4.21 Analisi politiko bat

      «Doatsu logale direnak, loak artuko baititu...; doakabe aldiz iratzarri nai dituena»¹. Dohakabea bera izan zen, euskaldunak beren lozorro santu kristautik esnatu nahi izan zituena.

      Miranderen pentsamendua da, ikusten ari garena. Ez zen, halere, «ideologia» soila: ez zen filosofia bakarrik. Alegia, Miranderen «faxismoa» ez zen jarrera «visceral» famatu horietakoa, ikusten ari garenez, baina filosofia oso bat, tradizio haundi batekin historian, bere baitan ongi trabatua. Bestalde, ordea, ez zen filosofia hutsa, autore aleman estraino batzuen obretan ikasia, ezpada errealki Euskal Herriaren (a) historiaren eta (b) egoeraren analisietan hartzen zuen oin. Beste guztian bezala hemen ere ez dugu alor bat seinalatu baino askoz gehiago egin ahal izango: horra hobeto aztertzeko beste alor bat gehiago.

      Euskaldunaren bere kontzeptu politikoan, beti «euskaldun fededunaren» (eta demokrataren) klitxearen aurka borrokatu da: «Odolak, hizkuntzak, bai eta nahiak ere egiten dute Euskaldun. Ez baptismak»². Euskararen eta euskalduntasun kultural baten inportantzia, bere garai .n inor gutxik bezala eta bezanbat aldarrikatu zuen.

      «Dekadentzia»ren ideia spenglerianoa, hori dela eta, nik uste itxuraldatuxea geratzen dela Miranderen eskuetan. Errealísmo haundi batekin hain zuzen.

      Alegia, Miranderen kontzeptu politikoan ere dekadentziarena ideia nagusi bat da. Baina hau, ziklo baten berezko eta derrigorrezko erritmoaz ezezik, klase modelo batez ere badago esplikaturik —harrigarriro: marxista ez bazen, hor ikusten da, batere itsua ere ez zela, bere modura, klase fenomenoekiko— Euskal Herriaren kasuan. Honelaxe, labur-labur: herria batez ere kulturalki definitzen da. Baina Euskal Herriko kasuan, klase nagusiek eta kultuenek, errege nafarrekin hasita³, berdin jarraituz elite zibil zein eliztarrekin⁴, zabartu egin dute euskal kultura hori, erromatar edo erromanizatuak hobetsiz. Horrela etorri gara, guk geuk azkenean geure buruok ez ezagutzera, geure euskalduntasunaren ideia folkloriko lotsagarri bat edukitzera: «Euskaldun eredugarria gizon gotor bañan bakezale bat da, puska-ona, gaiztakeriarik gabeko, alai ta parregille, optimista (...), auzo ona, ots, notin bat oso atsegiña gizarte edo erriarteko jolasetarako! Langille ta realista gañera, oraindar munduari egokitzen dakiena»⁵. Euskaldun degeneratu baten ideia hori, degenerazioaren produktua da bera: «Adiskide maiteak, ba da ordu euskaltasun irriegingarri hori arbuiaturik beste baliosago baten moldatzeari buruz abia gaitezan. Nork ez dakus, nork ez du somatzen hori gure endaren iñakin edo karikatura bat baizik ez dela, eta eredutzat aurkezten diguten Euskaldun gorputz sendo ta biotz eztia gure beerapenaren igali ustela dela?».

      Dekadentzia horrekin bat, euskaldunek, «gutiagotarzunezko konplexu»ak jota, «enda burgoitarzun oro galtzen dute eta Frantzitarr edo Espainitarr kultur-nirvânan beren nortarzun oro honda dadin baizen ez dute irrikatzen»⁶.

      Dekadentzia horretatik, Mirandek, behialako hasiera nazionaletara, itzultzen ditu begiak, salbaziorako proiektu bila. Hastapenok eusko-germaniarrak izan ziren (bere sinpatiei zegokien eran edo): lehen une batean, euskaldunak, populu edo herri soil gisa, «lurr ebasle inorganizatuak» baino ez ziren⁷. Elkartzen eta gudurako antolatzen hasten direnean —bai hegotik eta bi iparretik mehatxaturik dabiltzalako— buruzagi germaniarrak dituzte aitzindari. Batasun honetatik jalgi da historian euskal nazioa, guduzalea eta gogorra, bere espazio geografikoarekin mendietan: «Bertakotu ziran osoki (hemengo germaniarrak), bertakoak hein batean germandu baziren ere. Ordurarte basati eta anarkheian bizi izandako euskaldunek beren endaren gudu eta herri-organizazionerako ahalkeizunen agerraratu zituen legamia ukhan zuketen german elemendu hori. Zorioneko ondorioa ekharri zuen guretzat bi enden elkharr-eragiteak: Euskalherriaren irazaile den Nafarr Statua. —Euskaldun germandu zalduntza gudulari hori izan ez balitz, Euskalherririk ere izanen etzela ahantzi beharr ez dugu: gizeli bihurri anarkhistetan banaturik egon ziran euskaldunak, goiz ala berant hauzoherri hobeki organizaturen batek bereganatu eta assimilatuko zituenak. Geure herriaren historiak nola bertzeenak, indarrak duela bethi gizasaldo amorphea gizarte organizatu bortxaz bilhakatzen phorogatzen du. Zuzen da hori: ezen bortxatzea borthitzenari dagoko»⁸. Honekin Miranderen proiektu politikoa jo dugu.

1 LARREA, J.M.(argle.), Miranderen lan kritikoak, 1985, 61.

2 Ib., 38 («Liburu lizunetaz»). Hainbat apaiz eta eliztar euskaltzaleren lana ez du ignoratzen, baina komentatzen du: «aphez euskaltzaleok euskaltzale izan direla, ez aphez zirelakotz, baina aphez ziren arren, erran dirogu». Ib., 103: «Il faut bien se persuader que pour être Basque il n’est nul besoin d’être democrate ni même chrétien».

3 Ib., 27: «Estos reyes nabarros (...) no supieron afianzar las bases de la nación nabarra, favoreciendo, por ejemplo, la eclosión de una cultura independiente con la lengua vasca como idioma nacional y oficial».

4 Ib., 43: «Mais chez nous les élites —puis qu’il faut les appeler par ce nom—, autorités civiles, eclésiastiques et autres, ont toujours au cours des siècles, tout d’abord inconsciemment, puis très consciemment travaillé à franciser (ou hispaniser) le peuple basque. Elles ont ainsi empeché la naissance d’une véritable culture nationale, comme cela s’est produit chez les peuples germaniques, par exemple, sous l’impulsion du mouvement national de la Réforme».

5 Ib., 62. Bereziki literaturaren dekadentziaz arduratzen da hor berton, or. 73: «Pourquoi les fruités n’ont-ils pas tenu la promesse des fleurs et pourquoi la littérature euskarienne est-elle devenue si médiocre, dans son ensemble, après les XVIe et XVIIe siècles?». Ikus jarraian arrazoi horiek.

6 Ib., 22 («Euskaldun gudu-zalduntza baten beharrkiaz»), Ib., 62-63, «gutxiago izanaren konplexua» eta euskalduntasuna fandangoarekin identifikatzen duen folklorekeria.

7 Ib., 21. Euskal «kultura»ren jatorriaz honela deritzo Mirandek (Ib., 58): «geure kultura hau, beste Europarrenak bezalaxe, iturburu komun jakin batzuetarik dator, horietatik garrantzizkoenak baitira Erromako kaisar-herria, Eliza ta germanismua». Ortegarentzat Espainia, Frantzia, Ingalaterra eta Italia «las cuatro naciones se forman por la conjunción de tres elementos, dos de los cuales son comunes a todas y sólo uno varía. Estos tres elementos son: la raza relativamente autóctona, el sedimento de civilización romano y la inmigración germánica», cfr. Obras Completas, 1946-1982, III, 111. Gobineauren teoriako kontua zen, europar herrien nahasketan elementu germaniarrari jaun eta guren eriztea: Frantziako herria den nahaspilo latino-kelta-germaniarrean, adibidez, elementu germaniarra ageri omen da historian ezer handi ororen autore, besteek lur-zola osatzen bide dutela. Ortegarentzat arraza espainolaren defektua elementu germaniar gutxitxo edukitzea, edo ez aski ekinkorra, izango litzateke.

8 Ib., 21-22. Euskaldunon germaniartzearen agiri edo gisa, «ezin ukhatuzko german eragin bat euskal gerla-hiztegian, beharr bada goten ganikakoa» aipatzen du Mirandek. Ikus adibideak.