak bilatzera edo guztion ongiari buruz eztabaidatzera [...] Zehazki politikoak diren auziek gatazkan dauden alternatiben artean erabakitzea dakarte beti (Mouffe, 2007).

 

      Behin sexuaren ulerkera idealistaz nahiz bere kritikaz jardun ondoren, ekin diezaiodan bada sexuaren ulerkera materialista azaltzeari. Perspektiba materialistatik kausa-ondorio harremana aldatuko da. Alboratu egingo da gizonak eta emakumeak lehenik jaio, eta ondoren batak bestea zapaltzen duelako ideia. Kontrara, planteatuko da, zapalkuntza bat egongo dela lehenik eta, ondoren, zapalduak eta zapaltzaileak sortuko direla: emakumeak eta gizonak. Beraz, sexu klaseak (emakume edota gizonen existentzia) botere harreman baten ondorio izango dira.

      Goikoetxeak (2021) proposatutako planteamenduari jarraiki, ulertu behar dugu ez garela prozesu lineal bat deskribatzen ari. Baina zapalkuntzak emakumeak eta gizonak sortzen dituela ulertzeko —hots, sexu klaseak produkzio-erlazio^[14] materialen ondorio direla ulertzeko—, patriarkatuaren funtzionamendua hiru pausotan azalduko dut, ulertuz, aldiberekoak eta elkar elikatzen diren prozesuak direla guztiak:

 

1)  Produkzio-erlazio (eta ondorioz, kapital-botere ezberdintasun) bat dago izaki ezberdinen artean.

2)  Produkzio-erlazio hauek (eta ondorioz, kapital-botere ezberdintasunak) subjektibotasun edo identitate jakin batzuk sortuko dituzte. Patriarkatuaren kasuan, sortuko diren identitate hauek emakumeak eta gizonak izango dira.

3)  Identitateen bidez, aldi berean, baldintza objektiboak erreproduzituko dira.

 

      Aipatutako puntuak banan-banan azalduko ditut.

 

 

      1) Produkzio-erlazio (eta ondorioz, kapital-botere ezberdintasun) bat dago izaki ezberdinen artean

 

      Marko materialistatik, Goikoetxeak (2021) azalduko du kapital-botere ezberdintasun bat dagoela mundu mailako bi talde sozialen artean: taldeetako bat mundu osoan beste talde sozialak baino lan gehiago egiten duten izakiek osatutakoa izango da, baina haiek baino botere, kapital, denbora eta espazio gutxiago dute.

      Zergatik izango du kapital-botere gutxiago, talde sozial batek? Bada, talde sozial horrek familiako esparru sozialean doan egingo duelako lana beste talde sozial batentzat. Beraz, enpresaren esparruan gertatuko den bezala, esparru sozial honetan ere batzuek egingo duten lana besteek desjabetua izango da. Hala, perspektiba materialistatik, sexu ezberdintasuna produkzio-erlazioen bitartez azalduko da.

      Ordea, ez da soilik batzuen lana izango besteengandik apropiatua: materialitate propioa, indibidualtasuna, izango da apropiatua, emakumeak propietate bilakatuz. Areago, Guillaumin-ek (2005) defendatuko du emakumeen lan indarraren apropiazioa emakumeen materialitatearen jabetzaren ondorio izango dela, emakumeak beren buruaren jabe izango ez diren heinean. Izan ere, gizonak ez dira soilik emakumeen lan indarraren jabe izango, emakumeen materialitatearen (gorputzaren) jabe baizik. Hala, emakumeen lan indarraren jabetza, emakumeen gorputzaren jabe izatearen ondorio izango da. Emakumeek ez dute izango beren lan indarra nahiz materialitatea (gorputza) desjabetzen zaien kontzientziarik; beraz, alienatuak izango dira.

      Finean, Lujanbiok dioen gisan (2023) emakume egingo zaituena gizon batentzat dohainik lan egin behar izatea da eta, beraz, haren aldean kapital edo botere gutxiago edukitzea.

      Emakumeen lan eta materialitatearen apropiazioaren, hots, emakume eta gizonen arteko produkzio-erlazio honen azalpenari, zaintza lanen azpiatalean helduko diot modu sakonagoan.

 

      2) Produkzio-erlazio batzuek (eta ondorioz, kapital ezberdintasunak) subjektibotasun edo identitate jakin batzuk sortuko dituzte. Patriarkatuaren kasuan, sortuko diren identitate hauek emakumeak eta gizonak izango dira.

 

      Nola iraunarazten da, ordea, produkzio-erlazio hau edo kapital-botere ezberdintasun hau? Bada, ezberdin bat (emakumea) sortuz, eta ezberdintasun hau esentzializatuz, ondorengo lerroetan azalduko dudan gisan. Ezberdintasunaren funtzioa klaseen arteko interes-gatazkak ezkutatzea izango litzateke (Wittig, 2017). Beauvoir-en esaldi famatuak dioen bezala, emakumea ez da jaiotzen, egin egiten da. Bada, emakumeak denboraren, espazioaren eta soldataren ukazioaren bidez egingo (produzituko) dira.

      Batetik, izakien erdiei, beste erdiarekiko mendekoak izaten irakatsiko zaie. Irakatsiko zaie bakezaleak (domestikatuak) izaten, esanak betetzen, zaratarik ez ateratzen, diziplinatuak izaten, gizonen zerbitzura eta ordainsaririk jaso gabe lan egiteko bizitzen. Ordaindu gabeko lanarekiko arduran heziko dira. Hau da, emakumeei egokitzen zaiena zer den eta egokitzen zaien hori nola egin behar duten irakatsiko zaie.

 

      Emakumeek ez dute egiten, beraien ustez, tokatzen ez zaien jarduerarik. Emakumeak zerbitzari, auxiliar edo laguntzaile, finean, kontingente gisa sozializatzen dira. Feminitatea zehazki neskameenak diren ezaugarrien bidez ekoizten da, definizioz subalternoak diren bereizgarriekin. Gayatri Spivak eta Frantz Fanonek kolonizatuei buruz zioten bezala, prozesu horrek indarkeria epistemikoa eta automespretxua inplikatzen ditu (Goikoetxea, 2023).

 

      Bestetik, mendekotasun hau berezkoa eta, beraz, aldaezina dela ulertaraziko da (esentzializatu egingo da). Hala, inposatuko diren ezberdintasunak naturaltzat irakurriko dira, interesetatik hasi (emakumeei ez zaie politika interesatzen), gustuekin jarraitu (zaintza lanak egitea gustuko izango dute) eta desioetaraino (ausarta, gogorra eta menderatzailea den gizon bakar bat maitatzea, eta soilik berarekin larrua jotzea desio izango dute).

      Hirugarrenik, ezberdintasuna begi-bistakoa izateko eta mendekoak nortzuk diren erraz identifikagarria izateko, kultura estetiko ezberdin bat inposatuko da, eder eta emozionalki desiragarri gisa normalizatuko dena eta une historiko bakoitzean forma jakin bat hartuko duena. Egun, ulertuko da begiak margotu, depilatu eta ile luzea utziko dutenak, mendekoak izango direla. Izan ere, emakumeak ez dira alua dutenak. Emakumeak izango dira emakume gisa irakurriak direnak; eta hala irakurriak izateagatik, desjabetuak direnak.

 

      Hainbesteraino manipulatzen gaituzte, ezen gure gorputz deformatuari natural deitzen dioten (Wittig, 2017 in Lizarzaburu, 2023).

 

      Hala, aipatutako zentzu guztietan ezberdina den hori, menderatua izango da:

 

      Maila guztietan ezberdin bat/beste bat egotea behar du gizarte heterozuzenak; baina zer da ezberdin/beste hori, menderatua ez baldin bada? Ezberdintasun bat sortu eta hura kontrolatzea botere-ekintza bat da [...] Mundu guztia saiatzen da bestea ezberdin gisa agertzen. Baina ez du mundu guztiak lortzen. Gizartean menderatzaile izan beharra dago halakorik lortzeko (Wittig, 2017).

 

      Horregatik defendatuko da perspektiba materialistatik produkzio-erlazioek edota kapital-botere ezberdintasunak sortzen dituztela identitateak (emakumeak). Hau da, feminismo materialistatik ulertuko da gure pertzepzio, sinesmen eta identitateen ekoizpena baldintza sozial eta ekonomiko zehatz batzuetan oinarritzen dela, zeinak guztiz materialak diren (Goikoetxea, 2023).

      Beraz, zapalkuntzak sortuko du sexua (Wittig, 2017), zapalkuntzak (produkzio-bitartekoen jabetzak edota jabetzaren ukazioak) burgesak eta langileak sortzen dituen modu berean.

 

      3) Identitateen bidez, aldi berean, baldintza objektiboak erreproduzituko dira

 

      Lehenengo eta bigarren ataletan aipatutako arauak betearaziko zaizkie emakumeei, eta bete egin beharko dituzte, biziraun nahi badute.

      Emakumeek gutxieneko beharrak asetzeko beharrezkoa den kapitalik izango ez dutenez (gizonekin mantenduko duten produkzio-erlazioaren ondorioz), gizon bati lotu beharko zaizkio, ezkontza kontratuan. Ezkontza kontratu hau sinatzea, mendeetan zehar bizirauteko modu bakarra izan da emakumeentzat (Goikoetxea, 2023). Aurrerago sakonago aztertuko dut ideia hau, mendebaldeko egungo forma patriarkaletara ekarriz. Dena den, funtsezkoa da ezkontza-kontratuaren eta familiaren jatorri hau gogoan izatea.

      Beraz, emakumeek beraiek erreproduzituko dute patriarkatua, arau patriarkalak betez, bizirauteko. Izan ere, sistemaren arauak betetzeak, sistema bere horretan mantentzea dakar.

      Dena den, mahaigaineratu nahiko nuke beti egon izan direla ezkontza kontratuari edo, oro har, emakume-gizon arauak betetzeari uko egin dioten sexu-genero disidenteak. Patriarkatuaren erreprodukzioari erresistentzia egiteagatik beraien gorputzetan jasan izan dute eta jasaten jarraitzen dugu biolentzia. Hauxe da, hain zuzen ere, zapalkuntza transmaribolloaren jatorria.

      Laburbilduz, Goikoetxeak azalduko du (2021) baldintza objektibatu batzuek (kapital ezberdintasunak) subjektibotasun jakin batzuk sortuko dituztela (identitateak), eta horien bidez, aldi berean, baldintza objektiboak erreproduzituko direla.

      Hala, marko idealistatik defendatuko denaren aurka, zapalkuntza ez da emakumeen existentziari gehitzen zaion geroko edo kanpoko zerbait, gizon eta emakumeen existentzian bertan dago menderakuntza (Goikoetxea, 2021). Beraz, emakumeak eta gizonak botere-harreman sozial baten emaitza izango dira: klase sozialak, finean.

      Emakume eta gizonen arteko aldea kapital edo botere ezberdintasuna izan eta emakumetasuna zapaltzaileak inposatutako marka (identitateari marka deituko dio Wittig-ek) litzatekeen heinean, sexuen arteko “berdintasunaren” alde baino (zeina ezinezkoa litzatekeen, langile eta burgesen arteko berdintasuna ezinezkoa zatekeen bezala), emakume eta gizonen desagerpenaren alde borrokatuko da feminismo materialistatik. Sexua, beraz, ez litzateke kategoria biologiko soil bat, kategoria politiko bat baizik (Goikoetxea, 2021).

      Emakumeen eta gizonen arteko klase borroka litzateke emakume eta gizonak ezeztatzeko bidea (Wittig, 2017). Hala, gatazka gizonen eta emakumeen klaseen artean kokatuko da: emakumeen lana eta indibidualtasuna gizonek apropiatua izango den heinean, produkzio-erlazio hau bera da emakume bilakatzen dituena; ondorengo azpiatalean sakonduko dut honetan.

 

 

LAN BANAKETA SEXUALA ETA ZAINTZA LANAK

 

      Itzul gaitezen marko idealistara. Lan banaketa sexualarekin edota zaintza lanekin harremanetan, perspektiba idealistatik eratorriko diren bi premisa azpimarratu beharrean nago.

      Batetik, lan banaketa sexualaren jatorrian izaki batzuen funtzio biologiko erreproduktiboak daudela ulertzen da. Hau da, izaki batzuek, “ugaltzeko gaitasunagatik” berezko lotura bat lukete beren ondorengoen heziketa eta hazkuntza prozesuarekin. Hala, eremu pribatuan lan egitera bultzatuko lituzke beren “ugaltzeko gaitasunak”. Beraz, emakumeek lotura naturala lukete ugalketarekin, etxeko esparru pribatuarekin eta bertan egikarituko dituzten lanekin.

      Lan banaketa sexualaren jatorrian “natura” identifikatzea, esentzialista litzateke. Izan ere, lanaren banaketa “biologikoa” dela esateak, lan banaketa horren jatorrian aldatu ezin daitekeen esentzia bat legokeela esan nahi du. Lan banaketa sexuala esfera sozialetik aterako da eta, ondorioz, aldaezina litzatekeen heinean, betikotu egingo litzateke.

      Bestetik, eta bigarren premisa gisa, emakumeek etxeko esparru pribatuan egingo dituzten lanei balioa kenduko litzaieke kulturalki. Desprestigiatutako lanak lirateke, aitorpenik gabeak; nahiz eta, berriro ere, desprestigio horri arrazoibide politiko-sozialik aurkituko ez zaion. Zaintza lanak kulturalki desprestigiatuta leudekeela premisa idealista litzateke, ideologia abstraktu, natural eta betiereko bat legokeelako jatorrian, kausa sozial-material eta historikorik gabea.

      Emakumeek esparru pribatuan egingo dituzten lan hauei (pertsonen nahiz etxearen ardurarekin lotuak) zaintza gisa egiten diegu erreferentzia. Dena den, ez ditugu soilik etxeko esparru pribatuan egindako lanak kontzeptualizatzen zaintza gisa; baizik eta baita, oro har, feminizatuta eta prekarizatuta dauden enpleguak ere. Lan hauetaz guztiez arituko naiz zaintzaz dihardudanean. Beranduago helduko diot, modu esplizituagoan, zaintzaren definizio zabal honen korapiloak askatzeari.

      Itzul gaitezen zaintza lanekin lotuta garrantzitsuenak diren bi premisa idealistetara. Batetik, jarduera sozialen banaketa ugalketaren funtzio biologikoen bereizketan oinarritzen dela defendatuko da perspektiba idealista-esentzialistatik, lan banaketa sexuala naturari egotziz.

      Bigarren premisa idealistari loturik, etxeko lanei balioa kendu zaiela ulertuko da, “interesgarritzat irakurriak izan ez direlako” (Delphy, 2023), kulturalki desprestigiatuak leudekeelako. Irakurketa honek emakumeek egiten dituzten lanak baliagarriak direla frogatu behar izatera garamatza: engainua salatzera, eta beraz, balio-sistemak, hots, ideiak, aldatzearen saiakerara.

      Premisa esentzialista eta idealista hauek ere hertsiki lotuak izango dira. Izan ere, lan banaketa naturala denez, emakumeena propio den lana balioan jartzeko borrokatuko da, baina emakumeak lan hauetatik askatu gabe.

      Adibide ezin argiago gisa, emakumeek egiten dituzten lanen birbalorazio aldarrikapenak zentralak bilakatu ziren pandemiak eztanda egin zuenean. Hedabideetan, etxeetan nahiz kalean entzun genuen emakumeek egiten dituzten lanak direla, finean, oinarrizkoenak, eta, aldiz, okerren ordainduak edo ez ordainduak. Abiapuntu honetatik, emakumeek egiten duten lanari balioa ematea aldarrikatuko da.

      Delphyk (2023) ohartaraziko du, ordea, aldarrikapen horrek lan hauetan giltzapetuta jarraitzea ekar dezakeela: gure izatea, gure poza, gure balioa lan hauetara murriztuz. Gizarte betebeharrak “hobeto onartzera” eraman gaitzakeen heinean, autore frantsesak “emakumeen gorputzaren birbalorazioa” (izan beren gorputzarena, izan egindako lanarena), zehaztasun gehiagorik gabe, proiektu anbiguotzat kalifikatuko du.

      Balioa handitzearen aldarrikapena baliagarri izan litekeela aitortuko du Delphyk, betiere ulertzen bada materialki birbaloratu ondoren (hots, soldata bat kobratuz edota lan baldintzak hobetuz; finean, produkzio-baldintzetan aldaketak eraginez) soilik izan litekeela subjektiboki positiboa (sozialki baliotsua). Materialki balio handiagoa izango duenak, sozialki balio handia du.

      Feminismo materialistatik ulertuko da lan baten “balioak” haren edukiarekin edo produktibitatearekin zerikusik ez duela. Izan ere, eta adibide gisa, gariaren ekoizpen lanak ez du tabako-ekoizpenak baino balio handiagorik; lehenengoa (gizakien ongizaterako) produktiboa izan arren eta bigarrena, aldiz, kaltegarria. Hala, zeregin hauen edukiaz edo produktibitateaz aparte, biak ala biak daude materialki (eta beraz, sozialki) desbaloratuta.

 

      Garrantzitsua dena ez da lanaren izaera, lan hau produktiboa izan dadin. Tabako-fabriketako langileak, alferrikako gauzak edo gauza kaltegarriak egiten dituztenak, garia ekoizten duten langileak bezain esplotatuta daude (Delphy, 2023).

 

      Lan baten balio soziala bere edukiarekiko independentea da. Ordea, aurreratu bezala, ez produkzio-erlazioekiko: zehazki, lanaren balioa lan hori egikarituko den produkzio-erlazioen isla izango da. Ondorioz, baliorik izango ez duena preziorik izango ez duena litzateke (etxeko lana, adibidez) eta, horregatik, ez da ordaindu behar edota ez da kobratzen (Delphy, 2023).

 

      Emakumeen lanak ez du baliorik haientzat, ez dutelako trukean baliorik jasotzen edo ez dutelako lana trukatzen. [...] Emakumeen lanak ez du baliorik, edukia edozein dela ere, eta horrek adierazten du emakumeek ez dutela beren lanaren jabetza eta ezin dutela lana trukatu (Delphy, 2023).

 

      Itzul gaitezen zaintza lanetara. Askotan errepikatu dugun lez, zaintza lan guztiak daude desbaloratuta. Ordea, esan bezala, lan baten debaluazioak ez du bere edukiarekin zerikusirik; bai ordea, produkzio-baldintzekin. Ondorioz, perspektiba feminista materialistatik azalduko da okerra dela zaintza gisa izendatuak diren lan konkretu batzuk debaluatuta dauden tesia. Aitzitik, debaluatuta dagoena emakumeek, produkzio-erlazio patriarkalen baitan, egingo duten lana da.

      Alboratu egingo da lanaren beraren edukiaren behe estatusean edo kulturan legokeela zaintza lanen desprestigioaren kausa (marko idealista). Aldiz, azalduko da lan hauek egikarituko dituen subjektuaren desjabetzean (emakumeen desjabetzean) egongo dela zaintza lanen debaluazioaren kausa; eta, ondorioz, gatazka emakume eta gizonen arteko klase harremanean dagoela.

      Hortaz, batetik, zaintza lanek ez dute edukizko puntu komun bat partekatzen (zaintza ez da lan konkretu batzuen batuketa). Bestetik, eta ondorioz, lan hauek ez lirateke “ez interesgarritzat” ulertuak beren edukiagatik (zaintzak ez baitu eduki propiorik). Kontrara, zaintza lanek partekatuko duten esparru komuna emakumeek (gizonekin mantenduko duten produkzio-erlazio patriarkalen baitan) egiten dituztela litzateke; eta, hain zuzen ere, horregatik daude beti debaluatuta, emakumeek egiten dituztelako. Laburbilduz, ez da zaintza feminizatuta dagoela; feminizatuta (eta ondorioz, prekarizatuta) dauden lanei zaintza deitzen diegula baino.

 

      “Etxeko lana” osatzen duena ez da eragiketa zehatz bakoitza, ezta eragiketa horien guztien batura ere, bere antolaketa partikularra baizik (Delphy, 2023).

 

      “Bizitza sostengatzen duten lan” gisa definitu ohi ditugu zaintza lanak. Ordea, bizitza sostengatuko du kamioilari baten lanak, esne litroak toki batetik bestera garraiatzen dituenean. Alabaina, kamioilariaren lanari ez diogu zaintza lana deituko, hain zuzen ere, lan maskulinizatua delako. Hau da, zaintzaren definizio sozialaren parte izango da produktorea emakumea izatea. Areago, emakumeek sistematikoki egin izan duten lan bat, espazioz aldatuz baina edukia mantenduz, gizonek egikaritzean, lan honek zaintza izateari uzten dio. Hala, emakumeek etxeko sukaldean egiten duten lana zaintza da, baina gizonek jatetxean egiten duten lana, ez. Begi-bistakoa da, beraz, zaintzak eduki propiorik ez duela; aitzitik, aurrez esan bezala, zaintza definitzen duena lan bat emakumeek baldintza subalternoetan egitea izango da.

      Beraz, emakumeek egiten dituzten lanak, bere horretan, desbaloratuta daude. Dena den, adierazitakoa ez da kontrajarria lan feminizatuetan diharduten gizonen lana ere debaluatua izatearekin. Baina horren kausa ez litzateke lanaren izaeraren debaluazioa, lan hau historikoki emakumeek egin izanaren eta, egun, lanaren gehiengoa emakumeek egikaritzearen ondorio baizik. Areago, lanaren feminizazio maila jaitsi ahala, bere balioa igoko da^[15].

      Aipatutakoari sostengu teorikoa emango dio Delphyk (2023), “zaintza lanen debaluazioa emakumeen ‘behe status’aren [emakumeen apropiazio indibidual eta kolektiboaren] adierazpena eta, beraz, haren ondorio dela” dioenean.

      Areago, mendeko moduan egin ezin dituzten lanak egitea debekatuta izango dute emakumeek: debekatuta dutena ez da zeregin jakin batzuk egitea, hauek baldintza jakin batzuetan egitea baizik. Hala, beren gizonentzat dohainik sukaldatu beharko dute emakumeek; baina haien gizonak izango dira Basque Culinary Centerren sukaldatuko dutenak.

      Ondorioz, zentzu horretan, ez da borrokatuko lan batzuk desprestigiatzen dituen ideologia apolitiko baten aurka (idealismoa), emakumeen eta gizonen arteko botere-harremanen aurka baizik (materialismoa).

      Bestalde, produkzio-erlazioez dihardugu, emakumeek egiten duten lana eta beren materialitate fisikoa (gorputza) gizonek apropiatuak diren heinean. Hau da, emakumeen klasea gizonen klaseak apropiatua izango da.

      Esan bezala, emakumeen lan indarra ez ezik, beren materialitate fisikoa edo gorputza izango da gizonek apropiatua. Izan ere, lan indarraren makinaren (emakumeen materialitatearen) apropiazioak, emakumeak beren lan indarra ezin saldu izatera daramatza (Guillaumin, 2005).

 

      Ez da lan indarra [...] apropiatua dena, bere jatorria baizik: lan indarraren makina (Guillaumin, 2005).

 

      Langile klasearekiko ezberdinduz, emakumeari ez dagokio bere lan indarra, lan indarraren makina (emakumeen gorputza) gizonek apropiatua delako. Emakumea ez da bere indibidualtasunaren jabe; hots, gizonak dira emakumeen jabe. Hala, emakumeek ez dute beren lan indarraren truke soldatarik jasoko, langile klaseak ez bezala.

 

      Prezioa [lan indarraren] erosleak finkatzen badu ere, saltzailea, gizabanako materiala den aldetik, bere lan indarraren jabe da [...] eta, horrela, bere indibidualtasuna ezaugarritzen du [...]. Beste talde menderatuek ez bezala, emakumeok ez gara gure lan indarraren saltzaile, eta gure apropiazioa egitate horretan bertan islatzen da hain zuzen (Guillaumin, 2005).

 

      Emakumeen lanaren eta materialitatearen apropiazioari buruz, emakumeak “desjabetuak” direla adieraziko du Goikoetxeak (2023), esplotaziotik ezberdinduz. Izan ere, produktoreek (emakumeek), ez dute apropiatua izango den lan indarraren truke ezer (soldatarik) jasoko, langileek burgesekin mantenduko duten produkzio-erlazioaren kasuan ez bezala.

 

      Utz iezadazue denok dakigun zerbait gehitzen: Delphyk Sharing the table izeneko testuan azaldu zuen bezala, emazte bat hartzea langile baten kontratazioaren alternatiba merkea izan da —eta oraindik ere bada munduko toki gehienetan— (Goikoetxea, 2023).

 

      Beraz, gizonek emakumeen materialitatea apropiatuko duten heinean, bi klaseen artean jabetza-harreman bat legoke. Jabetza-harreman hau sexaje gisa kalifikatuko du Guillauminek. Ondorengo hauek lirateke sexajearen adierazpen berezituak:

 

a) Denboren apropiazioa: Ez dago emakumeen lan denboraren inolako neurririk; eta, ondorioz, ezta haren erabilerarako inolako mugarik ere. Emakume klasea eskuragarri dago lanerako oro har, bereizketarik gabe, beti eta nonahi.

 

b) Gorputzeko produktuen apropiazioa: Seme-alaben jabetza aldarrikatuko dute gizonek (ez haien zama materiala). Jabetza honen adierazpena izango da haurren abizenak —edo bederen, lehenengoa— historikoki aitarenak izatea.

 

c) Betebehar sexuala: Gizonek sexurako eskubideaz gozatzen dute. Emakumeentzat gizonekin sexua izatea betebeharra da, beraien nahiaz haratago (ulertuz, aldi berean, nahiak ez direla esentzialak edo apolitikoak).

 

d) Taldeko kideen (gizonak, haurrak, zaharrak, gaixoak edo aniztasun funtzionala dutenak) karga fisikoa: Zaintza fisikoko lan horiek, batzuetan soldata baten truke egiten dira, profesionalki. Baina, gehien-gehienetan, soldata-zirkuitutik kanpo egindakoak dira.

 

      Perspektiba materialistatik, beraz, gizonen klaseak kolektiboki apropiatuko du emakumeen klasea. Hau da, sexaje (jabetza) harremana eta azaldu berri ditudan bere adierazpen berezituak une oro eta nonahi egongo dira presente emakume klasearen eta gizon klasearen artean.

      Wittig-ek (2005), sexuen arteko apropiazio harreman hau problematizatzean, fokua ezkontzan jarriko du. Lesbianek ezkontza kontratutik ihes egitean, beren ugazabekiko jabetza-harremanetatik ihes egiten dutela defendatuko du autore frantsesak, berau emakume klasetik ihes egiteko erabaki politiko gisa definituz.

      Guillauminek (2005) Wittigen planteamendua osatuko du, esanez emakumeak gizonek apropiatutako klasea direla, ez bakarrik banaka (ezkontzaren bidez), baita kolektiboki ere. Izan ere, lesbianak ez dira jazarpenetik, sexu-indarkeriatik edota prekaritatetik libratzen. Eta zentzu horretan, harreman heterosexualak ez dira soilik bikotekideen artekoak, emakume eta gizon ororen artekoak baizik (Wittig, 2017), emakumeak gizonekin emakume gisa (hots, mendeko gisa) harremantzen diren guztietan.

 

      Heterosexualitatea interklasismoa da, emakumeen zapalkuntza mantentzeko balio duen kolaborazionismoa (Lizarzaburu eta Ulazia, 2024).

 

      Beraz, ezkontza kontratua klase harreman orokor baten adierazpen indibidualizatu bat gehiago litzateke (Guillaumin, 2005); hots, ezkontzan, emakume klasearen eta gizon klasearen arteko egiturazko harreman bat emakume baten eta gizon baten harreman indibidualizatuan gauzatzen da. Dena den, familiak emakumeen desjabetzea ematen den gune nagusia izaten jarraitzen du (Goikoetxea, 2023)^[16] eta, beraz, ezin daiteke ezkontza harremanetik irteteko estrategia kolektibo lesbikoak izan dezakeen gaitasun politikoa ukatu.

      Hala ere, gizon klasearen botereak esfera guztiak zeharkatzen dituela kontziente izanik, Euskal Herriko mugimendu bolleroak ez du soilik gizonen bikote ez izatea aldarrikatzen, emakumetasunetik kolektiboki irtetea baizik (Berria, 2024-04-27), harreman sozial heterosexual orori uko eginez. Zentzu horretan, lesbianismoa eta bollerismoa desberdindu egingo lirateke.

      Emakume kopuru jakin batek inposaketa heterosexualei ihes egiteak ez du zertan sexu klaseak desagertzea erraztu. Hala, kontua ez da, modu antzuan, emakume libreagoak (emakume izateari, modu zabalagoan edo ez, erresistentzia egingo diotenak) praktika heterosexual kaltegarriak izango lituzketen emakumeekin aurkakotzea, emakumeen askapena kolektiboki ekar lezaketen estrategiei buruz sakon hausnartzea baizik. Dena den, kasu gehienetan, mugimendu feministen korronte nagusiek uko egiten diote lesbianismoa (eta egun, Euskal Herrian, bollerismoa) defendatzeari. Eta batez ere, heterosexualitatea, sistema politiko gisa, zalantzan jartzearen analisi serioa egiteari. Aipatutakoa da Curiel eta Falquet-en (2005) arabera, teoria eta mugimendu feministaren aurrerapenak eragozten dituen korapilo serioenetako bat.

      Bestalde, eta aldi berean, produkzio-erlazioez dihardugu, feminismo materialistatik emakumeek (etxeko esparru sozialean) egiten duten lana, lana dela eta produktiboa dela defendatuko baita.

      Perspektiba idealista erreproduzituko duten ezkerreko gizarte mugimenduetan “lan erreproduktibo” gisa egingo zaio erreferentzia etxeko lanari. Produktibo gisa ez kalifikatzeko, argudiatuko da emakumeek etxeko esparru sozialean egingo duten lanak ez duela truke-baliorik^[17], ezin delako erosi edo saldu (Goikoetxea, 2024a). Izan ere, emakumeek ez dute soldatarik jasoko trukean eta, beraz, lan honek ez luke gainbaliorik^[18] ekoiztuko, berau ekoizten “lagunduko” luke. Hortaz, argudiatuko dute emakumeak ez daudela esplotatuta, esplotazioak teknikoki soldata eta gainbalioa inplikatzen baititu kapitalismoan.

      Goikoetxeak irakurketa hau kritikatuko du, Scholz-ekin (2018) bat eginez, balioaren teoria honek balioa gizona bera dela ezkutatuko baitu:

 

      Premisa horren arabera, emakumeek emakume gisa egiten dutena —munduko soldatarik gabeko lan ia guztia ( % 85 Oxfamen arabera, 2020a)— laguntzea da, eta, beraz, emakumeak “laguntzaileak” dira: “Kapitalismoaren balio nagusiaren ekoizle nagusiaren osagarriak dira: gizonen lan produktiboaren osagarriak”. Subjektu unibertsalari (Adam-i) funtsezko lana egiten (truke-balioa edo gainbalioa ekoizten) laguntzen diote, finean, balio erreala sortzen (Goikoetxea, 2024a).

 

      Mies-en (2019) aburuz, emakumeek etxeko esparru sozialean egingo duten lanak, ez du truke-baliorik, baina erabilera-balioa^[19] ekoizten du. Hala, erabilera-balio hau lan indarraren bidez ekoitziko da, eta lan indar honen apropiazioaren bidez subjektu desjabetuak sortuko dira. Ondorioz, perspektiba feminista materialistatik, zapalkuntza material batek ez du bere horretan soldata bat inplikatzen (esklaboek soldatarik jasotzen ez zuten baina materialki zapalduta zeuden modu berean).

      Emakumeek egiten duten lanaren izaera produktiboa ukatzen bada, emakumeak ez leudeke materialki desjabetuak, kulturalki zapalduak baizik. Emakume eta gizonen arteko harremana, ezberdintasun kultural bat litzateke. Aitzitik, emakumeen etxeko esparru sozialean egingo duten lanaren produktibitatea mahaigaineratuko den perspektiba materialistatik, emakumeen eta gizonen arteko harremana produkzio-erlazio bat litzateke.

 

 

PUBLIFIKAZIOA

 

      Sexuarekin eta zaintza lanekin harreman hertsian, publifikazioaren problematizazioari ekingo diot kapitulu honen azken azpiatal honetan. Greba dosierretan politika publikoak izango dira hizpide; hain zuzen ere, 2023an zaintza-sistema publiko-komunitarioaren aldarria zentral bilakatuko da.

      Publikotasunaren problematizazioari zuzenean heldu aurretik, ordea, familiaz aritu beharko naiz, ezinbestean.

      Emakumeen lana eta beren materialitatea apropiatuak direla azaldu dut, baita ezkontza-kontratua klase harreman orokor baten adierazpen indibidualizatua dela ere: hala, esan bezala, familia da gaur egun emakumeen desjabetzea emango den erakunde sozioekonomiko nagusia^[20] (Goikoetxea, 2023).

      Bide honetatik, “familiarizazio” kontzeptua landuko dute Goikoetxea, Lujanbio, Rodriguez eta Garaik Euskal demokrazia patriarkala liburuan (2020). Emakumeek beraien familiako gizonekiko (haien soldatekin, eskubideekin edo kapitalekin) eta Estatuarekiko duten dependentzia neurtzen du kategoria honek. Autoreek dependentzia hau gizarte patriarkalak emakumeei derrigorrez ezarria dela azaltzen dute; aurrerago jorratuko dut.

      Familiarizazioa merkantilizazioaren harremanetan ulertu behar dugu nahitaez, sistema kapitalista eta patriarkalen baitan beraz, eta ezinbestekoa izango da honakoa ongizate estatuan kokatzea^[21].

      Dimentsio kapitalistari dagokionez, ongizate estatuaren zeregina kapitalismoak sistema sozialetik kanporatzen dituenak berriro barneratzea da, kapitalismoaren funtzionamendua bermatuz. Norbanakoak bere lan indarra saldu ezin badu, ongizate erregimenak baliabideak emango dizkio (teorikoki) birgizarteratu ahal izateko. Eta hartara, bizi kalitate on bat lortzeko, lan indarra ezinbestean saldu behar den gizartearen merkantilizazio maila altua izango da; kontrara, norbanakoak bere lan indarra saldu ezin duen egoeran Estatuaren edo erakunde publikoen gizarte-barneraketa hori integralagoa baldin bada, desmerkantilizazio maila handiagoa izango da.

      Soldatarekiko dependentzia-maila ezberdina izan arren, gizonek, bizi ahal izateko, beren lan indarra sistematikoki saldu behar izango dute sistema kapitalistan. Aldiz, dimentsio patriarkala problematizatzean emakumeek, gutxieneko bizi baldintzak lortu ahal izateko (alegia, diru-sarrerak, eskubideak eta ongizatea lortzeko), ez dute soilik merkatuan saldu beharko beren lan indarra. Merkatuari saltzeaz gain, gizon bati ere saldu behar izango zaizkie.

      Emakumeei inposatuko zaizkie etxeko lanak eta produktoreek (emakumeek) ez dute lan honen truke kapital ekonomikorik (eta ondorioz sozial, kultural eta sinbolikorik) metatuko. Ondorioz, gutxieneko beharrak asetzeko, familiako gizonekiko dependentzia izango dute. Areago, Europan orain dela gutxi arte, eta mundu mailan herrialde gehienetan, ohikoena da gizon bati emakumeak bizi osorako bere burua saldu behar izatea bizirauteko.

      Merkantilizazio mailez dihardugun gisan (biziraun ahal izateko, soldatarekiko dependentzia), familiarizazio mailez ere aritu beharrean gaude (biziraun ahal izateko, familiako gizonekiko dependentzia).

      Ongizate estatuaren sorreraren garaian, merkantilizazio prozesuan sartzeak independentzia ekonomikoa ahalbidetu zien emakume askori, gizonekiko independentzia lortze bidean, hau da, desfamiliarizazioa lortze bidean, nahiz eta merkantilizazioak beste esklabotza mota bat sortuko duen.

      Ordea, xxi. mendean ez da formula hau beteko, hots, emakumeen merkantilizazio handiagoak ez du haien familiarizazio maila txikiagotuko (Goikoetxea et. al., 2020). Patriarkatu neoliberalean sare publikoa are eta gehiago ahulduko da, eta pribatizazioan edo murrizketetan sakontzeak, familiaren instituzioa indartzea dakar. Izan ere, Estatuak bere gain hartzen ez dituen lanak emakumeei eginaraziko zaizkie, etxeko esparruan (emakumeek senide gaixoak zaindu beharko dituzte, ospitale publiko batean egon ezin badira; haur txikiak zaindu beharko dituzte haur eskolak pribatizatzen badira...).

      Pribatizazioen ondorioz etxeetako lana areagotu egingo denez, etxeko lan hauek egiteko beste emakume bat kontratatzea izan liteke erantzun bat. Ordea, neoliberalismoan, sare publikoaren ahultzearekin batera, prekarizazioa ere areagotu egingo da; hots, bereziki emakumeen soldatak are eta baxuagoak izango dira.

      Hala, prekarizazioaren sakontzeak orain arte familiako emakumeak egiten zituen lanak egiteko kontratatuko litzatekeen emakume langilea enplegatzea zailduko du. Honakoa klase sozioekonomiko jakin batzuetako familiek soilik izango dute posible; eta, gehienetan, baldintza are eta prekarioagoetan kontratatuko dute emakume langile hau. Aipatutakoa familiako kideen soldatak murriztearen ondorio edota emakumeek eta bereziki emakume migratuek egiten duten lanaren debaluazioaz baliatzearen ondorio izango da; aldi berean, beraz, etxez etxeko enpleguan diharduten emakumeen, bereziki migratuen, esplotazioa areagotuko da. Dena den, kasurik gehienetan, emakumeak familiara bueltatuko dira (edo enplegu txikiagoak izango dituzte) eta beraien lan karga handituko da, ezinezkoa izango delako kontratazio hauek egikaritzea.

      Ezin aipatu gabe utzi zaintza negozio bilakatzen dela enpresentzat etxeko lana merkantilizatu eta sare publikoa pribatizatzen denean. Gizonek emakumeen lan indarra apropiatzetik, enpresak emakumeen lan indarra apropiatzera pasatuko dira, irabazi asmoa izanik helburu.

 

      Azken urteetan, emakumeok* soldatapeko lanetan hasi gara, eta lan harremanak aldatu dira; hala ere, horrek ez du antolaketa sozioekonomikorik ekarri [...] emakumeok*, gaur egun, “lanaldi bikoitza” egiten dugu; bietan ari gara: lan merkatuan eta etxean. [...] Arestian aipatu bezala, zerbitzu publikoek eskaini behar dituzten zaintza lan horiek enpresa pribatuen bidez azpikontratatzen dituzte, eta, ondorioz, langileen egoera —batez ere emakumeona*— eta zaintzak emateko baldintzak kaskartu dira (Greba feministaren hausnarketa, antolakuntza eta komunikaziorako dosierra, 2019:17).

 

      Beraz, merkantilizazioak ez du despatriarkalizazioan sakonduko sistema neoliberalean, hiru arrazoi nagusirengatik: 1) emakumeen enplegu baldintzak gero eta gehiago prekarizatuko direlako; 2) familiarizazioan sakonduko delako, emakumeen lan karga handituz; eta, 3) ondorioz, pobrezia areagotuko delako.

      Ordea, egungo baldintzetan etxeko lanaren merkantilizazioak desfamiliarizazioa eta despatriarkalizazioa eragin ditzake, baina soilik eta bakarrik merkantilizazio hau erakunde publikoetatik egikaritzen denean (ez enpresa pribatuen bidez). Emakumeek egiten dituzten lanak lan publiko bilakatuz gero (ongizate estatuak emakumeek doan egiten dituzten lanen ardura hartuz), desfamiliarizazioa mugatuko da emakume guztientzat eta ez bakarrik klase sozioekonomiko batzuentzat (Goikoetxea et. al., 2020). Izan ere, emakume guztiak lan ez-ordaindutik askatuz, denbora gehiago izango dute, besteak beste, botere sozial, kultural eta sinbolikoa metatzeko.

      Aldi berean, publifikazioaren aldarrikapenak bat egin dezake Delphyren (2023) proposamenarekin, zeinak zaintza lanak birbaloratzeko, subjektiboki positiboak izateko (sozialki baliotsuak izateko), materialki birbaloratu behar direla defendatzen duen. Hots, zaintza lanak publifikatzen badira, soldata bat kobratuko da lan hauek egiteagatik eta, materialki birbaloratzeak, sozialki balioa irabaztea eragingo du.

      Horregatik, soldatapekoa den gizarte batean zaintza lanak deszentralizatuak eta ordainduak (lan publikoa) izatea aldarrikatuko dute Goikoetxea, Lujanbio, Rodriguez eta Garaik (2020), eta eredu ideala merkantilizatu gabeko zaintza egiturak lirateke, derrigorrezkoak eta txandakakoak, sistema kapitalistetatik kanpo. Euskal demokrazia patriarkala liburuan, autoreek zehaztuko dute erakunde publikoen defentsa orokorrak ez duela esan nahi ongizate erregimenak gustukoak direnik, sistema patriarkal, kolonial eta kapitalisten estatu motak baitira. Ordea, publifikazio hauek botere harremanen birsortze mekanismoak oztopatuko lituzketelakoan daude, beren helburua marko zehatz horretan ongizatea zabaltzeko zirrikitu guztiak aprobetxatzea izanik.

      Begi-bistakoa den lez, epe laburreko estrategia litzateke aipatutakoa. Erakunde publikoen defentsa egingo da jakitun izanik estatu liberalaren sorkuntza eta zutabe dela espazio publiko-pribatua dikotomia; eta, hain zuzen ere, dikotomia eta estatu mota hau gainditzea izango dela ortzimuga. Baina, jakitun izanik ere, publifikazio prozesuek emakumeen botere tasak handitzen dituztela eta botere tasa hauek eskuratzeak eraldaketarako aurrebaldintzak sortzen dituela (klase sexualen arteko indar-korrelazioan eragingo den heinean). Aldi berean, emakume eta gizon klaseen arteko botere harremanen birsortzea oztopatzen dute (kapitalak berdintzeko bidea izango baita) eta emakumeen bizitzak orain eta hemen hobetuko dira. Publifikazioen alde egiteak ez du esan nahi, inolaz ere, klase sozial ororen deuseztapena ortzimuga gisa galduko dugunik.

      Publifikazioaren aldeko neurrien perspektiba marko materialistatik eratorriko dela ondorioztatuko dut, hiru arrazoirengatik: 1) emakumeak etxeko lanean ez giltzapetuz, emakume klaseak kapital-botere handiagoa metatzeko aukera sortzen delako; 2) zaintza lanen birbalorazioaren beharrari, lan hauen birbalorazio materialarekin erantzungo zaiolako, eta ez lurreratze konkreturik gabeko aldaketa ideologiko baten bidez; eta 3) emakume eta gizon klaseen arteko ezberdintasuna kapital edo botere ezberdintasuna denez eta politika publikoen sendotzea botereak berdintzeko (ezberdintasuna txikitzeko) bidea izan daitekeenez, sexu klaseen abolizioan ekarpena egingo duelako.

      Amaitzeko, hemen dituzue ideia nagusiak taula batean bilduta.

 

 

 

 

[6] Egungo autoreekin batera, Wittig, Guillaumin edota Delphyren ekarpenez baliatuko naiz kapitulu honetan, autore hauek feminismo materialista frantsesaren parte izanik. Pentsamendu korronte iraultzaile hau 70eko hamarkadan hasi zen garatzen Frantzian. Autore hauek guztiak garaiko mugimendu feminista erradikalaren parte ziren eta, hain zuzen ere, horrela ulertu behar da beraien garapen teorikoa: praxi politikoarekiko erlazioan edota honen parte bezala.

[7] Norberaren lanak emandako fruituak beste pertsona batek apropiatuak (lapurtuak) izatea, bere onurarako (Fraser, 2000).

[8] Beste kultura batekin lotuta dauden eta arrotzak eta/edo norberaren kulturaren aurkakoak diren ereduen mende egotea (Fraser, 2000).

[9] Honako hauek izan daitezke birbanaketa politikak: errenta birbanatzea, lan-banaketa berrantolatzea, inbertsioen inguruko erabakiak demokratikoki hartzera behartzea edota ekonomiaren oinarrizko beste egitura batzuk eraldatzea (Fraser, 2000).

[10] Politika hauek komunitate zapalduen birbalorazioa, aitorpena eta kultur aniztasuna bilatuko lukete (Fraser, 2000).

[11] Kapitalak botere ekonomikoari egin izan dio erreferentzia klasikoki. Ordea, Bourdieuk kapital askotarikoak daudela defendatzen du, lau multzotan sailkatuz: ekonomikoa, soziala (kontaktu sozialak, harreman sareak), kulturala (baliabide akademikoak, oinordetzan jasotako jakintza…) eta sinbolikoa (kategoria positiboen atxikipena, prestigioa eta autoritatea). Kapital hauek modu autonomoan funtzionatzen dute, baina elkarri lotuta daude eta bestelako kapital mota batean eralda daitezke; areago, kapitalak kapital gehiago metatzeko baldintzak sortzen ditu (Paez de la Torre, 2019). Hala, kapitala eta boterea berdindu egingo ditu autoreak. Lan honetan zehar ere, kapitalaz dihardudanean, lau kapital-botere hauetaz arituko naiz.

[12] Emakumeak “desjabetuak” direla adieraziko du Goikoetxeak (2023), desjabetzea esplotaziotik ezberdinduz. Izan ere, produktoreek (emakumeek), ez dute apropiatua izango den lan indarraren truke ezer (soldatarik) jasoko, langileek burgesekin mantenduko duten produkzio harremanaren kasuan ez bezala.

[13] Euskal Herriko Neska* Gazteak sareak Euskal Herriko Gazte Feministak izena hartu zuen 2024ko ekainaren 1ean, subjektu politikoaren aldaketa prozesuaren ondorioz. Liburuan zehar, erreferentzia egingo diedan edukietako bakoitza publikatu zen unean sareak zuen izena aipatuko dut.

[14] Produkzio-erlazioak bi klase sozialen arteko harremanari egiten dio erreferentzia: lehenengoak, lan indarra saldu edo eman (soldatarik ez den kasuan) beharko du bizirauteko; bigarrenak, lan indar hau apropiatuko du. Produkzio bitartekoen jabetza ezinbestekoa izango da lan indarraren apropiaziorako. Zapalkuntza patriarkalaren kasuan, produkzio-bitartekoa emakumeen gorputza bera izango da.

[15] Euskal demokrazia patriarkala liburuan (2020) jasotzen dira aipatutakoaren inguruko ikerketak.

[16] Gogoan izan behar dugu Goikoetxearentzat “emakume” kategoria ekonomikoa dela, ez soilik soziala.

[17] Truke-balioak merkatuko balioari (prezioari) egiten dio erreferentzia.

[18] Gainbalioak, burgesak langileari, egindako lanarengatik, ordainduko ez dion balioari egingo dio erreferentzia. Hots, langileak produzitutako aberastasunaren lapurreta litzateke gainbalioa. Kapitalaren metaketaren oinarria izango da.

[19] Giza premiak asetzeko balioa.

[20] Ahaztu gabe modernitate kapitalistan sortutako emakumeen desjabetzearen parte dela esplotazio kapitalista.

[21] Zehazki, ongizate erregimen mediterraneoan Hego Euskal Herriaren kasuan eta ongizate erregimen kontserbadorean Ipar Euskal Herriaren kasuan. Merkantilizazio eta familiarizazio mailen arabera, Europako ongizate estatuak lau multzotan klasifikatzen ditu Esping-Andersen-ek proposatutako sailkapenak: liberala, kontserbadorea, mediterraneoa eta sozialdemokrata. Ongizate erregimenik sexistena da mediterraneoa (Espainiako estatuko ongizate eredu mota) eta, beraz, patriarkatuaren birsortze publikoa eta pribatua errazki ahalbidetzen ditu, publiko orokorraren kalterako (emakumeen kalterako, bereziki), eta esku pribatuen onurarako (elite politiko, ekonomiko eta sozialen onurarako, horiek gizonez taxututako eliteak izanik) (Goikoetxea et. Al., 2020).