Rex tremendae

Neurea zen alatxilintxoia!

        Paltoko sakela zolan zegoen eta, zerbitzariak kafeak ekartzen zizkigula, bila eta bila ari nintzen, mahai gaineko puska guztiak itzulipurdikatuz. Azkenean botoi berdea zapatu nion:

        — Bai?

        — Jean d'Amou naiz. Aitzinatzen zara ala turista alfer zabiltza Bilbon?

        — Ez. Bai. Ezbai. Zure aita ikusi dugu Doña Casilda parkean. Jean Martin Gorringorekin.

        — Gorringo urde zikin horrekin?

        — Zein dira Gorringo eta zure aitaren harremanak?

        Isiltasun uneak bahitu zuen linea. Zintzur karraka baten ondotik, mintzatzen hasi zen Jean d'Amou:

        — Lehia handia daramate biek. Batak euskararik ez daki baina linguista ospetsua da, eta besteak euskara jakinki ez du teologiako diplomarik baizik. Garai batean ene aitak hiztun autoktonoarena egiten zuen Gorringorentzat. Halaz bere teoriak frogatzen zituen. Sinesten du oraindik ere, hizkuntza, gurea bederen, instintoaren alorrean egiaztatzen dela.

        — Eta zer gertatu zen gero?

        — Et bien, aitak Bilboko ikerlari baten ezagutza egin zuen. Bere lau adiskideekin Bilbora zihoan astean behin, Euskaltzaindiko hilabete oroko bilkurez gain, ez dakit zuzen zergatik. Badakit ordea pozik eta egoa sosegaturik itzultzen zela. Ongi bazkaltzen ziren. Jende famatuak gurutzatzen zituzten. Gorringo tratamendu berezi hortaz jeloskortu zen, ohorea osoki beretzat nahi zuelako.

        — Goiz honetan —Jean d'Amouren perpausaldia moztu nuen— biek hitzordua zuten hemen Bilbon, eta nondik mila deabru ezin asma, Gorringo parketik jalgi da maleta batekin. Alta Gexan Hiriart maletarik gabe etorria zen. Edo zerbait huts egin dugu.

        — Menturaz... Erran behar dizut enigmari buruz, aitak Santa Engrazia izeneko tokiak izugarri maite zituela. Badakizu zergatik?

        — Nola nakike?

        — Apeztu aitzineko urteetan Graziana deituriko herriko neskatxa batez maitemindu zen. Seminarioan sartzean abandonatu zuen, haurdun zela. Etxekoek zazpi umeetarik hirugarrena elizarentzat zuten eta ez zuen oldartzerik.

        — Graziana hori zure ama da?

        — Zen, aspaldian eman zuelako azken hatsa. Umezurtz gelditu nintzen hamalau bedatsetan.

        Ez nintzen asko aurreratzen. Etsipen keinua libratu nuen kafe goporra ezpainetaratzean, parean neukan Carmeni begiratzean. Jean d'Amou entzutean iruditzen zitzaidan, gaztetan arretaz irakurri Emile Zolaren nobela baten bihotzean murgiltzen nintzela, destinuaren hitsa, borondate trabatua eta, azkenean, j'accuse oihukatzear nengoen. Bizitzak tristeak ziren. Dira, batzuetan. Dirateke, bihar ere. Carmenek ahurra neure esku bizkarrean pausatu zuen. Gozo zitzaidan. Estira menderatuz, segitu nuen:

        — Uste duzu, orain errekuperatu baitugu hondarrean, guk dugun maletaren zabaltzeko giltza Santa Engrazia kapera horietarik batean atzeman dezakegula? Non aurkituko ditugu?

        — Euskal Herriko mapa har ezazue eta han dituzkezue.

        — Santa Grazi izan daiteke?

        — Beharbada.

        Desesperatzekoa zen. Carmenek zehazki gerizatzen zuen maletari behatu nion tematsuki. Eta briu-brau, solasaldiak bat-batean ebakitzen ziren Jean d'Amouk erabakitzen zuenean. Telefono zelularra plegatu nuen. Eta 4Laren matrikulaz zer? Gerokoak geroko zioen Axularrek, gerokoikeria aldi berean gaitzetsiz. Bizkitartean, Guggenheimeko kafetegian jendea hara-hona zihoan, hizkuntzak elkar joka ari zirela.

        Euskal kulturaren ezkerreko abarra ihardoki zitzaion Guggenheim proiektuari, diru guztia luxuzko xede horretan gastatuko eta eguneroko kulturarentzat pilixkarik ere ez zela geldituko deitoratuz. Nik halaber, besteen antzera, salatu nuen Guggenheimen eraikuntza, baina urteak joan ahala gustatzen zitzaidan, noiztenka bertan erakusketa baten mirestera etortzea ene Iparralde zulotik. Halaz, otsail euritsu batez, Pier Paul Rubensen margoak ikusi nituen, astiro, eta berehala, kafea edanik Yves Kleinena irentsiko nuen edo Yves Kleinen taula urdinek ninduten irentsiko. Frank Gerhyren titaniozko egoitzak salbatu zuen Bilbo industria egituren erraustearen zepoan behera erortzetik: arrakastatsua suertatu zen, eta Gasteiz ondoan, Errioxako ardotegi erraldoiak arkitekto berari prestigiozko hotel futurista baten marraztea manatu zion.

        Zer lotura zen Jean d'Amouk aipatzen zidan Santa Engrazia kapera pobrearen eta Guggenheimen modernoaren artean? Jokoa agian: kaperak soil eta biluz ziren, bakoitzak beraien basamortuen erdian eta Guggenheimeko bastiza argiarekin, eguraldiarekin eta ikusleen begiekin jostatzen zen, itsu eta zoramena haziz. Denborak aldatu ziren, kamarada! Itxura nagusi zen garaietan ginauden jadanik. Ninikak mukuru beteak desiratzen genituen, ekintzak, geldiune gabetasunak, bestela dirua gibelera itzultzea bortizki exijitzen genien espektakulu bizidunen antolatzaileei.

        Carmenen mugikorra daldaratu zen. Estevez! murmuratu zuen.

        — Orduan?

        — Izen bako hilotz bat daukat. Hiltegian.

        — Gure lau euskaltzainetarik bat?

        — Ez dakit. Ikustera beharko zenukete!

        — Txapela buruan dauka?

        — Ez, hiltegian hilotzak larru gorritan datxizkagu.

        Irri gordinaz lehertu zen Estevez, eta Carmenek telefonoa belarritik urrundu zuen, lagunaren oharra jasanezin baitzitzaion. Hitzari berrekin zion:

        — Ez du inork hil horren gorputzik eskatu?

        — Badu hiru egun hemen dugula. Ertzaintzako patruila batek bildu zuen Kasko Zaharreko katedralaren kalostrapearen maldan. Ez dakigu nor den, nondik datorren, bakarrik adin bat baduela... eta ez dela labana ukaldika zendu.

        — Ez da gaizki, Estevez. Bere buruaz beste egin du?

        — Egin badu lortu duela ziurta diezazuket, maitea. Zer ordu da? Arratsaldeko biak. Kotxe batekin bila natorkizue. Lauretarako, demagun.

        — Guggenheimeko kafetegian gaude.

        — Hitzordua beraz Puppiren azpian.

        Astia bagenuen. Saihetseko mahaian bikote frantziar batek agerroi irekitzen zuen egunkariaren tituluak presaka irakurri nituen: Bombayn zazpi bonbek trenean berrehun jende hil zituzten, Israelek Libano hegoaldea eraso zuen, eta frantziarrak harro ziren Zinedine Zidanek Materazzi italiar kesoari eman zion buru-kolpeaz, aburukien arabera, ehunez hiru hogeiek txalotzen omen zuten futboleko izarraren jestu larria. Zidane gizagaizoa iraindu zuen italiar salbaiaren aurka zeuden denak, bi hamarkada zuela guztiek Schumacher atezain alemana laidoztatu zuten eran. Bitxiki nehork ez zuen Lance Armstrong amerikarra gorrotatzen, asto odol oxijenatua zainetan txertatuz zazpi Tour segidan "ebatsi" zituela egotziz.

        Carmenek kafea bukatu zuen. Kikara baztertu nuen nik ere. Frantziako berriak eta edari beltza hurrupaturik, hobe nintzela aitor nezakeen:

        — Goazen Kleinen erakusketara, badinagu denbora.

        Ikerketa, Hiriart, Gorringo eta Euskaltzaindiko aferak buruetarik baztertu genituen. Mugikorra eho nuen eta zakuaren zolaren zolara bota. Ez nuen nahi Jean d'Amouk bere dei zakarrekin, ene plazera egoista kutsa zezan: Kleinen margo eta zizelkiak hor zeuden, metatuak izan gabe txukunki seinalatuak, eder eta hunkigarri. Behereko gela handian, lurrean pausatu Richard Serraren altzairuzko bi peza astunen erditik pasatzean, ilunperik ilunenean, musukoi, ezpainak juntatu zitzaizkigun.

        — Burdin-zizelki berdina badun Berlinen, Filarmonikoaren egoitzaren aitzinean. Potsdamer Platzen gibelean.

        — Izan haiz Berlinen?

        — Berlinen, Vienan, Parisen, Atenasen, Erroman, Madrilen, Reykjaviken eta Baionan. Hire atzetik beti.

        — Ene atzetik? Eta ez naun sekula atzeman...

        — Ez, baina Berlinen Murrua jo dinat. Hiri siamesa erdizkatzen zuen Murruaz baratzen diren zatiak hain zuzen. Negar egin ninan East Side Gallerien, begi-bistan nuenak, hire eta neure arteko horma hautsezina zirudielako.

        — Patetikoa.

        — Europan barna ibili eta tipustapastean, ustekabetarik, nire sor hiriaren minean aurkitzen haut. Ez dinagu nehoiz gehiago elkar utzi behar!

        — Nehoiz ez gehiago.

        Yves Kleinek tinta urdina purruxkaz purruxka osatzen zuen, urrea eta neguko hotzek setiatu baserri guneetan bildu arbola abar, hosto eta beste lore hirotuak baliatzen zituen arren. Sua erabiltzen zuen, pintatu taulen koloreak sepiarazteko, eta emazteak margo antropomorfikoetarako. Hiriarten enigmatik limits batez urruntzeak on zegidan eta barne-monologoa harilkatzen segitu nuen: Yves Klein, artista askoren antzera eroa zen, bere arteaz baino ez zen bizi eta tindatzeko baliatzen zituen ekai kimikoek kiskailirik hil zela ikasi genuen. Carmeni erran nion, Kleinen urdin sakonak mihia akuilatzen zidan alainan, arte garaikidea maite nuela, irria eta gogoetaren bozkarioa sustatzen zizkidalako, Anselme Kiefer-en altzairuzko liburutegi erraldoia, Jenny Holzer-en hizki-uharrak, Blincky Palermino eta On Kawararen marra minimalistak John Cageren olerki bertikalen lagungarri, John Baldessarriren Art Desaster bideo luzea eta Elke Krystufer austriarraren bere gorputz propioarekiko diskurtso pornoargazkigrafikoa.

        Carmenek elea lapurtu zidan:

        — Eta italiar primitiboen hiruko taulak.

        — Giotto, Hokusai eta Caspar David Friedrich.

        — Arteak zoriontsu egiten gaituela egia dun. Ez ote dinagu aterantz hurbiltzeko tenorea?

        Hala zen.

        — Eta gure ikerketa?

        Bi orduko pausaz gozatu genuen. Hargatik, erakusketako ibilbide, gordegune eta sagu-pasaiak aztertu genituen, alegia deus ez, Gorringo ez zela bertan segurtatzeko. Gizon lodikotearen hatzik ez zegoela errepikatzen genuela Puppiren maldara presatu ginen.

        — Agian Axular hotelera itzuli dun.

        — Baliteke. Hiltegitik bueltan bisitatxo bat eginen zionagu.

        — Hara, hantxe Ertzaintzaren kotxea. Ez dun biziki diskretua, baina...

        — Baina zer?

        Carmeni ene ohar zozoa ez zitzaion belarriko.

        Estevez agurtu genuen, Carmenek nik baino samurkiago, egiaz. Aurkezpenak egin zituen. Autoko musika entzungailuan gaitak ozen zebiltzan, Bilbo bazterkatzen genuelarik: Bizkaiko golkoaren beste puntan ginauden araz eta moldez. Estevez elekaria zen:

        — Noiztenka, krima bat edo agitzen denean Bilbon, Carmen deitzen dut. Eskubiderik ez dut, baina badakit beharrezkoak dituela nere xehetasunak bere nobela arrosa-beltzentzat. Carmenek hiltegia ongi ezagutzen du eta Ertzaintzaren Errekaldeberriko komisaldegi txikia. Noiztenka ere, sekula itzulikatzetik gelditzen ez den Bilbo honetan barna, patruila autoan hartzen dut neurekin, gauez. Aldi berdinean, miseria ikusten dugu eta jende aberatsen lehia gosea. Ez dabiltza elkarren aurka, baizik eta bata-bestearen asetzaile. Ingelesek beraien gida-liburuetan pink zone izendatzen duten kartierrean, Kasko Zaharra eta Merced zubiaren artean hedatzen den horretan, argi da mutilak txortarako bilatzen dituztenak klase ertainekoak direla, eta mutilak droga eskuratzeko prostituziora bortxatuak. Ez beti, baina ardura. Sistemak tristatzen ahal gaitu, ilunpearen atzapar likitsetarik Carmen hautsia jazartzen da, gauzak bortxazkoak izan arren, hein handian norberak bere borondatez egiten ditu, destinuaren bilakaera kontrolaezina baita, gurea krimaren hedatze bidegabekoa ekiditean datzalarik. Pobreziari ez diogu hilketaren sarraskia eransten utziko ezta?

        — Ez noski.

        Basurtuko ospitalearen ondoan zegoen hiltegia. Estevez gidari, Carmen eta biok atzean ginauden. Kanpoan zerua apaltzen ari zen eta laino beltzak Artxanda gainean galernatzear zihoatzila iruditu zitzaidan. Karrika hertsietarik abenida handietara pasatzen ginen, plaza borobilak ziztu bizian trebeskatzen, are lasterrago joateko Estevezek girofaro ubel karrankaria baliatzen zuela. Bat-batean, Taxi Driver-en ginen, edo Dragoiaren Urtea-n, nork nola nahi. Hiriak jendeak hiltzaile gisa itxuraldatzen zituen, hiltzaile sinbolikoz, bistan dena. Kideari aurrea hartu behar zitzaion, berdin zen nora heltzeko. Bihotz Sakratuaren errotondan ezker hartu zuen Estevezek, Erakusketa Areto berria eta gaztaroan dastatu genuen San Mames kiroldegia saihestuz. Egoitza zurbail baten aitzinean, motorra eho zuen Estevezek, guregana bihurtzen zela, kokin:

        — Iritsi gara neskak! Denak oro jaits daitezela.

        — Kalbarioa haste —erran nuen—, hilotzak ez ditzaket jasan.

        — Carmen, badakizu zer egin beraz —erantsi zuen Estevezek—: erakuts iezaiozu benetan maite duzula! Elkarrekin zarete ezta?

        — Bai, ihardetsi zuen Carmenek, duela hogei urte arras hurbil ibili eta ez dakit zergatik, beldurrez agian, edo norberaren baitako dudaz, edo bakoitzak ustez bizitza hobea merezi zuelako arroztu ginen. Barda egin dugu amodioa biek lehen aldikoz eta zinez. Ukitzen ginen elkar baiki, baina zer eta nor ginen zinez aitortu gabe...

        — Damuak?

        — Erantzunik gabeko galdeen mamuak baizik ez.

        Jadanik eter eta jabela urrin zerizkion etxean sartzen ari ginen. Estevezek harrera bulegoko andereari luzatu zizkion nortasun agiriak. Baimen-kartoitxoak zintzilikatu genituen papoan. Kuluar hotzetarik genbiltzan, isilik, herrokan, Estevez buru. Ez nintzen sobera fida. Carmen ene trenpu txarraz ohartu zen. Aire sostengakorrez lurrean iltzatu ninduen, aitzina behar nuen, ez atzera, ohikoan nola. Baiki, ulertua nuela irakaspena, barneratua, ez zuen balio errepikatzea. Berina zehargiak, hodiak, tresna zibernetikoak eta jantzi zuritan apaindu kideak zebiltzan gela zabal bateko atea bultzatu zuen Estevezek.

        — Egun on. Hara, Altamira medikua. Miren Altamira. Hiltegia kudeatzen eta zuzentzen duena.

        — Ongi etorri, hilik ere norbait izan dela oraindik berrets daitekeen ezerezaren gela gelbera honetara!

        — Herenegun ertzainek ekarri diguten hilotza ikusi nahi dute bi neska xarmant hauek.

        — XPI265 zenbakikoa?

        Miren Altamiraren profesionalismoak ez zion lekuak sor zezakeen gohainari bide izpirik zilegitzen. Hemen ari zen lanean, supermerkatu batean bailitzan. Emazte ederra zen gainera, egiazko euskalduna ene irudiko, bizkaitarra menturaz, mendi eta itsaso erdizka, ez biziki handia, aitzurraz ezpalkatu aurpegi eta ikatza bezain beltz ziren ile luzeekin. Irri egiten zuenean, hortz guztiak agertzen zitzaizkion, irriari poza gehitzen zitzaiola, debaldeko arrangurak, bereak eta besterenak, oro ezabatuz.

        Gela karroindu batera eraman gintuen. Murru zuriek eta beira itsuek tokiari hil hobi kutsua ematen zioten. Bazterretan aluminiozko taulak ageri ziren, inguruaren hotza neurtzen zutela. Hozkailutxoz hanpatu horma baten aitzinean plantatu zen gure taldea. Miren Altamirak XPI265 zenbakia bilatu zuen, Estevez eta Carmen eguneroko bizitzaz mintzo zirela lasaiki. Lasai ez zihoan bakarra nintzen. Sabelaren barnea iraultzan nabaritzen nuen. Nahasi zen oraino, medikuak aipatu hersturatik ohe bat jalgiarazi zuenean.

        — Hau al da xerkatzen duzuenetarik bat?

        — Amaia, atera itzan argazkiak!!!

        Erabat ahantzia nuen zertarako hor nintzen, disgustuak kateztatzen ninduelako. Bizkarreko zaku txikia ireki nuen, argazkiak lehen xixtan atzeman gabe. Ene saihetseko kideak berantets zirela ohartzen nintzen alainan:

        — Hara. Ez da Gexan Hiriart. Ez eta Pierre d'Oihenart. Are gutxiago Albert Labruquere. Manex Bergeret izan daiteke?

        — Hori hik erranen dun laztana —ebatzi zuen Carmenek argazkia nik baino xehekiago aztertzen zuela.

        — Begira, Bergeret-ek kokotsean halako turrunpilo bat bazinan eta honek ezer ez.

        — Turrunpiloa ala kalitxa?

        Miren Altamiraren galdea zen. Estevezek segitu zuen:

        — Zure irudiko Miren?

        Eskakizunak hegaldatzen ziren. Hilotzari xerrent beha nengoen. Larru-has zen eta gorputzak zahartasunaren akiduraren marka guztiak zeuzkan: azal zimurtua, hezurrak haragi pleguen asaldagarri eta kopetan zauri bat. Miren Altamirak, labana distiratsuaz, gorputza marrazten zuen, edozein zitziren maneran. Carmenek soa ezkeltzen zuen. Estevez huxtuka aditzen zen, atzeko leihoaren maldan.

        — Ez dut uste Manex Bergeret denik —ahoskatu nuen azkenean, baina gero—: baliteke argazkia duela zenbait urtekoa dela eta gaurkoan gizona anitzez higatuagoa izatea.

        — Izenik gabe geldituko da beraz hilotz hau ere —erantsi zuen barre eztiz Miren Altamirak.

        — Menturaz.

        Irakurri edo entzun bagenu bederen desagerturiko lau Iparraldeko euskaltzainen berri egunkari eta irratietan! Apez erretiratuak izanez, ez zuten beraien makurrez kezkatuko zen familiarik, salbu Gexan Hiriartek Jean d'Amou bere semea. Galdutzat ematen ziren, arima eta gorputz, mugaz haraindiko euskara galtzen zihoan bezala, nehor arranguratu gabe, indiferentziarik handienean. Miren Altamirak Estevezen erranak baieztatu zituen: XPI265 hila Kasko Zaharreko katedralaren kalostrapean aurkitu zuten ertzainek, goiz batez. Ez zuen paperik. Ez zuen puskarik. Identifikazioa erraztuko zuen ezer. Inguru haietako eskale eta buhameei xehetasunak eskatu zizkieten, eta jakin zuten soilik, bazela hiru egun leku horretara azaldu zela, ez zuela inorekin traturik eta heriotza zirudienez naturalki etorri zitzaiola, sinpleki, ordua zelakoan.

        Oka egiteko kinkan nengoen. Gorputz hormatuaren ustel bilakaera irudikatzen nuen. Imajinazioaren eragina zen, prefosta, habia giltzatu horietan hilotzak luzekiro kontserbatzen zirelako. Miren Altamira ene pairamen fisiologikoaz ohartu zen:

        — Galtzetako sakelan paper puxinka hau atzeman diogu. Beharbada interesatuko zaizu, Amaia.

        — Mila esker —murmuratu nuen, paperari itsu eta gor.

        Erraiak plaka tektonikoen antzera higikor sumatu nituen, lur ikara, tsunami eta sumendi bortitz. Hilotzari pentsatzenago eta goiti egiteko indarra kontrolaezinago zitzaidan. Lagunak bertan abandonatuz, lasterka atera nintzen, etengabeko kuluarretan barna, bukaerarik ez zuten, esku bat ahoan eta bestea sabelean, airea behar nuela errepikan. Bidean, bizpahiru jende harritu kuzkatu nituen. Hondarrean, hiltegiaren sarrerako atean kausitu nintzen eta bota nituen egun hartan jan apurrak, eta gehiago dena, bezperan edanak oro. Estomakaren kontrakzioak gogorrak ziren. Bedamina nuen botatzen, bedamin kiratsa, bizitzan metatu bedamin guztia.

        Hiltegiaren aurreko eskaileretan jarri nintzen, hatsanka, aho-sabaia sutan eta arras akitua. Burua apaltzen eta hatsa hartzen nuen. Egiazki, ez zitzaizkidan hilotzak gustatzen. Horregatik ene inkestak egundainokoan, baserriko gertakarien alorretara mugatu ziren, ardi, zaldi, haur, zahar edo ohaide eratuak bilatuz, hain zuzen. Hiritarrentzat aspergarriak ziren, baina niretzat jasangarrienak. Sabeleko uhinak jabaldu ziren. Ahotsak hauteman nituen. Estevez, Miren Altamira eta Carmen zetozen.

        — Haugi bihotz, ahoa garbitu eta ura behar dun.

        — Baiki. Munduko miseria aurtiki eta kafe azkar eta usaintsu baten premia dinat.

        — Ondo saus?

        Miren Altamira mintzo zitzaidan. Papereko idazkia Iparraldeko euskaraz izkiriatua zela azpimarratu zidan, berak ez zuela fitsik ulertzen, badakizu Iparraldeko euskara guretzat hizkuntza arrotz bat da, gaineratzen zuela. Ohar horien ohitura neukan. Ahots ahulez erantzun nion:

        — Orduan, hozkailuan daukazun hilotz hori Manex Bergeret daiteke.