3.14 Ekialde, mendebale

 

      Bi moraltasun kontrajarrien arioan dagoen beste bikote bat, kristautasun/paganismo dualismoari oso lotua berez, ekialde edo orientearena eta mendebalearena da. Ekialdeak judu-kristautasuna adierazten du, esanahi gaitzerizkorrenean; mendebaleak arima faustikoa (O. Spengler), indarraren printzipioa. Ez da dudarik Mirandek bikote hau batez ere O. Spenglerengandik hartuta erabiltzen duela.

      «Filosofiaren aldetik —idazten du D. Peillenek— Spengleren Sartaldearen erortzea liburuak asko hukitu zuen. Ahulezia horren iturria izadiz kontrako mito batzuetarik dator; alegia, judu-marxismuak eta judu-giristinotasunak zabaldutako bakezaletasun, berdintasun, anaitasun utopiek Europa kordokarazi dute»¹.

      Baina zer da mendebalea, eta zer da ekialdea, O. Spengleren kontzeptuaketan? Spenglerek Errusia, adibidez, ez du mendebalean sartu nahi: Europan dago, baina ez mendebalean. Horregatik haren sisteman (kultur morfologikoan) Europaren kontzeptua ordezkatzera dator mendebalearena. «Ekialde eta mendebale, zerbait zinez historikoren kontzeptuak dira. ‘Europa’ hots hutsa»².

      A.M. Koktanekek honela azaltzen digu Spengleren mendebale kontzeptua (ekialde kontzeptuaren desarroilorik edo tematizaziorik ez du Spenglerek egin: oposizioz ondoriozkatu beharko da hura): «Spenglerek mendebalearen kontzeptua mehartu egin du: espazioz Ebro eta Weichsel (Vistula) arteko lurraldeetara (Espainia, hortakoz, ez da mendebalea!), denboraz hor nonbait 900.az gerozko milurtera; horrekin batasunezko erliebe fisionomikoa eman dio eta indarra kendu aldi berean: ekialde baten kontrairudi parea utzi egin du, eta bere mendebalea isolatu egin du antzinatetik ere, anartean gure munduaren hasieratzat jotzen zena»³.

      Beraz, mendebale kontzeptua funtsean kulturala da, mugapen geografiko baten barruan ematen bada ere. (Ez dakit Spengleren mugapen geografikoarekin zerikusirik ba ote duen, ala bestela sortua ote den, Afrika Ebron hasten omen delakoaren kontrastez, Igela-ko «Afrika Baionan hasten» hura)⁴. Historikoki Estatu nazionalen sorrera hastearekin bateratsu hasten da: «X. mendean bat-batean iratzarri egiten da arima faustikoa eta kontaezin ala iruditan errebelatzen da. Horien artean, ornamentazio eta arkitekturaren alboan, herrien forma garbi markatuak nabaritzen dira. Inperio karolingiarreko herri-irudietatik, saxoniar, suabiar, franko, bisigoto, longobardoetatik bat-batean alemanak sortu dira, frantsesak, espainolak, italiarrak»⁵.

      Spengleren kontzeptu moldaera honetan guretzat bi puntu dira inportanteak orain: herriak kulturaren produktuak direla, ez alderantziz; eta, bigarren, mendebaleko kultura «arima faustikoan» espresatzen dela.

      Lehenengoaz ez da gutxi prezatzen Spengler: «Orain arteko ikerkuntza historiko guztiak, zekiela eta horixe nahi zuela ala ez, kultur-herriok hortxe berez leudekeen gauzatzat eta zerbait aurrentiartzat hartzen zituen, eta kulturak bigarrentiar bezala tratatzen zituen, haien ekoizpenak bezala (...). Deskubrimendu erabakiortzat jotzen dut, hemen azaldutako faktoetatik alderantzizkoa darraiela. Zorroztasun guztiarekin egiztatu beharra dago: kultura haundiak zerbait arras jatorrizkoak dira eta arimatasunaren barneenetarik jeikiak. Kultura baten esferako herriak, ostera, beren barne forman zein agerkera guztiaren arabera, ez autoreak, baina kultura horien obrak dira»⁶.

      Uste honen arabera, Euskal Herriaren kultura batez ere Euskal Herria sortu eta taxutu duen kultura da, ez Euskal Herriak sortu eta berak taxutua. Eta funtsean euskal kultura hori ez da europar kultura besterik, herri desberdinei desberdinki forma eman diena. De fakto Mirande guzti honetan Spengleri darraikio: «Zer da beraz euskal kultura? Egiaz ez da zuzen, nere ustez, euskaldun kulturaz mintzatzea, kultura hitzari bere adierazpen osoa emaiten baldin bazaio bederen. Europar kultura bat badago, gurean, beste herrietan bezala tokiko ikurra eta usaina duena, edo, nahi bada, europar “kultura ziklo” bat badago eta herri bezala haren barnean gaude, ez jende, ez frantzes edo espainol herritar legean»⁷.

      Spengler baitan arima faustikoa (apolinikoari kontrastatua) eta kultura faustikoa zer diren zehazki azaltzeak luzeegi eramango liguke⁸. Uste dut Spengler bera arima faustikoaren ordezkari eta espresio gisa mintzo zaigunean, aski ongi erakusten duela, zer ulertu behar den haren arima kontzeptuarekin. «Ich lehre hier den Imperialismus», lotsa izpirik gabe esaten duenean, adibidez: «Nik hemen inperialismoa irakasten dizuet»⁹. Edo moralaren kapitulu honetan, agian hobeki ulertuko dena: «On eta gaiztoren moral apeztiar eta ideologikoari dagokio zuzenbide eta zuzengabearen berezkuntza morala; on eta txarren arraza-moralari, zuzenbidearen emaile eta hartzaileen arrangoaren diferentzia dagokio. Ideal abstraktu bat zuzentasunarena, hori ibili badabil halako gizaki guztien buruetan eta izkribuetan barrena, zeintzuena, noblea eta indartsua izpiritua bait da, eta ahula beren odola, erlijio guztietan, filosofia guztietan; baina historiako gertakari-munduak arrakasta bakarrik ezagutzen du, indartsuenaren zuzenbidea egiten du denentzako zuzenbida»¹⁰. Ideal abstraktuek, bada, ez dute ezer pintatzen arima faustikoarentzat, errealitate gordinek baino. Indarrak, alegia. «Kultura faustikoa Nahiaren kultura dela, beste esamolde bat bakarrik da haren arimaren isuri eminenteki historikoarentzat»¹¹. Eta plegu historiko horrek azkenean hauxe adierazten du: «Baina errealitate historikoan ez dago idealik batere; gertakariak bakarrik dago. Egiarik ez dago batere; gertakariak bakarrik dago. Arrazoirik ez dago batere, justiziarik batere, konpentsaziorik batere, batere helbururik; bakar-bakarrik gertakariak dago»¹².

      Spenglerentzat arima faustikoaren eta kristautasunaren artean ez dago oposiziorik. Baina hori da, funtsean harentzat kristautasuna ezer ez delako, izan, tinko eta iraunkor, baina historian eta kultura desberdinetan aldatuz doalako eta tokian tokiko, aldian aldiko baldintzetara egokituz. Orduan, herri desberdinak sortu dituen kultura faustikoak, kristautasun faustiko bat ere sortu du, hots, kristautasuna bere erara moldatu du. «Kristautasunak gizaki faustikoa ez, honek du kristautasuna itxuraldatu, ez bakarrik erlijio berri batean, baina baita moral berri baterantz norabidean ere»¹³.

      Halere, erabakiorra (Miranderi gagozkiola) ez da izango Spenglerek in konkreto eta historikoki kristautasuna nola epaitzen duen (San Inazio Loiolakoa arima faustiko gisa, adibidez), ezpada arima faustikoa nola definitzen duen, oso erraza eta kasik nahitaezkoa bait da orduan arima faustikoaren eta kristautasunaren oposiziora pasatzea. Oposizioaren oinarrizko forma (faustiko/apoliniko) eduki ere Spenglerek Nietzschegandik dauka (dionisiako/apoliniko: eta Nietzschek Hegelengandik berea) baliapide historiko desberdina egin arren gero. Edukinak ere funtsean Nietzscheren berdinak ditu. Miranderentzat bidezkoa zen berriro Nietzscheren ikusmoldera itzultzea, kristautasunaz eritzi tinkoago bat baldin bazeukan eta historikoki asko diferentziatu gabekoa. Nietzscherentzat bezala Miranderentzat, kristautasuna berez da anti-natura, antihumanoa da, beti izan, baldinkizun historikoetatik independente. Orduan ekialde/mendebale kontrastea mendebale/kristautasun kontraste bilakatzen da.

      Kristautasuna asiatiko bezala kontsideratzea, tradizio edo eskola honetan Schopenhauergandik berarengandik dator, baina esanahi positiboa dauka oraindik haren baitan: «Kristautasunak irakatsi duena, Asia osoak arestian aspaldi bazekiena izan arren funtsean, eta hobeto zekiena gainera, Europarentzat errebelazio berria eta haundia izan zen halere, handik ondorioz europar herrien izpiritu-joera zeharo aldatu bait zen»¹⁴.

      Schopenhauerek laudagarritzat ikusten zuena, europar herriei izpiritu joera berri bat eman izana alegia, zentzu asiatikoan, horixe izango da Nietzschek eta Mirandek barkatu ezingo diotena kristautasunari.

 

            «Ene herri on bakezalea,

            eliza zuriz bethea,

            Goizerritiko Jaungoikoaren

            herri hautetsi maitea...»,

 

burlatzen da saminki Mirande¹⁵. Planteamendu honetan, lehenengo, kristautasuna arrotza dela, eta arrotza beste gabe guri ez doakiguna dela, suposatuz egiten den azpiarrazoiketa maltzurra dago. «Baal arrotza ukatzen dugu», beraz¹⁶. Baina ekialde/mendebale oposizio espreso bat ere badago: «Orienteko dotrina bat baita Khristautarzuna, hangotarrentzat egina; eta Europa hunetan erro hartzekotan, hemengotarren Weltanschauung bereiziari egokitu behar zaio, nahi ala ez (Spengleren faustikoa bihurtu alegia). Europatarrak zuzentza nahi du, bai eta nuantzak; ezin har dezake (...) evangeli-elhetzat Goizerritarren enthelegu sorgorrak kilikatzen dituzten dogma zehatz eta lazgarriak»¹⁷. Beraz, oraindik, ekialdearen eta kristautasun dogmatikoaren identifikazio bat ere badaukagu, geure hemengo erlijio (pantheion pagano) jatorrizkoaren oposizioarekin batera.

      Ekialde/mendebale kontrastapen hau Nietzscheren argitan ikusten badugu, azkenik, gehiago dagoela barnean, somatuko dugu; kristautasuna judaismoarekin eta esklabuen erlijioarekin berdintzea. Hori da ekialde kontzeptuak gordetzen duena.

      Ikus dezagun lehenengo pittin bat kristautasunaren oriental izateak Nietzsche baitan duen zentzua. Budismoarekin parekatzen duela, adibidez: «Sinesmena beti hantxe izaten da irrikatuago, larriki beharrago, nahia non eskasago: nahia bait da, aginduaren emozio gisa, subiraniaren, norjauntasunaren eta indarraren ezagumarka erabakiorrena. Alegia (...), erlijio unibertsal biek izan zezaketela apika, budismoak zein kristautasunak, arrazoia, beren sortu izatekoa, beren bapateko hedakunderakoa guztiz gain, nahiaren eritasun ikaragarri batean. Eta, zinez, izan egin da halaxe: erlijio biek aurkitu zuten ‘egizu hori’ baten eske metatu absurdurainoko bat, are desesperazioraino iristen zena, nahimenaren gaitzaldia zela bide; erlijio biak izan ziren fanatismoaren maistrak nahi-loakarraldietan eta horrela makina bati arrimua eskaini zioten, nahi izateko ahaltasun berri bat, delizia bat nahi-izatean» ¹⁸. Ekialdea Nahiaren eritasun bezala.

      Kristautasunak nahi berri bat damaio izpiritu eriari. Baina zer nahi da hori? «Deuseztatu egin nahi du, apurtu, zurrun-malgortu, hordi-zorabiatu, gauza bat bakarrik ez du nahi: neurritasuna, eta horregatik adierarik sakonenean barbaroa da, asiarra, printzipaltasungabea, ez grekoa»¹⁹. Asiatiko feminairea, gainera: «Zerbait oriental eta zerbait maritxukeriazko dago kristautasunean: hori salatzen du ‘maite duena, Jainkoak, zigortu egiten du’ pentsamenduak; ekialdean izan ere emakumeek zigorra eta bere pertsona lazki giltzapetzea munduaren aurrean maitasun seinaletzat daukate senarraren aldetik, eta seinaleok faltaz gero arrenkuratu egiten dira»²⁰.

      Eta Jainkoaren kontzeptu kristauaz: «Nola? Jainko bat, gizakiak maitatzen dituena, hauek harengan sinesteaz gerotan noski, eta izugarrizko begirazoak eta zemakuntzak botatzen dituena, maitasun horretan sinesten ez duenaren kontra! Nola? Jainko ahalguztidun baten sentimentua gisa, hesitura-klausulak jarritako maitasun bat! Maitasun bat, ezperen ohore sentimentuari eta mendeku-grina kitzikatuari ere jaundu ez zaiena sikeran! Zein ekialdetarra den hori dena!»²¹.

      «Kristautasuna —laburbiltzen du E. Finkek— mundu antzinatarraren ekialdetarpena da, Greziako eta Erromako balio printzipal guztien iraulketa da eta kito, esklabu ekialdetarraren matxinada bere nagusiaren aurka, neurosi erlijioso bat da, bizitzaren gaitz bat»²².

      Ekialdearen kontzeptuak, mendebaleari kontrajarrita, zentzu arrazista bat ere har dezake. «Disposizio horiek (lehentxeago aipaturiko Manuren Legekoak) irakaskor askoak dira —irakurtzen dugu in Götzen-Dämmerung—: horra batik-bat humanitate ariarra, guztiz garbi, guztiz jatorrizko, —‘odol garbia’ren kontzeptua, ikasten dugu kontzeptu kaltegabeko baten alderantzizkoa dela (...). Kristautasunak, sustrai judukoa, lur horretako hazkuntza bezala bakarrik ulergarria, hazi-hautuaren, arrazaren, pribilegioaren edozein moralen kontramugimendua errepresentatzen du: —da, erlijio antiariar bat par excellence: kristautasuna, balio ariar guztien iraulketa, tschandala-balioen garaipena (euskaraz ‘agoteena’ edo, esango balitz bezalatsu), ebangelioa txiroei predikaturik, xumeei, errebelio orokorra, zapaldu, miserable, malapartatu, desfaboratu ororena, Arrazaren aurka— tschandala-mendeku hilezkorra maitasunaren erlijio gisa...»²³.

      Ekialde/mendebale kontrastapenak Nietzscherentzat azken finean daukan zentzua ongienik, halere, in Die Geburt der Tragödie ikusten dugu: «Prometeoren saga jatorrian herri-elkargo ariar osoaren ondasuna da eta horren sakon-tragikorako gaitasunaren dokumentua, ziurkienik ez bait litzateke funtsgabekoa izango, esanahi karakteristiko berbera datxekola pentsatzea mito horri natura ariarrarentzat, semitarentzat jatorrizko bekatuaren mitoak daukana»²⁴. «Eta horrela aurreneko problema filosofikoak berak askaezinezko kontraesan ahalkegarri bat planteatzen du gizonaren eta jainkoaren artean, eta edozein kulturaren ataurrean harri-lauza bat bezala jartzen du. Gizaldiak lor dezakeenik hoberena eta gorena, sakrilegioa mediante lortzen du, eta, beraz, haren ondorioak bere gain hartu beharra dauka, hots, uholde oinazezko eta antsiazko guztia, horiekin izan bait dute zerutar irainduek giza genero nobleki gora-nahia zigortu —beharra: lakatza horixe pentsamendua, sakrilegioari eransten dion duintasunaren bitartez, jatorrizko bekatuaren mito semitaren kontrastean nabariki nabarmentzenago dena, hemen, gaizkiaren iturburua, ikusmina kontsideratzen bait da, aitzakia ipurtzuria, seduziortasuna, lizunkeria, nagusiki andrazkoen grina zerrenda bat oro batera. Kontzepzio ariarra ezaguarazten duena, bekatu aktiboaren ideia da birtute propioki prometeikoa bezala»²⁵. «Ariarrek horrela sakrilegioa gizona gisa ulertzen dute, semitek bekatua emakumea bezala»²⁶.

      Nietzscheren karrera-hasierako pasarteok ekialde/mendebale bikotearen ulertzeko giltza bezala dituzkegu. Eta honez gero uler daiteke, nik uste, nola Mirande «europar kulturaz» bezalaxe «europar arrazaz» mintzo den, eta zergatik euskaldunok ere «enda sendo, azkar» Elizak ahuldu eta irendu bezala hartzen gaituen. Ekialde/mendebale, arraza oposizio bat da sustraian.

      Kristautasunarekin berdintzen den Ekialde hori, oraindik esklabu izpirituaren sorterria da. Nietzscheren testu ugarietatik zentzu honetan aski bekigu bat, ex Jenseits von Gut und Böse: «Hasieratik, fede kristaua sakrifizioa da: askatasun ororen sakrifizioa, fiertasun ororena, izpirituaren berjakintasun, autokontzientzia ororena; aldi berean joputza eta norbere iseka, bermantxuketa. Krudelkeria dago eta fenizismo erlijiosoa fede honetan (...) Gizaki modernoek (...) jada ez dute ulertzen, ‘jainkoa gurutzean’ formularen paradoxian gusto antzinatar batentzat zegoen horrorearen superlatiboa. Ez da inoiz eta inon eman formula honetakoa adinako muturrik bihurriketan, ezer hain izugarririk, hain galdegilerik eta galdekorrik: balio antzinatar guztien iraulketa agintzen zuen. —Ekialdea da, ekialde sakona, esklabu ekialdetarra da, era honetan Erromari eta tolerantzia dotore eta friboloari, sinesmenaren ‘katolizismo’ erromatarrari mendekua hartu ziona:— eta beti, sinesmena ez, baina sinesmen askatasuna zen, axolagabetasun erdiestoiko eta irribartsu hura sinesmenaren seriotasunari buruz, esklabuak beren jaunengan eta beren jaunen aurka errebelarazi izan dituena».

      Osoak izateko, berezi beharra dago esklabu eta esklabu artean ere. Epikteto esklabua zen. Baina grekoa, mendebaldarra. «Kristauengandik batez ere zerak berezten du, kristaua esperantzan bizitzen dela, ‘esanezinezko lorien’ kontsolamenduan, erregala dezaten onartzen duela eta hoberen-hoberena jainkozko maitasunetik eta graziatik itxaroten duela eta jasotzen, ez norberegandik: Epiktetok ez du itxaroten eta bere hoberena ez du uzten erregala diezaioten, — berea du, bere eskuan bipilki gordetzen du, mundu guztiarekin liskartzen da, ebatsi nahi bazaio. Kristautasuna antzinako esklabuen beste genero batentzat zegoen egina, nahi eta adimen-ahulentzat, esklabuen masa haundiarentzat beraz»²⁸.

      Etikaren kapitulu guzti honetan ageri zaigunez, dualismo arradikal bat dago beti oinarrian: alderdi positiboan hautetsia daukagu, edonor ez dena, paganoa, jatorrizko herria, naturala eta kristautasunak alferrikaldu gabekoa, mendebalea; alderdi negatiboan saldoa dago, gizon ahula eta eria, kristautasuna, ekialdea, esklabua. Baina oraindik ez dugu alderdi negatiboaren zerrenda bukatu. Guztiaren buru-buruan hemen judua dago.

      Ekialde/mendebale kontzeptuak oso garbiak ez badira, eta esan esaten dutenagatik baino gehiago testuinguru batean pentsaraz dezaketenagatik balio badute, hainbatago gertatzen da hori juduaren kontzeptuarekin. Batez ere gogoan izanik, Mirandek ez duela XIX. mendean idazten, Hitler ondoren baino.

      Ez gara sartuko Mirande-ren faxismo eta nazismo kapituluan²⁹. Judutasunaren gorabehera aipatu beharra dago halere.

      Jenseits von Gut und Böse-n atal bat badago, sarri aipatua, hemen ere aipatu beharrezkoa: «Juduek —herri bat “esklabutzarako jaioa”, Tazitok eta antzinako mundu guztiak esaten duenez; “herrien artean herri hautatua” beraiek esaten eta sinesten dutenez— juduek burutu dute balioen iraulketaren miraria, hari eskerrak bizitzak munduan milurte pare baterako xarma berri eta arriskugarri bat hartu bait du: beren profetek dituzte ‘aberats’, ‘jainkogabe’, ‘gaizto’, ‘indargin’ (biolento), ‘sentsual’, batean urtu eta dute lehen aldiz ‘mundua’ hitza infamia izen bihurtu. Balioen iraulketa honetan datza (...) judu herriaren esangura: berarekin hasten da esklabuen matxinada moralean»³⁰. «Bekatua sentimentu judu bat da —irakurtzen dugu in Die fröhliche Wissenschaft orobat— eta inbentu judu bat, eta kristau moral ororen atzekalde honen beha, kristautasunak zinez mundu guztia nahi zuen ‘juditu’»³¹. Baina testu gogorrenak —bigunik batere ez dauka kontu honetan— Der Antichrist-en irakurtzen dira zalantza gabe: «Estimagaitza da Israelgo historia, natur-balioen desnaturalketa ororen historia tipikoa bezala»³². «Guzti horrekin, bada, historia unibertsaleko herririk fatalena juduak dira: beren eraginondoetan gizadia hain faltsua lortu dute egitea, ezen kristauak oraino sentimentu antijuduak izan ahal bait ditzake gaur, azkeneko ondoriotasun judua bezala ulertzeke bere burua»³³, etab. Judaismoak munduari ekarri dion okerrena, ordea, kristautasuna izan da: Kristautasunarekin mendebalearen gainbehera.

      G. Colli-k honela komentatzen du: «Argumentu teorikoak, bitartean, gogaindura batetik jaiotzen dira denak, orainaldiaren nazkatik, eta aldatu nazka hori egiten da, arazo guztien muinera itzulbiltzen da: décadence arazora. Horren giltza kristautasuna da, gure orainaldia berak sortu bait du eta (mozorro-estalki desberdinen azpian bada ere) beronen barneko ganuak, instintoak, berak aurkezten ditu. Nietzscheren tirria bere etsai hori guztiz larru-gorritzea da, sinpleztatzea, polemika guztia erasogune bakar batera itzultzea, haren aurka bere orainaldiaren gorroto guztia deskargatzeko. Bere baitan sumindurarik sortzen duen guztian, beti kristautasuna ikusten dizu sustrai orokarra bezala: berak du artea usteldu, honen instintoak egun beheititzen ari bait dira, zimarkunak eta nihilistak bait dira; bera da, metafisikaren ideal asketikoak non errotzen diren, oinondoa, eta gure morala eta munduaren ikuskera moldakeratzen dituena — moral bat eta munduaren ikuskera bat, hain zuzen, oinarrituak daudenak bizitzaren arneguan, mendekuan, hipokrisian eta mendu baikor guztien zapalketan. Ez azkenik, orobat, kristautasuna izandu zen, esklabuen bihurriketaldi haundia bizteragin zuena eta horrela nibelapen demokratikoari bidea urratu ziona»³⁴.

      G. Collik hurrengo kapitulua ireki digu: politikarena. Miranderen poesia batean ederki azaltzen da iragapide hau berau, etikatik politikarakoa alegia:

 

            Nola juduen baitzinen

            zintzo diren Euskaldunen

            Jaun zara, Jahve, gisala

            neu, zer ere zaitan jinen

            zintzotzera hek bezala

            Ortzi-k utzi ez nazala³⁵.

 

 

1 PEILLEN, D., «Jon Mirande eta Aiphasorho-ren bizia», in: MIRANDE, J., IH 19.

2 SPENGLER, O., UA 22. Ekialdea (hebreoa) eta mendebalea (grekoa) era honetan kontrajartzea erromantikoengandik etor daiteke: Tieck, Novalis, Hoffmann, cfr. RUSSELL, B., Historia de la Filosofía, II, 1978, 377, edo, hauek baino lehen, konkretukiago, Winckelmanngandik, cfr. PALMIER, J.-M., Hegel, 1977, 55. Erlijio greko alai, argi-dirdaitsua behin eta berriro jadanik Hegel baitan judu-kristautasun hits eta berdotz, izpiritu-zimurrari kontrajartzen zaio: Ib. 21, 23, 26-27, 34. Ikusi baita ere MEINECKE, F., El historicismo y su génesis, 1983, 250-259. Ekialdeak esanahi guztiz positiboa ere izan duela erromantizismoan (neba Schlegeldarrak, Novalis, Górres, Creuzer), ik. HUCH, R., Die Romantik, 1985, 384. HERDER, J.G., Obra Selecta, 1982, 345: «Allí está el Oriente, cuna de la humanidad, de las inclinaciones humanas y de la religión toda». Halere, pentsamendu asiatikoa ez dela razionala (ez dela filosofia), Kantengandik Hegelenganaino eta gero ere tinko egon dena da Alemanian. — Ekialde/mendebaleak ez legokeela mito/arrazoi eran kontrajartzerik, orain, FARRINGTON, B., Ciencia griega, 1979, 11-12. Nietzschek berak dio nonbait, ezin dut gogoratu non, grekoak asiarren ikasle aprobetxatuenak baizik ez direla izan. Mitojogia grekoa, ezaguna da, zordun zitzaion ekialdetarrari, zer esanik ez zientzia (matematika, astronomia), cfr. RÖD, W., Geschichte der Philosophie, I, 1987, 25, oin-ohar 13. AKURGAL, E., Orient und Okzident, 1966. DUNBABIN, T.J., The Greeks and their Eastern Neighbours, 1957. HELCK, W., Die Beziehungen Aegyptens und Vorderasiens zur Aegeis, 1979. WILL, E., Le monde grec et l’Orient, 1980. Arrazoiketa filosofikoa geografikoki Asian sortu dela aparte, eta aparte eragintza egiptotarrak Platonen pentsamenduan, Aristotelek oraindik eragipen asiatiko sendo askoaren azpian darrai (helenismoa ez dugu aipatuko), cfr. JAEGER, W., Aristóteles, 1923, 133 eta hur., 169. SANDVOSS, E.R., Aristóteles, 1981, 59-60. Kristautasunaren ekial edo mendebaldartasun eztabaida hasieretarako, cfr. FICHTE, J.G., Werke, 1971, VII, 344, 600, 607. Oraindik ere maiz jokatzen da kontrajarpen horrekin, baina ekibokoz josia dago eta ez da erraza ikusten honez gero zentzu zehatz garbi posiblerik. Dogmak eta dogmatismoa, asiatiko-biblikoak baino, grekoak direla, cfr. CORNFORD, F.M., La teoría platónica del conocimiento, 1982, 46, 210, 222. GILSON, E., La filosofía en la Edad Media, 1976, 162. GRABMANN, M., Die Geschichte der scholastischen Methode, I, 1909, 56 eta hur. Arima/gorputz dualismoa ez da europarra baino asiarragoa, cfr. MONDOLFO, R., El pensamiento antiguo, I, 1980, 30; «gorputzaren mesprezu famatua» orobat (Fedón 65a ss: filosofo aitzinatuak «un supremo desdén por el cuerpo» sentitzen dizu), kristaua baino lehen da orfiko-pitagorikoa, cfr. DODDS, E.R., Paganos y cristianos en una época de angustia, 1975, 52-60. ID., Los griegos y lo irracional, 1981, 136-147. Bestalde, eta orohar, orain jeneralean ez gara europar izatearen hain harroak ibiltzen.

3 KOKTANEK, A.M., Nachwort, in: SPENGLER, O., UA 1253.

4 PEILLEN, D., «Afrika Baionan hasten», in: Igela, 1979, 41. Oroit BAROJA, P., Familia, infancia y juventud, 1982, 9: «Yo he defendido la tesis (...) de que los Pirineos y los Alpes son lo más europeo de Europa, que por arriba empieza a aparecer Asia, y por abajo, Africa».

5 SPENGLER. O., ÜA 760.

6 Ib., 760.

7 MIRANDE, J., IH 42. Ik. orobat «Euskadi eta Europa», in: LARREA, J.M. (argle.), Miranderen lan kritikoak, 1985, 58: «Ez baiditeke uka euskal kultura bat izan ere badenik, geure kultura hau beste Europarrenak bezalaxe, iturburu komun jakin batzuetarik dator, horietatik garrantzizkoenak baitira Erromako kaisar-herria, Eliza ta germanismua. Beste Europarrok atzerritarrak badira ere guretzako, izaeraz ez zaizkigu arrotz: hek eta gu kultur-aro bereko gerade».

8 Spenglerek hiru arima-mota oinarrizko berezten du (hiru naturatako arimak, eta arima horien ekoizpenak dira kulturak eta herriak): apolinikoa (kultura edo ziklo antzinatarrarena), faustikoa (mendebaldarra) eta magikoa (arabiarra). Ik. honi buruz in: SPENGLER, O., UA 234-282, Apollinische, faustische, magische Seele eta III., V. eta VI. kap.

9 Ib.,51.

10 Ib., 1009.

11 Ib., 394.

12 Ib., 1015. «Aber in der geschichtlichen Wirklichkeit gibt es keine Ideale; es gibt nur Tatsachen. Es gibt keine Wahrheiten; es gibt nur Tatsachen. Es gibt keine Gründe, keine Gerechtigkeit, keinen Ausgleich, kein Endziel; es gibt nur Tatsachen».

13 Ib., 438.

14 SCHOPENHAUER, A., WZB IV, 735.

15 MIRANDE, J., Orhoituz, 1976, 101. Cfr. Poemak 1950-1966, 185: «Euskal Herria bai, Euskal Herria/ Euskal Herria belategi egin da./ Euskal Herrian nengoelarik ibilketan/ Aphez beltzak kua, kua, kua — Elizetan».

16 Ib., 103. «Hizkuntza semitikoetan jauna adierazten zuen baal hitzak», cfr. Erlijioa Hiztegia I, 1987, «Baalismoa» art.

17 ID., «Euskaldungoaren etsaiak», in: Anaitasuna 77/12/15, 25.

18 NIETZSCHE, F., KSA III, 582-583.

19 KSA II, 118. «Es will vernichten, /.erbrechen, betauben, berausehen, es will nur Rins nicht: das Maass, und deshalb ist es im tiefsten Verstande barbarisch, asiatisch, unvornehni, ungriechisch».

20 KSA III, 72.

21 Ib., 489.

22 FINK, E., aip. lib., 125.

23 NIETZSCHE, F., KSA VI, 101-102. Ikusteko zer ziren tsehandalak, «Manuren Lege»ko kasta madarikatu zanpatua, cfr. gaztelaniaz. Crepúsculo de los ídolos, 1984, 73-74. Itzulpen horretako 94. oin-oharrean esplikazioa «Manuren Legea» zer den eta Nietzsdherengan haren irakurketak eragin zuen bihotzondokoa; ik., berdin, El Anticristo, 1985, 149-150, 146. oin-oharra.

24 KSA I, 68-69. Hipotesi edo, hobeto, susmook ez dira XIX. mendeko zorakeriak baino. Hasteko, lurraren gainean ez dagoelako arraza ariarrik inon. «Arya»k noblea esan nahi bide du sanskritoz, eta Mitanniko erresuma hurritan [oraingo Armenian, gutxi gorabehera] boterearen sostengua zen aitonseme armadun kastaren bere buruarentzako izendapena zuten hori (gaurko Iran hortik dator), 1500 aldera K.a. Garai hartantsu, Asia Erditarreko eremuotatik iparreko Indiara zabaldu zen jende hau, Hindu-Kuxko mendateetan barrena. Ikerketa modernuetan «ariarra»rena lehen-lehenik hizkuntzalaritzakoa da kontzeptua, hizkuntz-familia batentzat, handik hara mintzaira horietako herriak ere izen berarekin ulertu ahal izanez. Aurreneko hankasartzea hizkuntzalaritzan bertan eman zen, sanskritoaren antzinatea den baino askoz handiagoa zelakoan, mintzo iraniar zein indiarren jatorrizko ama-hizkuntza «ariar» bat suposatu zenean, «Lehen-ariara» hau izango litzatekeelarik hizkuntza indo-germaniko eta indo-iraniar guztien iturria. Hortik aurrera asmatu zuten gero, XIX. mendeko antropologo eta arraza-teorikoren batzuek, Gobineau Kunteak eta H.S. Chamberlainek bereziki, «arraza ariarra»ren teoria, arraza semitak, beltzak eta horiak baino gurenagoa bera, jaun eta gudari arraza, aurrerapen eta zibilizazio handi guztien egilea, gaur-egun bere garbitasunik garbiena arraza ipartar edo germanikoan omen duena. XX. mendeko propaganda nazian «ez-judu» adinatsu signifika dezake, ezer signifikatu ahal balezake behintzat, fanatismoa besterik.

25 Ib., 69.

26 Ib., 70.

27 KSAV, 66-67.

28 KSA III, 317.

29 AZURMENDI, J.,aip. lib., 47-62.

30 NIETZSCHE, F., KSA V, 116-117.

31 KSA III, 486.

32 KSA VI, 193.

33 Ib., 192. BAROJA, P., La leyenda de Jaun de Alzate, 1964, 96: «ese pueblo judío, tan despreciable, tan vil (...). Es una gente rencorosa, de una falta de lealtad completa, a quien todos los pueblos del mundo han despreciado (...). Un pueblo canalla y cruel», etab. Baroja beste leku askotan espresatu da berdintsu juduei buruz, beti bere adjektiboek Nietzsche gehiegi gogorazten digutela. Ib., 102: «Yo comprendo que a los vascos no les agrade el cristianismo, que no es más que la avalancha judía con un barniz latino». Antisemitismoaren orrialde antologikoak in: BAROJA, P., Comunistas, judíos y demás ralea. Prólogo de E. Giménez Caballero («Pío Baroja, Precursor español del fascismo»), Valladolid 1939. Ondorengook, adibidez (euskal kultura espainolaren edo «euskotar unibertsal» omen horien unibertsaltasunaren agiri partikularrak apika):

      «La raza judía tiene, desde hace siglos, el deseo de imponerse al mundo. El judío cree que está destinada para él la soberanía de los pueblos. Tiene una gran idea de su superioridad, un profundo desprecio por los demás, y es hombre de pocos escrúpulos.

      El judío, que no ha sido casi nunca inventor, sino más bien compilador y divulgador, aceptó con gran entusiasmo la teoría comunista de un hombre de su raza, como Karl Marx, y la propagó y la difundió con el arte que tiene para ello. El judío, en la vida intelectual tiene caracteres parecidos a los que presenta en la vida comercial. Lo esencial para el judío culto es llegar a ser algo y a mandar. El arrivismo suyo es una forma de su ansia de imperio, cree que la dirección del mundo es algo que está asignado a su raza, desde el comienzo de la historia. Para éste, naturalmente, toda teoría doctrinaria y afirmativa le es simpática. Los pueblos primitivos de la vieja Europa, en sus elementos cultos, no se prestan a obedecer a utopías.

      Hace algunos años se publicó en Rusia el libro titulado “Los Protocolos de los Sabios de Sion”. Nadie sabe quién ha escrito este libro, pero, evidentemente, ha salido de medios próximos al judaísmo. En esa obra se habla de la conquista del mundo por los hebreos.

      Al judío, para mandar, le estorban las diferenciaciones nacionales de Europa, que fueron humillantes para ellos. De aquí nace ese fondo de odio semítico contra las naciones europeas, el deseo de que se hundan. El judío quiere pasar a ser apisonadora por el continente, que no haya particularismos, que no haya más valor que el dinero.

      Este es, probablemente, el motivo por el cual la mayoría de los judíos de categoría son, expresa o tácitamente, partidarios del comunismo. Todo lo que es de procedencia semítica tiene el mismo carácter doctrinario absolutista.

      Una de las manifestaciones de la despreocupación judaica es el cambio de nombre. No es que no se dé en los individuos de otras razas, pero es mucho más frecuente en los judíos. En estos últimos tiempos de Alemania, antes de Hitler, tomaban nombres ilustres de todos los países. Así el doctor Cosme de Médicis o el ingeniero Rohan, que se anunciaban en una calle de Berlín o de Francfort, eran un Cohén o un Leví disfrazados. Cierto que en Alemania era comprensible y legítimo en parte el cambio de nombre por los actuales judíos, porque a muchos, al quitarles el apellido hebreo de la familia y darles uno alemán, les habían puesto nombres ridículos: Coliflor, Ratón, Mal olor, etc., pero en fin, no era tampoco necesario tomar el nombre de una familia ilustre y conocida. El judío tiene un fondo de rencor contra Europa; considera que el europeo le ha ofendido y entra con placer en todo lo que pueda desacreditar nuestro continente. Así se le ve figurar en el teatro, en la novela y en el cine eróticos, en el cubismo, en las falsificaciones y en la legitimación del homosexualismo con Freud y sus discípulos.

      El judío actual no es ya el antiguo israelita practicante y escrupuloso; es en parte escéptico de muchas cosas menos de su raza. Benjamín Disraeli, lord y primer ministro inglés, dijo en su tiempo, hablando de los judíos correligionarios suyos: lo principal es la raza.

      El sentimiento de la raza hace que los judíos vean en el comunismo su venganza y la posibilidad de su triunfo.

      Este fondo de odio semítico contra Europa y el deseo de que se hunda, ha dado un carácter de continuidad al marxismo y ha hecho que no se descomponga, ni degenere. De ahí esas consignas de crueldad brutal que ha mandado Rusia a los rojos de España. El comunismo ruso, casi siempre judío, ha querido comprometer a sus camaradas españoles, incitándoles al crimen, para que de esta manera no se puedan volver atrás. El jefe o el jefecillo socialista o comunista de España, aleccionado por la predicación del rencor, ha ¡do seguramente donde no pensaba ir.

      El comunista ruso, al mismo tiempo que envía constantemente estas consignas de odio y de exterminio, tiene el cuidado de pintar como próximo un paraíso que pueda ilusionar al obrero europeo, que cree en estas utopías como en algo que se pueda realizar mañana.

      Al mismo tiempo tiene como técnica la falsedad. Los rusos pintaron al último zar como un criminal sediento de sangre. No había tal cosa. Todos los informes individuales pintan al zar Nicolás como un hombre tímido, bondadoso y débil. Los judíos provocaron la muerte horrorosa del zar y de su familia, y el director de la matanza fue un judío. Se dice también como consigna en España: Nosotros, los comunistas, defendemos la libertad. ¿Qué libertad van a defender, si son doctrinarios y absolutistas rabiosos? Ya saben que esto no es verdad, pero les conviene decirlo, y mientras tanto, llenan las cárceles de sospechosos, que para ellos son todos los que no son comunistas.

      El comunismo es hoy la gran cruzada que la raza judía hace contra el mundo europeo y su cultura con un fin de catequista. En Francia, en Suiza y en Alemania se ve en los judíos, aun entre los más ricos, una simpatía manifiesta por el comunismo y el Frente popular. Es uno poco raro el oír a una señora millonada que vive en una casa espléndida, con un parque magnífico, con varios automóviles y un salón lleno de obras de arte, mostrarse partidaria acérrima de los bolcheviques y justificarlos. Después se sabe que esa señora tiene una participación en grandes fábricas o en Bancos y que es judía o casada con algún judío.

      Sin duda, la consigna de la raza es superior al interés, o las señoras ricas suponen que para ellas no ha de llegar nunca la época de las incautaciones y de los fusilamientos».

34 COLLI, G., Nachwort, in: NIETZSCHE, F., KSA VI, 451-452.

35 MIRANDE, J., Orhoituz, 1976, 35.