Andolin Eguzkitzaren poema liburu honen atarian ez nuke nahi irakurlea bere bidetik gehiegi aldaratu. Liburu batez ari garenean, eta batez ere poesia liburu bat baldin bada, irakurlearen egiteko nagusia testura zuzenean jotzea da, poemekin solas pertsonala hasi eta inoren arartekotzarik gabe bere harreman propioa garatu haiek proposatzen dizkioten arazo, gai eta sentimenduekin. Idazlearen ahotsari belarri eman eta beste guztiaz ahaztu, behintzat irakurketak irauten duen denboran. Kasu honetan ere hala behar luke segurik, baina argitaletxeetako konbenzioek besterik agintzen baitute, haiei men eginez lotuko naiz ondoko lerroetan hitzaurre izenez ezagutzen den tramite akzesorio hau burutzeari. Baina arrunt jabeturik, hargatik, aurkezpen guztiak gorabehera liburu honek, beste guztiek bezala, bere indar soilez ebaki behar duela bere bidea eta buruzkatu bere patua.

        Andolinen poema bilduma honek osatzen duen hitzezko hiri hau etorbide nagusi batzuen inguruan eraikia dago. Amodioa, Bidaia, Hizkuntza, Denbora, Bakardadea derizte etorbide horiei. Horiek dira ardatza, eta horietan barrena proposatzen zaigun ibilaldia burutzen duenak déjà vu delako horren sentipen bat borogatuko duelakoan nago. Poesiaren Hiria zaharra baita, eta autore bakoitzak proposa diezazkiokeen berrikuntza eta emendioak gutxi baizik ezin izan daitezke. Errausketan bezalaxe, eraikuntzan ere muga bat dago. Mutur bien arteko teinkan sortu du Andolinek ere liburu hau, molde zaharren eta kezka berrien sintesi pertsonal eta aztoratua.

        Amodiozkoak bezainbat, desamodiozkoak dira Andolinek dakarzkigun poema hauetarik gehienak. Mendebaldeko gizarteak ulertzen duen eran, amodioa poeta probentzalek Platonen eskutik garatutako konstrukzio artifiziotsua da. Bere muina ezintasuna, eta bere saria komunio mistikoa. Andolinek ikuskera berdintsua garatzen du liburu honetan, baina XX. mendeko semea izateak inposatzen dizkion ñabardura ezinbestekoekin. Umberto Ecok nonbait idatzia duen bezala, gaur egun ezinezkoa da «Maite zaitut» inpunitatez esatea. Esaldi hori apenas dagokion gure aldiari, geltokietako nobela arrosetako pertsonaiei eta Hollywoodeko filmeei ez bada. Gauregun, eta aurpegira barre egingoez badigute, esaldi hori ontsalaz ironia kutsu batekin esan behar da: «Corin Telladoren pertsonaiek esaten duten bezala, Maite zaitut», edo holako zerbait. Baitezpadako ñabardura horrek, mendebaldeko literatur tradizioko topos batzuk denborarekin nozitu duten higadura erakusten du. Iharduera politikoaren muga etikoak gizonaren integritatearen perilik gabe noraino luza daitezkeen jakiteko post-Auschwitz homo sapiens espezieko kide bihurtuta gaudela konturatu beharra daukagun bezala, poesia sinesgarri eta iluminatzailea izkiriatzeko ere, post-Barbara Cartland vates izateaz ohart izan behar dugu, edo izan behar dute lanbide horri ematen zaizkionek.

        Andolinen poemei dagokienez, ene ustez alde horretatik lasai egon gaitezke. Maitasunaren trataera, nik juzka dezakedan neurrian, benazkoa eta matizatua da. Erromantiko zaharren heredentziari uko egin gabe, bere amodiozko poemak antsia eta durduzadura modernoaren lekuko zehatza dira. Amodioa egarria da, eta urradura da, hots, asezintasunezko izanera da. Eta, batez ere, platonismo ortodoxoaren goratasun mistikoetatik eguneroko bizitza arruntaren maila lurkoira eroritako fruitu mailestua. Andolinen poema hauen atarian Pasoliniren lerro etsigarri hauek agertzea ez da noski kasualitatea: «E non voglio esser solo. Ho un'infinita fame d'amore, dell'amore di corpi senza anima». Arimarik gabeko gorputzen amodio-egarria. Holako diosalaz agurtzen gaituen liburu bat, bixtan da, ezin egon daiteke kokatua XIV. mendeko Probentzan. Aitzitik, XX. mendea da horren egoitza naturala, eta bakardadeak, urradura eta giza harremanen ezintasunak definitutako anbito samin bat bere koordenada ilun eta problematikoak.

        Andolinen poemak irakurriz, artetan pentsatzen dut ez ote den sensualitate edo boluptuositate mailara endekatutako amodioa bere poemetan bilatzen, irrikatzen, edo deitoratzen ari den hori. Dudarik gabe, fisikotasunak gaitzeko garrantzia du liburu honetan; hainbestetaraino non, orriz barik haragi biziz egina izan balitz, bere zain guztiak kurritzen dituen odola dela esango bainuke. Larrua, begiak, eskuak fereka baten bila, ezpainak ezpainen xerka, gorputzen zirrada, nahikundea, desira... guzti horiek amodioaren gorputza osatzen duten elementu ukikor eta erreal bakartzat hartzen dira hemen. Amodioa hizkuntza ezezagun bat balitz bezala, eta pasioz piztutako gorputzak gaurko gizasemeak ebaki ditzakeen haren hitz bakarrak. Sensualitate joku hauetan Andolinen poemak zinez eraginkorrak iruditzen zaizkit eta, eraginen kontuak batere garrantzirik ez duen arren, nago Kavafisen itzala ez ote dabilkigun inguruan barrandan behin baino gehiagotan. Irakur bestela:

                Hainbeste lore ihar,

                hainbeste lizundi hats txarreko,

                hainbeste arbuio zoli,

                hainbeste destain mazal,

                eta halaz ere

                hainbeste maitasun

                        (Donald Justice-ren Arauera)

        Lerro horien eufonia delikatua eta sentimenduaren herabetasun etsituak Alexandriarraren bertso hoberenen oroitzapena pizten du ene gogoan, eta ez dira bakarrak liburu honetan. Orohar, kidetasun hori, Andolinen poema askotan antzematen den harreman interpertsonalen egarri-kalda iziotuaren adierazpen guztietara hedatzen da. Tesia sinplea da: pertsonak elkarretara lotzen dituen lokarriak ezinago hauskor eta uzter dira, eta hauskortasun, kasik ezintasun horren burdin-hesien barruan bizi beharrak dakarren segida oinazea da. Aspaldiko Irudi Bat izeneko poema dugu sentikera honen adierazpen argia, eta handik ateratako ondoko lerro hau berriz, bere soil eta xumean, Andolinek liburu honetan adierazi nahi digun mezuaren sintesi fidela: «Baina firu hori eten egin zen, Hadassa». Firua beti eteten dela, alegia, eta bakardadea beti berriz hasten.

        Andolinen poemak elikatzen dituen izerdia beraz, amodioaren premia eta ezintasuna da. Ez dut uste gehiegi arriskatzen naizenik baldin esaten badut poemario hau, funtsean eta beste ezer baino gehiago, giza harremanen prekariedadearen eta pertsonen arteko komunio iraunkorra mamitzeko ezintasun objetiboen inbentario liriko bat dela. Liburu hau horrela ulertzen duenak, aisa ulertuko du honelako ahapaldi gogoangarri eta samin bat:

                Eskandinabiako zoko ilun, Jukatango argietan,

                ileak urdindu ahala, ilunabarra hurbildu bitartean,

                ibili garelako beti frutu bakarrorren antzietan:

                besarkatzea beharrezko zaigun gorputzaren esperantzan.

                        (Lehenengoz)

        Edo bizitza amodioz arrailtzea bezala definitzen duten bertso mingar hauek:

                amodioz arrailtzea delako bizitzea,

                zapi zaharren moduan higatzea.

                        (Tamarindoak)

        Ideologien okasoa iragartzen bide diguten garai hauetan, lehen baino areago poetak bere mundua eraikitzeko, bere bizitza bera eraikitzeko, ezin jo dezake ideologietara, edo fedeetara, edo asmo eregietara. Mourir Pour Des Idées izeneko poeman George Brassens-ek ironia sotilez erreibindikatu zuen aspaldi idealismo totalitarioekiko desatxekimenduaren beharra: Mourons pour des idées, zioen, d'accord, mais de mort lente. Andolin Eguzkitzaren poemek ere neurri batean izpiritu horrexen lekuko agertzen dira. Balio eternoko eta dimensio epikoko jarrerei bizkar emanez, bere arreta eta begirada, pasakor, ilaun eta pertsonal denaren alde itzultzen du. Gure mende honetako gizakumea izaki zatitu eta deserrotu bat denez, bere erreferentzia eta babesa ezin izan daiteke zatikako eta probisionala baizik. Udako gau zohardietan zeruan antzematen diren izar loken antzera erratzera eta suntsitzera behartuak gaudela dirudi, eta bulnerabilitate mingarri horren kontra babesteko garatzen dugun estrategia, poema hauetan aurkitzen duguna bera da: errealitate konkretuen alderako leialtasun erresignatua, errealitate hori izan dadin maitale bat, herri bat, hizkuntza bat, ala, soilik, iraganaren eta etorkizunen sedukzioaren gainetik bere garrantzia oihuz kridatzen digun presenteko ixtant oraezina.

        Andolinek liburu honetan eskeintzen diguna arima deserrotuaren pelegrinaje lirikotzat hartu ezkero, orri hauetan nabarmentzen diren elementu batzuk errezago dira ulertzeko. Hizkuntza, edo hitzak, deserrotzeari aurre egiteko eta zentzua eraikitzeko tresna bihurtzen dira:

                Hitzak ditut adreilu bakarrak,

                labur eta luzeak,

                bihotz handiko eta meharrak,

                neure abaroa eraikitzeko beti ere eskura dauzkadan

                tresna bakarrak

                        (Hitzak)

        Literatura eta Bidaia, berriz, norberaren desio eta beharren neurrira eraikitako aberri propio bat sortzeko bitartekoak. Jakinekoa da bidaia dela modernitatearen metafora nagusia, baina ez Goethe edo Burton-en denboran bezala esplorazio eta ikasketa fidantziaz betea bezala ulertua, ihesa edo zentzu-bilatze esportzatu bezala baino. Andolinen poemetan bidaia oropresentea da, eta horren ondorioa da hemen daukagun toponimoen inflazioa: Praga, Budapest, Viena, Zürich, Munike, Kalifornia, Oxford, Hamburg, Paris, Groenlandia, Chicago, Barzelona, New York, Ottawa, Los Angeles, Suitza, Bilbo... Hirizko elemenia horrek osatzen duen hondoaren kontra bidaiariak proiektatzen duen perfila ez da bere aurpegiarena, galdera-ikur haundi batena baino. Eta poemak berriz, bilaketa ekumeniko horren harian Andolinek eraikitzen dituen bere aterbe eta pausaleku probisionalak baizik ez dira. XX. mendeko arima deserrotuaren aberri mitikoa irakurketez eta bidaiez osatutako mundu pertsonala dela xuxurlatu nahi izango baligu bezala.

        «Afirmatzeko, justifikatzeko eta esperientzien oroitzapena gizonen gogoan finkatzeko hizkuntza naturala gauregun prosa da», idatzi zuen G. Steiner kritikalari famatuak. Ene ustez hitz artez horiexetan biltzen da egungo poesiak bizi duen krisiaren muina. Agian zuretzat ez, liburu hau erosteko nekea hartu duzun irakurle horrentzat, baina poesia bizitzatik kanpo dagoen zerbait iruditzen zaien gure mendeko beste hainbeste eta hainbeste lagun horien indiferentzia eta mespretxuaren aurrean poesiak lehen aldiz behar du bere burua argudioz justifikatu eta bere buruarentzat toki egiteko borrokan sartu. «Poesia zertarako?», da etengabe entzuten den galdera; «Liburu hau zertarako?», berriz, beharbada zuk orain Andolini eta niri egiten diguzuna.

        Niretzat erantzuna erreza da: positibismo kartesianoaren porrotaz geroztik (afirmatu, justifikatu eta erregistratu baizik egiten ez zekien pentsamolde baikor horren kordokaz geroztik), XX. mendeko gizakumeari lantzea behartu zaizkion bere izpirituaren beste dimensio funtsezko horiek garatu eta zorrozteko: galdetzeko, zalantzak adierazteko, eta inguruan erortzen ari zaizkigun murru guztien errauskinekin gogoetaren bakardade eta iluminazioan zentzuaren eta esperantzaren abaroa eraikitzeko.

        Interrogazio eta zalantza bide horretan barrena, euskal izpirituak ematen duen beste urrats bat da irakurtzera zoazen liburu hau.

Fermin Eguren

Abadiñon, 1993.eko maiatzak 11